Văn kiện XII của Đảng khẳng định: Trong những năm tới dự báo tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có nhiều thay đổi rất nhanh, phức tạp, khó lường. Hòa bình hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cũng dừng trước nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức…. Trích Văn kiện XII của Đảng tập 1, tr. 30. Nhận định trên là sự thể hiện:

Lao động giúp con người phát triển bộ óc của mình, dáng đứng thẳng

Lao động giúp con người biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động

Lao động giúp con người bình thành ngôn ngữ

Chủ nghĩa duy tâm chủ quan

Chủ nghĩa duy tâm khách quan

Chủ nghĩa duy vật siêu hình

Phản cảnh vật lý.

Phản ảnh tâm lí động vật

Phản ảnh cảm ứng

Thừa nhận vật chất tồn tại vĩnh viễn, tich rời với các dụng cụ thể của vật chất

Đồng nhất vật chất với một dụng cụ thể của vật chất.

Vật chất tồn tại phụ thuộc ý thức con người.

Vật lý

Hóa học

Sinh học và xã hội.

đồng nhất vật chất với ý niệm tuyệt đối.

đồng nhất vật chất với khối lượng

đồng nhất vật chất với ý thức

Vận động và hiện đổi

có khối lượng và quảng tính

không có khối lượng

Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan

Ý thức mang bản chất xã hội

Ý thức có tính sáng tạo

Thông qua các phương tiện vật chất

Ngôn ngữ

Thông qua năng lực tư duy sáng tạo.

Trên cơ sở của sự phản ánh sự vật, hiện tượng vào các giác quan, con người ghi nhận nguyên xi sự vật hiện thượng đó

Ý thức biến đổi, áp đặt theo mục đích của chủ thể

Sự sao chép sao cho phù hợp với mục đích sử dụng của chủ thể.

họ giải thích thế giới bắt nguồn từ ý niệm.

có quan niệm duy vật biện chứng về thế giới

giải thích thế giới bằng cảm giác, ý thức.

Biệt Chung của tự nhiên.

Bút ký triết học

Nhà nước và cách mạng

phụ thuộc vào ý thức của con người.

phụ thuộc vào ý niệm tuyệt đối

không phải là một dạng vật chất

vật chất được sinh ra và bị truất đi

vật chất có khối lượng

vật chất được đồng nhất với vật thể

Thế giới thống nhất do ý muốn chủ quan của con người.

Thế giới thống nhất đo ý niệm tuyệt đối

Thế giới không có tính thống nhất vật chất