Tính chất không đều của tiến bộ xã hội thể hiện:

Hoạt động tự giác và hoạt động tựphát trong sự phát triển lịch sử 

Tồn tại xã hội và ý thức xã hội, tất yếu và tự do, điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan 

Cá nhân và xã hội; dân tộc và nhân loại

Học thuyết tiến hoá

Định luật bảo toàn và chuyển hoá năng lượng

Quy luật mâu thuẫn 

Quy luật phủ định của phủ định

Tất nhiên biểu hiện sự tồn tại của mình thông qua vô vàn cái ngẫu nhiên

Ngẫu nhiên là hình thức biểu hiện của cái tất nhiên

Mỗi cá nhân ra đời, tồn tại trong những mối quan hệ xã hội nhất định 

Xã hội là môi trường, điều kiện, phương tiện để phát triển cá nhân 

Xã hội quy định nhu cầu, phương hướng phát triển của cá nhân 

Cá nhân là một con người trong xã hội 

Tôn giáo - thần tho¿i - triết hác

Triết học - tôn giáo - thần thoại

Thần thoại - triết học - tôn giáo

Quy luật mâu thuẫn 

Quy luật phủ định của phủ định

Là thực tiễn

Là cảm giác, kinh nghiệm về sự vật

Là được nhiều người thừa nhận

Công cụ lao động

Cơ quan cảm giác

Nội dung và hình thức không tách rời nhau 

Không phải lúc nào nội dung và hình thức cũng phù hợp với nhau

Chiến tranh 

Trao đổi hàng hoá 

Trao đổi văn hoá, khoa học 

1819 - 1895, ở thành phố Bác-men

1820 - 1895, ở thành Béc-linh

1821 - 1895, ở thành phố Bác-men

Vạch ra xu hướng của sự phát triển

Vạch ra cách thức của sự phát triển

Thời kỳ trung cổ

Thời kỳ cổ đại

Thời kỳ cận đại

Chất là tính quy định vốn có của sự vật

Chất là tổng hợp hữu cơ các thuộc tính của sự vật nói lên sự vật là cái gì