lOMoARc PSD|36517948
Đề bài : bằng kiến thức triết học và hiểu biết của mình, hãy làm rõ : điều kiện vật
chất thay đổi thì sớm muộn tư tưởng tinh thần cũng thay đổi theo
- Vật chất được phản ánh, nhận thức, tác động đến tinh thần? Loài người
có khả năng hiểu biết đến mức nào vạn thể vũ trụ?
Các triết gia duy tâm, trong luận thuyết nhận biết muôn vàn vật thể, vật chất trong
vũ trụ bao la vô biên, vô cùng, không nơi bắt đầu và không nơi cuối cùng, mênh
mang vô định, tư duy con người không vươn tới nổi. Từ đó cho rằng trên trời cao,
các đấng Chúa trời, Thượng đế, Thánh thần sức mạnh vô tận, thế lực uy linh, là
tinh thần tuyệt đối có trước, sáng tạo, sắp đặt vận hành muôn vàn vật thể vật chất
theo quy luật hài hòa định trước.
Thời Hy Lạp cổ đại, triết gia Parmenides trong luận thuyết đã chỉ ra tinh thần, ý
thức là căn nguyên của mọi sự vật, tinh thần tạo ra vật chất và khiến cho nó vận
chuyển, sinh hóa, tinh thần là chủ thể, là tất cả những gì tồn tại. Sự sáng tạo của
tinh thần để có muôn vàn những giá trị vật chất.
Giáo lý Nhà thờ thì khuyên tín đồ và con người cần từ bỏ lòng tham vật chất, là
nguồn gốc, căn nguyên của tội lỗi, cần thoát khỏi sự cám dỗ bởi vật chất xa xỉ,
hoang tàn, hướng tới tinh thần thuần khiết, thánh thiện và những điều tốt đẹp.
Trong khi đó, một số triết gia duy vật bác bỏ quan điểm duy tâm và cho rằng vật
chất có trước tinh thần nhưng được phản ánh, nhận thức trong tinh thần.
Hai triết gia duy vật tiêu biểu là Mác và Lê nin chứng minh rằng bản chất thế giới
là vật chất, tồn tại khách quan, có trước và độc lập với tinh thần, ý thức. Thế giới
tồn tại có nhiều dạng vật chất, có mối liên hệ gắn bó cùng hòa hợp, kết cấu vật chất
khác nhau nhưng chịu sự chi phối hài hòa theo quy luật. Vật chất tồn tại không
sinh ra, không mất đi mà chuyển hóa từ dạng này sang dạng khác, vĩnh viễn, vô tận
và được nhận thức, phản ánh trong tinh thần, ý thức con người.
Triết học Mác – Lênin lý giải tinh thần, ý thức là thuộc tính của một dạng vật chất
sống, có tổ chức cao, là bộ óc con người. Tinh thần, ý thức nằm trong con người,
không thể tách rời con người, quá trình hoạt động phản ánh của tinh thần, ý thức là
kết quả hoạt động chủ động của con người.
-Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng mà trong đó vật
chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức và quyết định ý thức lOMoARc PSD|36517948
nhưng không thụ động mà có thể tác động trở lại vật chất qua hoạt động của con người.
Theo Lê-nin thì vật chất là một phạm trù triết học để chỉ thực tại khách quan, đem
đến cho con người trong cảm giác, được cảm giác của con người chép lại, chụp lại,
phản ánh lại và không tồn tại lệ thuộc vào cảm giác.Đặc điểm của vật chất:
+Vật chất tồn tại bằng vận động và thể hiện sự tồn tại thông qua vận động.
+Không có vận động ngoài vật chất và không có vật chất không có vận động;
+Vật chất vận động trong không gian và thời gian;
+ Không gian và thời gian là thuộc tính chung vốn có của các dạng vật chất cụ thể
và là hình thức tồn tại của vật chất.
Bên cạnh vật chất, ý thức là kết quả của quá trình phát triển tự nhiên và lịch sử xã
hội. Ý thức mang bản chất là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, chính là
sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động thế giới khách quan và bộ não con người
thông qua hoạt động thực tiễn.
Vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và tác động qua lại lẫn nhau. Mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức được thể hiện qua nhận thức và thực tiễn như sau:
* Vật chất có vai trò quyết định ý thức
-Do tồn tại khách quan nên vật chất là cái có trước và mang tính thứ nhất. Ý thức là
sự phản ánh lại của vật chất nên là cái có sau và mang tính thứ hai. Nếu không có
vật chất trong tự nhiên và vật chất trong xã hội thì sẽ không có ý thức nên ý thức là
thuộc tính, là sản phẩm cuẩ vật chất, chịu sự chi phối, quyết định của vật chất. Bên
cạnh đó, ý thức có tính sáng tạo, năng động nhưng những điều này có cơ sở từ vật
chất và tuân theo những quy luật của vật chất.
-Vật chất quy định nội dung và hình thức biểu hiệu của ý thức. Điều này có ý nghĩa
là ý thức mang những thông tin về đối tượng vật chất cụ thể. Những thông tin này
có thể đúng hoặc sai, đủ hoặc thiếu, sự biểu hiện khác nhau đều do mức độ tác
động của vật chất lên bộ óc con người.
*Ý thức tác động trở lại vật chất lOMoARc PSD|36517948
-Mặc dù vật chất sinh ra ý thức nhưng ý thức không thụ động mà sẽ tác động trở lại
cật chất thông qua các hoạt động thực tiễn của con người. Ý thức sau khi sinh ra sẽ
không bị vật chất gò bó mà có thể tác động làm thay đổi vật chất.
-Vai trò của ý thức đối với vật chất thể hiện ở vai trò của con người đối với khách
quan. Qua hoạt động của con người, ý thức có thể thay đổi, cải tạo hiện thực khách
quan theo nhu cầu phát triển của con người. Và mức độ tác động phụ thuộc vào
nhiều yếu tố như nhu cầu, ý chí, điều kiện, môi trường… và nếu được tổ chức tốt
thì ý thức có khả năng tác động lớn đến vật chất.
-Ý thức không thể thoát ly hiện thực khách quan, sức mạnh của ý thức được chứng
tỏ qua việc nhận thức hiện thực khách quan và từ đó xây dựng kế hoạch, xác định
mục tiêu ý chí để hoạt động của con người có thể tác động trở lại vật chất. Việc tác
động tích cực lên vật chất thì xã hội sẽ ngày càng phát triển và ngược lại, nếu nhận
tức không dùng, ý thức sẽ kìm hãm lịch sử.
+Phải luôn xuất phát từ hiện thực khách quan trong mọi hoạt động
Tri thức mà con người thu nhận được sẽ thông qua chu trình học tập, nghiên cứu từ
các hoạt động quan sát, phân tích để tác động vào đối tượng vật chất và buộc
những đối tượng đó phải thể hiện những thuộc tính, quy luật.
Để cải tạo thế giới khách quan đáp ứng nhu cầu của mình, con người phải căn cứ
vào hiện thực khách quan để có thể đánh giá, xác định phương hướng biện pháp,
kế hoạch mới có thể thành công.
Bên cạnh đó cần phải tránh xa những thói quen chỉ căn cứ vào nhu cầu, niềm tin
mà không nghiên cứu đánh giá tình hình đối tượng vất chất.
+ Phát huy tính năng động, sáng tạo, sức mạnh to lớn của yếu tố con người.
Con người muốn ngày càng tài năng, xã hội ngày càng phát triển thì phải luôn chủ
động, phát huy khả năng của mình và luôn tìm tòi, sáng tạo cái mới. Bên cạnh đó,
con người phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao năng lực và không bỏ cuộc giữa chừng.
Con người tuyệt đối không được thụ động, ỷ lại trong mọi trường hợp để tránh việc
sa vào lười suy nghĩ, lười lao động.
Ý thức có tính độc lập tương đối, tính năng động sáng tạo có thể tác động trở lại
vật chất thông qua hoạt động của con người, vì vậy cùng với việc xuất phát từ hiện lOMoARc PSD|36517948
thực khách quan, cần phát huy tính năng động chủ quan, tức là phát huy mặt tích
cực của ý thức, hạn chế mặt tiêu cực của ý thức.
Ví dụ: Trước khi thực hiện một trận đánh chung ta làm quyết tâm thư; thực hiện tự
phê bình và phê bình; rút ra các nhược điểm để tiến bộ, khắc phục những mặt tiêu
cực. Thực hiện giáo dục nhận thức thông qua các phong trào, thực tiễn tư tưởng
cục bộ địa phương và đạo đức giả.
Hay, giữa vật chất và ý thức chỉ có những mặt đối lập tuyệt đối trong phạm vi nhận
thức luận. Bên ngoài lĩnh vực đó, sự phân biệt là tương đối. Vì vậy một chính sách
đúng đắn là cơ sở để kết hợp hai điều này.
-Vai trò của vật chất đối với ý thức:
Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Vật chất có trước, ý thức có sau, vật
chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức vì:
Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc người nên chỉ
khi có con người mới có ý thức. Trong mối quan hệ giữa con người với thế giới vật
chất thì con người là kết quả quá trình phát triển lâu dài của thế giới vật chất, là sản
phẩm của thế giới vật chất. Kết luận này đã được chứng minh bởi sự phát triển hết
sức lâu dài của khoa học về giới tự nhiên; nó là một bằng chứng khoa học chứng
minh quan điểm: vật chất có trước, ý thức có sau.
Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc xã hội của ý thức (bộ óc
người, thế giới khách quan tác động đến bộ óc gây ra các hiện tượng phản ánh, lao
động, ngôn ngữ), hoặc là chính bản thân thế giới vật chất (thế giới khách quan),
hoặc là những dạng tồn tại của vật chất (bộ óc người, hiện tượng phản ảnh, lao
động, ngôn ngữ) đã khẳng định vật chất là nguồn gốc của ý thức.
Ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan về thế giới vật chất
nên nội dung của ý thức được quyết định bởi vật chất. Sự vận động và phát triển
của ý thức, hình thức biểu hiện của ý thức bị các quy luật sinh học, các quy luật xã
hội và sự tác động của môi trường sống quyết định. Những yếu tố này thuộc lĩnh
vực vật chất nên vật chất không chỉ quyết định nội dung mà còn quyết định cả hình
thức biểu hiện cũng như mọi sự biến đổi của ý thức.
-Vai trò của ý thức đối với vật chất:
Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua
hoạt động thực tiễn của con người. lOMoARc PSD|36517948
Vì ý thức là ý thức của con người nên nói đến vai trò của ý thức là nói đến vai trò
của con người. Bản thân ý thức tự nó không trực tiếp thay đổi được gì trong hiện
thực. Muốn thay đổi hiện thực, con người phải tiến hành những hoạt động vật chất.
Song, mọi hoạt động của con người đều do ý thức chỉ đạo, nên vai trò của ý thức
không phải trực tiếp tạo ra hay thay đổi thế giới vật chất mà nó trang bị cho con
người tri thức về thực tại khách quan, trên cơ sở ấy con người xác định mục tiêu,
đề ra phương huớng, xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp, biện pháp, công
cụ, phương tiện, v.v. để thực hiện mục tiêu của mình. Ở đây, ý thức đã thể hiện sự
tác động của mình đối với vật chất thông qua hoạt động thực tiền của con người.
Sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất diễn ra theo hai hướng: tích cực hoặc
tiêu cực. Nếu con người nhận thức đúng, có tri thức khoa học, có tình cảm cách
mạng, có nghị lực, có ý chí thì hành động của con người phù hợp với các quy luật
khách quan, con người có năng lực vượt qua những thách thức trong quá trình thực
hiện mục đích của mình, thế giới được cải tạo - đó là sự tác động tích cực cúa ý
thức. Còn nếu ý thức của con người phản ánh không đúng hiện thực khách quan,
bản chất, quy luật khách quan thì ngay từ đầu, hướng hành động của con người đã
đi ngược lại các quy luật khách quan, hành động ấy sẽ có tác dụng tiêu cực đổi với
hoạt động thực tiễn, đối với hiện thực khách quan.
Như vậy, bằng việc định hướng cho hoạt động của con người, ý thức có thế quyết
định hành động của con người, hoạt động thực tiễn của con người đúng hay sai,
thành công hay thất bại, hiệu quả hay không hiệu quả.
Tìm hiểu về vật chất, về nguồn gốc, bản chất của ý thức, về vai trò của vật chất,
của ý thức có thể thấy: vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định nội dung và
khả năng sáng tạo ý thức; là điều kiện tiên quyết để thực hiện ý thức; ý thức chỉ có
khả năng tác động trở lại vật chất, sự tác động ấy không phải tự thân mà phải thông
qua hoạt động thực tiễn (hoạt động vật chất) của con người. Sức mạnh của ý thức
trong sự tác động này phụ thuộc vào trình độ phản ánh của ý thức, mức độ
thâmnhập của ý thức vào những người hành động, trình độ tổ chức của con người
và những điều kiện vật chất, hoàn cảnh vật chất, trong đó con người hành động
theo định hướng của ý thức.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng xuất phát từ con người hiện thực, con người thực
tiễn để xem xét mối quan hệ này. Từ đó khảng định, vật chất có trước, ý thức có
sau, vật chất quyết định ý thức và ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động của con người lOMoARc PSD|36517948
* Vật chất quyết định ý thức: Vật chất có trước, ý thức có sau. Vật chất quyết định
nguồn gốc, bản chất, nội dung sự biến đổi của ý thức.
*VÍ DỤ :Trong đời sống có câu: thực túc, binh cường, có thực mới vực được đạo.
+ Vật chất Quết định nguồn gốc ý thức: Nghĩa là não người là dạng vật chất cao có
tính chất của vật chất là cơ quan phản ánh để hoàn thành ý thức.
Ý thức phụ thuộc vào hoạt động thần kinh của bộ não trong quá trình phản ánh thế giới khách quan.
+ Vật chất quyết định bản chất, nội dung ý thức: Bản chất là hình ảnh chủ quan của
thế giới khách quan: nghĩa là ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất và thế giới vật
chất được dịch chuyển vào óc người, được cải biến trong đó. Vì thế, vật chất quyết
định cả bản chất và nội dung. Nội dung là phản ánh thế giới khách quan.
+ Vật chất quyết định Sự biến đổi ý thức: Ý thức là cái phản ánh, vật chất là cái
được phản ánh khi cái được phản ánh biến đổi thì cái phản ánh cũng phải biến đổi theo.
* Ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động con người cụ thể nó có thể
thúc đẩy hoặc kìm hãm ở một mức độ nhất định, các điều kiện vật chất góp phần
cải tạo hình thức khách quan.
Nếu phản ánh đúng hiện thực khách quan – nó thúc đẩy ngược lại thì nó cản trở
Ví dụ: Chủ trương đổi mới cơ chế quan liêu bao cấp, cản trở phát triển con người
– khủng hoảng kinh tế xã hội, động lực
Tóm lại:Quan hệ vật chất và ý thức là quan hệ hai chiều tác động biện
chứng qua lại, trong đó vật chất quyết định ý thức còn ý thức tác động trở
lại thực tiễn thông qua hoạt động nhận thức của con người.