Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, cơ sở để thực hiện quyền dân tộc tự quyết và xây dựng mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các dân tộc là:

Ý thức tự giác tộc người

Cộng đồng về văn hóa

Có chung một nhà nước

Chức năng tái sản xuất con người

Chức năng nuôi dưỡng, giáo dục

Chức năng thỏa mãn các nhu cầu tâm sinh lý, duy trì tình cảm

Sự phát triển của lực lượng sản xuất

Gia đình tham gia trực tiếp vào sản xuất và tái sản xuất ra của cải vật chất và sức lao động

Gia đình sử dụng hợp lý các khoản thu nhập của các thành viên vào việc đảm bảo đời sống vật chất và tinh thần

Sự biến đổi của thời tiết, khí hậu

Sự va chạm giữa các nền văn minh

Sự biến đổi di truyền của con người

Tín ngưỡng thờ Mẫu

Thờ cúng tổ tiên

Thờ anh hùng dân tộc

Về cách giải thích thực trạng xã hội

Về con đường mưu cầu hạnh phúc cho con người

Về biện pháp thực hiện để đạt được một xã hội bình đẳng

Là nơi lưu giữ truyền thống văn hóa của dân tộc cũng như tộc người

Là nơi đáp ứng nhu cầu tâm, sinh lý tự nhiên của con người, đáp ứng nhu cầu duy trì nòi giống

Có trách nhiệm nuôi dưỡng, dạy dỗ con cái trở thành người có ích cho gia đình, cộng đồng và xã hội

Do chủ nghĩa tư bản đã phát triển thành chủ nghĩa đế quốc.

Do các quốc gia bị áp bức.

Do các quốc gia muốn độc lập.

Chế độ một vợ một chồng sinh ra từ sự tình yêu chân chính và bình đẳng của cả người nam và người nữ

Chế độ một vợ một chồng sinh ra từ sự đấu tranh của người phụ nữ

Chế độ một vợ một chồng sinh ra từ phong tục, tập quán

Phải là người nữ và được các thành viên trong gia đình coi trọng

Phải là người nam và được các thành viên trong gia đình coi trọng

Được pháp luật thừa nhận

Đền bù hư ảo, thế giới quan, điều chỉnh hành vi, giao tiếp, liên kết cộng đồng

Tính lịch sử, tính quần chúng, tính chính trị và đền bù hư ảo

Triết lý, đền bù hư ảo, thế giới quan, điều chỉnh hành vi, giao tiếp, liên kết cộng đồng

Phản ánh khách quan

Phản ánh hiện thực

Sự phản ánh chọn lọc

Vì tôn giáo có tính hai mặt: tư tưởng và chính trị

Vì tôn giáo có chức năng đền bù hư ảo và liên kết cộng đồng

Vì tôn giáo có tính quần chúng

Quan hệ hôn nhân và quan hệ nuôi dưỡng

Quan hệ nuôi dưỡng và quan hệ huyết thống

Quan hệ huyết thống và giáo dục con cái

Đề xuất tư tưởng về đập tan bộ máy nhà nước tư sản, thiết lập chuyên chính vô sản

Phát triển chủ nghĩa xã hội không tưởng thành chủ nghĩa xã hội khoa học

Thừa nhận Công xã Pari là một hình thái nhà nước của giai cấp công nhân