Bài 1: Tổng quan về vấn đề xã hội hiện đại và biến đổi xã hội

Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
BÀI 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ XÃ HỘI ĐƯƠNG ĐẠI
Mục tiêu: Bài học giúp cho sinh viên nắm được các khái niệm về xã hội đương
đại, có kiến thức phổ quát về sự biến đổi xã hội và nhưng khác biệt cơ bản giưa xã
hội truyền thống và xã hội hiện đại. Đồng thời trong bài cũng giới thiệu nhưng
chuyên đề mà sinh viên sẽ được học trong học phần này.
1. Khái niệm “xã hội” và “tính hiện đại”
1.1 Khái niệm “xã hội”
Từ tiếng Anh “society” xuất hiện vào thế kỉ 14 và bắt nguồn từ tiếng Pháp société.
Lần lượt nó có nguồn gốc trong từ Latin “societas”, có nghĩa là “sự giao thiệp thân
thiện với người khác”, trong “socius” có nghĩa là “bầu bạn, kết giao, đồng chí hoặc
đối tác”. Vì thế nghĩa của từ “xã hội” có quan hệ gần gũi với nhưng gì được xem là
thuộc về mối quan hệ giưa con người và con người.
Tuy vậy, định nghĩa xã hội là sự liên kết giưa con người và con người là chưa
thật sự đầy đủ. Sự liên kết hay các mối quan hệ này phải tuân thủ theo các trật tự
nhất định do các cá nhân trong xã hội ấy quy định với nhau. Chính các quy ước về
trật tự trong ứng xử đã làm cho xã hội này sẽ khác biệt so với các xã hội khác, sẽ
xuất hiện nhưng đặc điểm nhận biết nhất định mang tính đặc thù của xã hội đó và
của cá nhân thuộc về xã hội đó.
Có nhiều khái niệm về “xã hội”. Theo từ điển Oxford, “xã hội” được định nghĩa
là một nhóm nhưng người cùng chia sẻ một văn hóa chung, cư trú trên một vùng
lãnh thổ nhất định, và họ tự cảm thấy bản thân mình tạo thành một thực thể thống
nhất và riêng biệt [1] so với các thực thể khác. Xã hội là một tập thể hay một nhóm
nhưng người được phân biệt với các nhóm người khác bằng các lợi ích, mối quan hệ
đặc trưng, cùng một thể chế chính trị và có cùng văn hóa.
Như vậy, có thể hiểu một cách đầy đủ nhất khái niệm “xã hội” là một thuật ngư
nói vế mối quan hệ giưa các thành viên trong một tổ chức, tổ chức này vận động
theo một trật tự nhất định mà các thành viên trong ấy buộc phải tuân thủ theo nhưng
quy tắc ứng xử đã được định sẵn.
1.2 Khái niệm “đương đại” (nowadays)
Theo từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngư học do Hoàng Phê chủ biên thì
“đương đại” có nghĩa là “thuộc về thời đại hiện nay” [4, 357]. Như vậy thuật ngư
“xã hội đương đại” được dùng trong giáo trình này là chúng tôi đang đề cập đến bối
cảnh của một xã hội đang diễn ra tại thời điểm hiện tại, bối cảnh của xã hội đang
chịu sự tác động mạnh mẽ bởi sự phát triển của cách mạng công nghiệp, khoa học
kỹ thuật, cách mạng truyền thông… mà chúng tôi sẽ phân tích cụ thể hơn trong các nội dung sau.
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
1.3 Khái niệm “hiện đại” (modernity)
Thuật ngư “hiện đại” (modern) xuất hiện từ thời Phục hưng ở châu Âu. Ban đầu
thường được hiểu theo nghĩa đối lập với “cổ xưa” (ancient) hay “truyền thống”
(traditional) [5]. Người ta cũng thường hiểu theo nghĩa “hiện đại” là một quá trình
chuyển biến từ xã hội nông nghiệp sang xã hội công nghiệp, từ đó diễn ra sự thay
đổi hàng loạt các mối quan hệ xã hội.
Một cách tổng quát, công nghiệp hóa là quá trình mà hệ thống máy móc dần thay
thế sức lao động của con người trong quá trình sản xuất. Từ đây, con người hoàn
toàn được giải phóng, không phụ thuộc vào tư liệu sản xuất (ruộng đất). “Tính hiện
đại” được định nghĩa là các khuôn mẫu tổ chức xã hội có liên kết với công nghiệp
hóa. Trong lĩnh vực học thuật, “tính hiện đại” là thuật ngư chung để gọi các khuôn
mẫu xã hội xuất hiện sau cách mạng công nghiệp.
Như vậy, bối cảnh của xã hội đương đại bao hàm các tính chất của một xã hội
hiện đại và dần hiện rõ nhưng đặc điểm khác biệt với xã hội truyền thống. Dưới đây
là một số khác biệt cơ bản giưa xã hội truyền thống và xã hội đương đại.
2. Một số khác biệt giữa xã hội truyền thống và xã hội đương đại
Xã hội đương đại mang nhưng đặc điểm khác biệt rõ nét so với với xã hội truyền
thống về các phương diện trong đời sống như: Chính trị, kinh tế, gia đình, giáo dục,
y tế, tôn giáo, địa vị và vai trò của cá nhân, chuẩn mực của văn hóa…
Cá nhân sống trong xã hội ngày nay chịu sự tác động mạnh mẽ của nhưng biến
đổi xã hội. Nhưng biến đổi này được Neil Smelser khái quát như sau:
- Về kỹ thuật: Là sự biến đổi từ sử dụng kỹ thuật thô sơ, cổ truyền (thủ công)
sang việc áp dụng các tri thức khoa học vào quá trình sản xuất. Các phát minh
trong khoa học được sử dụng và áp dụng rộng rãi trong quá trình sản xuất như:
máy hơi nước, điện năng, Internet…
- Về hoạt động nông nghiệp: Là sự chuyển biến từ nền sản xuất tự cung tự cấp
sang thương mại hóa các sản phẩm nông nghiệp. Tức là ngày nay, nông sản
cũng trở thành một loại hàng hóa được mua bán trên thị trường với số lượng
lớn và chịu sự điều phối của quy luật thị trường. Vì vậy, hoạt động nông
nghiệp cũng đòi hỏi quá trình cơ giới hóa trong quy trình sản xuất.
- Về hoạt động công nghiệp: Là sự thay đổi mạnh mẽ từ việc thay thế sức lao
động của con người và sức của gia súc bằng hệ thống máy móc. Hệ thống máy
móc này ngày càng hiện đại theo xu hướng phát triển của công nghệ.
- Về cư trú: Con người từ cư trú ở khu vực nông thôn là phổ biến thì giờ đây,
dân số tại các vùng đô thị ngày càng gia tăng. Các đô thị hiện có ngày càng
được mở rộng phạm vi, các vùng ngoại vi được đô thị hóa nhanh chóng. Bên cạnh đó, 3
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
hàng loạt các đô thị mới được hình thành nhằm đáp ứng nhu cầu giao thương mua bán và cư ngụ.
- Về chính trị: Hệ thống quyền lực ở các công xã, làng mạc nhường lại vai trò
cho các định chế ở cấp độ nhà nước. Điều này tạo nên sự thống nhất và đồng
thuận cao trong phạm vi của một quốc gia. Trong một xã hội cụ thể, các cá
nhân trở thành công dân có quyền và nghĩa vụ như nhau cho mọi tầng lớp và
hệ thống luật pháp có hiệu lực trong một lãnh thổ.
- Về phân tầng xã hội: Có sự thay đổi do quá trình di động xã hội của cá nhân
và cá nhân hoàn toàn có các cơ hội thay đổi số phận bằng con đường học vấn và lập nghiệp.
- Về giáo dục: Ngày nay, hệ thống giáo dục được đồng nhất và bình đẳng đối
với mọi tầng lớp, mọi giới trong xã hội, không còn sự phân biệt nội dung giáo
dục đối với nam giới và nư giới. Thiết chế giáo dục được đặt dưới sự quản lý
chung của nhà nước, các thể chế tôn giáo mất dần quyền kiểm soát đối với
giáo dục – một hiện tượng phổ biến trong các xã hội cổ truyền.
- Về gia đình: Gia đình truyền thống với tam – tứ đại đồng đường được thay thế
bằng gia đình hạt nhân với một hoặc hai thế hệ cùng chung sống.
- Về bình đẳng giới: Có sự khởi sắc rõ nét trong hầu hết các xã hội khi phụ nư
được đi học như nam giới, được tham gia vào các hoạt động xã hội, hoạt động
chính trị (được ứng cử và bầu cử) [4]. BẢNG PHỤ LỤC
BỨC TRANH TỔNG QUÁT VỀ XÃ HỘI TRUYỀN THỐNG
VÀ XÃ HỘI HIỆN ĐẠI
Một số nét đặc trưng của Một số nét đặc trưng của xã
xã hội truyền thống hội hiện đại
*Mô hình cư Quy mô nhỏ, dân cứ phân
Quy mô lớn, dân cư tập trung trú
tán trong các công xã nhỏ
trong các đô thị và các vùng đô thị
Quan hệ với các Biệt lập, tự cung tự cấp Lệ thuộc và tương hỗ xã hội khác *Cơ cấu xã hội Vị trí và vai trò
Ít có vị trí xã hội, vị trí có Nhiều vị trí xã hội vừa chỉ
tính chỉ định, ít vai trò
định, vừa (tự) đạt được; Nhiều chuyên môn hóa
vai trò được chuyên môn hóa Quan hệ
Sơ cấp, ít riêng tư, và ít Thứ cấp và riêng tư chọn lựa 3
Một số nét đặc trưng của Một số nét đặc trưng của xã
xã hội truyền thống hội hiện đại Truyền thông Mặt đối mặt
Mặt đối mặt và truyền thông đại chúng
Kiểm soát xã hội Dư luận phi chính thức
Cảnh sát và hệ thống pháp luật chính thức
Phân tầng xã hội Mô thức bất bình đẳng chặt Mô thức bất bình đẳng mềm
chẽ, ít di động xã hội
dẻo, di động xã hội đáng kể
Khuôn mẫu giới Mẫu quyền, phụ quyền; Ít Phụ quyền thoái trào; Lực lực lượng lao động nư
lượng lao động nư ngoài xã hội ngoài xã hội gia tăng Gia đình
Gia đình mở rộng, giư vai Gia đình hạt nhân vẫn giư vai
trò quan trọng trong quá trò xã hội hóa, nhưng không
trình xã hội hóa cá nhân còn là đơn vị sản xuất kinh tế và trong sản xuất kinh tế Tôn giáo
Là cơ sở của vũ trụ quan, ít Tôn giáo giảm vai trò xã hội, tính đa dạng tôn giáo nhiều giáo phái đa dạng Giáo dục
Chỉ dành cho thiểu số cá
Giáo dục cơ bản phổ thông; nhân ở tầng lớp trên
Giáo dục cao cấp cho một tỉ lệ ngày càng gia tăng Nhà nước
Quy mô nhỏ và ít can thiệp Quy mô lớn và can thiệp gần vào xã hội
như hầu hết các vấn đề xã hội Kinh tế
Trên cơ sở nông nghiệp, Sản xuất công nghiệp đại
tiểu thủ công nghiệp trong chúng, nhà máy, xí nghiệp là gia đình, ít viên chức
nơi sản xuất, nhiều nhân viên phục vụ Y tế
Sinh suất và tử suất đều
Sinh suất và tử suất thấp, tuổi cao, tuổi thọ trung bình thọ trung bình cao thấp *Khuôn mẫu văn hóa Giá trị
Đồng nhất, ít văn hóa phản Dị biệt, đa dạng, nhiều văn hóa kháng phản kháng Chuẩn mực
Có ý nghĩa đạo đức cao, ít Ý nghĩa đạo đức thay đổi, chấp chấp nhận dị biệt nhận dị biệt Định hướng
Liên kết hiện tại với quá
Liên kết hiện tại với tương lai khứ
Downloaded by Nguyen Linh (vjt29@gmail.com)
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
Một số nét đặc trưng của Một số nét đặc trưng của xã
xã hội truyền thống hội hiện đại Kỹ thuật
Tiền công nghiệp, năng Công nghiệp, nguồn năng lượng do sinh vật
lượng tiên tiến và đa dạng
*Biến đổi xã hội Chậm, thay đổi qua nhiều Nhanh, trong một thế hệ thế hệ Tính cô kết xã Cao, thống nhất
Thấp, có khuynh hướng “phi hội chuẩn mực”
(Nguồn: Nguyễn Xuân Nghĩa, Biến chuyển xã hội và quá trình hiện đại hóa, in trong Xã Hội
Học, Bùi Quang Dũng chủ biên, NXB Khoa học xã hội, 2013).
3. Những vấn đề nảy sinh trong xã hội đương đại
“Nhưng vấn đề xã hội đương đại” xem xét các mối quan hệ giưa người và người
trong bối cảnh hiện đại, sự thích nghi của cá nhân trong xã hội hiện đại.
“Trong xã hội hiện đại, cá nhân có nhiều không gian riêng tư và tự do hơn khi thể
hiện cá tính, tính cố kết xã hội yếu đi. Xã hội truyền thống có quy mô nhỏ, văn hóa
đồng nhất, thay đổi chậm đã tạo cơ sở xã hội ổn định cho sự phát triển tính cách cá
nhân mang màu sắc văn hóa của cộng đồng. Xã hội hiện đại có quy mô rộng lớn, đa
dạng về văn hóa, thay đổi nhanh mang đến cho cá nhân nhiều sự lựa chọn nhưng
trên cơ sở không vưng chắc. Cá nhân trong xã hội hiện đại có nhiều tự do lựa chọn
trong bối cảnh xã hội biến đổi nhanh do vậy thường có khuynh hướng tạo ra nhưng
khác biệt và đóng các vai trò khác nhau tùy thuộc vào tình huống xã hội” [3].
Do vậy mà, trong bối cảnh cảnh của xã hội đương đại nảy sinh vô số vấn đề mà
trong đó con người chịu nhiều ảnh hưởng. Trong phạm vi của giáo trình này, chúng
tôi lần lượt giới thiệu các vấn đề mang tính thời sự và có liên quan đến giới trẻ và
thanh niên trong bối cảnh của xã hội Việt Nam.
Các vấn đề đó chúng tôi đặt trong từng chuyên đề cụ thể như sau:
3.1 Vấn đề lao động việc làm trong bối cảnh toàn cầu hóa
Hiệu quả của việc giải quyết việc làm gắn liền với sự tồn tại bền vưng của xã hội.
Vì vậy, trong quá trình phát triển kinh kế và xã hội, vấn đề lao động và việc làm của
người dân nói chung và việc làm của thanh niên nói riêng có ý nghĩa đặc biệt quan
trọng trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của bất kỳ quốc gia nào. Trong
nhưng thập niên qua, vấn đề lao động việc làm và tình trạng thất nghiệp của giới trẻ
ở các nước đang phát triển là một chủ đề thu hút nhiều sự quan tâm của các cấp
quản lý và của giới học thuật. Đối với Việt Nam, vấn đề giải quyết việc làm cũng
không nằm ngoài quỹ đạo đó.
Trong lĩnh vực nghề nghiệp và việc làm của thanh niên, số lượng và ty lệ thanh
niên ở nước ta tham gia hoạt động kinh tế tăng dần. Theo kết quả điều tra lao động
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
và việc làm toàn quốc của Bộ Lao động, Thương binh và xã hội: năm 2008, số
thanh niên hoạt động kinh tế của cả nước là hơn 16 triệu người, chiếm 67,2% tổng
số thanh niên (38,7 % lực lượng lao động xã hội). Năm 2009, số thanh niên hoạt
động kinh tế là gần 18 triệu người, chiếm 75,4% tổng số thanh niên (36,6% lực
lượng lao động xã hội) [Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương
khóa X; 2008:48]. Như vậy, tuy số lượng thanh niên tham gia vào hoạt động lao
động gia tăng theo hằng năm nhưng vẫn còn tỉ lệ không nhỏ thanh niên không có việc làm.
Thiếu việc làm, không có việc làm hoặc việc làm với năng suất và thu nhập thấp
sẽ không thể giúp thanh niên bảo đảm cuộc sống và phát triển bền vưng. Có
nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng thất nghiệp của thanh niên như: kỹ
năng và kiến thức của thanh niên không đạt yêu cầu của nhà tuyển dụng, hố
ngăn khoảng cách giưa chương trình đào tạo và thực tiễn công việc… Chuyên
đề này sẽ trình bày nhưng khái niệm cơ bản về lĩnh vực lao động việc làm,
thực trạng việc làm của người lao động nói chung và thanh niên nói riêng,
một số giải pháp nhằm giải quyết tình trạng thất nghiệp.
3.2 Internet và việc sử dụng Internet hiệu quả
Sự ra đời của Internet làm thay đổi gần như toàn bộ cách thức giao tiếp của con
người. Việc sử dụng Internet và nhưng tương tác của nó đối với đời sống của giới
trẻ trong nhiều năm qua đã nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà quản lý và các
nhà khoa học. Internet thực sự đã đóng vai trò là sứ mệnh “… xóa đi rào cản không
gian về tuổi tác, ngôn ngư, thậm chí là văn hóa; nó giúp cho sự kết nối và tương tác
trong cộng đồng giới trẻ trở nên dễ dàng hơn; nó trở thành công cụ thể hiện sự gia
nhập xã hội, thể hiện quan điểm và trao đổi thông tin” [7]. Đồng thời, thông qua
Internet, hoạt động trên mạng xã hội trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống
hằng ngày của giới trẻ.
Song, bên cạnh đó, việc sử dụng Internet và mạng xã hội trong một nhóm giới trẻ
dần bộc lộ nhưng khiếm khuyết khi mà họ quá phụ thuộc, lạm dụng và dành quá
nhiều thời gian cho nó. Họ coi việc trò chuyện trên mạng thú vị hơn trò chuyện trực
tiếp, họ tạo các nhóm ảo và giao lưu ở đó thay vì trực tiếp gặp gỡ và vui chơi với bạn be.
Một nguy cơ nưa từ Internet đó là tình trạng “nghiện” trò chơi trực tuyến trong
một bộ phận giới trẻ. Sự quản lý lỏng lẻo của các cơ quan chức năng cùng với sự
phát triển vũ bão của các trò chơi trực tuyến trong thời gian qua, và các dịch vụ
xung quanh nó đã không ngừng thu hút sự quan tâm và yêu thích của thanh niên.
Điều này dẫn đến hệ quả khó lường khi mà tình trạng “nghiện” trò chơi trực tuyến
ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe và kết quả học tập cũng như năng lực phấn đấu của họ trong công việc.
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
Trong tập giáo trình này, chúng tôi nêu nhưng thực trạng sử dụng Internet nói
chung, các trang mạng xã hội và thiết bị thông minh của giới trẻ; Nhưng tác động
tích cực và tiêu cực của không gian giao tiếp và truyền thông này, đồng thời nêu
một số định hướng cho giới trẻ cách thức sử dụng Internet và các trang mạng xã hội một cách hiệu quả.
3.3 Giới và bình đẳng giới
Trong xã hội truyền thống, phụ nư ở xã hội phương Đông cũng như phương Tây
hầu như không được tham gia vào các hoạt động xã hội, chính trị. Công việc của họ
là chăm sóc gia đình và tề gia nội trợ. Đối với hoạt động sản xuất của gia đình họ
không có quyền quyết định và sở hưu tư liệu sản xuất. Hiện đại hóa và quá trình
biến đổi xã hội ở tây Âu và cuối thế ky XIX đầu thế ky XX đã tạo cơ hội cho cá
nhân thoát khỏi sự phụ thuộc vào ruộng đất. Đối với phụ nư, đây là giai đoạn lịch sử
khai sáng nhận thức của họ thân phận phụ thuộc của mình vào nam giới và cách
thức mà xã hội nhìn nhận về tính “không” vai trò của họ.
Phong trào đấu tranh giải phóng phụ nư và đòi quyền bình đẳng với nam giới xảy
ra và lan rộng trên thế giới từ nhưng năm 20 của thế ky XX. Song, đến thập ky 70
của thế ky đó, thuật ngư “Giới” mới chính thức hiện diện trong các công trình
nghiên cứu học thuật. Điều này có ý nghĩa to lớn trong việc đóng góp vào nhận thức
kiến thức về giới và bình đẳng giới. Chuyên đề Giới và bình đẳng giới trong giáo
trình này, chúng tôi sẽ trình bày thực trạng bất bình đẳng giới trên thế giới và ở Việt
Nam, phân tích các nguyên nhân, hậu quả về các chiến lược tạo nên sự bình đẳng giới.
3.4 Tình yêu ở giới trẻ
Tình yêu là chủ đề không mới trong lĩnh vực tâm lý học và xã hội học. Dạng hoạt
động tình cảm này nảy sinh trong hoạt động giao tiếp xã hội. Dưới tác động của quá
trình công nghiệp hóa, tình yêu cũng biểu hiện nhưng khác biệt về cả ngoại diên lẫn
nội hàm của nó. Mối quan hệ giưa các cá nhân trong xã hội, nhưng vấn đề như tình
yêu đồng giới, nhưng hậu quả đáng quan ngại của quan hệ tình dục trước hôn nhân,
yêu không làm chủ được cảm xúc dẫn đến hành vi làm tổn thương tinh thần và thể xác của người khác.
Dưới góc độ tâm lý học, trong chuyên đề này chúng tôi trình bày một số khái
niệm cơ bản của tình yêu như: tình yêu là gì, phân loại tình yêu, biểu hiện của tình yêu…;
3.5 Sự thay đổi chức năng và tính đa dạng của kiểu mẫu gia đình
Trong bối cảnh của xã hội đương đại, gia đình được xem là thành tố nhạy cảm
nhất của quá trình biến đổi xã hội. Điều dễ nhận thấy nhất ở gia đình là sự thay đổi
các chức năng của nó. Xét trong chiều kích của xã hội học, gia đình bao gồm năm
chức năng cơ bản: chức năng đảm bảo đời sống kinh tế cho các thành viên, chức
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
năng tình dục, chức năng sinh sản và tái sản xuất con người, chức năng đảm bảo đời sống tình
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
cảm và sự cân bằng tâm lý cho các thành viên, và chức năng giáo dục hay xã hội
hóa trẻ em. Trong xã hội truyền thống, gia đình là đơn vị đảm nhận chức năng đảm
bảo đời sống kinh tế khi gia đình chính là một đơn vị sản xuất, tạo ra tài sản và của
cải, nông sản nuôi sống tất cả các thế hệ và các thành viên của mình. Chuẩn mực
trong xã hội cổ truyền cũng đề cao chức năng sinh sản và chức năng xã hội hóa trẻ
em của gia đình. Gia đình có “nở mặt” hay không chính là tư chất của đứa con
mang lại. Một gia đình đông con cháu là một gia đình được xã hội trọng thị.
Song, gia đình ngày nay thì không phải thế. Chức năng xã hội hóa trẻ em giờ đây
được san sẻ rất nhiều cho nhà trường và các thiết chế xã hội khác như luật pháp, cơ
quan đoàn thể… Người ta coi trọng vai trò của các thành viên trong gia đình khi họ
ứng xử với nhau, giưa vợ và chồng, giưa cha mẹ và con cái, giưa các anh chị em
trên sự bình đẳng và tôn trọng. Chức năng tình dục và bình đẳng trong quan hệ tình
dục bị “lờ” đi trong xã hội truyền thống thì giờ đây nó lại trở thành tiêu điểm trong
việc gìn giư hạnh phúc gia đình. Xã hội đương đại gần như xóa bỏ chức năng kinh
tế của gia đình khi mà hầu hết tất cả các thành viên lao động và tạo ra kinh tế ở một
nơi khác. Gia đình giờ chỉ còn là một ngôi nhà nơi mà các thành viên trở về để yêu
thương và chia sẻ tình cảm với nhưng bài giáo dục trẻ em không bằng roi vọt.
Bên cạnh đó, sự đa dạng của kiểu mẫu gia đình cũng khắc họa rõ nét hình ảnh gia
đình đương đại. Trong xã hội cổ truyền, dù là gia đình vùng đô thị hay nông thôn,
một cách phổ biến đó là gia đình có từ ba thế hệ trở lên cùng chung sống trong một
ngôi nhà. Mối quan hệ trong các gia đình này được kiểm soát chặt chẽ và khắt khe
theo quy tắc tôn ti trật tự trong quyền quyết định cũng như các chuẩn bị về ứng xử
giưa các thành viên trong gia đình. Bên cạnh một phần nhỏ của kiểu mẫu gia đình
truyền thống, xã hội hiện đương đại đã tạo ra nhưng kiểu mẫu gia đình hoàn toàn
mới, như: gia đình hạt nhân, gia đình đơn thân, gia đình đồng giới, gia đình tái hôn…
3.6 Sự xuất hiện và gia tăng bạo lực học đường
Bạo lực học đường đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng trong nhưng thập ky
gần đây ở nhiều quốc gia, đặc biệt ở nhưng nơi các loại vũ khí như súng hay dao
được phép sử dụng. Khái niệm này bao gồm tình trạng bạo lực giưa các học sinh
trong phạm vi trường học cũng như nhưng vụ tấn công bởi học sinh nhằm vào giáo
viên của trường hoặc ngược lại và bắt nạt bạn cùng trường.
Tại Việt Nam, số liệu được Bộ Giáo dục và đào tạo đưa ra trong năm 2016 là:
Trong một năm học, toàn quốc xảy ra gần 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau ở trong
và ngoài trường học (trung bình khoảng 5 vụ/ngày). Cứ khoảng trên 5.200 học sinh
thì có một vụ đánh nhau; Cứ hơn 11.000 HS thì có một em bị buộc thôi học vì đánh
nhau; Cứ 9 trường thì có một trường có học sinh đánh nhau [vi.wikipedia.org,
15/10/2017]. Bạo lực học đường đã trở thành mối quan tâm của
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
rất nhiều gia đình, các nhà trường và là nỗi trăn trở của toàn xã hội bởi hậu quả
nghiêm trọng mà nó gây ra.
Chuyên đề này được chúng tôi đề cập trong giáo trình với một số khái niệm cơ
bản về bạo lực và bạo lực học đường, thực trạng bạo lực học đường, hậu quả -
nguyên nhân và một số giải pháp đối với gia đình, nhà trường và chính các em học sinh.
3.7 Thực trạng phạm tội của trẻ vị thành niên
Nhưng năm gần đây, tình hình phạm tội ở trẻ vị thành niên mở rộng ở ba cấp độ
lớn. Đó là sự gia tăng về số lượng các vụ việc do tội phạm vị thành niên gây ra, sự
mở rộng phạm vi không gian phạm tội và mức độ phạm tội ngày càng tàn bạo,
quyết liệt và có tổ chức hơn. Chuyên đề này giới thiệu bối cảnh của thực trạng
phạm tội vị thành niên, các nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa sự phạm tội của trẻ vị thành niên.
3.8 Giới trẻ và các chất gây nghiện
Tình trạng lạm dụng chất gây nghiện ngày càng gia tăng và theo chiều hướng
diễn biến phức tạp. Người sử dụng ma túy không chỉ là nam giới mà cả nư giới. Các
chất gây nghiện nguy hiểm không chỉ là các loại có nguồn gốc tự nhiên như cần sa,
heroin… mà còn nhiều dạng khác nhau của ma túy tổng hợp. Các dạng ma túy tổng
hợp này ngoài khả năng gây nghiện còn gây ra nhưng trạng thái tâm lý nguy hiểm
như gây ảo giác, hoang tưởng… khiền người sử dụng có thể có hành vi gây thương
tích cho người khác hoặc cho bản thân mà hoàn toàn không ý thức được.
Điều đáng quan ngại là độ tuổi của người nghiện của ngày càng trẻ. Theo một
báo cáo của PGS.TS Chung Á thì vào năm 1995, trong số nhưng người nghiện ma
túy, nhưng người dưới 30 tuổi chiếm 42%; năm 2001 là 57,7%; năm 2009 là 68,3%
và đến năm 2010 con số này đã xấp xỉ 70%.
Với chuyên đề này, trong giáo trình chúng tôi lần lượt trình bày nhưng kiến thức
cơ bản về ma túy, thực trạng – nguyên nhân – tác hại của nó, vai trò của cá nhân,
gia đình và cộng đồng trong việc phòng chống ma túy.
3.9 Stress trong xã hội hiện đại
Cuộc sống được cải thiện về vật chất và tinh thần trong xã hội hiện đại đồng
nghĩa với việc chất lượng cuộc sống ngày càng được nâng cao, con người ngày càng
tiến đến lao động bằng trí óc. Tuy nhiên, đi kem theo đó là rất nhiều áp lực và hệ
lụy cho cá nhân, đặc biệt nhưng người sống ở đô thị. Nhưng căng thẳng trong công
việc, bị hạn chế thời gian nghỉ ngơi… có thể dẫn cá nhân đến nhưng căn bệnh về
tâm lý, stress. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống, sức khỏe tâm thần của
con người. Tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Y tế vào đầu năm 2017, khoảng
15% dân số có vấn đề về tâm thần. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng
cuộc sống. Một cuộc khác khảo sát do Công ty dược phẩm Hoffmann-La Roche tiến
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương hành năm 2016
Bài 1: Tổng quan về các vấn đề xã hội đương
nhằm đánh giá tình trạng stress ở Việt Nam cho kết quả rằng ty lệ
bình quân người bị stress trong cả nước là 52% [dantri.com.vn, 22/11/2017].
Trên đây là nhưng phác thảo sơ nét nội dung của nhưng chuyên
đề mà chúng tôi lựa chọn sẽ được trình bày lần lượt trong quyển giáo trình này. CÂU HỎI ÔN TẬP 1)
Hãy phân biệt khái niệm “hiện đại” và khái niệm “đương đại”. 2)
Hãy nêu và phân tích nhưng khác biệt cơ bản giưa xã hội truyền thống và xã hội hiện đại. 3)
Trong các chuyên đề được gợi ý, hãy chọn một chuyên đề quan tâm và
nêu nhưng biểu hiện, thực trạng trong xã hội hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bùi Thế Cường (chủ biên), Từ điển Xã hội học Oxford, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2012.
[2] Tony Bilton, Kenvin Bonnelt, Nhập môn Xã hội học, Phạm
Thủy Ba dịch, NXB Khoa học xã hội, 1993.
[3] Nguyễn Xuân Nghĩa, Biến chuyển xã hội và quá trình hiện
đại hóa, in trong Xã Hội Học, Bùi Quang Dũng chủ biên,
NXB Khoa học xã hội, 2013.
[4] Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 2004.
[5] Trần Hưu Quang, Giáo trình Nhập môn Xã hội học, NXB Đại học Mở, 1999.
[6] Hoàng Bá Thịnh, Giáo trình xã hội học về Giới, NXB Đại
học Quốc gia Hà Nội, 2014. [7] www.vi.wikipedia.org.
Downloaded by Nguyen Linh (vjt29@gmail.com)
Document Outline

• 1.1Khái niệm “xã hội”
• 1.2Khái niệm “đương đại” (nowadays)
• 1.3Khái niệm “hiện đại” (modernity)
• BẢNG PHỤ LỤC
  • 3.1Vấn đề lao động việc làm trong bối cảnh toàn cầu h
• Thiếu việc làm, không có việc làm hoặc việc làm vớ
  • 3.2Internet và việc sử dụng Internet hiệu quả
  • 3.3Giới và bình đẳng giới
  • 3.4Tình yêu ở giới trẻ
  • 3.5Sự thay đổi chức năng và tính đa dạng của kiểu mẫu
  • 3.6Sự xuất hiện và gia tăng bạo lực học đường
  • 3.7Thực trạng phạm tội của trẻ vị thành niên
  • 3.8Giới trẻ và các chất gây nghiện
  • 3.9Stress trong xã hội hiện đại
  • TÀI LIỆU THAM KHẢO