Bài giảng Ergonomics trong thiết kế nội thất - Công nghiệp và Kiến Trúc | Đại học Lâm Nghiệp

Bài giảng Ergonomics trong thiết kế nội thất - Công nghiệp và Kiến Trúc | Đại học Lâm Nghiệp được sưu tầm và soạn thảo dưới dạng file PDF để gửi tới các bạn sinh viên cùng tham khảo, ôn tập đầy đủ kiến thức, chuẩn bị cho các buổi học thật tốt. Mời bạn đọc đón xem!

8 4 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

PHÂN HIỆU TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHI P Ệ

KHOA CÔNG NGHI P & KI N TRÚC Ệ Ế

BÀI GI ẢNG

ERGONOMICS TRONG THI T K N I TH T Ế Ế Ộ Ấ

BIÊN SO N: NGUY N TH N Ạ Ễ Ị THUẬ

ĐỒNG NAI, 2021

MỤC LỤC

Chương 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ERGONOMICS ................................. 1

1.1. Khái ni ergonomics, l ch s phát tri n ............................................... 1 ệm về ị ử ể

1.1.1. Khái ni m .............................................................................................. 1 ệ

1.1.2. L ch s phát tri n ................................................................................... 1 ị ử ể

1.2. Đố ục đích nghiên cứi tượng, nhiệm vụ và m u của ergonomics .................. 2

1.3. Nh ng n i dung nghiên c u ergonomics trong thi m c và n t 3 ữ ộ ứ ết kế đồ ộ ội thấ

Chương 2: I ............................................... 5 ĐẶC TÍNH CƠ BẢN CỦA NGƯỜ

2.1. c tính v sinh lý h i ............................................................... 5 Đặ ề ọc của ngườ

2.1.1. H ng truy n tin t c .......................................................................... 5 ệ thố ề ứ

2.1.2. H hô h p, h n hoàn ...................................................................... 16 ệ ấ ệ tuầ

2.2. Đặc tính về tâm lý học ............................................................................... 19

2.2.1 C m giác ............................................................................................... 19 ả

2.2.2. giác ................................................................................................ 20 Tri

2.2.3. ng ........................................................................ 22 Tư duy và tưởng tượ

2.3. Đặc tính về nhân trắc học .......................................................................... 23

2.3.1. S c .................................................................................... 23 ố đo nhân trắ

2.3.2 Gi u s n ......................................................... 24 ới thiệ ố đo nhân trắc cơ bả

2.3.3. Nguyên t n d ng s i .......................................... 30 ắc vậ ụ ố liệu cơ thể ngườ

2.3.4. Ý nghĩa củ kích thướ ắc cơ bảa một số c nhân tr n trong thiết kế .......... 31

2.4 Đặ ận độ ủa ngườc tính về sự v ng c i ............................................................ 32

2.4.1 C u t o h v ng ............................................................................. 32 ấ ạ ệ ận độ

2.4.2. H v ng v i l .................................................... 35 ệ ận độ ớ ực học của cơ thể

2.4.3. H v ng v i góc quay c ................................................. 39 ệ ận độ ớ ủa cơ thể

2.4.4. ng d ng c a h v ng, l ...................................... 41 Ứ ụ ủ ệ ận độ ực và góc quay

Chương3: MỐ TƯƠNG HỖI QUAN HỆ GIỮA NGƯỜI VÀ MÔI

TRƯỜNG ............................................................................................................ 43

3.1. Môi trườ ất tác động đến tri giác tâm lý ngường và không gian nội th i ..... 43

3.1.1. Phân lo i không gian n t .............................................................. 43 ạ ội thấ

3.1.2. Tri giác tâm lý đối với chiều dài ......................................................... 43

3.1.3. Tri giác tâm lý đối với diện tích .......................................................... 43

3.2 Màu s i ............................................................ 44 ắc tác động đến tâm lý ngườ

3.2.1. Màu s c và hi u ng tâm lý tri giác .................................................... 44 ắ ệ ứ

3.2.2. ng d ng màu s i th t ........................................................ 45 Ứ ụ ắc trong nộ ấ

3.3. Hình kh i ........................................................ 45 ối tác động đến tâm lý ngườ

3.3.1. Điểm .................................................................................................... 45

3.3.2. Đường .................................................................................................. 45

3.3.3. M t ....................................................................................................... 46 ặ

3.4. Ch t li ng t i ..................................................... 46 ấ ệu tác độ ới tâm lý của ngườ

3.5. M t p tính hành vi c i trong môi t ng s ng ........................ 46 ột số ậ ủa ngườ rườ ố

3.5.1. T ng g n .................................................................... 46 ập tính đi tắt đườ ầ

3.5.2. Tính nh n bi ...................................................................... 47 ậ ết đường đi

3.5.3. T .............................................................................. 47 ập tính đi bên trái

3.5.4. T p tính r trái ..................................................................................... 47 ậ ẽ

3.5.5. T p tính theo s .......................................................................... 48 ậ ố đông

3.5.6. Hi ng t t p .................................................................................... 48 ệu ứ ụ ậ

3.6. Hành vi và c ly giao ti p gi - ng .............. 48 ự ế ữa người ngườ ời trong môi trư

3.6.1. Hành vi giao ti - i .......................................................... 48 ếp người ngườ

3.6.2. C ly giao ti p gi i .................................................. 48 ự ế ữa người với ngườ

Chương 4: ERGONOMICS TRONG THIẾT KẾ KHÔNG GIAN NỘI

THẤT VÀ ĐỒ MỘC .......................................................................................... 51

4.1. Ergonomics trong thi s n ph m m c ................................................. 51 ết kế ả ẩ ộ

4.1.1. Ergonomics trong thi s n ph m ng i ........................................... 51 ết kế ả ẩ ồ

4.1.2. Ergonomics trong thi s n ph m n m ........................................... 52 ết kế ả ẩ ằ

4.1.3. Ergonomics trong thi s n ph m c t gi v t ............................ 53 ết kế ả ẩ ấ ữ đồ ậ

4.1.4. Ergonomics trong thi s n ph m t ......................................... 53 ết kế ả ẩ ựa, tì

4.2 Ergonomics trong thi n i th .................................................... 54 ết kế ộ ất nhà ở

4.2.1. Nhi thi ................................................................................ 54 ệm vụ ết kế

4.2.2. M t s không gian n n ...................................................... 56 ộ ố ội thất cơ bả

4.3. Ergonomics trong thi p .............................. 66 ết kế môi trường thương nghiệ

4.3.1. Hành vi tiêu dùng và môi trường hàng hoá ......................................... 66

4.3.2. Hình th m không gian c a hàng ...................................... 66 ức và đặc điể ử

4.3.3. T h p không gian c ng b u không khí trong môi ổ ợ ửa hàng và xây dự ầ

trường thương nghiệp .................................................................................... 67

4.4. Ergonomics trong thi c ng ............................................ 70ết kế ửa hàng ăn uố

Chương 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ERGONOMICS

1.1. Khái ni m v ergonomics, lệ ề ịch s phát triử ển

1.1.1. Khái niệm

Ergonomics là môn khoa h c liên ngành nghiên c i và v t liên ọ ứu con ngườ ậ

quan đến con người (máy, đồ ống môi trườ mộc, công cụ...), hệ th ng của nó, làm

cho nó phù h p v c tính sinh lý h c, tâm lý h c và gi i ph u h c, tợ ới đặ ọ ọ ả ẫ ọ ừ đó cải

thiện môi trườ ngơi, nâng cao tính dễng làm việc và nghỉ chịu và hiệu quả.

1.1.2. L ch s phát triị ử ển

Ergonomics phát triển theo các giai đoạn chính sau :

- Ergonomics th i k i : mang tính ch t thích nghi cá nhân ờ ỳ sơ khai của loài ngườ ấ

để phụ ụ ọc v cu c sống trèo leo hái lượm…

- Ergonomics th i k n I : Ergonomics quân s y u ph c v cho s ờ ỳ thế chiế ự chủ ế ụ ụ ự

hoàn thi u ện vũ khí tương đối thô sơ ban đầ

- Ergonomics th i k n II : Ergonomics quân s , hoàn thi ng ờ ỳ thế chiế ự ện và đa dạ

hóa vũ khí , công cụ ện đạ chiến tranh hi i

- Ergonomics p g n li n v i s phát ở những năm 1960 : Ergonomics công nghiệ ắ ề ớ ự

triển s n xu t nhanh chóng, ph c v cho công nghi p hóa, hi i hóa ả ấ ụ ụ ệ ện đạ

- nhErgonomics ở ững năm 1970 : Ergonomics hàng tiêu dùng đây chính là giai

đoạn các nướ ẳng đị ển đấc tự kh nh mình bằng các thành tựu khoa học phát tri t

nướ ỉc, nâng cao mức sống cho nguời dân thông qua các ch số hàng hóa hóa bình

quân trên đầu ngưới.

- Ergonomics nhở ững năm 1980 : Ergonomics máy vi tính : máy VT bắt đầu

được sdụng phục vụ cho KH và đờ con người đã đượi sống. Yếu tố c tính toán

cũng như n/c mô phỏng trong thiết kế ạ và chế t o máy VT.

- Ergonomics ở những năm 1990 : Ergonomics tin học. Trong g/đ này có bùng nổ

công ngh thông tin, tin h c tr thành không th u trong các ngành kinh t ệ ọ ở ể thiế ế

quốc dân. Ergonomics đóng góp phầ ện các phương n trọng trong việc hoàn thi

tiện thông tin nhanh chóng chính xác, và có hi u qu kinh t ệ ả ế cao

- Ergonomics ở những năm 2000 : Ergonomics vui chơi giải trí.

- sau nhErgonomics ở ững năm 2010 : Ergonomics vũ trụ

Ergonomi t Nam ở Việ

Người đặt nền tảng cho ngành ergonomic ở Việt nam là PGS. BS. Bùi Thụ vào

năm 1964. ủa giáo sư W.T. Singleton đượ Năm 1977 cuốn ergonomic c c BS. Bùi

Thụ ị d ch ra ti c h a viếng Vi 1983 cu n Atlas nhân trệt. Năm ố ắ ọc đầu tiên củ ệt nam

với 95 kích thướ ổi lao độ Năm c khác nhau của 2132 nam và 1972 nữ lứa tu ng.

1986 cu n Atlas nhân tr c h i Vi t nam ph n ố ắ ọc ngườ ệ ầ đầu được xuất bản và phần 2

được xuất bản năn 2003. Từ 1985 phòng thí nghiệm ergonomic thuộc viện Y học

lao động đượ được đưa vào dạc thành lập. Trong lĩnh vực đào tạo ergonomic y tại

các trườ đạng i học.

1.2. Đố ục đích nghiên cứi tượng, nhiệm vụ và m u của ergonomics

1.2.1. Đối tượng:

- i: m u có th ng nghiên Con ngườ ọi ngư i đời trong xã hộ ề ể trở thành các đối tượ

cứu

- Công c , thi t b : t t c các công c n máy móc ph c v cho con ụ ế ị ấ ả ụ, phương tiệ ụ ụ

người trong cuộc sống lao động học tập

- c: b i công vi c nào trong xã h i Công việ ất cứ loạ ệ ộ

- V ng: t t c v ng ị trí lao độ ại bấ ứ ị trí lao đ i lao động nào có ngườ ộ

- ng: t t c các y u t c u t v t lý, y u t Môi trường lao độ ấ ả ế ố ủa MTLÐ như các yế ố ậ ế ố

hóa h - b u t sinh h ọc ụi, yế ố ọc, tổ chức lao động

1.2.2. Nhi :ệm vụ

có 4 nhi chính sauệm vụ

- u gi i quy t cách t giNghiên cứ để ả ết mộ ối ưu mối quan hệ ữa con người với các

công cụ và đố ợng lao đội tư ng

- u gi i quy i quan h gi a các b ph n trong Nghiên cứ để ả ết 1 cách tối ưu mố ệ ữ ộ ậ

một máy, m t dây truy n s n xu t ộ ề ả ấ

- gi i quy t cách t giNghiên cứu để ả ết mộ ối ưu mối quan hệ ữa con người và các

ĐKLĐ

- u gi i quy t cách t gi i v i Nghiên cứ để ả ết mộ ối ưu mối quan hệ ữa ngườ ớ ời ngư

1.2.3. M Ergonomics góp ph n t o ra ục đích: ầ ạ

- S c kh e: Ergonomics góp ph n b o v và gi gìn s c khứ ỏ ầ ả ệ ữ ứ ỏe lâu dài cho người

lao độ ểu đượng, giảm thi c các tác hại nghề nghiệp, phòng chống các bệnh nghề

nghiệp và b nh liên quan tệ ới nghề nghi p ệ

- n l i: Ergonomics góp ph n t o ra s n l i trong cu c s ng nói chung và Tiệ ợ ầ ạ ự tiệ ợ ộ ố

trong lao động h c tọ ập nói riêng

- u qu : Ergonomics làm cho m i ho ng và cu c s ng tr Hiệ ả ọ ạt động trong lao độ ộ ố ở

lên hiệu qu ng cu ng t ả hơn, năng suấ ộng cao hơn, chất lao đ t lượ ộc số ốt hơn

1.3. ng n i dung nghiên c u ergonomics trong thi mNhữ ộ ứ ết kế đồ ộc và nội

thất

Thiết k n i th m c ta tuy hi n nay là m ng, ế ộ ất và đồ ộc ở nướ ệ ột chuyên môn sôi độ

nhưng nghiên cứu và ứng dụ ủng c a Ergonomics h ng không, tuy có mầu như bằ ột

số trường đạ ọc và đơn vị ứu theo đuổ ặt này, cũng chỉi h nghiên c i nghiên cứu m

làm bước đầ ọi ngườu, muốn cho m i thiết kế nắm vững còn rất xa, chỉ có nắm

vững đặ ủa ngườ ữa người và môi trườc tính c i, và mối quan hệ gi ng, mới có thể

thiết k không gian n i th m c thích h p v m sinh ế ộ ất, môi trường và đồ ộ ợ ới đặc điể

lý và tâm lý c ng n hành vi và tâm ủa người. Đặc điểm của môi trườ ảnh hưởng đế

lý c ủa người.

Quan hệ gi - m - ng, trong thi n m c bao ữa người đồ ộc môi trườ ết kế ội thất và đồ ộ

gồm 4 mặt sau đây:

- Thị giác và môi trường: Chủ y u bao g m t h p không gian, ch ng b ế ồ ổ ợ ất lượ ề

mặt gỗ, t o hình, màu s u sáng, sạ ắc, chiế ắc quang…

- Thính giác và môi trường: Chủ y u bao g m cách âm, ph n x , thu âm, hiế ồ ả ạ ệu

quả âm hưởng…

- Khứu giác và môi trường: Chủ y u bao g m thông gió n i th t, ki n trúc và ế ồ ộ ấ ế

chọn v u trang sật liệ ức…

- Xúc giác và môi trường: Chủ y u bao g m b m t v t li u, c m giác nóng l nh ế ồ ề ặ ậ ệ ả ạ

của vật li u (tính d n nhi t), nhi i, phân b áp su t cệ ẫ ệ ệt ẩm, cơ học cơ thể ngườ ố ấ ủa

người…

1.4. Các môn khoa h thu t liên quan Ergonomiọc kỹ ậ cs

❖ Nghiên c i và m i liên quan giNhân tr c hắ ọc: ứu kích thước con ngườ ố ữa

các đoạ ủa cơ ở hai tư thế động và tư thế tĩnh. Tư thế động đánh giá n c cả

khoảng cách mà con ngườ ận đội có thể với tới khi v ng, choán chỗ

=> Nhân trắc h c ergonomics: v n d ng các quy lu s phát tri n hình ọ ậ ụ ật về ự ể

thái người vào giải quyết nhữ ựng yêu cầu th c tiễ ận củ ọ ỹa khoa h c, k thu t,

sản xu ng nhất và đời số ằm làm cho LĐ được an toàn, thoải mái, đạt năng

suất cao hơn.

❖ Sinh lý học: i vNghiên c u s ng cứ ự đáp ứ ủa con ngườ ới gánh nặng l c, thể ự

thần kinh tâm lý và môi trường lao độ năng củng, các quy định giảm khả a

con người với các stress đó

❖ Cơ sinh học: Liên quan sức mạnh cơ bắp

❖ Tâm lý h ọc: nghiên c u v và hành vi, cứ ề tâm trí ảm xúc và tư duy

1.5. c chuyên môn c a Ergonomics Lĩnh vự ủ

Ergonomic – Công thái h c g c nghiên c u chính: công thái họ ồm 3 lĩnh vự ứ ọc

vật lí, công thái h c nh n th công thái họ ậ ức và ọc tổ chức

❖ Công thái h c v t lí - ọ ậ Physical ergonomics qua con n tâm đến cơ thể

người, dữ liệu nhân trắc h c và sinh lí sinh học, đặc tính cơ họ ọc có liên

quan đế ạt độ con ngườn ho ng thể chất của i. Nguyên tắc của công thái

học vật lí được sử d ng r ng rãi trong thi t k s n ph m tiêu dùng và công ụ ộ ế ế ả ẩ

nghiệp.

❖ Công thái h tâm lý - Cognitive ergonomicsọc nghiên c u tâm thứ ần

học con người như nhận th c, ph n ứ ả ứng vận động hay các ức ch ế thần kinh.

Ví d ụ như ý nghĩa của màu s c trong thi t kắ ế ế, tác động c a màu s c t i thủ ắ ớ ần

kinh con người trong th i gian làm viờ ệc lâu dài (đồ dùng văn phòng thườ ng

tránh các tông màu s c s s gây nh c m i m ặ ỡ ẽ ứ ỏ ắt, đau đầu n u làm viế ệc lâu…)

hay kho ng cách an toàn cho m t khi s d ả ắ ử ụng máy vi tính, ti vi….

❖ Công thái h c t - ọ ổ chức Organizational ergonomics liên quan đến việc

tối ưu hóa các hệ thống kỹ thuật xã h i, bao g m c c u trúc t c, chính ộ ồ ả ấ ổ chứ

sách, qui trình: thông tin liên l t k án, h ng d án, làm viạc, thiế ế dự ệ thố ự ệc

tương tác, quả ộng đồng…..n lí, công thái học c

Chương 2: I ĐẶC TÍNH CƠ BẢN CỦA NGƯỜ

2.1. c tính v sinh lý h i Đặ ề ọc của ngườ

2.1.1. H ng truy n tin t c ệ thố ề ứ

a. H n kinhệ thầ

* H ng th ệ thố ần kinh đầu mút

- H ng th u mút và tu s ng: Truy n thông tin gi a th n kinh trung ệ thố ần kinh đầ ỷ ố ề ữ ầ

khu và các b ph n cộ ậ ủa cơ thể là h ệ thống thần kinh đầu mút. Theo phân lo i hình ạ

thái có th n kinh não và th n kinh tu s ng; tầ ầ ỷ ố ừ công năng phân thành hệ thống

th th luần ng v t và h kinh tính độ ậ ệ ống th n kinh tính t ầ ự ật. Tu s ng là chỷ ố ất trạng

thái c t trong c t s ng, c t s ng do 32- ng t o thành. T hai phía ộ ộ ố ộ ố 35 đốt xương số ạ ừ

của tu s n kinh tu n 15 ỷ ống tách ra 31 đôi thầ ỷ, đầu 8 đôi, ngực 12 đôi, cạnh sườ

đôi, xương cụ đôi… thần kinh não có 12 đôi, chủt 1 yếu phân bố ở đầu.

- ng th n kinh t ng th n kinh t Đặc tính c a hủ ệ thố ầ ự lu thật. hệ ố ầ ự luật còn g i là họ ệ

th thống th n kinh t ho c hầ ự chủ ặ ệ ống th n kinh tính th c v c t o thành ầ ự ật. Nó đượ ạ

do th n kinh giao c m và th giao c m, chi ph i các t ầ ả ứ ả ố ổ chức và khí quan n i t ng, ộ ạ

mạch máu, thận…. Chi phối và tác d t xem bụng c a th n kinh tủ ầ ự luậ ảng 2-1.

Bảng 2-1: Chi phối và tác dụng của thần kinh tự luật

Khí quan chi ph i ố

Hệ ng th n kinh thố ầ

giao c m ả

Hệ thống th n kinh ầ

thứ giao c m ả

Tim

Mạch máu

Huyết áp

Nhiệt độ cơ thể

Vận động của ruột

Thả ểi nước ti u

Thải phân

Thải của tuyến giáp tr ng ạ

Tổng th ể

Tim đập nhanh

Mạch máu co lại

Tăng lên

ức chế

giảm xuống

tăng cường

Hoạt động

Tim đậ ạp chậm l i

Mạch máu giãn ra

Giảm xuống

Tăng cường

Tăng lên

Khống ch ế

Nghỉ

Một tổ chức hoặc một khí quan thường chịu song trùng chi phối của thần kinh

giao cảm và thứ giao cảm. thần kinh giao cảm có tác dụng gây cơ năng, thần kinh

thứ giao cảm gây tác dụng khống chế. Như vậy, tổ chức khí quan đạt được trạng

thái ổn định. Nếu một loại nào đó không điều chỉnh được, con người ở trạng thái

bị bệnh. Thường thì thần kinh giao cảm là loại hình hoạt động, nó nâng cao khả

năng hoạt động của thân thể, nâng cao khả năng phòng vệ sự cố; hệ thống thần

kinh thứ giao cảm là loại hình nghỉ, nó khống chế hoạt động của hệ thần kinh giao

cảm.

* H ng th n kinh trung khu ệ thố ầ

Hệ thống th n kinh trung khu do th n kinh não và th n kinh t y s ng t o thành. ầ ầ ầ ủ ố ạ

Trên hình thức não người ch yủ ếu do đại não, não gi a, trung não, não c u và tiữ ầ ểu

não t thành (Hình 2.1). ổ

Hình 2-1. Cấu tạo cơ bản của não người

Não giữa nằm giữa hai bán cầu đại não, chủ yếu bao gồm khâu não và hạ khâu

não. Não là trung khu của hệ thống thần kinh của toàn bộ cơ thể người, lớp vỏ đại

não là bộ tư lệnh cao nhất. Lớp vỏ đại não có các vùng gia công chuyên dùng các

thông tin của các khí quan thu nhận cảm giác. Trong vùng này tiến hành tổng hợp,

phân tích, đưa ra các quyết sách khống chế điều tiết người. hệ thống thần kinh

trung khu do ba hệ thống điều tiết tổ thành: (1) Phản xạ cần thiết để tiến hành duy

trì sự sống, cơ năng điều tiết hệ thống não – tuỷ sống; (2) Hệ thống biên của đại

não tiến hành bản năng, hành vi tình cảm; (3) Lớp vỏ mới của đại não tiến hành

các hành động phán đoán tư duy cao cấp.

- H ng não s ng: a h ng não tu s ng là hoệ thố – tuỷ ố Công năng củ ệ thố ỷ ố ạt động

phản x cạ ủa th ng v t và tác d u ti t c a th n kinh t t. Hoần kinh độ ậ ụng điề ế ủ ầ ự luậ ạt

động ph n x chia thành ph n x ả ạ ả ạ tư thế và hoạt động phòng ng , hoự ạt động có tác

dụng ch y u th nh t là các t ủ ế ứ ấ ổ chức sâu (cơ, gân…) và cơ giãn nở; ph n x phòng ả ạ

ngự là c , khi tay ch m vào v t nóng, t nhiên co lảm giác đau và co cơ. Thí dụ ạ ậ ự ại

do c m giác phòng v , c o ra. Khi khí qu n có v t l , tả ệ ảm giác đau và co cơ tạ ả ậ ạ ạo

ra hoạ ạt đọng ho, đó cũng là một lo i phản x phòng ng . ạ ự

- H ng biên c i não: H ệ thố ủa đạ ệ thống biên c i não bao g m l p v ủa đạ ồ ớ ỏ cũ, và hạ

khâu não, có liên quan m t thi i là h i não. H ậ ết đến cơ năng gọ ệ thống biên đạ ệ

thống biên đạ ới xung độ ản năng, như thựi não có quan hệ mật thiết v ng tính b c

dục, tình dục, quần th dể ục… đều do hệ thống này khống ch . Nhế ững xung động

bản năng này sau khi đượ ền đếc hạ khâu não cảm nhận truy n hệ thống biên đại

não, phán đoán, quyết đị ắt đầ ết thúc xung độnh b u và k ng. Cáu gắt tính xung

động, thườ cân não, nhưng nhữ h động sản sinh trong hạ ng hàn ng công kích và

chạy tr n m t qu tác d ng t ng hố ở ức cao hơn là kế ả ụ ổ ợp c a toàn b h ủ ộ ệ thống biên.

- L p v m i não. B m t bán c i não do rãnh trung tâm và nớ ỏ ới đạ ề ặ ầu đạ ếp nhăn

ngoài chia đại não thành 4 b phộ ận: lá đỉnh, lá chán, lá thái dương và lá chẩm như

hình 2-2.

Hình 2-2. C a bán cấu tạo cơ bản củ ầu đại não người.

Bộ ph c c a rãnh trung tâm và nận phía trướ ủ ếp nhăn ngoài là khu tư duy, phán

đoán và quyế ận đưa ra; bột sách, nó thuộc bộ ph phận sau là bộ phận thông tin

đưa vào. Theo công năng, bán cầu đại não chia ra khu c m giác, khu v ng và ả ận độ

khu liên h p. Khu ký ợ ức ở lá thái dương.

Tin t c c a khu c m giác th u x khu ký i chi u nh n th c v i ký ứ ủ ả ấ ạ ức sau khi đố ế ậ ứ ớ

ức đã qua, lại đế ết định ý chí, sau đó đến lá chán. ở lá chán tiến hành quy n khu

vận độ hành động tiến hành sắp xếp thứ tự ng và chấp hành.

Trong khu ký ức, chủ yếu khu hở ải mã và lá chán c a l p v bên trái phân thành ủ ớ ỏ

ký c ng n h n và ký c dài h c a hai loứ ắ ạ ứ ạn. Cơ chế ủ ại này có khác nhau đôi chút,

ký c ng n h n là ph n ánh c ng v n kinh, còn ký c dài h n liên quan ứ ắ ạ ả ủa đườ ề thầ ứ ạ

đến tính dẻo c n sinh hoá, tuy nhiên ủa đơn nguyên thần kinh và RNA phương diệ

tình hu t rõ.ống chi ti t v c a ký ế ề cơ chế ủ ức vẫn chưa hoàn toàn biế

Bán c u trái, ph i c i khác nhau, khu ngôn ng ph n l n bán cầ ả ủa não ngườ ữ ầ ớ ở ầu

trái. Bán c c bi c nh n bi t kích ầu trái có năng lực phân tích tư duy đặ ệt, năng lự ậ ế

thích c a bán c u ph i v i th u trái. Bán c u phủ ầ ải đố ớ ị giác, thính giác hơn bán cầ ầ ải

nhạy c i vảm hơn đố ới âm nh i ho . ạc, hộ ạ

b. H giác ệ thống thị

Mắt là m t b máy quang h c quan ng, có c u t o ph c t p. ộ ộ ọ trọ ấ ạ ứ ạ Ở người,

mắt hình thành r t s m vào kho ng 5 tu n sau khi th thai. M t ch là b ph n thu ấ ớ ả ầ ụ ắ ỉ ộ ậ

hình gi t chi c máy nh. Còn não m i làm ch ng ống như mộ ế ả ớ ức năng phân tích, tổ

hợp nh ng thông tin c u t bào c võng m c g tữ ủa hàng triệ ế ảm quang từ ạ ửi về để ạo

nên c m giác v hình nh. ả ề ả

Giác m c là c a s trong su ph c c a m t, có chạ ử ổ ốt ở ần trướ ủ ắ ức năng ngăn

không cho b i và vi trùng bay vào m t. Giác m m soát và h i tụ ắ ạc cũng kiể ộ ụ ánh

sáng vào thủy tinh th . ể

Mống m t: là b ph n t o nên màu m t, nắ ộ ậ ạ ắ ằm ở ph c c a m ng ần trướ ủ ắt. Đồ

tử màu đen ở vị trí trung tâm ho ng kính c a máy u chạt động như ố ủ ảnh và điề ỉnh

lượng ánh sáng vào trong mắt.

Thủy tinh th : Có tác d ng giể ụ ống như vật kính c a máy ủ ảnh, đó là một khối

chất đặ ống như thạ có độc trong suốt (gi ch) có dạng một thấu kính hội tụ cong

thay đ i đưổ ợc. Thủy tinh thể tập trung hình ảnh vào trong võng mạc.

Võng mạc: lót m t trong c a m t, có chặ ủ ắ ức năng giống như phim trong máy

ả ả ấ ả ạnh. Mô thụ c m ánh sáng sẽ thu l y hình nh. Võng m c là một lớ ợp phức h p

bao g m hàng t u t bào th c m ánh sáng (ti p nh n hình c g i là t ồ riệ ế ụ ả ế ậ ảnh) đượ ọ ế

bào nón và t bào que. ế

Dây th n kinh th giác: Hình c ti p nh c chuyầ ị ảnh đượ ế ận sau đó sẽ đượ ển

đế ịn não qua dây thần kinh th giác.

Hoàng điểm: Đây là một vùng rất nhỏ nằm ở trung tâm của võng mạc.

Hoàng điểm là nơi tập trung hầu hết các tế bào nón (là những tế bào tiếp nhận

hình ảnh để giúp chúng ta nhìn rõ các chi ti t và màu sế ắc).Hoàng điểm giúp chúng

ta đọc, nhìn rõ nét t ng chi ti t. Ph n còn l i c a võng mừ ế ầ ạ ủ ạc được gọi là võng mạc

ngoại vi, giúp cho chúng ta nhìn bao quát s v t xung quanh, ch ng hự ậ ẳ ạn như

phong c nh và các hình d ng t ng th ả ạ ổ ể

Phạm vi nhìn

Khoảng không gian có th c khi 2 m ng trông vào 1 ể nhìn đượ ắt không di độ

điểm gọi là phạm vi nhìn. Trường th giác là các gi i h n trên, gi i hị ớ ạ ớ ạn dưới, giới

hạn bên mà con m t có th nhìn th y ắ ể ấ

Hình 2.3. Cấu tạo m i ắt ngườ

Hình 2-4. Ph m vi nhìn màu c i ạ ủa ngườ

Sự điều tiết của m t ắ

Là s ự thay đổi độ cong c a thu tinh th ủ ỷ ể để làm cho ảnh của v t c n quan sát ậ ầ

hiện rõ trên võng m ạc.

ng v g n thì thu tinh th ng to làm tiêu c gi • Khi nhìn nhữ ật ở ầ ỷ ể phồ ự ảm.

ng v xa thì thu d t l • Khi nhìn nhữ ật ở ỷ tinh thể ẹ ại làm tiêu cự tăng.

t nhìn th y v t nào thì nh c a v n rõ trên võng m nh • Khi mắ ấ ậ ả ủ ật đó hiệ ạc: ả

thật, ngược chiều và r t nh ấ ỏ hơn so với v t. M t có th ậ ắ ể điều ti t thích ng sáng t i, ế ứ ố

thích ứng sáng kho ng 1 phút, thích ng t i có th ả ứ ố ể kéo dài hơn.

Thích ứng sáng và thích ứng tối

Là hai lo i hình thích ng cạ ứ ủa người với kích thích t bên ngoài. Ph n trên ừ ầ

cũng đã ập đế ứng sáng nhanh hơn tốc độ đề c n, tố ộc đ thích thích ứng tối. Thích

ứng sáng kho ng 1 phút có th hoàn thành, còn thích ng t i có th kéo dài t i 30 ả ể ứ ố ể ớ

phút. Khi ti n hành thi t k ng th giác, c ng nh t cế ế ế môi trườ ị ần xem xét tính đồ ấ ủa

môi trườ giác, đặng quanh khu thị c biệt là khu vực tác nghiệp thị giác cần tránh

lệch sáng t i quá m gi m m t m i c a th ố ức, để ả ệ ỏ ủ ị giác, đảm bảo an toàn tác nghi p. ệ

Phân biệt màu s ắc

Võng m c có 2 lo i t bào: T bào hình nón: Ho u ki n có ánh ạ ạ ế ế ạt động trong điề ệ

sáng, thông thường có 3 lo i, m i lo i chuyên ti p thu 1 trong 3 loạ ỗ ạ ế ại màu đỏ, xanh

lá cây và xanh da tr i. ờ

Hiện tượng mù màu trong võng mạc một số người không có đủ tế bào hình nón

nên không phân bi c m t s và xanh. Kho ng 7-ệt đượ ộ ố màu, thường là 2 màu đỏ ả

8 % nam gi à 1 % n gi ới v ữ ới.

Tế bào hình que: Giúp ta nhìn thấy trong đêm tối nhưng không có khả năng phân

biệt màu s m. ắc. M i v u có màu sọ ật trong đêm đề ẫ

S tự lóa mắ : Gây m t m nhìn rõ gi ệ ỏi cho mắt, độ ảm

Trong ph ng nhìn xu t hi n ngu sáng quá l n so vạm vi trườ ấ ệ ồn sáng có độ ớ ới

xung quanh thì x y ra hi ng chói lóa m ả ện tượ ắt.

Lóa mắt tr t do sực tiếp - Lóa mắ ự ph n x ánh sáng ả ạ

Lóa mắt tương phả ệch cường độn: do sự chênh l sáng quá l n gi a ch sáng ớ ữ ỗ

và ch t i ỗ ố

Tính hướng quang

Tính hướng quang cũng là một loại đặc tính thị giác của người. Đối với cửa ra

vào có độ sáng khác nhau, người ta luôn có xu thế chọn cửa ra vào có độ sáng

hơn. Loại tính hướng quan này vô cùng quan trọng trong thiết kế kiến trúc và g

nội thất. Thí dụ, khi thiết kế nội thất, lợi dụng tính hướng quang, tiến hành chiếu

sáng cục bộ để nâng cao độ sáng cục bộ của sản phẩm và không gian để làm thay

đổi sự chú ý của con người, tạo ra tác dụng dẫn dắt, trình bày hoặc che lấp. Nâng

cao độ chiếu sáng mặt tường nội thất và đồ mộc còn có thể làm giảm cảm giác đè

nén do trần tương đối thấp gây nên.

c. H ng thính giác ệ thố

- a âm thanh. T n s i có th 20 Kích thích củ ầ ố âm thanh mà tai ngườ ể nghe được từ

đến 20.000 Hz, âm thanh do vật thể chấn độ ấn động gây nên, ch ng truyền trong

môi trường tính đàn hồ ạo ra sóng tính đàn hồi (không khí, chất lỏng, chất rắn) t i

gọi là sóng âm thanh.

- H i ch c có tác d ng ệ thống thính giác. Nói nghiêm túc, trong tai ngườ ỉ có nhĩ ố ụ

nghe, các b ph n khác c a tai ngoài, tai gi a và tai trong là b ph n b cộ ậ ủ ữ ộ ậ ổ trợ ủa

thính giác. Cấu t o ch y u c -5 ạ ủ ế ủa tai người như hình 2

Hình 2-5. C o ch y i ấu tạ ủ ếu của tai ngườ

Sóng âm thanh t bên ngoài qua tai ngoài truyừ ền đến màng nhĩ gây nên c ấn độh ng,

sau đó thông qua hệ ống cánh tay đòn (xương búa, xương khoan, xương nhỏ th

nghe, cơ nhỏ nghe) chấn động d ch và màng cị ủa nó trong nhĩ tai… làm cho tế bào

lông trong màng đáy hưng phấn. Năng lượng cơ họ đây bịc của sóng âm thanh ở

chuyển thành xung ng c a các s i th i truy n trung khu độ ủ ợ ần kinh, sau đó lạ ền đế

thính giác lớp v i não t o nên thính giác. ỏ đạ ạ

- Thính l c ng bi u th b ng c p áp su t âm thanh, ực. Cường độ ủa âm thanh thườ ể ị ằ ấ ấ

đơn vị là dB, cấp áp suất được tính bằng công thức dưới đây:

S = 20lg(P ) /P

Trong đó: S – cấp áp suất (dB)

P - t âm thanh (Pa) áp suấ

- n g c , 2*10 Pa. áp suất chuẩ ố

-5

là áp su t âm thanh bình quân nh nhấ ỏ ất mà người tương đối tr ẻ (khoảng 20 tuổi)

có th i v i âm t c gi m d n theo tuể nghe được đố ớ ần đơn 1000Hz. Thính lự ả ầ ổi tăng

lên.

- m n c m c ng và hi u i có hi u ng âm thanh Độ ẫ ả ủa phương hướ ệ ứng. Tai ngườ ệ ứ

lập th ho c là hiể ặ ệu ứng 2 tai, khi c p áp su t âm thanh t ấ ấ ừ 50 đến 70 dB, lo i hiạ ệu

ứng này phụ ộ thu c vào các nhân tố sau đây:

+ Ch t = t t , t i gian âm thanh truy n t ngu n âm ênh l ch thệ ời gian 

–

1 2

là thờ ề ừ ồ

đến hai tai, căn cứ ệch, tai ngườ ệt đượ vào t và chênh l i có thể phân bi c chính

xác phương hướng của nguồn âm.

+ Che l p c u và hi u ng ph n x . Do c n tr và che l p c u t o nên s ấ ủa đầ ệ ứ ả ạ ả ở ấ ủa đầ ạ ự

sai khác t n s âm thanh c a hai tai. Che l p c a âm thanh là hi ng m t âm ầ ố ủ ấ ủ ện tượ ộ

thanh b m t âm thanh khác che ph , hi ng ph m vi nghe c t âm thanh ị ộ ủ ện tượ ạ ủa mộ

do tác d ng che l p c a m c nâng cao g i là hi u ng che ụ ấ ủ ột âm thanh khác đượ ọ ệ ứ

lấp.

Ứng d ng vào thi t k p v i ụ ế ế âm thanh phù hợ ới đặc tính sinh lý cơ thể ngườ

d. V giác và kh u giác ị ứ

Khí quan v giác ch y u là các hị ủ ế ạt trên đầu lưỡi, các ch t b d c bấ ị ịch nướ ọt

hoà tan kích thích các h t này t o nên v giác. V giác có ng ng, m n, ạ ạ ị ị ọt, chua, đắ ặ

các lo i v khác do 4 lo i v trên h p thànạ ị ạ ị ợ h. Đó là học thuyết của Henning đưa ra.

Tuy r n tr v cay và v chát, các v khác có th s d ng h c thuy t này ất đơn giả ừ ị ị ị ể ử ụ ọ ế

để giải thích.

Hình 2.6. Cấu tạo c i ủa lưỡ

Khí quan kh u giác là các t bào khứ ế ứu giác trong mũi. Con người có th phân biể ệt

hàng nghìn lo i khí v , vì s ng quá nhi n nay vạ ị ố lượ ều, đế ẫn chưa có phương pháp

phân lo ng. ại lý tưở

Hình 2.7. Cấu tạo c ủa mũi

Ngửi liên t t lo i khí v i ta sục thời gian dài mộ ạ ị, ngườ ẽ d n d n ng i không ầ ầ ử

thấy lo i khí v ng thích ng c a khí quan cạ ị này, đó là hiện tượ ứ ủ ảm giác, cũng còn

gọi đó là mệt mỏi trung khu khứu giác. Vì thế muốn ngườ ửi đượ i thơm i ng c mù

dài, ph p xúc mùi th n ho . ải tiế ời gian gián đoạ ặc thay đổi nồng độ

Ứng dụ ộng trong trang trí n i th u giác ất, dùng hương thơm kích thích khứ

tạo c m giác i ả thoải mái cho con ngườ

e. C m giác da ả

Cảm giác của da cũng là cảm giác rất quan trọng của người. Ba loại cảm giác của

da là xúc giác, cảm giác nhiệt độ và cảm giác đau. Xúc giác được tạo nên do các

kích thích cơ học rất yếu tác dụng lên các cơ quan xúc giác ở lớp da mỏng; còn

áp giác (cảm giác bị ép) thì do các kích thích cơ học tương đối mạnh làm biến

dạng các tế bào ở lớp da sâu tạo nên. Chúng được gọi chung là xúc giác. Người

ta lợi dụng xúc giác để phán đoán hình dạng vật thể, kích thước và độ cứng… độ

nhạy cảm của con người phụ thuộc vào vị trí.

Hình 2.8. Cấu trúc c a da ủ

Cảm giác nhiệt độ chia thành hai lo i: c m giác l nh (lãnh c m) và c m giác nóng ạ ả ạ ả ả

(nhiệt c m). Hai lo i c m giác nhi do b ph n c m giác nhi khác nhau ả ạ ả ệt độ ộ ậ ả ệt độ

ạo nên. Khí quan c m nh n nhi t (nóng) ả ậ ệ ở dưới da khi nhi lệt độ ớn hơn 30

ắt đầu các xung động hưng phấ ệt độn, ở 47 C cao nh

ất. Khí quan cảm nhận nhi

phân b các v trí khác nhau m lố ở ị ở da. Hình thành điểm nóng và điể ạnh, điểm

ạnh nhiều hơn điểm nóng. S m l nh m nóng trong m i cm thay ố lượng điể ạ và điể ỗ

đổ ị ờ

i theo v trí, thư ng khoảng 0 - m nóng /cm m l nh 6 m /cm . 3 điể

, điể ạ – 23 điể

Khi liên t c b nóng, l nh kích thích, c m giác nhi s t hi n hi ng ụ ị ạ ả ệt độ ẽ xuấ ệ ện tượ

thích i thứng. Khi l a ch n v t li u trong thi t k trang s c nự ọ ậ ệ ế ế ứ ộ ất, đồ mộc và tiếp

xúc với người, ph i xem xét hiả ện tượng sinh lý c m giác nhiả ệt độ của cơ thể người,

ch chọn v t li u có h s d n nhi t nh s nâng cao c m giác dậ ệ ệ ố ẫ ệ ỏ, như thế ẽ ả ễ ịu khi

tiếp xúc.

Cảm giác đau (thống giác) cũng là một loại cảm giác của da. Trong các tổ chức

khí quan có m t s ộ ố đầu dây thần kinh tự c bi i kích thích nh nh sdo đặ ệt, dướ ất đị ẽ

tạo ra cảm giác đau. Vị ững đầ trí nh u dây th n kinh này phân b da gầ ố ở ọi là điểm

đau. Trong mỗ

i cm

có khoảng 100 – 200 điểm đau, toàn bộ ủa ngườ bề mặt da c i

có kho ng 1 tri c vô cùng quan ả ệu điểm đau. Cảm giác đau có ý nghĩa sinh vật họ

trọng, vì nó có thể báo động để con người có thể tránh đượ ật kích thích, đó là c v

th i.ể hi n b cệ ản năng phòng vệ ủa con ngườ

Ứng d ng trong thi nh n v u h p lý ụ ết kế ằm lựa chọ ật liệ ợ

Cảm giác b ản năng

Khi con người tiến hành các hoạt động thao tác, không dựa vào thị giác, xúc giác,

có thể đồng thời thu được tín hiệu vị trí của 4 chi, đặc tính này gọi là cảm giác

bản năng. Hệ thống cảm giác bản năng có thể chia thành 2 mặt: một là hệ thống

tiền đình, tác dụng của nó là giữ cho tư thế người cân bằng; thứ hai là hệ thống

cảm giác vận động, thông qua hệ thống này thu được vị trí tương đối giữa 4 chi

và các vị trí khác nhau trên cơ thể. Bộ phận cảm giác vận động có ba loại: một là

loại tổ chức hình thoi dệt của cơ bắp, hai là loại hình thoi dệt trung gian; ba là

những miếng nhỏ trong khớp rất nhạy cảm với áp lực. Các bộ phận cảm nhận này

cho cơ, gây nên độ giãn nở, từ đó không cần dùng mắt có thể cảm giác được vị

trí tương đối của tứ chi. Khi nghiên cứu về hệ thống thao tác, loại cảm giác bản

năng này rất quan trọng, cách đánh số theo thứ tự vị trí là lợi dụng dụng đặc tính

này của người. Thí dụ, bộ phận côn, phanh ô tô có quan hệ rất chặt chẽ. Khi lái

xe tiến hành thao tác, chân thao tác chuyển dịch giữa bàn đạp phanh và ga, không

cần thị giác, chỉ thông qua cảm giác bản năng để thực hiện. Nếu mất cảm giác

bản năng, không thể hoàn thành thao tác chính xác.

2.1.2. H p, h n hoàn ệ hô hấ ệ tuầ

a. H hô h p ệ ấ

Hình 2.9. Cấu t hô hạo hệ ấp

- H hô h p và vệ ấ ận động hô h p. Hô h p ch Oấ ấ ỉ

hít vào và CO

thải ra, t c là không ứ

khí. Hô h p gi a không khí và dung d ch máu ti n hành ấ ữ ị ế ở ph i g i là hô h p phổ ọ ấ ổi;

hô h p ti n hành gi a dung d ch máu và các t bào c a các t c g i là hô h p ấ ế ữ ị ế ủ ổ chứ ọ ấ

tổ chức. Nhưng hô hấp thường gọi là hô hấp phổi.

Vận động hô h p ch v ng có ti t t u khi không khí vào ph c t o ra ấ ỉ ận độ ế ấ ổi. Nó đượ ạ

do v ng c a ng c và co rút dãn n c a màng ph i. Hô h p v ng c a các ận độ ủ ự ở ủ ổ ấ ận độ ủ

cơ hô hấp dẫn đến màng ph i m r ng ho c thu nh g i là hô h p ki u màng ph i; ổ ở ộ ặ ỏ ọ ấ ể ổ

hô h p cho vấ ận động lên xu ng c a màng ph i t o ra g i là hô h p ki u b ng. Khi ố ủ ổ ạ ọ ấ ể ụ

yên tĩnh, hô hấp kiểu bụng là chủ yếu.

- ng s ng c a phLượ ố ủ ổi và năng lực thông khí. Lượng hô hấp khi bình tĩnh thường

khoảng 500ml, g ng khí hít lọi là lượng khí ướt. Khi lượ ớn nh t toàn b dung ấ ộ

lượ ổ ống trong phổi g ng tọi là dung lượ ng, nó là t ng sổng lượng hít vào (lượ ng

của phổi) và lượng dư trong phổi khi lượng hít vào l n nhớ ất. Lượng ôxy c n trong ầ

mỗi phút gọi là lượng ôxy c n thiầ ết, lượng ôxy tiêu hao trong mỗi đơn vị thời gian

gọi là lượng ôxy tiêu hao (Vo ng ôxy hít vào qua h

); lượ ệ thống hô h p trong mấ ột

đơn vị ọi là lượng ôxy hít. Lượng ôxy hít vào và lượ thời gian g ng ôxy tiêu hao

trong tình hu ng có th u dùng Vo bi u th . ống bình thườ ể coi như bằng nhau, đề

ể ị

Ergonomics thường dùng nó để đánh giá cường độ ệp. Môi trường và tư tác nghi

thế ng ồi khác nhau lượng ôxy tiêu hao cũng khác nhau.

- ng khí ph i). O và CO thông qua màng cTrao đổi không khí (lượ ổi thay đổ

2 2

ủa

của các nang ph i và mổ ạch máu nh bao quanh nó tiỏ ến hàn i khí, quá h trao đổ

trình này g i là quá trình to kh ng khí thông quan trong 1 phút, mọ ả ắp. Lượ ột đơn

vị chênh áp g c to kh p cọi là năng lự ả ắ ủa phổi. Trong phổi th c t , chênh áp cự ế ủa

kho ng 8KPa; CO kho ng 0.8KPa (B ng 2- c to kh p ph i cả

ả ả 12), năng lự ả ắ ổ ủa

kho ng 150 230 ml/KPa-min. CO là 26 l n O . ả –

ầ

Bảng 2-2. Tình hình khí áp của các t c khi hô hổ chứ ấp.

Phân áp

(KPa)

Hít khí

Bình quân hít

khí

Khí ngang

phổi

Máu truyền

tĩnh

Tổng cộng

79.2

0.8

101

b. H n hoàn ệ tuầ

Hình 2.10. Sơ đồ hệ tuần hoàn

- Thành ph n c a máu. Dung d ch máu thông qua các m ch máu và các d ch t ầ ủ ị ạ ị ế

bào c a các t ủ ổ chức tiến hành trao đổi dinh dưỡng. Lượng dung d ch máu toàn b ị ộ

khoảng 6-9% khối lượng cơ thể. Tác d ng c a dung d ch máu là v n chuy n dinh ụ ủ ị ậ ể

dưỡ ịng, O , CO và các ch

2 2

ất th ng dải, duy trì lượ ch thể và cân bằng pH. Dung

dịch máu do t bào thành ph n có hình (45%), huy n d ch th ế ầ ết tương thành phầ ị ể

(55%). Thành ph n t bào do h ng, b ch huy t c u và huy t ti u b n t thành. ầ ế ồ ạ ế ầ ế ể ả ổ

Hồng huy u ch y u ti n hành v n chuy n O , CO u ti a dung ết cầ ủ ế ế ậ ể

2 2

và điề ết pH củ

dịch máu, vai chính c a nó là huy t h ch (Hb). Tủ ế ồng đơn bạ ỷ l dung d ch cệ ị ủa

hồng huy t c u trong tế ầ ổng dung tích dung d ch máu gị ọi là tỷ dung (Ht), hồng

huyết c u nam giầ ở ới kho ng 45%, n giả ữ ới kho ng Hb kho ng vài ảng 40%. Lượ ả

gram trong 100 ml, Hb gi m s t hi n thi u máu. B ch huy t c u có tác d ng ả ẽ xuấ ệ ế ạ ế ầ ụ

diệt khuẩn ngăn chặn c m nhi m và s n sinh kháng th ả ễ ả ể cơ năng miễn dịch. Huyết

tiểu b n có tác d n ch y máu. Thành ph n ch y u cả ụng đông máu, ngăn chặ ả ầ ủ ế ủa

huyết tương trong thành phần dung d ch là: albumin, chị ất béo, đường, thành phần

hữu cơ, thành phần vô cơ và nước.

- Tác d ng v n chuy n Ôxy và máu. M t trong nh ng tác d ng quan tr ng cụ ậ ể ộ ữ ụ ọ ủa

máu là v n chuy n ôxy, ti c hoà tan ôxy và k t hậ ể ến hành theo hai phương thứ ế ợp

với Hb. Dung d ng m ng có th hoà tan kho ng ịch máu trong độ ạch bình thườ ể ả

0.3ml ôxy trong m i 100ml, còn Hb trong 100ml dung d ch máu có th k t hỗ ị ể ế ợp

khoảng 20 ml ôxy.

Hệ tuần hoàn g m tim ồ

và các m ch máu có ạ

nhiệm vụ v n chuy n ậ ể

các chất và bảo v ệ cơ

thể kh nh t t ỏi bệ ậ

- C u t a tim. Tim do 250 thành, ph i trái có ấ ạo và công năng củ – 300 cơ tim tổ ả

vách ngăn, trên dưới có van chia ra. Trái phải có 4 tâm thất. Tác dụng của nó

giống như 2 cái bơm, một trong chúng chuy n dung dể ịch máu tươi từ tâm th t trái ấ

đế ổ ịn t chức toàn thân. Cái còn lại chuyển dung d ch máu c ch của các tĩnh mạ ủa

các tổ chức toàn thân qua tâm th t ph i vào ph ấ ả ổi.

Co bóp c a tim do th n kinh t t kh ng ch co rút c a tim s n sinh. Nhủ ầ ự luậ ố ế ủ ả ịp đập

của tim ch nh ng c a huyịu ả hưở ủ ết áp, O , CO , tâm lý, th v

2 2

ần kinh, cường độ ận

động. Lượ ịch máu do tim đẩng dung d y ra trong một phút kho ng 4- ả 5 lít. Khi cơ

tim co rút t o ra co bóp c a tim, t bên ngoài l ng ng c có th n th ạ ủ ừ ồ ự ể đo được điệ ế

động tác (t , ECG). Trong y h i cức điện tâm đồ ọc thông qua quan sát thay đổ ủa

điện tâm đồ xác đị Ergonomics, thườ để nh các loại bệnh của tim. ở ng dùng tần

suất tim (Heart Rate, HR) để đánh giá cường độ ệp, tư thế tác nghi tác nghiệp và

môi trường. Trong lĩnh vự ục cũng dùng tầc khoa học thể d n suất tim làm chỉ tiêu

đánh giá cường độ tập luyện.

- n hoàn c a dung d ng tu n hoàn máu phân thành tu n hoàn Tuầ ủ ịch máu. Đườ ầ ầ

phân th và tu n hoàn ph i. Tu n hoàn phân th là quá trình tu n hoàn máu t ể ầ ổ ầ ể ầ ừ

tâm thất trái đẩy ra sau khi qua động mạch chính đến t ổ chức toàn thân, bi n thành ế

dung d ch t ng m ch l i ch y vào tâm th t phịch máu tĩnh mạ ừ độ ạ ớn trên, dướ ả ấ ải;

tuần hoàn ph i là quá trình máu t tâm th t phổ ừ ấ ải qua động m ch phạ ổi đẩy vào tĩnh

mạch thông qua các mao quản ph ng mổi biến thành máu độ ạch.

- t áp. áp su t trong m ch máu g i là huy t áp. Khi tâm th y ra Huyế ấ ạ ọ ế ất trái đẩ

khoảng 20KPa, khi vào kho ng không. Huy ng nói là huy ng ả ết áp thườ ết áp độ

mạch. áp su t khi co rút c a tim g i là áp su t co rút, khi dãn ra g i là áp su t dãn ấ ủ ọ ấ ọ ấ

nở, chênh l ch gi a chúng g i là áp su t m ch. Huy t áp bình quân b ng áp suệ ữ ọ ấ ạ ế ằ ất

dãn n c ng 1/3 áp su t m ng dùng huy t áp làm ch tiêu ở ộ ấ ạch. Ergonomics thườ ế ỉ

sinh lý. Song, huyết áp cũng như tim, chị ảnh hưởu ng của nhiều nhân tố, khi xác

định cần hết sức chú ý.

2.2. c tính v tâm lý h c Đặ ề ọ

2.2.1 C m giác ả

a. Khái ni ệm

Cảm giác là quá trình tâm lý ph n ánh riêng l t ng thuả ẻ ừ ộc tính c a s vủ ự ật,

hiện tượ khi chúng đang tác độ ủa con ngường ng trực tiếp vào các giác quan c i

Ví d t m t v t b t k i b n, vụ: đặ ộ ậ ấ ỳ vào lòng bàn tay đã xoè ra của 1 ngườ ạ ới

yêu cầu trước đó người b n nh m m t l i, ch c chạ ắ ắ ạ ắ ắn người b n s không bi t chính ạ ẽ ế

xác đó là vậ ết đượ ật đó nặ ạnh… t gì, mà chỉ có thể bi c v ng hay nhẹ, nóng hay l

Như vậy, cảm giác chỉ phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ của sự vật, hiện

tượng thông qua ho ng cạt độ ủa từng giác quan riêng lẻ.

- Phân lo i: ạ

+ C m giác ngoài: thính giác, th giác, kh u giác, v giác, xúc giác ả ị ứ ị

+ C m giác trong: v ả ận động, thăng bằng, cơ thể

b. Các quy lu n c a c m giác và ng d ng trong thi ật cơ bả ủ ả ứ ụ ết kế

- Quy lu t v ng c m giác: không ph m giác, ậ ề ngưỡ ả ải kích thích nào cũng gây ra cả

kích thích y u quá không gây c m giác hay m nh quá s gây b i ế ả ạ ẽ ất lợ

+ Ngưỡ ảm giác đượng cảm giác tuyệt đối: là vùng c c

+ Ngưỡng sai bi t: là m chênh l ch t i thi u v ho c tính ệ ức độ ệ ố ể ề cường độ ặ

chất giữa 2 kích thích đủ phân bi khác nhau để ệt được sự

Ví dụ: trong phòng khách, mùi hương quá ít sẽ không đủ cho con người

cảm nh m chận được hoặc quá nhiều khiến chúng ta khó chịu thậ í gây d ng ị ứ

Ứng dụ ộng: trong thiế ết k kiến trúc, trang trí n i thất, pha màu, ...

- Quy lu t v s ng c m giác: là kh nh y c m cho phù ậ ề ự thích ứ ả ả năng thay đổi độ ạ ả

hợp v kích thích. C m giác hoàn toàn mới cường độ ả ất đi khi quá trình kích thích

kéo dài.

Ví dụ: khi bước t t i qua sáng , thừ ố ời gian thích nghi nhanh hơn so với bước

từ sáng qua tối

Ứng dụng: thiế ế ệt k kiến trúc, trang trí l t hắp đặ thống đèn chiếu sáng

- Quy lu t v s ng qua l i gi a các c m giác: là s i tính nh y cậ ề ự tác độ ạ ữ ả ự thay đổ ạ ảm

của cảm giác này dưới sự tác động c a c m giác kia. ủ ả

Ví d : âm thanh nh u s y ụ ẹ nhàng, mùi thơm dễ chị ẽ làm tăng thêm tính nhạ

cảm nhìn. Phòng ăn được b trí g n gàng, s ch s , thố ọ ạ ẽ ức ăn toả mùi thơm, ... sẽ làm

tăng tính nh m giác cơ thạy cảm của v giác và cị ả ể (ngon mi ệng hơn)

Ứng dụng trong thi t k : thi t k và b c c không gian, thi t k và l a chế ế ế ế ố ụ ế ế ự ọn

vật li i s m nệu đối vớ ản phẩ ội thất

2.2.2. Tri giác

a. Khái ni ệm

Tri giác là m t quá trình tâm lý ph n ánh tr n v n các thu c tính b ngoài ộ ả ọ ẹ ộ ề

của s c tiự v ng ật, hiện tượ đang trự ếp tác độ ủa con ngường vào các giác quan c i

Ví d : v n là 1 vụ ẫ ật đặt trên tay, ta có th nhìn (th giác), ch m vào (xúc giác), ể ị ạ

nghe âm thanh phát ra (thính giác), ng c mùi (kh u giác) là có th bi t chính ửi đượ ứ ể ế

xác v ật đó là gì.

b. Các quy lu n c a tri giác và ng d ật cơ bả ủ ứ ụng trong thiết kế

- Quy lu t v c a ch ng cho hành vi và ậ ề tính đối tượng: là cơ sở ủ ức năng định hướ

hoạt động c ủa con người.

Ví d : khi nhìn th y bông hoa p nh n thông tin ụ ấ → tiế ậ → liên tưởng và đưa

hình t k 1 chi c ng là bông hoa có ph n cánh hoa, ảnh đó vào thiế ế ế bàn (đối tượ ầ

cành, lá, ...)

Ứng dụng: thiế ết k kiến trúc, trang trí, thời trang, ...

- Quy lu t v tính l a ch n: không c nh, tu c vào mậ ề ự ọ ố đị ỳ thuộ ục đích cá nhân và

điề ờu ki ng thện xung quanh. Không đồ i phản ánh tất cả sự vật, hi ng mà sện tượ ẽ

tách chúng ra kh i b i c ng p nh n nh ng hành ng n i b t ỏ ố ảnh và thườ ưu tiên tiế ậ ữ độ ổ ậ

nhất

Ví dụ: phòng khách được che lấp ph n góc nhà b ng t góc) ầ ằ ủ trưng bày (tủ

Ứng dụ ỵng: kiến trúc, trang trí, ngu trang, ...

- Quy lu t v ậ ề tính có ý nghĩa: h ủa tri giác mà con người thu đượình ảnh c c luôn có

một ý nghĩa xác định, ngay c khi tri giác s vả ự ật không quen thuộc, chúng ta cũng

tìm ra sự gi i nh t ống nhau nào đó vớ ững đối tượng mình đã biế

Ví dụ: con người d dàng nh n bi t phòng khách, phòng ng , phòng b p, ... ễ ậ ế ủ ế

trong m i ột ngôi nhà b i nh ng thuở ữ ộc tính không gian mà nó đem lạ

Ứng dụng: thiế ảt kế, trang trí, qu ng cáo, thời trang, ... tùy thuộc đặc điểm

của nhóm đối tượng s d ng s n ph m phù h p ử ụng mà đưa ra nhữ ả ẩ ợ

- Quy lu t v ậ ề tính ổn định: là kh ph n ả năng ả ánh s v t hi n ng m t ự ậ ệ tượ ộ cách không

thay tri thay i, th đổi khi u ki n điề ệ giác đổ do t u nh c a hcơ chế ự điề chỉ ủ ệ ần kinh

cũng v n kinh nghinhư ố ệm về đố ợi tư ng mà có

Ví d : m t chi c bàn dù có hình d ng (tròn, elip, vuông, ch nh t), màu s c, ụ ộ ế ạ ữ ậ ắ

chất liệu khác nhau, được đặt ở các v trí khác nhau thì chúng ta v n nh n biị ẫ ậ ết được

đó là chiếc bàn

Ứng d u hình dụng: cách điệ ạ ảng tạo ra mẫu mã phong phú cho s n phẩm

- Quy lu t v t ng giác: ngoài b n nh ng kích gây giác c a ậ ề ổ ả thân ữ thích ra, tri ủ con

người b quy nh b i m t t nhân t n m b n còn ị đị ở ộ loạ các ố ằ trong ả thân chủ th triể giác

như: độ ở đích, độ cơ, thái , nhu cầu, hứng sthú, thích, tình cảm, mục ng ...

Ví d : cùng 1 chiụ ếc bánh, khi đói sẽ thấy ngon, khi no thì thấy bình thường.

Hoặc cùng 1 c nh v n s khác nhau gi a lúc vui và bu n ả ật nhưng cảm nhậ ẽ ữ ồ

Ứng d ng: khi thi t k , trang trí c n b trí khoụ ế ế ầ ố ảng không thư giãn, giúp con

ngườ ối thoải mái hơn khi tâm trạng không t t

- t v o nh: là hi ng tri giác không cho hình s v t Quy luậ ề ả ả ện tượ ảnh đúng về ự ậ

Ví d : s d p s khiụ ử ụng kính, gương cho không gian hẹ ẽ ến không gian đó

trông rộng hơn

Ứng d ng: thi không gian, trang trí, th i trang, ... ụ ết kế ờ

2.2.3. Tư duy và tưởng tượng

Tư duy là một quá trình tâm lý, ph n ánh s v t, hiả ự ậ ện tượng mà trước đó ta

chưa biế phán đoán, lý luật dưới dạng các khái niệm, sự n.v.v

Tưởng tượng là m t quá trình tâm lí ph n ánh nhộ ả ững cái chưa từng có trong

kinh nghi m c a cá nhân b ng cách xây d ng nh ng hình nh m i d ệ ủ ằ ự ữ ả ớ ựa trên cơ sở

của những bi ểu tượng đã có

Phân lo ng: ại tưởng tượ

+ Tưởng tượng tái tạo

+ Tưởng tượng sáng tạo

Các cách sáng t o ra hình nh m ng: ạ ả ới trong tưởng tượ

+ Thay đổi kích thước số lượng của sự vật hay thành phần của sự v ật.

+ Nhấn m nh các chi ti n thu c tính c v ạ ết thành phầ ộ ủa sự ật.

+ Loại suy

+ Chắp ghép - K t dính ế

+ Liên hợp

Tóm lại: Đặ ọc ngườc tính tâm lý h i trong thiết kế, sáng tạo cần nghiên cứu

cảm giác, tri giác và các quy lu t c a chúng; t - ậ ủ ư duy tưởng tượng và ứng dụng

trong thi i thết k s n ph m và nế ả ẩ ộ ất

2.3. c tính v nhân tr Đặ ề ắc h c ọ

2.3.1. S c ố đo nhân trắ

Số liệu cơ thể người là m trong nh ng tài li n quan tr ng nh ột ữ ệu cơ bả ọ ất để

thiết k k t c u ki n trúc và thi t k m c. Khi tác nghi p thi t k i phù h p ế ế ấ ế ế ế đồ ộ ệ ế ế phả ợ

với sinh lý và đặ ủa cơ thểc tính c người. Các loại máy, thiết bị, thiết kế thi công,

môi trư t đ i căn cờng, kích thước đồ mộc, không gian hoạ ộ ộng n i thất,… đều phả ứ

vào s n hành thi t k y m m b o công vi c, nâng ố liệu cơ thể để tiế ế ế. Có như vậ ới đả ả ệ

cao hi u qu công vi c, gi m s c . Thí dệ ả ệ ả ự ố ụ, kích thước ghế ng i, c a, lồ ử ối đi… phải

phù h p vợ ới kích thước cơ thể của người sử d ng. Nụ ếu không s ẽ ảnh hưởng đến an

toàn, s t và không khí sinh hoức khoẻ, hi u suệ ấ ạt.

Hình 2.11. Mặt và tr c chu i ụ ẩn đo cơ thể ngườ

2.3.2 Gi i thi n ớ ệu số đo nhân trắc cơ bả

Hình 2.12. Kích thước cơ thể ời tư thế ngư đứng

Bảng 2.3. c chKích thướ ủ yếu của cơ thể người (mm), khối lượng (kg)

Độ chính

xác

Nam (18 - 60 tuổi)

Nữ (18 - 55 tuổi)

1.1. Chi u ề

cao cơ thể

1543

1583

1604

1678

1754

1775

1814

1449

1484

1503

1570

1640

1659

1697

1.2.

Khối lượng

1.3.

Cánh tay

279

289

294

313

333

338

349

252

262

267

284

303

308

319

1.4.

Cẳng tay

206

216

220

237

253

258

268

185

193

198

213

229

234

242

1.5. Đùi

413

428

436

465

496

505

523

387

402

410

438

467

476

494

1.6.

Cẳng chân

324

338

344

369

396

403

419

300

313

319

344

370

376

390

Bảng 2.4. Kích thước cơ thể ời tư thế ngư đứng (mm)

Độ chính

xác

Nam (18 - 60 tuổi)

Nữ (18 - 55 tuổi)

2.1. Chi u ề

cao m t ắ

1436

1474

1495

1568

1643

1664

1705

1337

1371

1388

1454

1522

1541

1579

2.2. Chi u ề

cao vai

1244

1281

1299

1367

1437

1455

1494

1166

1195

1211

1271

1333

1350

1385

2.3. Chi u ề

cao khu u ỷ

tay

925

954

968

1024

1079

1096

1128

873

899

913

960

1009

1023

1050

2.4. Chi u ề

cao công

năng của tay

656

680

693

741

787

801

828

630

650

662

704

746

757

778

2.5. Chi u ề

cao h i âm ộ

701

728

741

790

840

856

887

648

673

686

732

779

492

819

2.6. Chi u ề

cao của

xương cẳng

chân

394

409

417

444

472

481

498

363

377

384

410

437

444

459

Hình 2.13. Kích thước cơ thể ời tư thế ngư ngồi

Bảng 2.5. Kích thước cơ thể ời tư thế ngư ngồi (mm)

Độ chính xác

Nam (18 - 60 tuổi)

Nữ (18 - 55 tuổi)

3.1. Chi u cao ề

ngồi

836

858

870

908

947

958

979

789

890

819

855

891

901

920

3.2. Chi u cao ề

điểm gáy

599

615

624

657

691

701

719

563

579

587

617

648

657

675

3.3. Chi u cao ề

của m t ắ

729

749

761

798

836

847

868

678

695

704

739

773

783

803

3.4. Chi u cao ề

của vai

539

557

566

598

631

641

659

504

518

526

556

585

594

609

3.5. Chi u cao ề

của thắt lưng

214

228

235

263

291

298

312

201

215

223

251

277

284

299

3.6. Chi u dày ề

đùi

103

112

116

130

146

151

160

107

113

117

130

146

151

160

3.7. Chi u cao ề

đầ ốu g i

441

456

464

493

525

532

549

410

424

431

458

485

493

507

3.8. Chi u cao ề

của c ng chân ẳ

và bàn chân

372

383

389

413

439

448

463

431

342

350

382

399

405

417

3.9. Chi u sâu ề

ngồi

407

421

429

457

486

494

510

388

401

408

433

461

469

485

3.10. Chi u ề

sâu ng i và ồ

chiều dày cổ

chân

499

515

524

554

585

595

613

481

495

502

529

561

560

587

3.11. Chi u dài ề

của chân

892

921

937

992

1046

1063

1096

826

851

865

912

960

975

1005

Bảng 2.6. Kích thướ ủa cơ thểc ngang c người (mm)

Độ chính xác

Nam (18 - 60 tu ổi)

Nữ - 55 tu(18 ổi)

4.1. Chi u r ng ề ộ

của ngực

242

253

259

280

307

315

331

219

233

239

260

289

299

319

4.2. Chi u dày ề

của ngực

176

186

191

212

237

245

261

159

170

176

199

230

239

260

4.3. Chi u r ng ề ộ

của vai

330

344

351

375

397

403

415

304

320

328

351

371

377

387

4.4. Chi u r ng ề ộ

lớn nh ất của vai

383

398

406

431

460

469

486

347

363

371

397

428

438

458

4.5. Chi u r ng ề ộ

hông

273

282

288

306

327

334

346

275

290

296

317

340

346

360

4.6. Chi u r ng ề ộ

của mông tư thế

ngồi

284

295

300

321

347

355

369

295

310

318

344

374

382

400

4.7. Chi u r ng ề ộ

của 2 cánh tay

tư thế ngồi

353

371

381

422

473

489

518

326

348

360

404

460

478

509

4.8. Vòng ng c ự

762

791

806

867

944

970

1018

717

745

760

825

919

949

1005

4.9. Vòng eo

620

650

665

735

859

895

960

622

657

680

772

904

950

102

4.10. Vòng

mông

780

805

820

875

948

970

1009

795

824

840

900

975

1000

1044

Hình 2.14. Kích thước ngang cơ thể người

B iảng 2.7. Quan h t l và chiệ ỷ ệ kích thước cơ thể ều cao tư thế ngồ

Tên h ng m c ạ ụ

Tư thế ngồi

Nam

Nữ

Châu á

Người

Châu Âu,

Mỹ

Châu á

Người

Châu Âu,

Mỹ

Chiều cao ng ồi t ng(mặ ồi)

0.222H

0.250H

0.222H

Khoảng cách đỉnh đầu -

mặt ngồi

0.533H

0.531H

0.533H

0.531H

Khoảng cách m - mắt ặt

ngồi

0.467H

0.458H

0.467H

0.458H

Chiều cao đầu gối

0.267H

0.292H

0.267H

0.292H

Chiều cao đỉnh đầu

0.733H

0.781H

0.733H

0.781H

Chiều cao m t ắ

0.700H

0.708H

0.700H

0.708H

Chiều cao vai

0.567H

0.583H

0.567H

0.583H

Chiều cao khu u tay ỷ

0.356H

0.406H

0.356H

0.406H

Chiều cao đầu gối

0.300H

0.333H

0.300H

0.333H

Chiều sâu m i ặt ngồ

0.267H

0.275H

0.267H

0.275H

Bảng 2.8. Quan h t l và chi u cao ệ ỷ ệ kích thước cơ thể ề tư thế đứng

Tên h ng m c ạ ụ

Tư thế đứng

Nam

Nữ

Châu á

Người

Châu Âu,

Mỹ

Châu á

Người Châu

Âu, Mỹ

Chiều cao m t ắ

0.933H

0.937H

0.933H

0.937H

Chiều cao vai

0.844H

0.833H

0.844H

0.33H

Chiều cao khu u tay ỷ

0.600H

0.625H

0.600H

0.625H

Chiều cao r n ố

0.600H

0.625H

0.600H

0.625H

Chiều cao hông

0.467H

0.458H

0.467H

0.458H

Chiều cao đầu gối

0.267H

0.313H

0.267H

0.313H

Khoảng cách gi a hai c ữ ổ

tay (khi dang ngang tay)

0.800H

0.813H

0.800H

0.813H

Khoảng cách hai vai

0.222H

0.250H

0.213H

0.200H

Chiều sâu l ng ng c ồ ự

0.178H

0.167H

0.133-

0.177H

0.125-

0.166H

Chiều dài c ng tay (gẳ ồm

bàn tay)

0.267H

0.250H

0.267H

0.250H

Khoảng cách t n ừ vai đế

ngón tay

0.467H

0.438H

0.467H

0.438H

Chiều r ng dang tay ộ

1.000H

Điểm cao l n nhớ ất mà

tay có th i tể vớ ới

1.278H

1.250H

1.278H

1.250H

(a) - ng; (b) - ng i; (c) - qu - n m Tư thế đứ Tư thế ồ Tư thế ỳ; (d) Tư thế ằ

Hình 2.1 i t i 5. ph m vi l t tay có th vạ ớn nhấ ể ớ ớ ở các trạng thái c ủa tư thế

2.3.3. Nguyên t c v n d i ắ ậ ụng số liệu cơ thể ngườ

Vận d ng chính xác sụ ố liệu cơ thể người là m u ch n tính h p ấ ốt liên quan đế ợ

lý hay không c a thi t k . ủ ế ế ở phần trên đã giớ ệu phương pháp xửi thi lý th ng kê s ố ố

li liệu đo cơ thể người, thông qua số ệu thu đượ đặc trưng chủc các tham số yếu

(giá tr trung bình, sai tiêu chu chín xác). Khi v n d ng các s ị ẩn, độ ậ ụ ố liệu cơ thể

người, phải tuân theo các nguyên tắc sau đây:

(1) Xác định kích thước quan trọng nh t trong thi ấ ết kế

(2) Xác định qu n th d ng, t nh kí ầ ể người sử ụ ừ đó xác đị ch thước thiết kế

(3) Chuẩn t n d ng s ắc vậ ụ ố liệu cơ thể người.

- Chuẩn t c l n nh t, nh nh t. Chu n t vào m a thiắ ớ ấ ỏ ấ ẩ ắc này căn cứ ục đích củ ết

kế, chọn kích thước cơ thể người lớn nh t ho c nh nh t. Thí d c cấ ặ ỏ ấ ụ: kích thướ ửa

phải dùng chuẩn tắc kích thước lớn nh t. ấ

- Chuẩn t c có th u ch i v i thi t k liên quan m t thi n an toàn ắ ể điề ỉnh. Đố ớ ế ế ậ ết đế

sức kho , c n ph i dùng chu n t c có thẻ ầ ả ẩ ắ ể điều chỉnh, t c là ứ ở đối tượng sử dụng

quần th có thể ể điều chỉnh 5-95%. Thí d c gh ngụ: Phương hướng kích thướ ế ồi

buồng lái xe ô tô, chi u cao, góc nghiêng tề ựa lưng, khoảng cách trước sau... có th ể

điề ỉu ch nh.

- Chuẩn t c trung bình. Tuy khái ni m trung bình trong thi t k không h p lý ắ ệ ế ế ợ

lắm, nhưng, như chiều cao của mặt ghế sopha, chiều cao của tay nắm kéo cửa...

thườ ịng dùng giá tr trung bình để thiết kế.

2.3.4. a m c nhân tr n trong thi t k Ý nghĩa củ ột số kích thướ ắc cơ bả ế ế

Khi thiết kế c n chú ý: ầ

- Xác định rõ đối tượng sử dụng, kích thước nhân trắc -Xác định rõ t l ỷ ệ đám đông

được thỏa mãn: thường 95-99%.

-Thiết k ế liên quan đến vùng v i t i lớ ớ ấy theo ngưỡng người th p 5%. Chi u cao t , ấ ề ủ

tủ bếp, cao giá sách, cao giá treo mũ, cao tủ treo, cao vòi hoa sen, cao gương, cao

bàn, cao gh , cao máy móc thi ... ế ết bị

-Thiết k vùng không gian choán ch lế ỗ ấy theo ngưỡ g ngườn i to l n 95%. Cao, r ng ớ ộ

cửa; r ng gh , sâu gh , r ng sâu bàn, r ng hành lang, r ng không gian cho chân, ... ộ ế ế ộ ộ ộ

- C u ch nh th a mãn s u. ần có cơ cấu điề ỉ ỏ ố đông nhiề

Xác định kích thước công năng của sản phẩm:

+ Kích thước công năng = giá trị + lượng điề giới hạn thiết kế u chỉnh công

năng

+ Kích thước công năng đẹ + lượng điềp nhất = giá trị giới hạn thiết kế u

chỉnh công năng + lượng điều chỉnh tâm lý.

- Những điều không nên s d ng s ử ụ ố đo nhân trắc: không s d ng giá tr trung bình, ử ụ ị

không s d ng s ng cách cử ụ ố đo bằ ộng các kích thước.

Bảng 2.9. Ý nghĩa ứ đo tư thếng dụng của số đứng

Bảng 2.10. Ý nghĩa ứ đo tư thếng dụng của số ngồi

2.4 Đặ ận độ ủa ngườc tính về sự v ng c i

Ý nghĩa: Ứ lao độ trí lao động dụng trong thiết kế ng, vị ng, máy móc thiết

bị, phòng ch ng b nh t ố ệ ật.

2.4.1 C u t o h v ấ ạ ệ ận động

a. H ệ thống xương

Toàn b ng khác nhau, chi m 60% tr ng ộ cơ thể có 206 khúc xương hình dạ ế ọ

lượng cơ thể ức năng nâng đỡ, có ch bảo vệ và tạo máu. Cột sống quan trọng nhất

gồm 32- 35 đốt xương sống, trong đó có 7 đốt s ng cố ổ, 12 đốt xương ngực,5 đốt

sống th t s ắt lưng, 5 đố ống hông, và thường 4 đốt xương cụt.

Khớp động: Khớp gối, hông

Khớp bán độ ớp xương sống, xương cùng, tay… ng: Kh

Khớp b t ch ất động: 2 xương liên kế ặt: xương sọ, xương mũi

Hình 2.16. Cấu tạo h p ệ xương và khớ

Cánh tay đòn xương được hình thành dướ ữa cơ và khới tác dụng qua lại gi p,

nó có cùng tham s và nguyên lý vố ới cánh tay đòn trong cơ khí. Chủ yếu có ba loại

hình:

(1) Cánh tay đòn cân bằng. Điểm đặ ữa điể ọng tâm và điểt ở gi m tr m lực,

tương tự như nguyên lý cân (a)

(2) Cánh tay đòn tiết ki m l m lệ ực, trọng điểm đặt giữa điể ực và điểm đỡ (b)

(3) Cánh tay đòn tốc độ, điểm lực ở gi (c) ữa trọng tâm và điểm đỡ

Hình 2.17. Cánh tay đòn xương cơ thể người

Khi thi t k thao tác ph i xem xét n nh c tính này cế ế ả đế ững đặ ủa cánh tay đòn

xương. Và vậ ụng nguyên lý đẳn d ng công tiến hành xem xét. Tức là tìm kiếm lực

lớn, tốc độ nh , t lỏ ố ộc đ ớn thì l vì công su ng nhau. ực nhỏ ất bằ

Công suất = L ực x Tốc độ

b. Hệ thống cơ

Cơ là nguồn năng lượng hoàn thành các loại tác nghiệp, đảm bảo các tư thế

của người. Thiết kế đồ mộc cần cố gắng giảm bớt mệt nhọc của cơ người, phải

dưới tiền đề hiểu rõ cơ bắp và xương người, kích thước đồ mộc thiết kế phù hợp

với đặc tính giải phẫu học cơ thể người.

Tổ chức cơ chia thành cơ ngang (cơ xương và cơ tim) và cơ trượ ẳng. Đốt ph i

tượng nghiên c u cứ ủa Ergonomics thường là cơ xương. Do sự co giãn của cơ xương

có th ể tiến hành tu theo ý cỳ ủa người, vì th còn gế ọi là cơ tuỳ ý. Đầu của hai xương

có gân nối khớp li n v n cề ới xương. Co dã ủa cơ làm cho xương quanh quanh khớp

vận động. Cơ làm cho xương vươn ra, gậ ọi là cơ dãn và cơ gập lại g p. Chỉ lệnh

vận độ ủa cơ do tế ền đạng c bào thần kinh và các sợi  liên quan tiến hành truy t.

Hình 2.18. Cấu t o h b p ạ ệ cơ ắ

Cơ năng của cơ chia thành cơ nhanh (FT) và cơ chậm (ST). Cơ nhanh co rút

nhanh, d m t m ng có ễ ệ ỏi; cơ chậm thì ngược lại. Cơ có hai màu trắng và đỏ, cơ trắ

nhiều cơ nhanh; còn cơ đỏ ều cơ chậ cơ trắng thườ ọi là cơ có nhi m. Vì thế ng g

nhanh, cơ đỏ là cơ chậ Cơ đỏ ớp sâu trong cơ, chủ ụng đả m. ở l yếu có tác d m bảo

tư thế…; còn cơ trắ ạo các động ở lớp mặt có tác dụng t ng tác nhanh tinh xảo.

2.4.2. H v ệ ận động với lực h c cọ ủa cơ thể

Nghiên c u l c n ng l c, l ng ứ ự ội sinh trong cơ thể, như trọ ự ực co cơ, cử độ

nâng v ật…

Ý nghĩa: Giúp thiế trí lao động, phương pháp lao đột kế vị ng, thiết kế sản

phẩm phù hợp v i ới con ngườ

a. ng tâm i Trọ cơ thể ngườ

Hình 2.19. T i thrọng tâm cơ thể ời bình thường và ngườ ở ngư ừa cân

Trọng tâm cơ thể ổi đã ảnh hưở thay đ ng tới cân bằng c i, gây ủa cơ thể ngườ

ra nhiều h u qu : ậ ả

+ Hậu quả rõ ràng nhất đối với sức khỏe là sự thay đổi độ cong của cột sống

và lên và dẫn đến căng mỏi cơ thắt lưng,tạo áp lực đĩa đệm rễ tủy sống

+ Đau viêm và vôi hóa lưng, khớp các khớp là bạn đồng hành đối với người

bị bệnh béo phì.

+ hoành nâng phát quá Cơ lên và các dị tật ở ngực sẽ triển trong suốt trình

thay là làm thay tích đổi tư thế ở người thừa cân béo phì, hậu quả đổi dung sống

của cả phổi, tình trạng khó thở tăng lên. Tất những điều đó giảm sức làm sống và

sức vận động của cơ thể

Hình 2.20. Hậu qu do tr i ả ọng tâm cơ thể thay đổ

Hình 2.21. S i v i hự ảnh hưởng của tư thế ồi đố ng ớ ệ xương

b. Một số l c quan trự ọng

Lực cơ do cơ co rút tạo ra. Độ lớn của nó quyết định b ng s ởi số lượ ợi cơ, thể

tích, tính ch t, chiấ ều dài trước co rút, trạng thái hưng phấn c a trung khu th n kinh. ủ ầ

ỗi cm

s p cợi cơ bắ ủa người tạo ra l ng 60 100 N. ực khoả –

- L ực nắm:

Bảng 2.11. Quan hệ giữa lực nắm với giới tính và tuổi

Tuổi

Hạng

mục

Nam

phải

210

240

280

340

400

450

480

490

500

Nam trái

190

230

240

320

350

380

400

410

420

Nữ ph i ả

180

220

250

280

290

300

310

330

320

330

Nứ trái

160

200

230

250

260

250

270

280

270

280

- Lực cơ lưng: khi đầu gối duỗi ra, lưng cong xuống, hai tay giơ thẳng lên, l c kéo ự

lớn nh ất g i là lọ ực cơ lưng

Bảng 2.12. L ực cơ lưng (N)

Tuổi

Nam

Nữ

Giá trị trung

bình

Phương sai

Giá trị trung

bình

Phương sai

528

584

671

762

841

982

1140

101

140

193

196

208

220

421

464

563

637

674

723

744

117

127

124

- L kéo và l ng tác du i và g p cánh tay là r t quan tr ng trong s n ực ực đẩy: độ ỗ ậ ấ ọ ả

xuất, lực này phụ thuộc nhi u vào y u t góc tay. ề ế ố

Bảng 2.13. L c kéo và l y i (N) ự ực đẩ ở các hướng ở tư thế ngồ

Góc

cánh

tay ( )

Trên 90% s ố

người

Trung bình

Trên 90% s ố

người

Trung bình

Trái

Phải

Trái

Phải

Trái

Phải

Trái

Phải

Kéo (v phía sau) ề

Đẩy (về phía trước)

180

150

120

230

190

150

142

116

240

250

190

165

120

516

498

418

356

285

530

542

462

391

280

186

134

116

223

187

160

152

560

494

440

369

356

614

547

458

383

409

Hướng lên phía trên

Hướng xuống phía dưới

180

150

120

107

183

231

240

231

196

191

249

267

249

218

116

156

182

227

218

205

182

209

258

236

227

Hướng vào trong

Hướng ra ngoài

180

150

120

191

209

200

213

222

240

236

222

231

133

129

133

147

142

151

147

151

165

187

Hình 2.22. Lực kéo và l y cánh tay i ực đẩ ở tư thế ngồ

Từ các hình và b ng trên cho bi t dùng lả ế ực hướng lên trên lớn hơn xuống phía

dưới; dùng lực hướng vào bên trong l ng ra ngoài. ớn hơn hướ

Bảng 2.14. M nguyên t c trong chuy ột số ắc cơ sinh họ ển động

2.4.3. H v ệ ận động với góc quay của cơ thể

Nghiên cứu các góc quay c ủa các đoạn cơ thể

Hình 2.23. Góc chuyển động của bàn tay

Hình 2.24. Góc chuy ển động của lưng và cổ

Hình 2.25. Góc chuy a vai và c ển động củ ổ

Bảng 2.15. Góc quay vận động c ủa cơ thể

Vị trí các

bộ phận

Khớp di động

Số hiệu

động tác

Phương hướng động tác

Góc

động tác

(độ)

Đầu

C sột ống

Quay ph i ả

Quay trái

Gập c ổ

Ngửa c ổ

Nghiêng bên ph i ả

Nghiêng bên trái

Bả vai

Cột sống

Quay ph i ả

Quay trái

Tay

Khớp vai

Duỗi ra

Nâng lên (ngang)

Nâng lên về phía trước

Giơ cao về phía trướ c

Giớ ạ ỗi h n du i

Thu vào trong (ngang)

Giớ ạ ỗi h n du i (ngang)

Ngoại quan

Nội quan

140

Bàn tay

Khơp cổ tay

Cổ tay (khớp cổ tay)

Cong mu bàn tay

Cong bàn tay

Thu vào

Duỗi ra

Lòng bàn tay ng a lên ử

Lòng bàn tay úp xuống

Đùi

Khớ ập ch u

Thu vào

Duỗi ra

Gấp lên

Giớ ạ ỗi h n du i

Quay tròn khi g p (ngoấ ại

quan)

Quay tròn khi g p (n i quan) ấ ộ

120

Bàn chân

Khớ ổp c chân

Thu vào

Duỗi ra

2.4.4. ng d ng c a h v c và góc quay Ứ ụ ủ ệ ận động, lự

- công c u khi n, máy móc Thiết kế ụ, phương tiện lao động, bàn điề ể

-Thiết k t kế vị trí lao động, thiế ế đồ m c, thi n t ộ ết kế ội thấ

Hình 2.26. Khoảng cách phù h p khi thao tác ng i làm vi c ợ ồ ệ

Hình 2.27. Sự u ch a gh k p làm vi c và nghđiề ỉnh lưng tự ế ết hợ ệ ỉ ngơi

Hình 2.28. Khoảng cách phù h ợp khi thao tác đứng

Chương Ố Ệ Ờ 3: M I QUAN H TƯƠNG HỖ GIỮA NGƯ I

VÀ MÔI TRƯỜNG

3.1. ng và không gian n Môi trườ ội thất tác độ ến tri giác tâm lý ngường đ i

3.1.1. Phân lo i không gian n t ạ ội thấ

Yêu c u cầ ủa con người đối v i không gian sinh ho t ho c tác nghi p không ớ ạ ặ ệ

phải là m c c c bi c không gian tâm lý ch u nh ột kích thướ ố định, đặ ệt là kích thướ ị ả

hưởng c ng. ủa môi trườ

- mãn nhu c u ho ng hành vi c i Không gian hành vi: thoả ầ ạt độ ủa con ngườ

Ví d : không gian nhà b p c hoàn thành ho ng n ng, ụ ế ần có để ạt độ ấu nướ

không gian nhà t n ho ng t ắm cần có để thực hiệ ạt độ ắm g i, ...ộ

- Không gian sinh lý: c không gian tho mãn yêu c u sinh lý c a con kích thướ ả ầ ủ

người

Ví d c c a s nh m tho u ki n l y ánh sáng theo nhu ụ: kích thướ ử ổ ằ ả mãn điề ệ ấ

cầu th c c u c u giác và hô h p ị giác, kích thướ ửa thông gió theo yêu cầ ủa khứ ấ

- Không gian tâm lý (không gian tri c không gian tho mãn nhu giác): kích thướ ả

cầu tâm lý c i ủa con ngườ

Ví dụ: chiều cao tr n nhà không gây c ầ ảm giác đè nén

Trong sinh ho t hàng ngày còn có không gian cá nhân, không gian này liên ạ

quan đến môi trường, dân tộc, …

Ví dụ trong tàu xe, ô tô công c ng, không gian này nhộ ỏ, còn trong gia đình

không gian này tương đối lớn

3.1.2. Tri giác tâm lý đối với chiều dài

- n: c i th Phương chính tiề ự ly tri giác tâm lý ngắn hơn 1/8 so vớ ực tế

- i: khi kho ng cách trái ph ng nhau thì c ri giác tâm lý Phương trái, phả ả – ải bằ ự ly t

và c ly th c t ng cách trái ph i khác nhau thì phía ự ự ế là tương đương. Khi khoả – ả

gần s , phía xa ng ẽ dài hơn thực tế ắn hơn thực tế

- u: chi u cao c c t 1/15. Khi phòng Phương đỉnh đầ ề ảm giác tâm lý cao hơn thự ế

ộng 15 ÷ 20 m và tr n th

ầ ấp hơn 2,3 m thì con người có c m giác bả ị đè nén

3.1.3. Tri giác tâm lý đối với diện tích

- ng cách không khác bi t là 1/10 Khoả ệ

- n tích tri giác khi vô thDiệ ức chính xác hơn khi có ý thức vì tránh được nhi u tác ề

động gây nhi u chính xác ễu làm cho phán đoán thiế

- Tri giác không gian: n ữ phán đoán chính xác hơn nam nhưng lại d b ễ ị ảnh hưởng

bởi các nhân tố gây nhi u (màu s c, c , ...) ễ ắ ửa sổ

Trong thi t k c ng tâm lý c i nh m l i d ng không ế ế ần lưu ý tác dụ ủa ngườ ằ ợ ụ

gian hợp lý, có hi u qu ệ ả và ngượ ại thông qua thay đổc l i yếu tố c u t o n i th t (v ấ ạ ộ ấ ị

trí c t không gian cửa sổ, kích thước, phối màu, ...) để điều tiế ảm giác

3.2 Màu s i ắc tác động đến tâm lý ngườ

3.2.1. Màu s c và hi ng tâm lý tri giác ắ ệu ứ

Màu sắc kích thích gây ra hi u ng tâm lý tri giác, g m 6 lo ệ ứ ồ ại:

- C m giác nhi ng có màu s c khác nhau sả ệt độ: con người ở trong môi trườ ắ ẽ có

cảm giác nhiệt độ khác nhau, trong đó có gam màu nóng (hồ ng, cam) và gam màu

lạnh (xanh, xám). Khi thi t k n i th t, c n lế ế ộ ấ ầ ợi dụng c m giác nhi cả ệt độ ủa màu

sắ ểc đ điều ti ng n t ết môi trườ ội thấ

- C m giác kho ng cách: kho ng cách th c t bả ả ả ự ế ằng nhau nhưng màu sắc khác nhau

sẽ t o c m giác khác nhau. Lo i hi u ạ ả ạ ệ ứng tâm lý này dùng để điều ti t c m giác ế ả

kích thước không gian nội thất

vàng, cam, đỏ, vàng lục, lục, tím, lam

xa d n ầ

- C m giác sáng càng l n thì c m giác càng nh . ng d ng nhi u ả trọng lượng: độ ớ ả ẹ Ứ ụ ề

trong thi t k các chi ti t trên cao nh m t o c m giác nh và an toàn cho con ế ế ế ằ ạ ả ổn đị

người

đen, lam, hồng, cam, lục, vàng, trắng

nhẹ d n ầ

- C t: do màu s ng v nh nh t nh gây ra sảm giác n i bổ ậ ắc ứ ới b i cố ả ấ đị ự chú ý. Trong

bối c m giác nảnh màu đen, xám thì cả ổi b ng vật ứ ới màu vàng, cam, h ng, lồ ục,

lam. Trong b i c nh màu tr ng, c m giác n i b ng v i màu lam, l c, h ng, cam, ố ả ắ ả ổ ật ứ ớ ụ ồ

vàng

vàng, cam, h ng, l c, lam ồ ụ

nổi b t gi m dậ ả ần

ng, cam, vàng lam, lục, hồ

nổi b t gi m dậ ả ần

- C c: màu s c v t th khác nhau t o ra c m giác to, nh khác ảm giác kích thướ ắ ậ ể ạ ả ỏ

nhau. V t th màu l n s cho c ậ ể có độ sáng cao, độ ớ ẽ ảm giác to

trắng, h ng, vàng, xám, l ồ ục, lam, tím, đen

nhỏ d n ầ

- C m giác tính cách: màu s c có tác dả ắ ụng làm cho con người hưng phấn ho c trặ ầm

tĩnh, trong đó:

Bối cảnh màu đen

Bối cảnh màu trắng

+ Màu hưng phấn: hồng, cam, vàng, tím hồng

+ Màu tr c, tím lam ầm tĩnh: lam, lam lụ

+ Màu trung tính: vàng l c, tím ục, lụ

3.2.2. ng d ng màu s trong n t Ứ ụ ắc ội thấ

- t, hòa bình, Xanh da trời: suy nghĩ thông suố ổn định, bình tĩnh, chân thành

- ng: tinh t , huy n bí, s nh Màu đen, trắ ế ề ức mạ

- : nhi t tình, m nh m , lãng m n Màu đỏ ệ ạ ẽ ạ

- ng: lãng m n, nh y c m, tình yêu Màu hồ ạ ạ ả

- cân b ng. Xanh lá cây: tươi mới, thư giãn và ằ

- , vui v , Màu vàng: trí tuệ ẻ ấm áp

- kích thích, g m Màu tím: ợi cả

3.3. Hình kh i ối tác độ ến tâm lý ngường đ

Trong thi t k n i thế ế ộ ất cũng như thiết k m c: s dế đồ ộ ử ụng điểm, đường, mặt

sẽ i hi u ng c đem lạ ệ ứ ảm giác khác nhau

3.3.1. Điểm

Nhằm m t m trang trí ục đích gây sự ập trung chú ý cho con người. Điể ở

những vị trí khác nhau trong b i c nh, hình d ng khác nhau s gây c m giác khác ố ả ạ ẽ ả

nhau

3.3.2. Đường

Đường trong không gian gây c ng ảm giác phương hướ

- ng th ng: Gây c n, tr t tĐườ ẳ ảm giác nghiêm trang, đơn giả ậ ự, rõ ràng, cương trực,

mang tính nam tính.

+ ng nh : tinh t n c m, m u Đườ ỏ ế, mẫ ả ềm yế

+ ng thô to: gây c m giác s ng khoái, dày n ng, ch c ch n, nghiêm Đườ ả ả ặ ắ ắ

trang, vật nh n m nh nghiêm trang. ấ ạ

+ ng dài: v t mang tính th i gian, tính ti p di n, c m giác v ng tĐườ ậ ờ ế ễ ả ận độ ốc

độ nhanh

+ ng ng n Đườ ắn: Mang tính kích động, tính gián đoạ

- Đường cong: phong phú gây c m giác m m mả ề ại, động cảm, đẹp hoa l , nh nhàng ệ ẹ

uyển chuy ng ển. Đường cong đứ ở góc độ sinh lý mang nữ tính. Đường cong có

dạng hình h ng mang tính t do phóng khoáng ọc, có dạ ự

3.3.3. M t ặ

Hình thái m c tính th giác r t quan tr ng, thông qua ch t li u, ặt mang đặ ị ấ ọ ấ ệ

màu s c s có c m giác không gi ng nhau: n ng nh , to nh , t lắ ẽ ả ố ặ ẹ ỏ ỷ ệ, tương phản…

Mặt theo hướng hình h t ph ng, m t không theo quy ọc, mặt vô hình, mặ ẳ ặt cong, mặ

luật

3.4. t li ng t i tâm lý c i Chấ ệu tác độ ớ ủa ngườ

- C m giác tr ng: v t li u khác nhau gây ra c m giác n ng nh khác nhau. ả ọng lượ ậ ệ ả ặ ẹ

Ví dụ: đá, kim loại gây cảm giác r m giácất n ng. Gặ ỗ cho cả nh ẹ hơn

- C m giác nhiả ệt độ: thông qua s ự ảnh hưởng của màu s c và xúc c m, các v t liắ ả ậ ệu

khác nhau gây c m giác khác nhau ả

Ví dụ: kim lo m giác l nh; g da, v i gây c m giác m ại, gạch đá gây cả ạ ỗ ả ả ấ

- C m giác không gian: khi s d ng ánh sáng, k t h p v i b m t ch t li u s t o ả ử ụ ế ợ ớ ề ặ ấ ệ ẽ ạ

thành ánh sáng phản x m giác không gian khác nhau ạ, phân tán… gây cả

Nếu b m t v t th i, lông t o ra tia sáng phân tán, gây c m giác ề ặ ậ ể thô như sợ ạ ả

gần; b m t nh n bóng t o ra nhi u tia ph n x y tinh, kim lo i, g m s , ề ặ ẵ ạ ề ả ạ như thủ ạ ố ứ

gây c xa ảm giác

- C c tính so sánh c a th giác, b m t phông và ảm giác kích thước: thông qua đặ ủ ị ề ặ

nền khác nhau s gây c c không gian to nh khác nhau ẽ ảm giác kích thướ ỏ

Ví d b m t v t th r t bóng gây cụ ề ặ ậ ể ấ ảm giác như lồi ra ngoài; n u b m t vế ề ặ ật

thể thô và có s n l n v i b i c nh, c c v c thu ự tương phả ớ ớ ố ả ảm giác kích thướ ật đượ

nhỏ l ại.

- C ng: v u nhau s gây cảm giác phương hướ ật hoa văn không đề ẽ ảm giác phương

hướng khác nhau

- C m giác l c: b m t v c làm b ng v u c ng s gây c m giác v ng ả ự ề ặ ật thể đượ ằ ật liệ ứ ẽ ả ữ

chắc, nếu làm b ng v t mằ ậ ềm gây c m giác không gian tho i mái, co giãnả ả

3.5. M t p tính hành vi c ột số ậ ủa người trong môi trường sống

Con ngườ ản năng thích ứng môi trười có rất nhiều hành vi (tính) b ng, chúng

hình thành do tác d ng qua l i gi i, lo i b n ụ ạ ữa môi trường và con ngườ ạ ả năng này

gọi là t p tính hành vi cậ ủa người. Dưới đây xin giới thi u m t s t p tính bệ ộ ố ậ ản năng

thườ ở ngường thấy i.

3.5.1. T n ập tính đi tắt đường gầ

Để đạt đế ục đích dự định, người ta luôn có xu hướ ọn con đườn m ng ch ng

ngắn nh i có t ng g n, vì th khi thi t k ất, vì con ngườ ập tính hành vi đi tắt đườ ầ ế ế ế

kiến trúc, đườ ải xem xét đầy đủ ập tính này. Như hình ng (xá) và nội thất cần ph t

3.1 cho th y, bên trái có th t k m t lấ ể thiế ế ộ ối đi, nếu không có lối đi, người ta có th ể

dẫm lên th m c t o ra m t l . Phía bên ph i thi t k m p, ả ỏ ạ ộ ối đi nhỏ ả ế ế ột bãi để xe đạ

cũng có thể tránh được đi tắt đườ ần, nhưng khi tiế ng g n hành thiết kế nội thất và

kiến trúc, c n thu n theo (h p) t p tính c n hành thi t k , n u không ầ ậ ợ ậ ủa người để tiế ế ế ế

sẽ n phi n ph c và không ti n l đưa đế ề ứ ệ ợi cho con người.

Hình 3.1. Tập tính hành vi đi tắt đường gần của con người

3.5.2. Tính nh ận biết đường đi

Ngườ ụi ta sau khi vào m u gột nơi nào đó, nế ặp nguy hiểm (thí d cháy…) sẽ

tìm đường cũ trở ết đường đi. Kế về, loại tập tính này gọi là tính nhận bi t quả điều

tra hi ng r t nhi u v cháy phát hi n r t nhi u nện trườ ấ ề ụ ệ ấ ề ạn nhân do không tìm được

cửa thoát an toàn mà g p tai n n c a c u thang máy vì h t thang máy ra, cho ặ ạ ở ử ầ ọ ừ

nên khi g p tình hu ng kh n c p không biặ ố ẩ ấ ết đường ra, đáng tiếc là c a c u thang ở ử ầ

máy không có c a thoát hi m an toàn, vì th trong tình hu ng kh n c p, c u thang ử ể ế ố ẩ ấ ầ

máy t ự động đóng. Đặc biệt là trong tình hu ng h n loố ỗ ạn, con người càng bi u hiể ện

hành vi t p tính nh n biậ ậ ết đường đi. Vì thế, khi thi t k c a thoát hi m n i th t cế ế ử ể ộ ấ ần

cố g t g n c a vào và c n có ch d n v ng rõ ràng. ắng đặ ầ ử ầ ỉ ẫ ị trí và phương hướ

3.5.3. T ập tính đi bên trái

Khi m i trong n i th t và qu 0.3 ật độ đi lạ ộ ấ ảng trường tương đối đông (trên

ngườ ờ

i/m

) thư ng vô ý chọn lối đi bên trái. Đây có thể liên quan đến ưu thế thuận

bên ph i c i mà b o v bên trái. Lo i t o ả ủa con ngườ ả ệ ạ ập tính này có ý nghĩa chỉ đạ

rất quan trọng đố ếp đặt trưng bày.i với các nhà triển lãm và thứ tự x

3.5.4. T p tính r ậ ẽ trái

Con người có xu hướ trái, đi lạ ủa đám đông ngường tập tính hành vi rẽ i c i

trong công viên th hi n rõ t p tính này và có nhà nghiên c u phát hi n th i gian ể ệ ậ ứ ệ ờ

rẽ trái ngắn hơn thời gian r ph i trong cùng mẽ ả ột điều kiện. R t nhi u sân vấ ề ận động

(như đườ ạy, trượt băng,…) đề ều ngược kim đồng ch u rẽ trái (chi ng hồ). Tập tính

này có tác d ng ch ụ ỉ đạo trong thi t k ế ế kiến trúc và lối đi trong nội th ng thoát ất, đườ

nạn.

3.5.5. T p tính theo s ậ ố đông

Giả thiết khi trong n i th t xu t hi n tình hu ng kh n c p, luôn có m t s ộ ấ ấ ệ ố ẩ ấ ộ ố

người đầ ọi người xung quanh thườu tiên tìm cách thoát nạn, lúc này m ng hành

động cùng phương hướ ững người này, đó là tác dụ ập tính đạng với nh ng của t i

chúng. Vì thế, thi t k ng d n c a thoát hi t quan tr ng. ế ế, hướ ẫ ử ểm rấ ọ

3.5.6. t p Hiệu ng tứ ụ ậ

R nhiất ều h c gi nghiên c u m i quan h gi a mọ ả ứ ố ệ ữ ật độ người và t b ốc độ ộ

hành, phát hi n khi m

ệ ật độ người vượt quá 1.2 người/m

, t b hành xu t hi n ốc độ ộ ấ ệ

xu th gi m rõ r t. Khi m i trong không gian phân b u, ế ả ệ ật độ đám ngườ ố không đề

thì xu t hi i, n u th i quá dài, s dấ ện tượng đám người ngưng lạ ế ời gian ngưng lạ ẽ ần

dần k ng này gết thành đám đông, hiện tượ ọi là hi u ng t t p. Khi thi t k lệ ứ ụ ậ ế ế ối đi

trong n i th t, nh nh ph n mộ ấ ất đị ải tính đế ật độ người, không gian lối đi thiết kế hợp

lý, cố g n) phát sinh hiắng đề phòng (ngăn chặ ện tượng ngưng lại

3.6. Hành vi và c ly giao ti p gi a n - n ự ế ữ gười gười trong môi trường

3.6.1. Hành vi giao ti - i ếp người ngườ

Hành vi là ho n ) c i trong quá trình ạt đông (phả ứng, cách cư xử ủa con ngườ

trao đổi giữa người với người.

Hành vi quan h gi - i trong không gian ti y u có: ệ ữa người ngườ ếp đón chủ ế

- i trong phòng: phòng khách, khách s Quan hệ đông ngườ ạn…

- Quan hệ khách trong phòng chiêu đãi: phòng khách, khách sạn…

- o lu n h p Quan hệ thả ậ ội đàm: phòng họ

- xã giao trong sinh ho t hàng ngày- nhà Quan hệ ạ ở…

3.6.2. C ly giao ti p gi i ự ế ữa người với ngườ

Cự ng cách gily là khoả ữa người với người trong giao tiếp

Ứng dụ ộng: khi thiế ết k n i th t c n có nh ng hi u bi t nh nh v hành vi ấ ầ ữ ể ế ất đị ề

và c tránh s khó x . ự ly giao tiếp để ự ử

a) C u giác ự ly khứ

- Trong vòng 1m người có th i thể ngử ấy mùi hương phát ra từ đầu tóc quần

áo;

- Trong vòng 3 m có th ng i th c hoa ho c mùi khác có n ng ể ử ấy mùi nướ ặ ồ

độ tương đối cao.

- có th ng ng Ngoài 3 m chỉ ể ửi được mùi rất nồ

b) C ly thính giác ự

- n hành nói chuy ng Trong vòng 7m có thể tiế ện bình thườ

- Trong vòng 30m có thể nghe rõ người nói

- ng g . Vượt qua 35m có thể nghe được tiế ọi nhưng không rõ ngôn ngữ

Vì thế d ng khác nhau b p, n u căn c c đích sứa vào mụ ử ụ ố trí không gian tiế ế

vượ ụ ịt quá 30m nên sử d ng thiết b khuy ếch đại âm.

c) Cự ly thị giác

- Trong vòng 500 - 1000m căn cứ vào b i c nh, chiố ả ếu sáng và động cảm có

thể phân bi ệt ra đông người;

- Trong vòng 70 - 100m có th phân bi t ra gi i tính c i và nể ệ ớ ủa 1 ngườ ội

dung c a hành vi, vì v y thi t k sân bóng gh ng i xa nhủ ậ ế ế ế ồ ất cũng không nên >70m.

- Trong vòng 30m có th n m t c u tóc ể nhìn rõ đặc trưng phầ ặ ủa 1 người đầ

và tu ổi tác;

- Trong vòng 20m có th nhìn rõ nét m t (gh ng i xa nh r p k ch cách ể ặ ế ồ ất ở ạ ị

sân khấu không nên vượt quá 20m)

- - 3m có th n hành nói chuy ng. Trong vòng 1 ể tiế ện bình thườ

d) C ly giao ti p ự ế

Quan h giao ti p quyệ ế ết định cự ly giao tiếp và ngược l i. Kho ng cách giạ ả ữa

người và ngườ ắn giao lưu tình cải càng ng m càng mạnh. Có 5 vùng không gian

khác nhau:

- Vùng thân m t (t 0 - ng ậ ừ 45cm) Vùng này được dành cho gia đình và nhữ

người yêu nhau. S ự tiếp xúc gần gũi như ôm, chạm và thì th m v i nhau... ch dành ầ ớ ỉ

riêng cho các mối quan h ệ cá nhân.

- n (45 - c s dVùng riêng tư gầ 60cm) Đây là khoảng cách đượ ử ụng tương

đố ở ỡi phổ biến Mỹ. Vùng này xuất hiện trong các cuộc gặp g giữa bạn bè, người

quen và các đối tác đáng tin cậy.

-Vùng riêng tư xa (0,6 - 1,2m) Khoảng cách giữa các cá nhân khi tiếp xúc

với nhau cỡ m t cánh tay. Trong vùng này, chúng ta có th giao ti p tho i mái mà ộ ể ế ả

không s ph ng ch ợ ải đụ ạm vào nhau.

-Vùng xã giao (t 1,2 - 3,6m) Kho ng cách này phù h p cho h u h t các ừ ả ợ ầ ế

mối quan h trong công vi p g vệ ệc hàng ngày như: gặ ỡ ới nh i m i quen ững ngườ ớ

hoặc ở nh ng cu p trang tr ng... ữ ộc họ ọ

- i chúng (trên 3,6m) Vùng này h c s d ng khi thuyVùng đạ ầu như đượ ử ụ ết

trình, di n thuy c công chúng. M kho ng cách t o nên s tho i mái ễ ết trướ ức độ ả ạ ự ả

khác nhau tùy theo m ng cách giao ti p giỗi người. Khoả ế ữa các cá nhân khác nhau

tùy vào m tin c y và s thân thi t trong m i quan h c a h . Kho ng cách ức độ ậ ự ế ố ệ ủ ọ ả

càng xa, mức độ tin cậy càng th p. ấ

e) Cự ly giao tiếp sinh ho ạt gia đình

Phòng sinh ho i trong vòng 4 m, quá l n s ạt chung gia đình cự ly trao đổ ớ ẽ

mấ ảt đi tình c m thân thi phòng sinh ho -20 m2 là v ết, vì thế ạt chung 16 ừa.

f) Cự p trong kinh doanh ph ly giao tiế ục vụ

Kiểu gián ti p: Gi i ph c v có m t kho ng cách không ế ữa khách và ngườ ụ ụ ộ ả

gian l y ph c v khách s n, qu y doanh nghi p ngân hàng, qu y Bar, ớn, như quầ ụ ụ ở ạ ầ ệ ầ

không gian này có hình và c nh. C 0,45- 1,3 m. ố đị ự ly trao đổi từ

Phục v u ti p xúc: Là hành vi gi i không có cách ly ụ kiể ế ữa khách và ngườ

như: cắ ảng cách trao đổt tóc, gội đầu, khám bệnh, ... kho i khoảng 0 - 0,45 m.

Phục v c m c vụ gần trướ ặt: Phụ ụ ng, c p 0,45-1,3 m ăn uố ự ly giao tiế

Chương 4: ERGONOMICS TRONG THIẾT KẾ KHÔNG GIAN

NỘI THẤT VÀ ĐỒ MỘC

4.1. Ergonomics trong thi s m m c ết kế ản phẩ ộ

4.1.1. Ergonomics trong thi s n ph m ng ết kế ả ẩ ồi

a. Độ cao mặt ghế

Là kho ng cách theo chi u th ng t m t lên b m t ng i c a gh , ả ề ẳng đứ ừ ặ ất đ ề ặ ồ ủ ế

bề m t ng i c a gh có th ng l y kho ng cách t ặ ồ ủ ế ể lõm, thông thườ ấ ả ừ đường vi n cề ủa

bề m n m cao khi ng i ặt ngồi đế ặ ất đ t là độ ồ

Độ cao mặt ghế vào chicăn cứ ều dài c ẳng chân con người để xác định

- i gh ng i làm vi 450 (mm) Đối vớ ế ồ ệc: 380 –

- i gh d ng th p (phòng khách): 350 400 (mm) Đối vớ ế ạ ấ –

- i d ng gh cao (qu y bar): 800 1000 (mm) Đối vớ ạ ế ầ –

b. Độ sâu ghế

Là kho ng cách giả ữa đường mép phía trước đến đường phía sau c a b mủ ề ặt

ngồi

Độ sâu ghế vào kho ng cách t u g n mông khi ng i và tr căn cứ ả ừ đầ ối đế ồ ừ đi

1 kho ng tr ph n chân ho ng khi ng i ả ống để ầ ạt độ ồ

- ng i làm vi c: 380 420 (mm) Ghế ồ ệ –

- Gh d ng th p: 450 500 (mm) ế ạ ấ –

- d ng cao: 400 450 (mm) Ghế ạ –

c. Độ rộng mặt ghế

Khoảng cách này c n ph c m p cho quá trình v n ầ ải có đượ ột độ dư thích hợ ậ

động để ổi tư thế thuận tiện cho việc thay đ theo thời gian

Độ ngườ rộng mặt ghế căn cứ ộng cơ thể vào bề r i tại phần mông khi ngồi

và c ng thêm 1 kho p ộ ảng dư thích hợ

- ng i làm vi c: 500 - 700 (mm) Ghế ồ ệ

- d ng th p: 650 - 700 (mm) Ghế ạ ấ

- d ng cao: 400 450 (mm) Ghế ạ –

d. Độ cong của bề mặt ngồi

Độ cong ảnh hưởng trực ti p t i s phân b áp l c c t ế ớ ự ố ự ủa cơ thể ừ đó dẫn đến

những c m giác khác nhau ả

Để kh c phắ ục nhược điểm này, m t gh ặ ế thường được làm b ng v t li u mằ ậ ệ ềm

như

e. Lưng tựa ghế

Được xác đị và lưng tựa. Thông thường, lưng tựnh bởi góc giữa mặt ghế a

hơi nghiêng về phía sau khi đó phần xương số ng sẽ có được bề mặt tựa là tốt nhất

- ng i làm vi c: 93 - 105 , gh h i h p: 110 - 115

Ghế ồ ệ

ế ộ ọ

- d ng th p: 103 - 110

Ghế ạ ấ

- d ng cao: 93 - 95

Ghế ạ

f. Tay vịn gh ế

Tay v n làm gi m s m t m i cho 2 vai và 2 cánh tay. Tay v n quá cao hoị ả ự ệ ỏ ị ặc

quá th u làm cho ph n vai không c buông xu ng m t cách t nhiên, d ấp đề ầ đượ ố ộ ự ễ

phát sinh m i ệt mỏ

Để xác định độ ịn, người ta căn cứ cao tay v vào khoảng cách từ mặt ghế

đến khu u tay khi ng i và kho ng cách gi a hai tay v n nên lỷ ồ ả ữ ị ớn hơn so với độ rộng

của vai

4.1.2. Ergonomics trong thi s m n m ết kế ản phẩ ằ

a. Độ ủa giườ rộng c ng

Độ rộng hay hẹp c ng nủa giườ ằm sẽ ảnh hưở ếp đếng trực ti n sự xoay lật

của cơ thể khi ngủ

Độ rộng của giường đơn thông thường lấy bằng 2-2.5 l n so v i chi u r ng ầ ớ ề ộ

của vai ngườ ức là độ ủa giường đơn = (2i khi nằm ngửa, t rộng c -2.5)W; độ rộng

của giường đôi thông thường lấy bằng 3-4 lần so với chiều r ng c i khi ộ ủa vai ngườ

nằm ngửa, tức là độ r ng cộ ủa giường đôi =(3-4)W

b. Độ ủa giườ dài c ng

Là khoảng cách gi a hai t ng ho dài ph n khung cữ ấm chắn đầu giườ ặc độ ầ ủa

giường

Theo chi u dài, c n ph du i th ng c a chân khi n m, do ề ầ ải xem xét đến độ ỗ ẳ ủ ằ

đó độ ủa giườ ớn hơn chiề ủa cơ thể khi đứ dài thực tế c ng cần phải l u cao c ng, rồi

cộng thêm ph n không gian dầ ự trữ cho ph u và ph ng l y ần đầ ần chân, thông thườ ấ

chiều dài giường là 2000 mm

c. Độ cao của giường

Là kho ng cách t mả ừ ặt giường t i mớ ặt đất, độ cao của giường tương đương

với độ cao b m t ng i c ề ặ ồ ủa ghế

Đối v i kho ng cách gi a hai tớ ả ữ ầng giường phải cần xem xét đến độ cao tĩnh

đả ờm bảo đượ ết cho ngườc vùng không gian cần thi i khi ngồi trên giư ng

d. V m ật liệu bề ặt

Độ cứng, mềm c ng có quan hủa giườ ệ trực ti n sếp đế ự phân bố áp lực cơ

thể. Ph n eo cách b mầ ề ặt giườ ần đầ ối đầng 2-3cm, ph u (g u) cách b m ng 6-ề ặt giườ

8cm là h p lý ợ

Khi đệm giườ ực cơ thể không đềng quá cứng, sự phân bố áp l u, chỉ tập

trung m giác khó chở nh ng khu v c nh , tu n hoàn máu c gây cữ ự ỏ ầ ục bộ ả ịu

Khi b m ng quá m m, ph n l n áp l c do m h ng ch u, ề ặt giườ ề ầ ớ ự các cơ mề ứ ị

dưới tác dụng c a tr ng lủ ọ ực cơ thể thì phần eo bị lún xu ng, ph ng thố ần xương số ắt

lưng đang cong dầ ịu cho ngườn trở nên thẳng gây khó ch i nằm

4.1.3. Ergonomics trong thi s n ph m c v t ết kế ả ẩ ất giữ đồ ậ

a. Độ cao của tủ

- Khu v c t m ng buông th ng tay. ự ừ ặt đất đến đầu ngón tay khi người đứ ẳ

Đây là khu vự ữ, con ngườc không thuận tiện cho quá trình cất gi i bắt buộc phải

ngồi x t gi t ít sổm để thao tác, thông thường nó được dùng cấ ữ nh vững đồ ậ ử dụng

- Khu v c th hai là kho ng cách l y vai làm tr c, tính t ự ứ ả ấ ụ ừ đầu ngón tay duỗi

thẳng xu c thu n ti n ống dưới đến đầu ngón tay dơ thẳng lên cao. Đây là khu vự ậ ệ

nhất cho quá trình c t gi v t, có t n s s d ng cao nh t, th ấ ữ đồ ậ ầ ố ử ụ ấ ị giác con người dễ

quan sát đồ vật nhất

- ba là kho ng trên vùng v i cKhu vực thứ ả ới tớ ủ ờa tay dơ lên cao, con ngư i

muốn th c hi n thao tác c t gi c n ph ng trên v t khác m i v i t c. ự ệ ấ ữ ầ ải đứ ậ ớ ớ ới đượ

Khoảng không gian này dùng c t gi nh v t ít khi dùng t i ấ ữ ững đồ ật rấ ớ

b. Độ ộng và độ r sâu của tủ

Do kích thướ ợng đồ ật đượ ữ, phương thức, số lư v c cất gi c cất giữ quyết

định ngoài ra cũng cần căn cứ ủa nơi cấ vào không gian nội thất c t giữ

4.1.4. Ergonomics trong thi s n ph m t a, tì ết kế ả ẩ ự

a. Độ cao mặt bàn

Độ ớ ủ cao mặt bàn có mối quan hệ mật thiết t i trạng thái và sự mệt mỏi c a

cơ bắp khi con ngườ ạt độ ảnh hưởng đến xương sười ho ng. Mặt bàn quá cao sẽ n,

gây b nh c n th p b o s m t m i làm gi m hi u qu công ệ ậ ị, cơ bắ ị kéo căng, … tạ ự ệ ỏ ả ệ ả

việc. B m t bàn quá th p gây ng, b ng b nén ép, khó ề ặ ấ ảnh hưởng đến xương số ụ ị

khăn cho quá trình hô hấp và tu ần hoàn máu, cơ lưng bị kéo căng gây mệt mỏi. Vì

vậy độ ới độ cao mặt bàn cần duy trì mối quan hệ v cao ghế ngồi, khoảng chênh

lệch này cần được tính toán hợp lý khi thiết kế.

b. m t bàn Kích thước bề ặ

Căn cứ tư thế phạm vi hoạt động của tay theo chiều ngang của con người ở

ngồi đồ ời xem xét đế ất và kích thướ ặt bàn để đặt được các đồng th n tính ch c bề m

vật khác. Đố ệc dùng cho 2 ngườ ồi đố ặc 2 người với loại bàn làm vi i ng i diện ho i

ngồi song song thì kích thướ ải xem xét đếc bề mặt bàn còn ph n sự không ảnh

hưởng lẫn nhau về biên độ ủa 2 ngườ hoạt động c i.

c. Không gian dưới mặt bàn

Đả đặm bảo chỗ t chân và ho ng c cao cạt độ ủa chân, độ ủa phần không gian

này nên cao hơn đầ ắt chéo đồ ần lượng dư thích hợu gối khi ngồi v ng thời c p cho

phần đầ ạt độu gối ho ng lên xuống.

d. Màu s t bàn ắc mặ

Tạo ph n ng v m t tâm lý và sinh lý c ng nh nh ả ứ ề ặ ủa con người, ảnh hưở ất đị

đến hiệu quả công việc. Không nên dùng màu sắc quá sáng vì mà quá sáng làm

cho th l c m t t p trung, m i m t. Hay v t li u có tính d n nhi n ị ự ấ ậ ỏ ắ ậ ệ ẫ ệt cao cũng khiế

con người không thoải mái do tay tiếp xúc trực tiếp và trong thời gian khá dài.

4.2 Ergonomics trong thi n t nhà ết kế ội thấ ở

4.2.1. m v thi t k Nhiệ ụ ế ế

a. Kh o sát hi ả ện trạng

Trang trí n i th t là ph n ti p n i c a ki n trúc công trình. B y, viộ ấ ầ ế ố ủ ế ởi vậ ệc đo

đạc, khảo sát hiện trạng kiến trúc là phần không thể thiếu trong bướ ởi độc kh ng

công vi c. Nệ ếu công trình không được tiến hành kh o sát, kiả ểm tra đầy đủ, thi t k ế ế

n iội th t sấ ẽ th ếu chính xác và không đạ như mong muốt hiệu quả n.

b. Nghiên c u nhu c d ứ ầu và đặc điểm của đối tượng sử ụng

Chắc ch n không th có m t thi t k n i th t t t n u không hi u rõ nh ng ắ ể ộ ế ế ộ ấ ố ế ể ữ

đặc điểm v nhu cề ầu, tính cách cũng như sở thích của người s d ng nó. M t phòng ử ụ ộ

ngủ cho người lớn, từ kích thướ ắc cho đến phong cách… c trang thiết bị, màu s

phải khác phòng ngủ trẻ . em

c. Thi d ết kế công năng sử ụng

Thiết k n i th t không ch nhìn ng c h t ph i ti n l i cho ế ộ ấ ỉ để ắm, mà trướ ế ả ệ ợ

việc sử d ng hay phong cách th m m , c n ph ụng. Trước khi đi vào tìm ý tưở ẫ ỹ ầ ải bố

trí trang thi ng, t t b ng ết bị công năng (bàn, ghế, giườ ủ…) trên mặ ằng. Thông thườ

kiến trúc sư công trình, trong giai đoạn sơ phác thảo cũng đã vạch ra m t s ộ ố phương

hướng thông qua mặt bằng bố trí bàn ghế. Tuy nhiên, đó chỉ là những gợi ý và khi

thiết kế n i th t, công vi trí trang thi t b này r t quan tr ng. ộ ấ ệc bố ế ị ấ ọ

d. Tìm phong cách ch o ủ đạ

Phong cách thi t k là nhân t n c m nh n th m m cế ế ố chính tác động đế ả ậ ẫ ỹ ủa

mọi người khi bướ ất. Đôi khi các c vào không gian nội th nhà thiết kế không cần

tìm ý tưở ủa riêng mình, mà đưa ra các phong cách tiêu biểu như cổng chủ đề c

điển, hiện đại ... và đi theo m t trong s nhộ ố ững khuynh hướng này. Từ dó, d a vào ự

tư duy sáng tạ ủa mình đểo c điều ch nh, ph t h p các yỉ ối kế ợ ếu tố đó lại để đạt đượ c

yêu c u s d ng. M t y u t quan tr ng trong vi c tìm phong cách là phong cách ầ ử ụ ộ ế ố ọ ệ

thiết k n i th t không th mâu thu n v i phong cách mà ki i gế ộ ấ ể ẫ ớ ến trúc sư đã gử ắm

vào công trình. M t công trình có cộ ấu trúc thanh thoát, đơn giản và hi i không ện đạ

nên có không gian n i th y g , vòm cu ộ ấ ầt đ ờ chỉ ốn rườm rà.

e. Thi u ết k màu sế ắc, vật liệ

Ở giai đoạ ựa vào ý tưởn này, nhà thiết kế d ng chủ đạo và phong cách nội

thất, t ừ đó lựa ch n màu s c ch o, v t li u hoàn thi n, p lát cho các thành ph n ọ ắ ủ đạ ậ ệ ệ ố ầ

cố định. Các ki n ế thức v b c c t o hình, về ố ụ ạ ề thẩm m , ph i màu s phát huy tác ỹ ố ẽ

dụng ở giai đoạn này. Ngoài ra nhà thiết kế phải thông hi u nhi u ch ng lo i vể ề ủ ạ ật

liệu hoàn thi i b c, g ch ng t ện như sơn, veni, vả ọ ạ ốp… phải am tườ ừ tính năng sử

dụng cho đế ắp đặ giá thành, đển kỹ thuật thi công l t và cả chọn lựa vật liệu phù

hợp v ng phù hới phong cách và có giá tương ứ ợp với kinh t c a chế ủ ủ nhà. Các

công ty thi t k n i th ng t ế ế ộ ất thườ ổ chức một thư việ ệu, đượn vật li c tập hợp và cập

nhật thường xuyên t các nhà cung c p khi n m ng vi c này c a nhà thi t k nừ ấ ế ả ệ ủ ế ế ội

thất có phần d ễ dàng hơn.

f. Thi , l a ch n trang thi t bết kế ự ọ ế ị

Công vi c thi t k và b trí bàn, gh , tệ ế ế ố ế ủ… không chỉ ph c v ụ ụ cho công năng

sử d ng mà còn là y u t quan tr t o ra phong cách ki n trúc. Có th lụ ế ố ọng để ạ ế ể ựa

chọn các m u bàn gh t ẫ ế ừ catalog có sẵn do các nhà s n xu t cung c p n u phù h p. ả ấ ấ ế ợ

Tuy nhiên, đố tìm được đầy đủi với một thiết kế nội thất cao cấp, khó có thể các

loại bàn gh trên th ng v hài hòa v i nhau v trang trí c nhà ế ị trườ ừa ớ ừa đúng ý đồ ủa

thiết k . Vì th nhà thi t k n i th t có khi ph i kiêm luôn vai trò thi t k bàn ghế ế ế ế ộ ấ ả ế ế ế.

Các công ty thi t k n i th t chuyên nghi ng có m t b ph n thi t k bàn ế ế ộ ấ ệp thườ ộ ộ ậ ế ế

gh phế, k t hế ợp v ng s n xuới các xưở ả ất để đưa vào công trình các sản ẩm th ng ố

nhất v m mề phong cách thẩ ỹ và ý đồ thiết k . ế

g. Giám sát thi công

Cũng như kiến trúc sư thiế ất cũng phảt kế công trình, người thiế ết k nội th i

theo dõi quá trình thi công m ng xuyên. Quá trình giám sát thi công ột cách thườ

thường di n, ễn ra khi công trình đã hoàn thành cơ bả ở trong không gian được che

chắn, không ph i dả ầm mưa giãi nắng,... Tuy nhiên, vi c giám sát n i thệ ộ ất lại không

hề đơn giản. Đó là việc phải chọn lựa, ki t u hoàn thi n ểm tra hàng trăm loại vậ liệ ệ

để đả ợ m b t tiêu chuảo chúng đạ ẩn thiết kế và phối h p hài hòa với nhau. Ngoài ra

phải giám sát kỹ thuật thi công để đảm b o các chi ti c th c hi n ả ết trang trí đượ ự ệ

đúng với ý đồ của nhà thiế ết k .

4.2.2. M t s không gian n t n ộ ố ội thấ cơ bả

a. Không gian n t phòng khách ội thấ

Phòng khách là nơi quan trọng nh t trong m t ngôi nhà, b i v y thi t k nấ ộ ở ậ ế ế ội

thất phòng khách luôn được chú trọng.

Hình 4.1. Không gian cần thi t b bàn gh t i phòng khách ế ố trí bộ ế ạ

Hình 4.2. Kho i ảng cách tố thiểu gi khi bữa 2 ghế ố trí vuông góc nhau

Hình 4.3. Độ cao tầm với và phạm vi quan sát tại tủ rượu

Hình 4.4. Không gian n i thộ ất phòng khách

b. Không gian n t phòng b p ội thấ ế

Hình 4.5. Không gian thích h p trong phòng b p khi n ợ ế ấu nướng

Hình 4.6. Không gian thích h p khi thao tác trong phòng b p ợ ế

Hình 4.7. Không gian n i thộ ất phòng b p ế

c. Không gian n t phòng ng ội thấ ủ

Hình 4.8. K i v i thông gian hoạt động đố ớ ủ quần áo

Hình 4.9. Kích thướ ớc hợp lý cho thao tác đối v i tủ quần áo

Hình 4.10. Không gian t i thiố ểu khi b ố trí giường 2 tầng

Hình 4.11. Không gian t i thiố ểu khi bố trí phòng 2 giường đơn

Hình 4.12. Không gian n t phòng ng ội thấ ủ

d. Không gian n t phòng t m, phòng v ội thấ ắ ệ sinh

Hình 4.13. Kho i thiảng cách tố ểu các thao tác trong phòng t m ắ

Hình 4.14. Kích thước thiết bị ắ trong phòng t m, vệ sinh

Hình 4.15. Không gian b trí thi trong phòng t v ố ết bị ắm – ệ sinh

Hình 4.16. Không gian phòng t m phòng v ắ – ệ sinh

4.3. Ergonomics trong thi p ết kế môi trường thương nghiệ

Hành vi thương nghiệp là hành vi tác dụng qua lại giữa người mua hàng –

người bán hàng. Thi t k n i th t c a hàng ph ế ế ộ ấ ử ải căn cứ vào đặc trưng và biểu hiện

của hành vi thương nghiệp, thiết kế được không gian c ửa hàng và môi trường để

ngườ ờ ợi bán và ngư i mua thực hiện được hành vi mua – bán thuận l i.

4.3.1. Hành ng hàng hoá vi tiêu dùng và môi trườ

a. Quá trình tâm lý hàng hoá

- n th c: chú ý hàng hoá t o ra mong mu n. Thông qua qu ng cáo, các giác Nhậ ứ ạ ố ả

quan c p nh n thông tin, t o ra nh n th i s n ph m ủa con người sẽ tiế ậ ạ ậ ức đối vớ ả ẩ

- H ng thú: ng c a môi ng không gian hàng hoá, n u nh n th c thứ ảnh hưở ủ trườ ế ậ ứ ấy

sản ph h p d n s t o ra h ng thú mu n mua hàng ẩm đủ ấ ẫ ẽ ạ ứ ố

- Ý chí: mong muốn mua hàng liên quan đến nhu cầu sinh lý và tâm lý i v i s n đố ớ ả

phẩm. Nhu c mua hàng (nhu c i nh i ầu là động cơ để ầu sinh lý) nhưng vớ ững ngườ

dạo chơi thì các nhân tố ủa môi trường hàng hoá (như quả kích thích c ng cáo) có

thể d tho mãn tâm lý. ẫn đến hành vi mua hàng để ả

b. Tâm lý hàng hoá đố ầu môi trười với yêu c ng hàng hoá

- ng hàng hoá thu n ti n: thu n l Môi trườ ậ ệ ậ ợi cho người mua

- Tính l a ch n: s p x p s n ph m cùng lo i vào m t khu v i mua d ự ọ ắ ế ả ẩ ạ ộ ực giúp ngườ ễ

lựa chọn

- Tính phân bi t: t o ng b i màu s c, cách bài trí, ... i mua sệ ạ ấn tượ ở ắ để ngườ ẽ còn

quay l i ạ

- Tính d u: bao g xe, v ễ chị ồm môi trường xung quanh gian hàng như bãi đỗ ấn đề

thông gió, ánh ph c v , ... sáng, thái độ ụ ụ

- m b không gian cá nhân, thi t b phòng ch ng Tính an toàn: đả ảo đủ ế ị ữa cháy, đườ

thoát hi m, ... t o c m giác an toàn cho khách. Ngoài ra ch ng và giá c hể ạ ả ất lượ ả ợp

lý cũng tạo cho người mua cảm giác an toàn

4.3.2. Hình th m không gian c a hàng ức và đặc điể ử

- p lý, thi t o ng t t Quầy bán hàng: đơn giản, địa điểm hợ ết kế ạ ấn tượ ố

- C a hàng lo i nh và v a: c a hàng qu trang s c, gi y dép, bách ử ạ ỏ ừ ử ần áo, đồ ứ ầ

hoá, ...c n thi t k không gian m ầ ế ế ở để thu n ti n cho khách l a ch n. C n chú ý v n ậ ệ ự ọ ầ ấ

đề ớ ố m c biất an ninh đặ ệt v i các cửa hàng trang sức vàng bạc (b trí tủ kính)

- C n v a và nh n, s ch s , chú tr ửa hàng tự chọ ừ ỏ: đơn giả ạ ẽ ọng tính công năng

- C n: hàng hoá phong phú, b trí hàng theo t ng trên k ửa hàng bách hoá loại lớ ố ầ ệ

- Siêu th : chú tr ng công khách l a ch n và qu n lý qua máy tính ị ọ năng để ự ọ ả

- , t p trung vào không gian công c ng Trung tâm thương mại: công năng đầy đủ ậ ộ

thoả mãn nhu c u: d ng, ... ầ ạo chơi, mua hàng, vui chơi ăn uố

4.3.3. T h p không gian c a hàng và xây d u không khí trong môi ổ ợ ử ựng bầ

trường thương nghiệp

a. Hành vi c a khách hàng và d a c a hàngủ ẫn dắt môi trường củ ử

- d ng l c a, không vào trong c a hàng Chỉ ừ ại ở ử ử

- c n c Đi từ ửa này đế ửa khác, đi qua cửa hàng

- D o m t vòng không gian trong c a hàng ạ ộ ử

- Khách hàng d ng m t th i dài không gian c a bừ ộ ời gian tương đố ở ủ ộ trong

cửa hàng.

- ng l u lân Đi vòng vèo trong cửa hàng và dừ ại nhiề

- u l i trong c Nhiề ần vòng đi vòng lạ ửa hàng

Vì vậy khi thi c ết kế ần lưu ý:

- C p v kính làm n i b ửa vào lùi lại, k t hế ợ ới tủ ổ ật không gian

- L i d c bi t d n d t khách hàng t c a vào c a hàng ợ ụng ánh sáng đèn đặ ệ ẫ ắ ừ ử ử

rồi vào sâu bên trong.

- L ng t o hình c a vào k l thu hút khách hàng vào c ợi dụ ạ ử ỳ ạ ửa hàng.

- L n d t khách hàng. ợi dụng ánh sáng đèn nhấp nháy (ban đêm) dẫ ắ

- C a vào c a hàng ph i b trí bi ng d n hàng hoá, các t ng ph i có ử ử ả ố ển hướ ẫ ầ ả

chỉ ị th , dẫn dắt hành vi mua hàng của khách hàng.

b. C và phân gi i không gian trong c a hàng ấu thành, định vị ớ ử

(1) Cấu thành không gian: Không gian trong cửa hàng bao gồm 4 bộ phận:

Không gian hành vi, không gian tâm lý, không gian sinh lý và thực thể xung

quanh. Không gian hành vi bao gồm đường đi, nơi nghỉ, nơi trả tiền và không gian

bán hàng. Không gian tâm lý và không gian sinh lý bao gồm những không gian dễ

chịu yêu cầu nh thị giác, thính giác và khứu giác (thông gió),...

(2) Không gian hành vi: Hàng hoá bố trí trưng bày như thế nào trong cửa

hàng?

- Hàng giá cao, lượng tiêu thụ ít thường để ở nơi tương đối khuất

- Hàng hoá tiêu thụ lớn thờng để ở nơi dễ thấy

- Một số hàng thường dùng chất lượng tốt, giá rẻ ở cửa mặt cửa hàng để thu

hút khách hàng.

(3) Phân ranh giới không gian: Việc phân chia hợp lý không gian hàng hoá

trong cửa hàng cũng có ảnh hởng rất lớn đến hành vi tiêu dùng.

Một số hình thức phân chia không gian điển hình:

1- Lợi dụng quầy, giá, ghế nghỉ hoặc vách ngăn để chia ngang không gian.

2- Thiết kế không gian theo chiều thẳng đứng của cửa hàng, giữa các tầng

mở các cửa thông nhau, làm cho trên dưới liên thông để phân chia không gian kinh

doanh, còn có thể cải thiện chiếu sáng và làm giảm cảm giác đè nặng của không

gian.

3- Lợi dụng xử lý đặc biệt của sàn và trần nhà như cửa trời cục bộ, nâng cao

hoặc hạ thấp cục bộ sàn nhà có thể phân chia không gian.

4- Lợi dụng màu sắc và độ chiếu sáng khác nhau của đèn cũng có thể tạo

nên tác dụng phân chia không gian hàng hoá

Hình 4.17. Không gian nội thất cửa hàng quần áo

Hình 4.18. Không gian nội thất cửa hàng thời trang

Hình 4.19. Không gian nội thất nhà sách

c. Xếp đặt và trưng bày hàng hoá, lối đi trong cửa hàng

- ng cao 90-Hàng hoá thờng lợi dụng tủ kính, quầy và giá để trng bày. Quầy thườ

100 cm, s -70 cm. âu khoảng 50-60 cm. Giá hàng thường cao khoảng 2.4 m, sâu 40

- Chiều rộng của lối đi trong cửa hàng phải thoả đáng, xem xét không gian khách

hàng mua hàng trước quầy (40 cm), mỗi dòng người đi 55 cm, nếu 2 bên đều có

quầy hàng, thì chiều rộng lối đi là:

W = 2 x 40 x 55 x N - ng tính 2-4 dòng) ; Trong đó: N số dòng ngời (thườ

d. B a hàng ầu không khí môi trường cử

- Trần nhà cửa hàng có thể lợi dụng đặc điểm tính hướng ánh sáng, có thể

không làm cửa trời hoặc cửa trời cục bộ. Sàn nhà nên dùng gạch hoặc đá chống

trơn, sàn nhà quá bóng trơn ảnh hưởng đến đi lại và an toàn.

- Phải lợi dụng ánh sáng đèn để chiếu sáng môi trường (cửa hàng), chiếu

sáng cục bộ (hàng hoá) và chiếu sáng nghệ thuật (điểm cảnh). Màu sắc lợi dụng

phải hợp lý, đối với những cửa hàng loại lớn thờng dùng (ánh sáng) sắc lạnh thích

hợp, còn những cửa hàng chuyên nghiệp đặc biệt dùng (ánh sáng) sắc ấm tạo cảm

giác ấm nồng. Độ chiếu sáng tổng thể của cửa hàng phải sáng sủa

4.4. Ergonomics trong thi c ết kế ửa hàng ăn uống

Cửa hàng ăn uố ần căn cứ vào hành vi ăn uống để ồi đảng c bố trí chỗ ng m

bảo tính riêng tư nhất. Không gian thi t k ph i phù h p v i nhu c u c a hàng, sau ế ế ả ợ ớ ầ ử

đó mới tính đến môi trường th ị giác, môi trường thính giác, môi trường kh u giác, ... ứ

Trong m ng d i d ng th không ột môi trườ ễ chịu, yên tĩnh thì con ngườ ễ dàng hưở ụ

chỉ vật chất mà c tinh th n ả ầ

Nguyên tắc chủ y u thi n ế ết kế ội thất phòng ăn:

- n và thi bàn gh Chọ ết kế ế

- X p ch o s nh ế ỗ ngồi: đảm bả ự riêng tư nhất đị

- ng ánh sáng Môi trườ

- S d ng s c màu ch o ử ụ ắ ủ đạ

- L t ục hoá nội thấ

- u m ng, tr n, sàn Chất liệ ặt tiếp xúc không gian: tườ ầ

- ph n nh o hình d ng cThiết kế các bộ ậ ỏ: rèm cửa sổ, khăn trải bàn, tạ ụ ụ đặt

bàn, trang ph c nhân viên, ... ụ

- S d ng hi u qu âm ử ụ ệ ả thanh

- u hoà không khí Thông gió và điề

- ng cháy, n An toàn phòng chố ổ

Hình 4.20. B trí n i th ố ộ ất cửa hàng ăn uống

TÀI LIỆU H P ỌC TẬ

1. Nguyễn Đức Hồng, Nguyễn Hữu Nhân (2004), Giáo trình nhân trắc học

ergonomic, Nhà xuất bản ĐHQG Hà Nội

2. Lý Văn Lâm (2001), Ergonomics trong thi t k n i th t kiế ế ộ ấ ến trúc và đồ mộc,

Nhà xuất bản Lâm nghi p Trung Qu c ệ ố

3. t Wolfgang Nutsch, (2014), Các quy t c n v t kắ cơ bả ề thiế ế đồ g i thỗ & nộ ấ ,

NXB Hải , H i Phòng Phòng ả

4. Julius Panero and Martin Zelnik (1979), Human dimension & Interior space:

A source book of design reference standards. The whitney library of design,

New York

5. Waldemar Karwowski (2011). Human Factors and Ergonomics in

Consumer Product Design: Methods and Techniques. Taylor & Francis

Group: CRC Press

6. Alvin R. Tilley; Henry Dreyfuss associates, (1993), The measure of man

and woman: Human factors in design, The whitney library of design, New

York

7. Scott Openshaw, Allsteel and Erin Taylor, Allsteel (2006). Ergonomics and

Design - A Reference Guide. Allsteel Inc.

8. Nilgün OLGUNTÜRK and Halime DEMİRKAN (2009). Ergonomics And

Universal Design In Interior Architecture Education. METU Journal of the

Faculty of Architecture. 2009/2 (26:2) p: 123-138.

9. Marcelo M. Soares and Francisco Rebelo (2017). Ergonomics in design:

methods and techniques. Taylor & Francis Group: CRC Press

10. R. S. Bridger (2018). Introduction to Human factors and Ergonomics:

fourth edition. Taylor & Francis Group: CRC Press

11. R. S. Bridger (2003). Introduction to Ergonomics. Taylor & Francis Group:

CRC Press

| 1/74

| | Tải xuống

Preview text:

PHÂN HIỆU TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
KHOA CÔNG NGHIỆP & KIẾN TRÚC BÀI GIẢN G
ERGONOMICS TRONG THIẾT KẾ NỘI THẤT
BIÊN SOẠN: NGUYỄN THỊ THUẬN ĐỒNG NAI, 2021 1
MỤC LỤC
Chương 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ERGONOMICS ................................. 1
1.1. Khái niệm về ergonomics, lịch sử phát triển ............................................... 1
1.1.1. Khái niệm .............................................................................................. 1
1.1.2. Lịch sử phát triển ................................................................................... 1
1.2. Đối tượng, nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu của ergonomics .................. 2
1.3. Những nội dung nghiên cứu ergonomics trong thiết kế đồ mộc và nội thất 3
Chương 2: ĐẶC TÍNH CƠ BẢN CỦA NGƯỜI ............................................... 5
2.1. Đặc tính về sinh lý học của người ............................................................... 5
2.1.1. Hệ thống truyền tin tức .......................................................................... 5
2.1.2. Hệ hô hấp, hệ tuần hoàn ...................................................................... 16
2.2. Đặc tính về tâm lý học ............................................................................... 19
2.2.1 Cảm giác ............................................................................................... 19
2.2.2. Tri giác ................................................................................................ 20
2.2.3. Tư duy và tưởng tượng ........................................................................ 22
2.3. Đặc tính về nhân trắc học .......................................................................... 23
2.3.1. Số đo nhân trắc .................................................................................... 23
2.3.2 Giới thiệu số đo nhân trắc cơ bản ......................................................... 24
2.3.3. Nguyên tắc vận dụng số liệu cơ thể người .......................................... 30
2.3.4. Ý nghĩa của một số kích thước nhân trắc cơ bản trong thiết kế .......... 31
2.4 Đặc tính về sự vận động của người ............................................................ 32
2.4.1 Cấu tạo hệ vận động ............................................................................. 32
2.4.2. Hệ vận động với lực học của cơ thể .................................................... 35
2.4.3. Hệ vận động với góc quay của cơ thể ................................................. 39
2.4.4. Ứng dụng của hệ vận động, lực và góc quay ...................................... 41
Chương3: MỐI QUAN HỆ TƯƠNG HỖ GIỮA NGƯỜI VÀ MÔI
TRƯỜNG ............................................................................................................ 43
3.1. Môi trường và không gian nội thất tác động đến tri giác tâm lý người ..... 43
3.1.1. Phân loại không gian nội thất .............................................................. 43
3.1.2. Tri giác tâm lý đối với chiều dài ......................................................... 43
3.1.3. Tri giác tâm lý đối với diện tích .......................................................... 43
3.2 Màu sắc tác động đến tâm lý người ............................................................ 44
3.2.1. Màu sắc và hiệu ứng tâm lý tri giác .................................................... 44 i
3.2.2. Ứng dụng màu sắc trong nội thất ........................................................ 45
3.3. Hình khối tác động đến tâm lý người ........................................................ 45
3.3.1. Điểm .................................................................................................... 45
3.3.2. Đường .................................................................................................. 45
3.3.3. Mặt ....................................................................................................... 46
3.4. Chất liệu tác động tới tâm lý của người ..................................................... 46
3.5. Một số tập tính hành vi của người trong môi trường sống ........................ 46
3.5.1. Tập tính đi tắt đường gần .................................................................... 46
3.5.2. Tính nhận biết đường đi ...................................................................... 47
3.5.3. Tập tính đi bên trái .............................................................................. 47
3.5.4. Tập tính rẽ trái ..................................................................................... 47
3.5.5. Tập tính theo số đông .......................................................................... 48
3.5.6. Hiệu ứng tụ tập .................................................................................... 48
3.6. Hành vi và cự ly giao tiếp giữa người -
người trong môi trường .............. 48
3.6.1. Hành vi giao tiếp người -
người .......................................................... 48
3.6.2. Cự ly giao tiếp giữa người với người .................................................. 48
Chương 4: ERGONOMICS TRONG THIẾT KẾ KHÔNG GIAN NỘI
THẤT VÀ ĐỒ MỘC .......................................................................................... 51
4.1. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm mộc ................................................. 51
4.1.1. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm ngồi ........................................... 51
4.1.2. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm nằm ........................................... 52
4.1.3. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm cất giữ đồ vật ............................ 53
4.1.4. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm tựa, tì ......................................... 53
4.2 Ergonomics trong thiết kế nội thất nhà ở .................................................... 54
4.2.1. Nhiệm vụ thiết kế ................................................................................ 54
4.2.2. Một số không gian nội thất cơ bản ...................................................... 56
4.3. Ergonomics trong thiết kế môi trường thương nghiệp .............................. 66
4.3.1. Hành vi tiêu dùng và môi trường hàng hoá ......................................... 66
4.3.2. Hình thức và đặc điểm không gian cửa hàng ...................................... 66
4.3.3. Tổ hợp không gian cửa hàng và xây dựng bầu không khí trong môi
trường thương nghiệp .................................................................................... 67
4.4. Ergonomics trong thiết kế cửa hàng ăn uống ............................................ 70 ii
Chương 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ERGONOMICS
1.1. Khái niệm về ergonomics, lịch sử phát triển
1.1.1. Khái niệm
Ergonomics là môn khoa học liên ngành nghiên cứu con người và vật liên
quan đến con người (máy, đồ mộc, công cụ...), hệ thống môi trường của nó, làm
cho nó phù hợp với đặc tính sinh lý học, tâm lý học và giải phẫu học, từ đó cải
thiện môi trường làm việc và nghỉ ngơi, nâng cao tính dễ chịu và hiệu quả.
1.1.2. Lịch sử phát triển
Ergonomics phát triển theo các giai đoạn chính sau :
- Ergonomics thời kỳ sơ khai của loài người : mang tính chất thích nghi cá nhân
để phục vụ cuọc sống trèo leo hái lượm…
- Ergonomics thời kỳ thế chiến I : Ergonomics quân sự chủ yếu phục vụ cho sự
hoàn thiện vũ khí tương đối thô sơ ban đầu
- Ergonomics thời kỳ thế chiến II : Ergonomics quân sự, hoàn thiện và đa dạng
hóa vũ khí , công cụ chiến tranh hiện đại
- Ergonomics ở những năm 1960 : Ergonomics công nghiệp gắn liền với sự phát
triển sản xuất nhanh chóng, phục vụ cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa
- Ergonomics ở những năm 1970 : Ergonomics hàng tiêu dùng đây chính là giai
đoạn các nước tự khẳng định mình bằng các thành tựu khoa học phát triển đất
nước, nâng cao mức sống cho nguời dân thông qua các chỉ số hàng hóa hóa bình quân trên đầu ngưới.
- Ergonomics ở những năm 1980 : Ergonomics máy vi tính : máy VT bắt đầu
được sdụng phục vụ cho KH và đời sống. Yếu tố con người đã được tính toán
cũng như n/c mô phỏng trong thiết kế và chế tạo máy VT.
- Ergonomics ở những năm 1990 : Ergonomics tin học. Trong g/đ này có bùng nổ
công nghệ thông tin, tin học trở thành không thể thiếu trong các ngành kinh tế
quốc dân. Ergonomics đóng góp phần trọng trong việc hoàn thiện các phương
tiện thông tin nhanh chóng chính xác, và có hiệu quả kinh tế cao
- Ergonomics ở những năm 2000 : Ergonomics vui chơi giải trí .
- Ergonomics ở sau những năm 2010 : Ergonomics vũ trụ
Ergonomi ở Việt Nam 1
Người đặt nền tảng cho ngành ergonomic ở Việt nam là PGS. BS. Bùi Thụ vào
năm 1964. Năm 1977 cuốn ergonomic của giáo sư W.T. Singleton được BS. Bùi
Thụ dịch ra tiếng Việt. Năm 1983 cuốn Atlas nhân trắc học đầu tiên của việt nam
với 95 kích thước khác nhau của 2132 nam và 1972 nữ lứa tuổi lao động. Năm
1986 cuốn Atlas nhân trắc học người Việt nam phần đầu được xuất bản và phần 2
được xuất bản năn 2003. Từ 1985 phòng thí nghiệm ergonomic thuộc viện Y học
lao động được thành lập. Trong lĩnh vực đào tạo ergonomic được đưa vào dạy tại các trường đại học.
1.2. Đối tượng, nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu của ergonomics 1.2.1. Đối tượng:
- Con người: mọi người trong xã hội đều có thể trở thành các đối tượng nghiên cứu
- Công cụ, thiết bị: tất cả các công cụ, phương tiện máy móc phục vụ cho con
người trong cuộc sống lao động học tập
- Công việc: bất cứ loại công việc nào trong xã hội
- Vị trí lao động: tại bất cứ vị trí lao động nào có người lao động
- Môi trường lao động: tất cả các yếu tố của MTLÐ như các yếu tố vật lý, yếu tố
hóa học - bụi, yếu tố sinh học, tổ chức lao động
1.2.2. Nhiệm vụ: có 4 nhiệm vụ chính sau
- Nghiên cứu để giải quyết một cách tối ưu mối quan hệ giữa con người với các
công cụ và đối tượng lao động
- Nghiên cứu để giải quyết 1 cách tối ưu mối quan hệ giữa các bộ phận trong
một máy, một dây truyền sản xuất
- Nghiên cứu để giải quyết một cách tối ưu mối quan hệ giữa con người và các ĐKLĐ
- Nghiên cứu để giải quyết một cách tối ưu mối quan hệ giữa người với ng ờ ư i
1.2.3. Mục đích: Ergonomics góp phần tạo ra
- Sức khỏe: Ergonomics góp phần bảo vệ và giữ gìn sức khỏe lâu dài cho người
lao động, giảm thiểu được các tác hại nghề nghiệp, phòng chống các bệnh nghề
nghiệp và bệnh liên quan tới nghề nghiệp 2
- Tiện lợi: Ergonomics góp phần tạo ra sự tiện lợi trong cuộc sống nói chung và
trong lao động học tập nói riêng
- Hiệu quả: Ergonomics làm cho mọi hoạt động trong lao động và cuộc sống trở
lên hiệu quả hơn, năng suất lao ộ
đ ng cao hơn, chất lượng cuộc sống tốt hơn
1.3. Những nội dung nghiên cứu ergonomics trong thiết kế đồ mộc và nội thất
Thiết kế nội thất và đồ mộc ở nước ta tuy hiện nay là một chuyên môn sôi động,
nhưng nghiên cứu và ứng dụng của Ergonomics hầu như bằng không, tuy có một
số trường đại học và đơn vị nghiên cứu theo đuổi nghiên cứu mặt này, cũng chỉ
làm bước đầu, muốn cho mọi người thiết kế nắm vững còn rất xa, chỉ có nắm
vững đặc tính của người, và mối quan hệ giữa người và môi trường, mới có thể
thiết kế không gian nội thất, môi trường và đồ mộc thích hợp với đặc điểm sinh
lý và tâm lý của người. Đặc điểm của môi trường ảnh hưởng đến hành vi và tâm lý của người. Quan hệ giữa người -
đồ mộc - môi trường, trong thiết kế nội thất và đồ mộc bao gồm 4 mặt sau đây:
- Thị giác và môi trường: Chủ yếu bao gồm tổ hợp không gian, chất lượng bề
mặt gỗ, tạo hình, màu sắc, chiếu sáng, sắc quang…
- Thính giác và môi trường: Chủ yếu bao gồm cách âm, phản xạ, thu âm, hiệu quả âm hưởng…
- Khứu giác và môi trường: Chủ yếu bao gồm thông gió nội thất, kiến trúc và
chọn vật liệu trang sức…
- Xúc giác và môi trường: Chủ yếu bao gồm bề mặt vật liệu, cảm giác nóng lạnh
của vật liệu (tính dẫn nhiệt), nhiệt ẩm, cơ học cơ thể người, phân bố áp suất của người…
1.4. Các môn khoa học kỹ thuật liên quan Ergonomics
❖ Nhân trắc học: Nghiên cứu kích thước con người và mối liên quan giữa
các đoạn của cơ ở cả hai tư thế động và tư thế tĩnh. Tư thế động đánh giá
khoảng cách mà con người có thể với tới khi vận động, choán chỗ
=> Nhân trắc học ergonomics: vận dụng các quy luật về sự phát triển hình
thái người vào giải quyết những yêu cầu thực tiễn của khoa học, kỹ thuật, 3
sản xuất và đời sống nhằm làm cho LĐ được an toàn, thoải mái, đạt năng suất cao hơn.
❖ Sinh lý học: Nghiên cứu sự đáp ứng của con người với gánh nặng thể lực,
thần kinh tâm lý và môi trường lao động, các quy định giảm khả năng của
con người với các stress đó
❖ Cơ sinh học: Liên quan sức mạnh cơ bắp
❖ Tâm lý học: nghiên cứu về tâm tr ívà hành vi, cảm xúc và tư duy
1.5. Lĩnh vực chuyên môn của Ergonomics
Ergonomic – Công thái học gồm 3 lĩnh vực nghiên cứu chính: công thái học
vật lí, công thái học nhận thức và công thái học tổ chức
❖ Công thái học vật lí - Physical ergonomics quan tâm đến cơ thể con
người, dữ liệu nhân trắc học, đặc tính cơ học và sinh lí sinh học có liên
quan đến hoạt động thể chất của con người. Nguyên tắc của công thái
học vật lí được sử dụng rộng rãi trong thiết kế sản phẩm tiêu dùng và công nghiệp.
❖ Công thái học tâm lý - Cognitive ergonomics nghiên cứu tâm thần
học con người như nhận thức, phản ứng vận động hay các ức chế thần kinh.
Ví dụ như ý nghĩa của màu sắc trong thiết kế, tác động của màu sắc tới thần
kinh con người trong thời gian làm việc lâu dài (đồ dùng văn phòng thường
tránh các tông màu sặc sỡ sẽ gây nhức mỏi mắt, đau đầu nếu làm việc lâu…)
hay khoảng cách an toàn cho mắt khi sử dụng máy vi tính, ti vi….
❖ Công thái học tổ chức - Organizational ergonomics liên quan đến việc
tối ưu hóa các hệ thống kỹ thuật xã hội, bao gồm cả cấu trúc tổ chức, chính
sách, qui trình: thông tin liên lạc, thiết kế dự án, hệ thống dự án, làm việc
tương tác, quản lí, công thái học cộng đồng….. 4
Chương 2: ĐẶC TÍNH CƠ BẢN CỦA NGƯỜI
2.1. Đặc tính về sinh lý học của người
2.1.1. Hệ thống truyền tin tức a. Hệ thần kinh
* Hệ thống thần kinh đầu mút
- Hệ thống thần kinh đầu mút và tuỷ sống: Truyền thông tin giữa thần kinh trung
khu và các bộ phận của cơ thể là hệ thống thần kinh đầu mút. Theo phân loại hình
thái có thần kinh não và thần kinh tuỷ sống; từ công năng phân thành hệ thống
thần kinh tính động vật và hệ thống thần kinh tính tự luật. Tuỷ sống là chất trạng
thái cột trong cột sống, cột sống do 32-35 đốt xương sống tạo thành. Từ hai phía
của tuỷ sống tách ra 31 đôi thần kinh tuỷ, đầu 8 đôi, ngực 12 đôi, cạnh sườn 15
đôi, xương cụt 1 đôi… thần kinh não có 12 đôi, chủ yếu phân bố ở đầu.
- Đặc tính của hệ thống thần kinh tự luật. hệ thống thần kinh tự luật còn gọi là hệ
thống thần kinh tự chủ hoặc hệ thống thần kinh tính thực vật. Nó được tạo thành
do thần kinh giao cảm và thứ giao cảm, chi phối các tổ chức và khí quan nội tạng,
mạch máu, thận…. Chi phối và tác dụng của thần kinh tự luật xem bảng 2-1.
Bảng 2-1: Chi phối và tác dụng của thần kinh tự luật
Khí quan chi phối
Hệ thống thần kinh
Hệ thống thần kinh giao cảm
thứ giao cảm Tim Tim đập nhanh Tim đập chậm ạ l i Mạch máu Mạch máu co lại Mạch máu giãn ra Huyết áp Tăng lên Giảm xuống Nhiệt độ cơ thể Tăng lên Giảm xuống Vận động của ruột ức chế Tăng cường Thải nước tiểu giảm xuống Tăng lên Thải phân giảm xuống Tăng lên
Thải của tuyến giáp trạng tăng cường Khống chế Tổng thể Hoạt động Nghỉ
Một tổ chức hoặc một khí quan thường chịu song trùng chi phối của thần kinh
giao cảm và thứ giao cảm. thần kinh giao cảm có tác dụng gây cơ năng, thần kinh 5
thứ giao cảm gây tác dụng khống chế. Như vậy, tổ chức khí quan đạt được trạng
thái ổn định. Nếu một loại nào đó không điều chỉnh được, con người ở trạng thái
bị bệnh. Thường thì thần kinh giao cảm là loại hình hoạt động, nó nâng cao khả
năng hoạt động của thân thể, nâng cao khả năng phòng vệ sự cố; hệ thống thần
kinh thứ giao cảm là loại hình nghỉ, nó khống chế hoạt động của hệ thần kinh giao cảm.
* Hệ thống thần kinh trung khu
Hệ thống thần kinh trung khu do thần kinh não và thần kinh tủy sống tạo thành.
Trên hình thức não người chủ yếu do đại não, não giữa, trung não, não cầu và tiểu não tổ thành (Hình 2.1).
Hình 2-1. Cấu tạo cơ bản của não người
Não giữa nằm giữa hai bán cầu đại não, chủ yếu bao gồm khâu não và hạ khâu
não. Não là trung khu của hệ thống thần kinh của toàn bộ cơ thể người, lớp vỏ đại
não là bộ tư lệnh cao nhất. Lớp vỏ đại não có các vùng gia công chuyên dùng các
thông tin của các khí quan thu nhận cảm giác. Trong vùng này tiến hành tổng hợp,
phân tích, đưa ra các quyết sách khống chế điều tiết người. hệ thống thần kinh
trung khu do ba hệ thống điều tiết tổ thành: (1) Phản xạ cần thiết để tiến hành duy
trì sự sống, cơ năng điều tiết hệ thống não – tuỷ sống; (2) Hệ thống biên của đại
não tiến hành bản năng, hành vi tình cảm; (3) Lớp vỏ mới của đại não tiến hành
các hành động phán đoán tư duy cao cấp.
- Hệ thống não – tuỷ sống: Công năng của hệ thống não tuỷ sống là hoạt động
phản xạ của thần kinh động vật và tác dụng điều tiết của thần kinh tự luật. Hoạt 6
động phản xạ chia thành phản xạ tư thế và hoạt động phòng ngự, hoạt động có tác
dụng chủ yếu thứ nhất là các tổ chức sâu (cơ, gân…) và cơ giãn nở; phản xạ phòng
ngự là cảm giác đau và co cơ. Thí dụ, khi tay chạm vào vật nóng, tự nhiên co lại
do cảm giác phòng vệ, cảm giác đau và co cơ tạo ra. Khi khí quản có vật lạ, tạo
ra hoạt đọng ho, đó cũng là một l ạ o i phản xạ phòng ngự.
- Hệ thống biên của đại não: Hệ thống biên của đại não bao gồm lớp vỏ cũ, và hạ
khâu não, có liên quan mật thiết đến cơ năng gọi là hệ thống biên đại não. Hệ
thống biên đại não có quan hệ mật thiết với xung động tính bản năng, như thực
dục, tình dục, quần thể dục… đều do hệ thống này khống chế. Những xung động
bản năng này sau khi được hạ khâu não cảm nhận truyền đến hệ thống biên đại
não, phán đoán, quyết định bắt đầu và kết thúc xung động. Cáu gắt tính xung
động, thường sản sinh trong hạ cân não, nhưng những hành động công kích và
chạy trốn ở mức cao hơn là kết quả tác dụng tổng hợp của toàn bộ hệ thống biên.
- Lớp vỏ mới đại não. Bề mặt bán cầu đại não do rãnh trung tâm và nếp nhăn
ngoài chia đại não thành 4 bộ phận: lá đỉnh, lá chán, lá thái dương và lá chẩm như hình 2-2.
Hình 2-2. Cấu tạo cơ bản của bán cầu đại não người.
Bộ phận phía trước của rãnh trung tâm và nếp nhăn ngoài là khu tư duy, phán
đoán và quyết sách, nó thuộc bộ phận đưa ra; bộ phận sau là bộ phận thông tin 7
đưa vào. Theo công năng, bán cầu đại não chia ra khu cảm giác, khu vận động và
khu liên hợp. Khu ký ức ở lá thái dương.
Tin tức của khu cảm giác thấu xạ khu ký ức sau khi đối chiếu nhận thức với ký
ức đã qua, lại đến lá chán. ở lá chán tiến hành quyết định ý chí, sau đó đến khu
vận động tiến hành sắp xếp thứ tự hành động và chấp hành.
Trong khu ký ức, chủ yếu ở khu hải mã và lá chán của lớp vỏ bên trái phân thành
ký ức ngắn hạn và ký ức dài hạn. Cơ chế của hai loại này có khác nhau đôi chút,
ký ức ngắn hạn là phản ánh của đường về thần kinh, còn ký ức dài hạn liên quan
đến tính dẻo của đơn nguyên thần kinh và RNA phương diện sinh hoá, tuy nhiên
tình huống chi tiết về cơ chế của ký ức vẫn chưa hoàn toàn biết rõ.
Bán cầu trái, phải của não người khác nhau, khu ngôn ngữ phần lớn ở bán cầu
trái. Bán cầu trái có năng lực phân tích tư duy đặc biệt, năng lực nhận biết kích
thích của bán cầu phải đối với thị giác, thính giác hơn bán cầu trái. Bán cầu phải
nhạy cảm hơn đối với âm nhạc, hội hoạ. b. Hệ thống thị giác
Mắt là một bộ máy quang học quan trọng, có cấu tạo phức tạp. Ở người,
mắt hình thành rất sớm vào khoảng 5 tuần sau khi thụ thai. Mắt chỉ là bộ phận thu
hình giống như một chiếc máy ảnh. Còn não mới làm chức năng phân tích, tổng
hợp những thông tin của hàng triệu tế bào cảm quang từ võng mạc gửi về để tạo
nên cảm giác về hình ảnh.
Giác mạc là cửa sổ trong suốt ở phần trước của mắt, có chức năng ngăn
không cho bụi và vi trùng bay vào mắt. Giác mạc cũng kiểm soát và hội tụ ánh sáng vào thủy tinh thể.
Mống mắt: là bộ phận tạo nên màu mắt, nằm ở phần trước của mắt. Đồng
tử màu đen ở vị trí trung tâm hoạt động như ống kính của máy ảnh và điều chỉnh
lượng ánh sáng vào trong mắt. 8
Hình 2.3. Cấu tạo mắt người
Thủy tinh thể: Có tác dụng giống như vật kính của máy ảnh, đó là một khối
chất đặc trong suốt (giống như thạch) có dạng một thấu kính hội tụ có độ cong
thay đổi được. Thủy tinh thể tập trung hình ảnh vào trong võng mạc.
Võng mạc: lót mặt trong của mắt, có chức năng giống như phim trong máy
ảnh. Mô thụ cảm ánh sáng sẽ thu lấy hình ảnh. Võng mạc là một lớp phức hợp
bao gồm hàng triệu tế bào thụ cảm ánh sáng (tiếp nhận hình ảnh) được gọi là tế bào nón và tế bào que.
Dây thần kinh thị giác: Hình ảnh được tiếp nhận sau đó sẽ được chuyển
đến não qua dây thần kinh thị giác.
Hoàng điểm: Đây là một vùng rất nhỏ nằm ở trung tâm của võng mạc.
Hoàng điểm là nơi tập trung hầu hết các tế bào nón (là những tế bào tiếp nhận
hình ảnh để giúp chúng ta nhìn rõ các chi tiết và màu sắc).Hoàng điểm giúp chúng
ta đọc, nhìn rõ nét từng chi tiết. Phần còn lại của võng mạc được gọi là võng mạc
ngoại vi, giúp cho chúng ta nhìn bao quát sự vật xung quanh, chẳng hạn như
phong cảnh và các hình dạng tổng thể Phạm vi nhìn
Khoảng không gian có thể nhìn được khi 2 mắt không di động trông vào 1
điểm gọi là phạm vi nhìn. Trường thị giác là các giới hạn trên, giới hạn dưới, giới
hạn bên mà con mắt có thể nhìn thấy 9
Hình 2-4. Phạm vi nhìn màu của người
Sự điều tiết của mắt
Là sự thay đổi độ cong của thuỷ tinh thể để làm cho ảnh của vật cần quan sát hiện rõ trên võng mạc.
• Khi nhìn những vật ở gần thì thuỷ tinh thể phồng to làm tiêu cự giảm .
• Khi nhìn những vật ở xa thì thuỷ tinh thể dẹt lại làm tiêu cự tăng .
• Khi mắt nhìn thấy vật nào thì ảnh của vật đó hiện rõ trên võng mạc: ảnh
thật, ngược chiều và rất nhỏ hơn so với vật. Mắt có thể điều tiết thích ứng sáng tối,
thích ứng sáng khoảng 1 phút, thích ứng tối có thể kéo dài hơn.
Thích ứng sáng và thích ứng tối
Là hai loại hình thích ứng của người với kích thích từ bên ngoài. Phần trên
cũng đã đề cập đến, tốc độ thích ứ
ng sáng nhanh hơn tốc độ thích ứng tối. Thích
ứng sáng khoảng 1 phút có thể hoàn thành, còn thích ứng tối có thể kéo dài tới 30
phút. Khi tiến hành thiết kế môi trường thị giác, cần xem xét tính đồng nhất của
môi trường quanh khu thị giác, đặc biệt là khu vực tác nghiệp thị giác cần tránh
lệch sáng tối quá mức, để giảm mệt mỏi của thị giác, đảm bảo an toàn tác nghiệp. Phân biệt màu sắc
Võng mạc có 2 loại tế bào: Tế bào hình nón: Hoạt động trong điều kiện có ánh
sáng, thông thường có 3 loại, mỗi loại chuyên tiếp thu 1 trong 3 loại màu đỏ, xanh lá cây và xanh da trời. 10
Hiện tượng mù màu trong võng mạc một số người không có đủ tế bào hình nón
nên không phân biệt được một số màu, thường là 2 màu đỏ và xanh. Khoảng 7- 8 % nam giới à v 1 % nữ giới.
Tế bào hình que: Giúp ta nhìn thấy trong đêm tối nhưng không có khả năng phân
biệt màu sắc. Mọi vật trong đêm đều có màu sẫm.
Sự lóa mắt: Gây mệt mỏi cho mắt, độ nhìn rõ giảm
Trong phạm vi trường nhìn xuất hiện nguồn sáng có độ sáng quá lớn so với
xung quanh thì xảy ra hiện tượng chói lóa mắt.
Lóa mắt trực tiếp - Lóa mắt do sự phản xạ ánh sáng
Lóa mắt tương phản: do sự chênh lệch cường độ sáng quá lớn giữa chỗ sáng và chỗ tối Tính hướng quang
Tính hướng quang cũng là một loại đặc tính thị giác của người. Đối với cửa ra
vào có độ sáng khác nhau, người ta luôn có xu thế chọn cửa ra vào có độ sáng
hơn. Loại tính hướng quang này vô cùng quan trọng trong thiết kế kiến trúc và
nội thất. Thí dụ, khi thiết kế nội thất, lợi dụng tính hướng quang, tiến hành chiếu
sáng cục bộ để nâng cao độ sáng cục bộ của sản phẩm và không gian để làm thay
đổi sự chú ý của con người, tạo ra tác dụng dẫn dắt, trình bày hoặc che lấp. Nâng
cao độ chiếu sáng mặt tường nội thất và đồ mộc còn có thể làm giảm cảm giác đè
nén do trần tương đối thấp gây nên. c. Hệ thống thính giác
- Kích thích của âm thanh. Tần số âm thanh mà tai người có thể nghe được từ 20
đến 20.000 Hz, âm thanh do vật thể chấn động gây nên, chấn động truyền trong
môi trường tính đàn hồi (không khí, chất lỏng, chất rắn) tạo ra sóng tính đàn hồi gọi là sóng âm thanh.
- Hệ thống thính giác. Nói nghiêm túc, trong tai người chỉ có nhĩ ốc có tác dụng
nghe, các bộ phận khác của tai ngoài, tai giữa và tai trong là bộ phận bổ trợ của
thính giác. Cấu tạo chủ yếu của tai người như hình 2-5 11
Hình 2-5. Cấu tạo chủ yếu của tai người
Sóng âm thanh từ bên ngoài qua tai ngoài truyền đến màng nhĩ gây nên chấn động,
sau đó thông qua hệ thống cánh tay đòn (xương búa, xương khoan, xương nhỏ
nghe, cơ nhỏ nghe) chấn động dịch và màng của nó trong nhĩ tai… làm cho tế bào
lông trong màng đáy hưng phấn. Năng lượng cơ học của sóng âm thanh ở đây bị
chuyển thành xung động của các sợi thần kinh, sau đó lại truyền đến trung khu
thính giác lớp vỏ đại não tạo nên thính giác.
- Thính lực. Cường độ của âm thanh thường biểu thị bằng cấp áp suất âm thanh,
đơn vị là dB, cấp áp suất được tính bằng công thức dưới đây: S = 20lg(P/P0)
Trong đó: S – cấp áp suất (dB) P - áp suất âm thanh (Pa) P -5
0- áp suất chuẩn gốc , 2*10 Pa.
P0 là áp suất âm thanh bình quân nhỏ nhất mà người tương đối trẻ (khoảng 20 tuổi)
có thể nghe được đối với âm tần đơn 1000Hz. Thính lực giảm dần theo tuổi tăng lên.
- Độ mẫn cảm của phương hướng và hiệu ứng. Tai người có hiệu ứng âm thanh
lập thể hoặc là hiệu ứng 2 tai, khi cấp áp suất âm thanh từ 50 đến 70 dB, loại hiệu
ứng này phụ thuộc vào các nhân tố sau đây: 12
+ Chênh lệch thời gian t = t2 – t1, t2,t1 l
à thời gian âm thanh truyền từ nguồn âm
đến hai tai, căn cứ vào t và chênh lệch, tai người có thể phân biệt được chính
xác phương hướng của nguồn âm.
+ Che lấp của đầu và hiệu ứng phản xạ. Do cản trở và che lấp của đầu tạo nên sự
sai khác tần số âm thanh của hai tai. Che lấp của âm thanh là hiện tượng một âm
thanh bị một âm thanh khác che phủ, hiện tượng phạm vi nghe của một âm thanh
do tác dụng che lấp của một âm thanh khác được nâng cao gọi là hiệu ứng che lấp.
Ứng dụng vào thiết kế âm thanh phù hợp với đặc tính sinh lý cơ thể người
d. Vị giác và khứu giác
Khí quan vị giác chủ yếu là các hạt trên đầu lưỡi, các chất bị dịch nước bọt
hoà tan kích thích các hạt này tạo nên vị giác. Vị giác có ngọt, chua, đắng, mặn,
các loại vị khác do 4 loại vị trên hợp thành. Đó là học thuyết của Henning đưa ra.
Tuy rất đơn giản trừ vị cay và vị chát, các vị khác có thể sử dụng học thuyết này để giải thích.
Hình 2.6. Cấu tạo của lưỡi
Khí quan khứu giác là các tế bào khứu giác trong mũi. Con người có thể phân biệt
hàng nghìn loại khí vị, vì số lượng quá nhiều, đến nay vẫn chưa có phương pháp phân loại lý tưởng. 13
Hình 2.7. Cấu tạo của mũi
Ngửi liên tục thời gian dài một loại khí vị, người ta sẽ dần dần ngửi không
thấy loại khí vị này, đó là hiện tượng thích ứng của khí quan cảm giác, cũng còn
gọi đó là mệt mỏi trung khu khứu giác. Vì thế muốn người ngửi được mùi thơm
dài, phải tiếp xúc mùi thời gian gián đoạn hoặc thay đổi nồng độ.
Ứng dụng trong trang trí nội thất, dùng hương thơm kích thích khứu giác
tạo cảm giác thoải mái cho con người
e. Cảm giác da
Cảm giác của da cũng là cảm giác rất quan trọng của người. Ba loại cảm giác của
da là xúc giác, cảm giác nhiệt độ và cảm giác đau. Xúc giác được tạo nên do các
kích thích cơ học rất yếu tác dụng lên các cơ quan xúc giác ở lớp da mỏng; còn
áp giác (cảm giác bị ép) thì do các kích thích cơ học tương đối mạnh làm biến
dạng các tế bào ở lớp da sâu tạo nên. Chúng được gọi chung là xúc giác. Người
ta lợi dụng xúc giác để phán đoán hình dạng vật thể, kích thước và độ cứng… độ
nhạy cảm của con người phụ thuộc vào vị trí. 14
Hình 2.8. Cấu trúc của da
Cảm giác nhiệt độ chia thành hai loại: cảm giác lạnh (lãnh cảm) và cảm giác nóng
(nhiệt cảm). Hai loại cảm giác nhiệt độ do bộ phận cảm giác nhiệt độ khác nhau
tạo nên. Khí quan cảm nhận nhiệt (nóng) ở dưới da khi nhiệt độ lớn hơn 30 0C
bắt đầu các xung động hưng phấn, ở 470C cao nhất. Khí quan cảm nhận nhiệt độ
phân bố ở các vị trí khác nhau ở da. Hình thành điểm nóng và điểm lạnh, điểm
lạnh nhiều hơn điểm nóng. Số lượng điểm lạnh và điểm nóng trong mỗi cm2 thay
đổi theo vị trí, thường khoảng 0 - 3 điểm nóng /cm2, điểm lạnh 6 – 23 điểm /cm2.
Khi liên tục bị nóng, lạnh kích thích, cảm giác nhiệt độ sẽ xuất hiện hiện tượng
thích ứng. Khi lựa chọn vật liệu trong thiết kế trang sức nội thất, đồ mộc và tiếp
xúc với người, phải xem xét hiện tượng sinh lý cảm giác nhiệt độ của cơ thể người,
chọn vật liệu có hệ số dẫn nhiệt nhỏ, như thế sẽ nâng cao cảm giác dễ chịu khi tiếp xúc.
Cảm giác đau (thống giác) cũng là một loại cảm giác của da. Trong các tổ chức
khí quan có một số đầu dây thần kinh tự do đặc biệt, dưới kích thích nhất định sẽ
tạo ra cảm giác đau. Vị trí những đầu dây thần kinh này phân bố ở da gọi là điểm
đau. Trong mỗi cm2 có khoảng 100 – 200 điểm đau, toàn bộ bề mặt da của người
có khoảng 1 triệu điểm đau. Cảm giác đau có ý nghĩa sinh vật học vô cùng quan
trọng, vì nó có thể báo động để con người có thể tránh được vật kích thích, đó là
thể hiện bản năng phòng vệ của con người.
Ứng dụng trong thiết kế nhằm lựa chọn vật liệu hợp lý 15 Cảm giác bản năng
Khi con người tiến hành các hoạt động thao tác, không dựa vào thị giác, xúc giác,
có thể đồng thời thu được tín hiệu vị trí của 4 chi, đặc tính này gọi là cảm giác
bản năng. Hệ thống cảm giác bản năng có thể chia thành 2 mặt: một là hệ thống
tiền đình, tác dụng của nó là giữ cho tư thế người cân bằng; thứ hai là hệ thống
cảm giác vận động, thông qua hệ thống này thu được vị trí tương đối giữa 4 chi
và các vị trí khác nhau trên cơ thể. Bộ phận cảm giác vận động có ba loại: một là
loại tổ chức hình thoi dệt của cơ bắp, hai là loại hình thoi dệt trung gian; ba là
những miếng nhỏ trong khớp rất nhạy cảm với áp lực. Các bộ phận cảm nhận này
cho cơ, gây nên độ giãn nở, từ đó không cần dùng mắt có thể cảm giác được vị
trí tương đối của tứ chi. Khi nghiên cứu về hệ thống thao tác, loại cảm giác bản
năng này rất quan trọng, cách đánh số theo thứ tự vị trí là lợi dụng dụng đặc tính
này của người. Thí dụ, bộ phận côn, phanh ô tô có quan hệ rất chặt chẽ. Khi lái
xe tiến hành thao tác, chân thao tác chuyển dịch giữa bàn đạp phanh và ga, không
cần thị giác, chỉ thông qua cảm giác bản năng để thực hiện. Nếu mất cảm giác
bản năng, không thể hoàn thành thao tác chính xác.
2.1.2. Hệ hô hấp, hệ tuần hoàn a. Hệ hô hấp
Hình 2.9. Cấu tạo hệ hô hấp
- Hệ hô hấp và vận động hô hấp. Hô hấp chỉ O2 hít vào và CO2 thải ra, tức là không
khí. Hô hấp giữa không khí và dung dịch máu tiến hành ở phổi gọi là hô hấp phổi; 16
hô hấp tiến hành giữa dung dịch máu và các tế bào của các tổ chức gọi là hô hấp
tổ chức. Nhưng hô hấp thường gọi là hô hấp phổi.
Vận động hô hấp chỉ vận động có tiết tấu khi không khí vào phổi. Nó được tạo ra
do vận động của ngực và co rút dãn nở của màng phổi. Hô hấp vận động của các
cơ hô hấp dẫn đến màng phổi mở rộng hoặc thu nhỏ gọi là hô hấp kiểu màng phổi;
hô hấp cho vận động lên xuống của màng phổi tạo ra gọi là hô hấp kiểu bụng. Khi
yên tĩnh, hô hấp kiểu bụng là chủ yếu.
- Lượng sống của phổi và năng lực thông khí. Lượng hô hấp khi bình tĩnh thường
khoảng 500ml, gọi là lượng khí ướt. Khi lượng khí hít lớn nhất toàn bộ dung
lượng trong phổi gọi là dung lượng tổng, nó là tổng lượng hít vào (lượng sống
của phổi) và lượng dư trong phổi khi lượng hít vào lớn nhất. Lượng ôxy cần trong
mỗi phút gọi là lượng ôxy cần thiết, lượng ôxy tiêu hao trong mỗi đơn vị thời gian
gọi là lượng ôxy tiêu hao (Vo2); lượng ôxy hít vào qua hệ thống hô hấp trong một
đơn vị thời gian gọi là lượng ôxy hít. Lượng ôxy hít vào và lượng ôxy tiêu hao
trong tình huống bình thường có thể coi như bằng nhau, đều dùng Vo2 biểu thị.
Ergonomics thường dùng nó để đánh giá cường độ tác nghiệp. Môi trường và tư
thế ngồi khác nhau lượng ôxy tiêu hao cũng khác nhau.
- Trao đổi không khí (lượng khí phổi thay đổi). O2 và CO2 thông qua màng của
của các nang phổi và mạch máu nhỏ bao quanh nó tiến hành trao đổi khí, quá
trình này gọi là quá trình toả khắp. Lượng khí thông quan trong 1 phút, một đơn
vị chênh áp gọi là năng lực toả khắp của phổi. Trong phổi thực tế, chênh áp của
O2 khoảng 8KPa; CO2 khoảng 0.8KPa (Bảng 2-12), năng lực toả khắp phổi của
O2 khoảng 150 – 230 ml/KPa-min. CO2 là 26 lần O2.
Bảng 2-2. Tình hình khí áp của các tổ chức khi hô hấp. Phân áp Hít khí Bình quân hít Khí ngang Máu truyền (KPa) khí phổi tĩnh O2 21 15 14 5 CO2 0 4 5 6 N 79.2 77 76 76 H2O 0.8 5 6 6 Tổng cộng 101 101 101 93 17
b. Hệ tuần hoàn Hệ tuần hoàn gồm tim và các mạch máu có nhiệm vụ vận chuyển
các chất và bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật
Hình 2.10. Sơ đồ hệ tuần hoàn
- Thành phần của máu. Dung dịch máu thông qua các mạch máu và các dịch tế
bào của các tổ chức tiến hành trao đổi dinh dưỡng. Lượng dung dịch máu toàn bộ
khoảng 6-9% khối lượng cơ thể. Tác dụng của dung dịch máu là vận chuyển dinh
dưỡng, O2, CO2 và các chất thải, duy trì lượng dịch thể và cân bằng pH. Dung
dịch máu do tế bào thành phần có hình (45%), huyết tương thành phần dịch thể
(55%). Thành phần tế bào do hồng, bạch huyết cầu và huyết tiểu bản tổ thành.
Hồng huyết cầu chủ yếu tiến hành vận chuyển O2, CO2 và điều tiết pH của dung
dịch máu, vai chính của nó là huyết hồng đơn bạch (Hb). Tỷ lệ dung dịch của
hồng huyết cầu trong tổng dung tích dung dịch máu gọi là tỷ dung (Ht), hồng
huyết cầu ở nam giới khoảng 45%, nữ giới khoảng 40%. Lượng Hb khoảng vài
gram trong 100 ml, Hb giảm sẽ xuất hiện thiếu máu. Bạch huyết cầu có tác dụng
diệt khuẩn ngăn chặn cảm nhiễm và sản sinh kháng thể cơ năng miễn dịch. Huyết
tiểu bản có tác dụng đông máu, ngăn chặn chảy máu. Thành phần chủ yếu của
huyết tương trong thành phần dung dịch là: albumin, chất béo, đường, thành phần
hữu cơ, thành phần vô cơ và nước.
- Tác dụng vận chuyển Ôxy và máu. Một trong những tác dụng quan trọng của
máu là vận chuyển ôxy, tiến hành theo hai phương thức hoà tan ôxy và kết hợp
với Hb. Dung dịch máu trong động mạch bình thường có thể hoà tan khoảng
0.3ml ôxy trong mỗi 100ml, còn Hb trong 100ml dung dịch máu có thể kết hợp khoảng 20 ml ôxy. 18
- Cấu tạo và công năng của tim. Tim do 250 – 300 cơ tim tổ thành, phải trái có
vách ngăn, trên dưới có van chia ra. Trái phải có 4 tâm thất. Tác dụng của nó
giống như 2 cái bơm, một trong chúng chuyển dung dịch máu tươi từ tâm thất trái
đến tổ chức toàn thân. Cái còn lại chuyển dung dịch máu của các tĩnh mạch của
các tổ chức toàn thân qua tâm thất phải vào phổi.
Co bóp của tim do thần kinh tự luật khống chế co rút của tim sản sinh. Nhịp đập
của tim chịu ảnh hưởng của huyết áp, O2, CO2, tâm lý, thần kinh, cường độ vận
động. Lượng dung dịch máu do tim đẩy ra trong một phút khoảng 4- 5 lít. Khi cơ
tim co rút tạo ra co bóp của tim, từ bên ngoài lồng ngực có thể đo được điện thế
động tác (tức điện tâm đồ, ECG). Trong y học thông qua quan sát thay đổi của
điện tâm đồ để xác định các loại bệnh của tim. ở Ergonomics, thường dùng tần
suất tim (Heart Rate, HR) để đánh giá cường độ tác nghiệp, tư thế tác nghiệp và
môi trường. Trong lĩnh vực khoa học thể dục cũng dùng tần suất tim làm chỉ tiêu
đánh giá cường độ tập luyện.
- Tuần hoàn của dung dịch máu. Đường tuần hoàn máu phân thành tuần hoàn
phân thể và tuần hoàn phổi. Tuần hoàn phân thể là quá trình tuần hoàn máu từ
tâm thất trái đẩy ra sau khi qua động mạch chính đến tổ chức toàn thân, biến thành
dung dịch máu tĩnh mạch từ động mạch lớn trên, dưới chảy vào tâm thất phải;
tuần hoàn phổi là quá trình máu từ tâm thất phải qua động mạch phổi đẩy vào tĩnh
mạch thông qua các mao quản phổi biến thành máu động mạch.
- Huyết áp. áp suất trong mạch máu gọi là huyết áp. Khi tâm thất trái đẩy ra
khoảng 20KPa, khi vào khoảng không. Huyết áp thường nói là huyết áp động
mạch. áp suất khi co rút của tim gọi là áp suất co rút, khi dãn ra gọi là áp suất dãn
nở, chênh lệch giữa chúng gọi là áp suất mạch. Huyết áp bình quân bằng áp suất
dãn nở cộng 1/3 áp suất mạch. Ergonomics thường dùng huyết áp làm chỉ tiêu
sinh lý. Song, huyết áp cũng như tim, chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố, khi xác
định cần hết sức chú ý.
2.2. Đặc tính về tâm lý học 2.2.1 Cảm giác a. Khái niệm
Cảm giác là quá trình tâm lý phản ánh riêng lẻ từng thuộc tính của sự vật, 19
hiện tượng khi chúng đang tác động trực tiếp vào các giác quan của con người
Ví dụ: đặt một vật bất kỳ vào lòng bàn tay đã xoè ra của 1 người bạn, với
yêu cầu trước đó người bạn nhắm mắt lại, chắc chắn người bạn sẽ không biết chính
xác đó là vật gì, mà chỉ có thể biết được vật đó nặng hay nhẹ, nóng hay lạnh…
Như vậy, cảm giác chỉ phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ của sự vật, hiện
tượng thông qua hoạt động của từng giác quan riêng lẻ. - Phân loại:
+ Cảm giác ngoài: thính giác, thị giác, khứu giác, vị giác, xúc giác
+ Cảm giác trong: vận động, thăng bằng, cơ thể
b. Các quy luật cơ bản của cảm giác và ứng dụng trong thiết kế
- Quy luật về ngưỡng cảm giác: không phải kích thích nào cũng gây ra cảm giác,
kích thích yếu quá không gây cảm giác hay mạnh quá sẽ gây bất lợi
+ Ngưỡng cảm giác tuyệt đối: là vùng cảm giác được
+ Ngưỡng sai biệt: là mức độ chênh lệch tối thiểu về cường độ hoặc tính
chất giữa 2 kích thích đủ để phân biệt được sự khác nhau
Ví dụ: trong phòng khách, mùi hương quá ít sẽ không đủ cho con người
cảm nhận được hoặc quá nhiều khiến chúng ta khó chịu thậm chí gây dị ứng
Ứng dụng: trong thiết ế
k kiến trúc, trang trí nội thất, pha màu, ...
- Quy luật về sự thích ứng cảm giác: là khả năng thay đổi độ nhạy cảm cho phù
hợp với cường độ kích thích. Cảm giác hoàn toàn mất đi khi quá trình kích thích kéo dài.
Ví dụ: khi bước từ tối qua sáng , thời gian thích nghi nhanh hơn so với bước từ sáng qua tối Ứng dụng: thiết ế
k kiến trúc, trang trí lắp đặt hệ thống đèn chiếu sáng
- Quy luật về sự tác động qua lại giữa các cảm giác: là sự thay đổi tính nhạy cảm
của cảm giác này dưới sự tác động của cảm giác kia.
Ví dụ: âm thanh nhẹ nhàng, mùi thơm dễ chịu sẽ làm tăng thêm tính nhạy
cảm nhìn. Phòng ăn được bố trí gọn gàng, sạch sẽ, thức ăn toả mùi thơm, ... sẽ làm
tăng tính nhạy cảm của vị giác và cảm giác cơ thể (ngon miệng hơn)
Ứng dụng trong thiết kế: thiết kế và bố cục không gian, thiết kế và lựa chọn
vật liệu đối với sản phẩm nội thất 2.2.2. Tri giác a. Khái niệm 20
Tri giác là một quá trình tâm lý phản ánh trọn vẹn các thuộc tính bề ngoài
của sự vật, hiện tượng đang trực tiếp tác động vào các giác quan của con người
Ví dụ: vẫn là 1 vật đặt trên tay, ta có thể nhìn (thị giác), chạm vào (xúc giác),
nghe âm thanh phát ra (thính giác), ngửi được mùi (khứu giác) là có thể biết chính xác vật đó là gì.
b. Các quy luật cơ bản của tri giác và ứng dụng trong thiết kế
- Quy luật về tính đối tượng: là cơ sở của chức năng định hướng cho hành vi và
hoạt động của con người .
Ví dụ: khi nhìn thấy bông hoa → tiếp nhận thông tin → liên tưởng và đưa
hình ảnh đó vào thiết kế 1 chiếc bàn (đối tượng là bông hoa có phần cánh hoa, cành, lá, ...) Ứng dụng: thiết ế
k kiến trúc, trang trí, thời trang, ...
- Quy luật về tính lựa chọn: không cố định, tuỳ thuộc vào mục đích cá nhân và
điều kiện xung quanh. Không đồng thời phản ánh tất cả sự vật, hiện tượng mà sẽ
tách chúng ra khỏi bối cảnh và thường ưu tiên tiếp nhận những hành động nổi bật nhất
Ví dụ: phòng khách được che lấp phần góc nhà bằng tủ trưng bày (tủ góc)
Ứng dụng: kiến trúc, trang trí, nguỵ trang, ...
- Quy luật về tính có ý nghĩa: hình ảnh của tri giác mà con người thu được luôn có
một ý nghĩa xác định, ngay cả khi tri giác sự vật không quen thuộc, chúng ta cũng
tìm ra sự giống nhau nào đó với những đối tượng mình đã biết
Ví dụ: con người dễ dàng nhận biết phòng khách, phòng ngủ, phòng bếp, ...
trong một ngôi nhà bởi những thuộc tính không gian mà nó đem lại
Ứng dụng: thiết kế, trang trí, quảng cáo, thời trang, ... tùy thuộc đặc điểm
của nhóm đối tượng sử dụng mà đưa ra những sản phẩm phù hợp
- Quy luật về tính ổn định: là khả năng phản ánh sự vật hiện tượng một cách không
thay đổi khi điều kiện tri giác thay đổi, do cơ chế tự điều chỉnh của hệ thần kinh
cũng như vốn kinh nghiệm về đối t ợ ư ng m à có
Ví dụ: một chiếc bàn dù có hình dạng (tròn, elip, vuông, chữ nhật), màu sắc,
chất liệu khác nhau, được đặt ở các vị trí khác nhau thì chúng ta vẫn nhận biết được đó là chiếc bàn
Ứng dụng: cách điệu hình dạng tạo ra mẫu mã phong phú cho sản phẩm 21
- Quy luật về tổng giác: ngoài bản thân những kích thích gây ra, tri giác của con
người còn bị quy định bởi một loạt các nhân tố nằm tron
g bản thân chủ thể tri giác
như: thái độ, nhu cầu, hứng thú, sở thích, tình cảm, mục đích, động cơ, ...
Ví dụ: cùng 1 chiếc bánh, khi đói sẽ thấy ngon, khi no thì thấy bình thường.
Hoặc cùng 1 cảnh vật nhưng cảm nhận sẽ khác nhau giữa lúc vui và buồn
Ứng dụng: khi thiết kế, trang trí cần bố trí khoảng không thư giãn, giúp con
người thoải mái hơn khi tâm trạng không tốt
- Quy luật về ảo ảnh: là hiện tượng tri giác không cho hình ảnh đúng về sự vật
Ví dụ: sử dụng kính, gương cho không gian hẹp sẽ khiến không gian đó trông rộng hơn
Ứng dụng: thiết kế không gian, trang trí, thời trang, ...
2.2.3. Tư duy và tưởng tượng
Tư duy là một quá trình tâm lý, phản ánh sự vật, hiện tượng mà trước đó ta
chưa biết dưới dạng các khái niệm, sự phán đoán, lý luận.v.v
Tưởng tượng là một quá trình tâm lí phản ánh những cái chưa từng có trong
kinh nghiệm của cá nhân bằng cách xây dựng những hình ảnh mới dựa trên cơ sở
của những biểu tượng đã có
Phân loại tưởng tượng:
+ Tưởng tượng tái tạo
+ Tưởng tượng sáng tạo
Các cách sáng tạo ra hình ảnh mới trong tưởng tượng:
+ Thay đổi kích thước số lượng của sự vật hay thành phần của sự vật. 22
+ Nhấn mạnh các chi tiết thành phần thuộc tính của sự vật. + Loại suy + Chắp ghép - Kết dính + Liên hợp
Tóm lại: Đặc tính tâm lý học người trong thiết kế, sáng tạo cần nghiên cứu
cảm giác, tri giác và các quy luật của chúng; tư duy - tưởng tượng và ứng dụng
trong thiết kế sản phẩm và nội thất
2.3. Đặc tính về nhân trắc học
2.3.1. Số đo nhân trắc
Số liệu cơ thể người là một trong những tài liệu cơ bản quan trọng nhất để
thiết kế kết cấu kiến trúc và thiết kế đồ mộc. Khi tác nghiệp thiết kế phải phù hợp
với sinh lý và đặc tính của cơ thể người. Các loại máy, thiết bị, thiết kế thi công,
môi trường, kích thước đồ mộc, không gian hoạt động nội thất,… đều phải căn cứ
vào số liệu cơ thể để tiến hành thiết kế. Có như vậy mới đảm bảo công việc, nâng
cao hiệu quả công việc, giảm sự cố. Thí dụ, kích thước ghế ngồi, cửa, lối đi… phải
phù hợp với kích thước cơ thể của người sử dụng. Nếu không sẽ ảnh hưởng đến an
toàn, sức khoẻ, hiệu suất và không khí sinh hoạt.
Hình 2.11. Mặt và trục chuẩn đo cơ thể người 23
2.3.2 Giới thiệu số đo nhân trắc cơ bản
Hình 2.12. Kích thước cơ thể người tư thế đứng
Bảng 2.3. Kích thước chủ yếu của cơ thể người (mm), khối lượng (kg) Độ chính
Nam (18 - 60 tuổi)
Nữ (18 - 55 tuổi) xác 1 5 10 50 90 95 99 1 5 10 50 90 95 99 1.1. Chiều cao cơ thể 1543 1583 1604 1678 1754 1775 1814 1449 1484 1503 1570 1640 1659 1697 1.2. Khối lượng 44 48 50 59 71 75 83 39 42 44 52 63 66 74 1.3. Cánh tay 279 289 294 313 333 338 349 252 262 267 284 303 308 319 1.4. Cẳng tay 206 216 220 237 253 258 268 185 193 198 213 229 234 242 1.5. Đùi 413 428 436 465 496 505 523 387 402 410 438 467 476 494 1.6. Cẳng chân 324 338 344 369 396 403 419 300 313 319 344 370 376 390 24
Bảng 2.4. Kích thước cơ thể ng ờ
ư i tư thế đứng (mm) Độ chính
Nam (18 - 60 tuổi)
Nữ (18 - 55 tuổi) xác 1 5 10 50 90 95 99 1 5 10 50 90 95 99 2.1. Chiều cao mắt 1436 1474 1495 1568 1643 1664 1705 1337 1371 1388 1454 1522 1541 1579 2.2. Chiều cao vai 1244 1281 1299 1367 1437 1455 1494 1166 1195 1211 1271 1333 1350 1385 2.3. Chiều cao khuỷu 925 954 968 tay 1024 1079 1096 1128 873 899 913 960 1009 1023 1050 2.4. Chiều cao công 656 680 693 741 787 801 828 630 650 662 704 746 757 778 năng của tay 2.5. Chiều cao hội âm 701 728 741 790 840 856 887 648 673 686 732 779 492 819 2.6. Chiều cao của xương cẳng 394 409 417 444 472 481 498 363 377 384 410 437 444 459 chân
Hình 2.13. Kích thước cơ thể người tư thế ngồi 25
Bảng 2.5. Kích thước cơ thể ng ờ
ư i tư thế ngồi (mm)
Nam (18 - 60 tuổi)
Nữ (18 - 55 tuổi) Độ chính xác 1 5 10 50 90 95 99 1 5 10 50 90 95 99 3.1. Chiều cao ngồi 836 858 870 908 947 958 979 789 890 819 855 891 901 920 3.2. Chiều cao điểm gáy 599 615 624 657 691 701 719 563 579 587 617 648 657 675 3.3. Chiều cao của mắt 729 749 761 798 836 847 868 678 695 704 739 773 783 803 3.4. Chiều cao của vai 539 557 566 598 631 641 659 504 518 526 556 585 594 609 3.5. Chiều cao của thắt lưng 214 228 235 263 291 298 312 201 215 223 251 277 284 299 3.6. Chiều dày đùi 103 112 116 130 146 151 160 107 113 117 130 146 151 160 3.7. Chiều cao đầu gối 441 456 464 493 525 532 549 410 424 431 458 485 493 507 3.8. Chiều cao của cẳng chân 372 383 389 413 439 448 463 431 342 350 382 399 405 417 và bàn chân 3.9. Chiều sâu ngồi 407 421 429 457 486 494 510 388 401 408 433 461 469 485 3.10. Chiều sâu ngồi và chiều dày cổ 499 515 524 554 585 595 613 481 495 502 529 561 560 587 chân 3.11. Chiều dài của chân 892 921 937 992 1046 1063 1096 826 851 865 912 960 975 1005 26
Bảng 2.6. Kích thước ngang của cơ thể người (mm)
Nam (18 - 60 tuổi)
Nữ (18 - 55 tuổi) Độ chính xác 1 5 10 50 90 95 99 1 5 10 50 90 95 99 4.1. Chiều rộng của ngực 242 253 259 280 307 315 331 219 233 239 260 289 299 319 4.2. Chiều dày của ngực 176 186 191 212 237 245 261 159 170 176 199 230 239 260 4.3. Chiều rộng của vai 330 344 351 375 397 403 415 304 320 328 351 371 377 387 4.4. Chiều rộng lớn nhất của vai 383 398 406 431 460 469 486 347 363 371 397 428 438 458 4.5. Chiều rộng hông 273 282 288 306 327 334 346 275 290 296 317 340 346 360 4.6. Chiều rộng của mông tư thế 284 295 300 321 347 355 369 295 310 318 344 374 382 400 ngồi 4.7. Chiều rộng của 2 cánh tay 353 371 381 422 473 489 518 326 348 360 404 460 478 509 tư thế ngồi 4.8. Vòng ngực 762 791 806 867 944 970 1018 717 745 760 825 919 949 1005 4.9. Vòng eo 620 650 665 735 859 895 960 622 657 680 772 904 950 102 5 4.10. Vòng mông 780 805 820 875 948 970 1009 795 824 840 900 975 1000 1044 27
Hình 2.14. Kích thước ngang cơ thể người
Bảng 2.7. Quan hệ tỷ lệ kích thước cơ thể và chiều cao tư thế ngồi
Tư thế ngồi Nam Nữ
Tên hạng mục Người Người Châu á Châu Âu, Châu á Châu Âu, Mỹ Mỹ
Chiều cao ngồi (mặt ngồi) 0.222H 0.250H 0.222H 0.222H
Khoảng cách đỉnh đầu - 0.533H 0.531H 0.533H 0.531H mặt ngồi Khoảng cách mắt - mặt 0.467H 0.458H 0.467H 0.458H ngồi Chiều cao đầu gối 0.267H 0.292H 0.267H 0.292H Chiều cao đỉnh đầu 0.733H 0.781H 0.733H 0.781H Chiều cao mắt 0.700H 0.708H 0.700H 0.708H Chiều cao vai 0.567H 0.583H 0.567H 0.583H Chiều cao khuỷu tay 0.356H 0.406H 0.356H 0.406H Chiều cao đầu gối 0.300H 0.333H 0.300H 0.333H Chiều sâu mặt ngồi 0.267H 0.275H 0.267H 0.275H 28
Bảng 2.8. Quan hệ tỷ lệ kích thước cơ thể và chiều cao tư thế đứng
Tư thế đứng Nam Nữ
Tên hạng mục Người Người Châu Châu á Châu Âu, Châu á Âu, Mỹ Mỹ Chiều cao mắt 0.933H 0.937H 0.933H 0.937H Chiều cao vai 0.844H 0.833H 0.844H 0.33H Chiều cao khuỷu tay 0.600H 0.625H 0.600H 0.625H Chiều cao rốn 0.600H 0.625H 0.600H 0.625H Chiều cao hông 0.467H 0.458H 0.467H 0.458H Chiều cao đầu gối 0.267H 0.313H 0.267H 0.313H
Khoảng cách giữa hai cổ 0.800H 0.813H 0.800H 0.813H tay (khi dang ngang tay) Khoảng cách hai vai 0.222H 0.250H 0.213H 0.200H Chiều sâu lồng ngực 0.178H 0.167H 0.133- 0.125- 0.177H 0.166H
Chiều dài cẳng tay (gồm 0.267H 0.250H 0.267H 0.250H bàn tay)
Khoảng cách từ vai đến 0.467H 0.438H 0.467H 0.438H ngón tay Chiều rộng dang tay 1.000H 1.000H 1.000H 1.000H
Điểm cao lớn nhất mà 1.278H 1.250H 1.278H 1.250H tay có thể với tới 29
(a) - Tư thế đứng; (b) - Tư thế ngồi; (c) - Tư thế quỳ; (d) - Tư thế nằm
Hình 2.15. phạm vi lớn nhất tay có thể với tới ở các trạng thái của tư thế
2.3.3. Nguyên tắc vận dụng số liệu cơ thể người
Vận dụng chính xác số liệu cơ thể người là mấu chốt liên quan đến tính hợp
lý hay không của thiết kế. ở phần trên đã giới thiệu phương pháp xử lý thống kê số
liệu đo cơ thể người, thông qua số liệu thu được các tham số đặc trưng chủ yếu
(giá trị trung bình, sai tiêu chuẩn, độ chín xác). Khi vận dụng các số liệu cơ thể
người, phải tuân theo các nguyên tắc sau đây:
(1) Xác định kích thước quan trọng nhất trong thiết kế
(2) Xác định quần thể người sử dụng, từ đó xác định kích thước thiết kế
(3) Chuẩn tắc vận dụng số liệu cơ thể người .
- Chuẩn tắc lớn nhất, nhỏ nhất. Chuẩn tắc này căn cứ vào mục đích của thiết
kế, chọn kích thước cơ thể người lớn nhất hoặc nhỏ nhất. Thí dụ: kích thước cửa
phải dùng chuẩn tắc kích thước lớn nhất.
- Chuẩn tắc có thể điều chỉnh. Đối với thiết kế liên quan mật thiết đến an toàn
sức khoẻ, cần phải dùng chuẩn tắc có thể điều chỉnh, tức là ở đối tượng sử dụng
quần thể có thể điều chỉnh 5-95%. Thí dụ: Phương hướng kích thước ghế ngồi 30
buồng lái xe ô tô, chiều cao, góc nghiêng tựa lưng, khoảng cách trước sau... có thể điều chỉnh.
- Chuẩn tắc trung bình. Tuy khái niệm trung bình trong thiết kế không hợp lý
lắm, nhưng, như chiều cao của mặt ghế sopha, chiều cao của tay nắm kéo cửa...
thường dùng giá trị trung bình để thiết kế.
2.3.4. Ý nghĩa của một số kích thước nhân trắc cơ bản trong thiết kế
Khi thiết kế cần chú ý:
- Xác định rõ đối tượng sử dụng, kích thước nhân trắc -Xác định rõ tỷ lệ đám đông
được thỏa mãn: thường 95-99%.
-Thiết kế liên quan đến vùng với tới lấy theo ngưỡng người thấp 5%. Chiều cao tủ,
tủ bếp, cao giá sách, cao giá treo mũ, cao tủ treo, cao vòi hoa sen, cao gương, cao
bàn, cao ghế, cao máy móc thiết bị...
-Thiết kế vùng không gian choán chỗ lấy theo ngưỡng người to lớn 95%. Cao, rộng
cửa; rộng ghế, sâu ghế, rộng sâu bàn, rộng hành lang, rộng không gian cho chân, ...
- Cần có cơ cấu điều chỉnh thỏa mãn số đông nhiều.
Xác định kích thước công năng của sản phẩm:
+ Kích thước công năng = giá trị giới hạn thiết kế + lượng điều chỉnh công năng
+ Kích thước công năng đẹp nhất = giá trị giới hạn thiết kế + lượng điều
chỉnh công năng + lượng điều chỉnh tâm lý.
- Những điều không nên sử dụng số đo nhân trắc: không sử dụng giá trị trung bình,
không sử dụng số đo bằng cách cộng các kích thước.
Bảng 2.9. Ý nghĩa ứng dụng của số đo tư thế đứng
Bảng 2.10. Ý nghĩa ứng dụng của số đo tư thế ngồi 31
2.4 Đặc tính về sự vận động ủ c a người
Ý nghĩa: Ứng dụng trong thiết kế lao động, vị trí lao động, máy móc thiết
bị, phòng chống bệnh tật .
2.4.1 Cấu tạo hệ vận độn g
a. Hệ thống xương
Toàn bộ cơ thể có 206 khúc xương hình dạng khác nhau, chiếm 60% trọng
lượng cơ thể, có chức năng nâng đỡ bảo vệ và tạo máu. Cột sống quan trọng nhất
gồm 32- 35 đốt xương sống, trong đó có 7 đốt sống cổ, 12 đốt xương ngực,5 đốt
sống thắt lưng, 5 đốt sống hông, và thường 4 đốt xương cụt .
Khớp động: Khớp gối, hông
Khớp bán động: Khớp xương sống, xương cùng, tay…
Khớp bất động: 2 xương liên kết chặt: xương sọ, xương mũi 32
Hình 2.16. Cấu tạo hệ xương và khớp
Cánh tay đòn xương được hình thành dưới tác dụng qua lại g ữ i a cơ và khớp,
nó có cùng tham số và nguyên lý với cánh tay đòn trong cơ khí. Chủ yếu có ba loại hình:
(1) Cánh tay đòn cân bằng. Điểm đặt ở giữa điểm trọng tâm và điểm lực,
tương tự như nguyên lý cân (a)
(2) Cánh tay đòn tiết kiệm lực, trọng điểm đặt giữa điểm lực và điểm đỡ (b)
(3) Cánh tay đòn tốc độ, điểm lực ở giữa trọng tâm và điểm đỡ (c) 33
Hình 2.17. Cánh tay đòn xương cơ thể người
Khi thiết kế thao tác phải xem xét đến những đặc tính này của cánh tay đòn
xương. Và vận dụng nguyên lý đẳng công tiến hành xem xét. Tức là tìm kiếm lực
lớn, tốc độ nhỏ, tốc độ lớn thì lực nhỏ vì công suất bằng nhau.
Công suất = Lực x Tốc độ
b. Hệ thống cơ
Cơ là nguồn năng lượng hoàn thành các loại tác nghiệp, đảm bảo các tư thế
của người. Thiết kế đồ mộc cần cố gắng giảm bớt mệt nhọc của cơ người, phải
dưới tiền đề hiểu rõ cơ bắp và xương người, kích thước đồ mộc thiết kế phù hợp
với đặc tính giải phẫu học cơ thể người.
Tổ chức cơ chia thành cơ ngang (cơ xương và cơ tim) và cơ trượt phẳng. Đối
tượng nghiên cứu của Ergonomics thường là cơ xương. Do sự co giãn của cơ xương
có thể tiến hành tuỳ theo ý của người, vì thế còn gọi là cơ tuỳ ý. Đầu của hai xương
có gân nối khớp liền với xương. Co dãn của cơ làm cho xương quanh quanh khớp
vận động. Cơ làm cho xương vươn ra, gập lại gọi là cơ dãn và cơ gập. Chỉ lệnh
vận động của cơ do tế bào thần kinh và các sợi liên quan tiến hành truyền đạt.
Hình 2.18. Cấu tạo hệ cơ bắp
Cơ năng của cơ chia thành cơ nhanh (FT) và cơ chậm (ST). Cơ nhanh co rút
nhanh, dễ mệt mỏi; cơ chậm thì ngược lại. Cơ có hai màu trắng và đỏ, cơ trắng có 34
nhiều cơ nhanh; còn cơ đỏ có nhiều cơ chậm. Vì thế cơ trắng thường gọi là cơ
nhanh, cơ đỏ là cơ chậm. Cơ đỏ ở lớp sâu trong cơ, chủ yếu có tác dụng đảm bảo
tư thế…; còn cơ trắng ở lớp mặt có tác dụng tạo các động tác nhanh tinh xảo.
2.4.2. Hệ vận động với lực học của cơ thể
Nghiên cứu lực nội sinh trong cơ thể, như trọng lực, lực co cơ, cử động nâng vật…
Ý nghĩa: Giúp thiết kế vị trí lao động, phương pháp lao động, thiết kế sản
phẩm phù hợp với con người
a. Trọng tâm cơ thể người
Hình 2.19. Trọng tâm cơ thể ở ng ờ
ư i bình thường và người thừa cân
Trọng tâm cơ thể thay đổi đã ảnh hưởng tới cân bằng của cơ thể người, gây ra nhiều hậu quả:
+ Hậu quả rõ ràng nhất đối với sức khỏe là sự thay đổi độ cong của cột sống
và dẫn đến căng mỏi cơ thắt lưng,tạo áp lực lên đĩa đệm và rễ tủ y sống
+ Đau lưng, viêm khớp và vôi hóa các khớp l
à bạn đồng hành đối với người bị bệnh béo phì. + C
ơ hoành nâng lên và các dị tậ tở ngực s
ẽ phát triển trong suốt quá trìn h
thay đổi tư thế ở người thừa cân béo phì, hậu quả là làm thay đổi dung tích sống
của phổi, tình trạng khó thở tăng lên. Tất cả những điều đó làm giảm sức sống và
sức vận động của cơ thể 35
Hình 2.20. Hậu quả do trọng tâm cơ thể thay đổi
Hình 2.21. Sự ảnh hưởng của tư thế n ồ
g i đối với hệ xương
b. Một số lực quan trọng
Lực cơ do cơ co rút tạo ra. Độ lớn của nó quyết định bởi số lượng sợi cơ, thể
tích, tính chất, chiều dài trước co rút, trạng thái hưng phấn của trung khu thần kinh.
Mỗi cm2 sợi cơ bắp của người tạo ra lực khoảng 60 – 100 N. - Lực nắm: 36
Bảng 2.11. Quan hệ giữa lực nắm với giới tính và tuổi Tuổi Hạng 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 mục Nam 210 240 280 340 400 450 480 480 490 500 phải Nam trái 190 230 240 320 350 380 400 400 410 420 Nữ phải 180 220 250 280 290 300 310 330 320 330 Nứ trái 160 200 230 250 260 250 270 280 270 280
- Lực cơ lưng: khi đầu gối duỗi ra, lưng cong xuống, hai tay giơ thẳng lên, lực kéo
lớn nhất gọi là lực cơ lưng
Bảng 2.12. Lực cơ lưng (N) Nam Nữ Tuổi
Giá trị trung
Giá trị trung Phương sai Phương sai bình bình 11 528 92 421 67 12 584 101 464 77 13 671 140 563 84 14 762 193 637 117 15 841 196 674 127 16 982 208 723 127 17 1140 220 744 124
- Lực kéo và lực đẩy: động tác duỗi và gập cánh tay là rất quan trọng trong sản
xuất, lực này phụ thuộc nhiều vào yếu tố góc tay. 37
Bảng 2.13. Lực kéo và lực đẩy ở các hướng ở tư thế ngồi (N) Góc Trên 90% số Trung bình Trên 90% số Trung bình cánh người người tay (0) Trái Phải Trái Phải Trái Phải Trái Phải
Kéo (về phía sau)
Đẩy (về phía trước) 180 230 240 516 530 186 223 560 614 150 190 250 498 542 134 187 494 547 120 150 190 418 462 116 160 440 458 90 142 165 356 391 98 160 369 383 60 116 120 285 280 98 152 356 409
Hướng lên phía trên
Hướng xuống phía dưới 180 40 63 183 191 58 76 156 182 150 67 80 231 249 80 89 182 209 120 76 107 240 267 93 116 227 258 90 76 89 231 249 93 116 218 236 60 67 89 196 218 80 89 205 227 Hướng vào trong Hướng ra ngoài 180 58 89 191 222 36 62 133 151 150 67 89 209 240 36 67 129 147 120 89 98 200 236 45 67 133 151 90 71 80 213 222 45 71 147 165 60 76 89 222 231 45 76 142 187
Hình 2.22. Lực kéo và lực đẩy cánh tay ở tư thế ngồi 38
Từ các hình và bảng trên cho biết dùng lực hướng lên trên lớn hơn xuống phía
dưới; dùng lực hướng vào bên trong lớn hơn hướng ra ngoài.
Bảng 2.14. Một số nguyên tắc cơ sinh học trong chuyển độn g
2.4.3. Hệ vận động với góc quay của cơ thể
Nghiên cứu các góc quay của các đoạn cơ thể
Hình 2.23. Góc chuyển động của bàn tay 39
Hình 2.24. Góc chuyển động của lưng và cổ
Hình 2.25. Góc chuyển động của vai và cổ 40
Bảng 2.15. Góc quay vận động của cơ thể Vị trí các Góc Khớp di động Số hiệu
Phương hướng động tác động tác bộ phận động tác (độ) 1 Quay phải 55 2 Quay trái 55 Gập cổ Đầu Cột sống 3 40 4 Ngửa cổ 50 5 Nghiêng bên phải 40 6 Nghiêng bên trái 40 Bả vai Cột sống 7 Quay phải 40 8 Quay trái 40 9 Duỗi ra 90 10 Nâng lên (ngang) 40 11
Nâng lên về phía trước 90 12 Giơ cao về phía trước 90 Tay Khớp vai 13 Giới hạn duỗi 45 14 Thu vào trong (ngang) 140 15 Giới hạn duỗi (ngang) 40 16 Ngoại quan 90 17 Nội quan 90 Cổ tay (khớp cổ tay) 18 Cong mu bàn tay 65 19 75 20 Cong bàn tay 30 Bàn tay Khơp cổ tay 21 Thu vào Duỗi ra 15 22 Lòng bàn tay ngửa lên 90 23 Lòng bàn tay úp xuống 80 24 Thu vào Duỗi ra 40 25 Gấp lên 45 Đùi Khớp chậu 26 Giới hạn duỗi 120 27 Quay tròn khi gấp (ngoại 45 28 quan) 30 29
Quay tròn khi gấp (nội quan) 35 Thu vào 45 Bàn chân Khớp cổ chân 31 32 Duỗi ra 50
2.4.4. Ứng dụng của hệ vận động, lực và góc quay
- Thiết kế công cụ, phương tiện lao động, bàn điều khiển, máy móc
-Thiết kế vị trí lao động, thiết kế đồ mộc, thiết kế nội thất 41
Hình 2.26. Khoảng cách phù hợp khi thao tác ngồi làm việc
Hình 2.27. Sự điều chỉnh lưng tựa ghế kết hợp làm việc và nghỉ ngơi
Hình 2.28. Khoảng cách phù hợp khi thao tác đứng 42
Chương 3: MỐI QUAN HỆ TƯƠNG HỖ GIỮA NGƯỜI VÀ MÔI TRƯỜNG
3.1. Môi trường và không gian nội thất tác động ế
đ n tri giác tâm lý người
3.1.1. Phân loại không gian nội thất
Yêu cầu của con người đối với không gian sinh hoạt hoặc tác nghiệp không
phải là một kích thước cố định, đặc biệt là kích thước không gian tâm lý chịu ảnh
hưởng của môi trường.
- Không gian hành vi: thoả mãn nhu cầu hoạt động hành vi của con người
Ví dụ: không gian nhà bếp cần có để hoàn thành hoạt động nấu nướng,
không gian nhà tắm cần có để thực hiện hoạt động tắm gội, .. .
- Không gian sinh lý: kích thước không gian thoả mãn yêu cầu sinh lý của con người
Ví dụ: kích thước cửa sổ nhằm thoả mãn điều kiện lấy ánh sáng theo nhu
cầu thị giác, kích thước cửa thông gió theo yêu cầu của khứu giác và hô hấp
- Không gian tâm lý (không gian tri giác): kích thước không gian thoả mãn nhu
cầu tâm lý của con người
Ví dụ: chiều cao trần nhà không gây cảm giác đè nén
Trong sinh hoạt hàng ngày còn có không gian cá nhân, không gian này liên
quan đến môi trường, dân tộc, …
Ví dụ trong tàu xe, ô tô công cộng, không gian này nhỏ, còn trong gia đình
không gian này tương đối lớn
3.1.2. Tri giác tâm lý đối với chiều dài
- Phương chính tiền: cự ly tri giác tâm lý ngắn hơn 1/8 so với thực tế
- Phương trái, phải: khi khoảng cách trái – phải bằng nhau thì cự ly r t i giác tâm lý
và cự ly thực tế là tương đương. Khi khoảng cách trái – phải khác nhau thì phía
gần sẽ dài hơn thực tế, phía xa ngắn hơn thực tế
- Phương đỉnh đầu: chiều cao cảm giác tâm lý cao hơn thực tế 1/15. Khi phòng
rộng 15 ÷ 20 m2 và trần thấp hơn 2,3 m thì con người có cảm giác bị đè nén
3.1.3. Tri giác tâm lý đối với diện tích
- Khoảng cách không khác biệt là 1/10
- Diện tích tri giác khi vô thức chính xác hơn khi có ý thức vì tránh được nhiều tác
động gây nhiễu làm cho phán đoán thiếu chính xác
- Tri giác không gian: nữ phán đoán chính xác hơn nam nhưng lại dễ bị ảnh hưởng
bởi các nhân tố gây nhiễu (màu sắc, cửa sổ, ...) 43
Trong thiết kế cần lưu ý tác dụng tâm lý của người nhằm lợi dụng không
gian hợp lý, có hiệu quả và ngược lại thông qua thay đổi yếu tố cấu tạo nội thất (vị
trí cửa sổ, kích thước, phối màu, ...) để điều tiết không gian cảm giác
3.2 Màu sắc tác động đến tâm lý người
3.2.1. Màu sắc và hiệu ứng tâm lý tri giác
Màu sắc kích thích gây ra hiệu ứng tâm lý tri giác, gồm 6 loại:
- Cảm giác nhiệt độ: con người ở trong môi trường có màu sắc khác nhau sẽ có
cảm giác nhiệt độ khác nhau, trong đó có gam màu nóng (hồng, cam) và gam màu
lạnh (xanh, xám). Khi thiết kế nội thất, cần lợi dụng cảm giác nhiệt độ của màu
sắc để điều tiết môi trường nội thất
- Cảm giác khoảng cách: khoảng cách thực tế bằng nhau nhưng màu sắc khác nhau
sẽ tạo cảm giác khác nhau. Loại hiệu ứng tâm lý này dùng để điều tiết cảm giác
kích thước không gian nội thất
vàng, cam, đỏ, vàng lục, lục, tím, lam xa dần
- Cảm giác trọng lượng: độ sáng càng lớn thì cảm giác càng nhẹ. Ứng dụng nhiều
trong thiết kế các chi tiết trên cao nhằm tạo cảm giác ổn định và an toàn cho con người
đen, lam, hồng, cam, lục, vàng, trắng nhẹ dần
- Cảm giác nổi bật: do màu sắc ứng với bối cảnh nhất định gây ra sự chú ý. Trong
bối cảnh màu đen, xám thì cảm giác nổi bật ứng với màu vàng, cam, hồng, lục,
lam. Trong bối cảnh màu trắng, cảm giác nổi bật ứng với màu lam, lục, hồng, cam, vàng
vàng, cam, hồng, lục, lam Bối cảnh màu đen nổi bật giảm dần
lam, lục, hồng, cam, vàng Bối cảnh màu trắng nổi bật giảm dần
- Cảm giác kích thước: màu sắc vật thể khác nhau tạo ra cảm giác to, nhỏ khác
nhau. Vật thể có độ sáng cao, độ màu lớn sẽ cho cảm giác to
trắng, hồng, vàng, xám, lục, lam, tím, đen nhỏ dần
- Cảm giác tính cách: màu sắc có tác dụng làm cho con người hưng phấn hoặc trầm tĩnh, trong đó: 44
+ Màu hưng phấn: hồng, cam, vàng, tím hồng
+ Màu trầm tĩnh: lam, lam lục, tím lam
+ Màu trung tính: vàng lục, lục, tím
3.2.2. Ứng dụng màu sắc trong nội thất
- Xanh da trời: suy nghĩ thông suốt, hòa bình, ổn định, bình tĩnh, chân thành
- Màu đen, trắng: tinh tế, huyền bí, sức mạnh
- Màu đỏ: nhiệt tình, mạnh mẽ, lãng mạn
- Màu hồng: lãng mạn, nhạy cảm, tình yêu
- Xanh lá cây: tươi mới, thư giãn và cân bằng.
- Màu vàng: trí tuệ, vui vẻ, ấm áp
- Màu tím :kích thích, gợi cảm
3.3. Hình khối tác động ế đ n tâm lý người
Trong thiết kế nội thất cũng như thiết kế đồ mộc: sử dụng điểm, đường, mặt
sẽ đem lại hiệu ứng cảm giác khác nha u 3.3.1. Điểm
Nhằm mục đích gây sự tập trung chú ý cho con người. Điểm trang trí ở
những vị trí khác nhau trong bối cảnh, hình dạng khác nhau sẽ gây cảm giác khác nhau 3.3.2. Đường
Đường trong không gian gây cảm giác phương hướng
- Đường thẳng: Gây cảm giác nghiêm trang, đơn giản, trật tự, rõ ràng, cương trực, mang tính nam tính.
+ Đường nhỏ: tinh tế, mẫn cảm, mềm yếu
+ Đường thô to: gây cảm giác sảng khoái, dày nặng, chắc chắn, nghiêm
trang, vật nhấn mạnh nghiêm trang.
+ Đường dài: vật mang tính thời gian, tính tiếp diễn, cảm giác vận động tốc độ nhanh
+ Đường ngắn: Mang tính kích động, tính gián đoạn
- Đường cong: phong phú gây cảm giác mềm mại, động cảm, đẹp hoa lệ, nhẹ nhàng
uyển chuyển. Đường cong đứng ở góc độ sinh lý mang nữ tính. Đường cong có
dạng hình học, có dạng mang tính tự do phóng khoáng 45 3.3.3. Mặt
Hình thái mặt mang đặc tính thị giác rất quan trọng, thông qua chất liệu,
màu sắc sẽ có cảm giác không giống nhau: nặng nhẹ, to nhỏ, tỷ lệ, tương phản…
Mặt theo hướng hình học, mặt vô hình, mặt phẳng, mặt cong, mặt không theo quy luật
3.4. Chất liệu tác động tới tâm lý của người
- Cảm giác trọng lượng: vật liệu khác nhau gây ra cảm giác nặng nhẹ khác nhau.
Ví dụ: đá, kim loại gây cảm giác rất nặng. Gỗ cho cảm giác nhẹ hơn
- Cảm giác nhiệt độ: thông qua sự ảnh hưởng của màu sắc và xúc cảm, các vật liệu
khác nhau gây cảm giác khác nhau
Ví dụ: kim loại, gạch đá gây cảm giác lạnh; gỗ da, vải gây cảm giác ấm
- Cảm giác không gian: khi sử dụng ánh sáng, kết hợp với bề mặt chất liệu sẽ tạo
thành ánh sáng phản xạ, phân tán… gây cảm giác không gian khác nhau
Nếu bề mặt vật thể thô như sợi, lông tạo ra tia sáng phân tán, gây cảm giác
gần; bề mặt nhẵn bóng tạo ra nhiều tia phản xạ như thủy tinh, kim loại, gốm sứ, gây cảm giá c xa
- Cảm giác kích thước: thông qua đặc tính so sánh của thị giác, bề mặt phông và
nền khác nhau sẽ gây cảm giác kích thước không gian to nhỏ khác nhau
Ví dụ bề mặt vật thể rất bóng gây cảm giác như lồi ra ngoài; nếu bề mặt vật
thể thô và có sự tương phản lớn với bối cảnh, cảm giác kích thước vật được thu nhỏ lại .
- Cảm giác phương hướng: vật hoa văn không đều nhau sẽ gây cảm giác phương hướng khác nhau
- Cảm giác lực: bề mặt vật thể được làm bằng vật liệu cứng sẽ gây cảm giác vững
chắc, nếu làm bằng vật mềm gây cảm giác không gian thoải mái, co giãn
3.5. Một số tập tính hành vi của người trong môi trường sống
Con người có rất nhiều hành vi (tính) bản năng thích ứng môi trường, chúng
hình thành do tác dụng qua lại giữa môi trường và con người, loại bản năng này
gọi là tập tính hành vi của người. Dưới đây xin giới thiệu một số tập tính bản năng
thường thấy ở người.
3.5.1. Tập tính đi tắt đường gần
Để đạt đến mục đích dự định, người ta luôn có xu hướng chọn con đường
ngắn nhất, vì con người có tập tính hành vi đi tắt đường gần, vì thế khi thiết kế
kiến trúc, đường (xá) và nội thất cần phải xem xét đầy đủ tập tính này. Như hình
3.1 cho thấy, bên trái có thể thiết kế một lối đi, nếu không có lối đi, người ta có thể 46
dẫm lên thảm cỏ tạo ra một lối đi nhỏ. Phía bên phải thiết kế một bãi để xe đạp,
cũng có thể tránh được đi tắt đường gần, nhưng khi tiến hành thiết kế nội thất và
kiến trúc, cần thuận theo (hợp) tập tính của người để tiến hành thiết kế, nếu không
sẽ đưa đến phiền phức và không tiện lợi cho con người .
Hình 3.1. Tập tính hành vi đi tắt đường gần của con người
3.5.2. Tính nhận biết đường đ i
Người ta sau khi vào một nơi nào đó, nếu gặp nguy hiểm (thí dụ cháy…) sẽ
tìm đường cũ trở về, loại tập tính này gọi là tính nhận biết đường đi. Kết quả điều
tra hiện trường rất nhiều vụ cháy phát hiện rất nhiều nạn nhân do không tìm được
cửa thoát an toàn mà gặp tai nạn ở cửa cầu thang máy vì họ từ thang máy ra, cho
nên khi gặp tình huống khẩn cấp không biết đường ra, đáng tiếc là ở cửa cầu thang
máy không có cửa thoát hiểm an toàn, vì thế trong tình huống khẩn cấp, cầu thang
máy tự động đóng. Đặc biệt là trong tình huống hỗn loạn, con người càng biểu hiện
hành vi tập tính nhận biết đường đi. Vì thế, khi thiết kế cửa thoát hiểm nội thất cần
cố gắng đặt gần cửa vào và cần có chỉ dẫn vị trí và phương hướng rõ ràng.
3.5.3. Tập tính đi bên trái
Khi mật độ đi lại trong nội thất và quảng trường tương đối đông (trên 0.3
người/m2) thường vô ý chọn lối đi bên trái. Đây có thể liên quan đến ưu thế thuận
bên phải của con người mà bảo vệ bên trái. Loại tập tính này có ý nghĩa chỉ đạo
rất quan trọng đối với các nhà triển lãm và thứ tự xếp đặt trưng bày.
3.5.4. Tập tính rẽ trái
Con người có xu hướng tập tính hành vi rẽ trái, đi lại của đám đông người
trong công viên thể hiện rõ tập tính này và có nhà nghiên cứu phát hiện thời gian
rẽ trái ngắn hơn thời gian rẽ phải trong cùng một điều kiện. Rất nhiều sân vận động
(như đường chạy, trượt băng,…) đều rẽ trái (chiều ngược kim đồng hồ). Tập tính
này có tác dụng chỉ đạo trong thiết kế kiến trúc và lối đi trong nội thất, đường thoát nạn. 47
3.5.5. Tập tính theo số đông
Giả thiết khi trong nội thất xuất hiện tình huống khẩn cấp, luôn có một số
người đầu tiên tìm cách thoát nạn, lúc này mọi người xung quanh thường hành
động cùng phương hướng với những người này, đó là tác dụng của tập tính đại
chúng. Vì thế, thiết kế, hướng dẫn cửa thoát hiểm rất quan trọng.
3.5.6. Hiệu ứng tụ tập Rất n
hiều học giả nghiên cứu mối quan hệ giữa mật độ người và tốc độ bộ
hành, phát hiện khi mật độ người vượt quá 1.2 người/m2, tốc độ bộ hành xuất hiện
xu thế giảm rõ rệt. Khi mật độ đám người trong không gian phân bố không đều,
thì xuất hiện tượng đám người ngưng lại, nếu thời gian ngưng lại quá dài, sẽ dần
dần kết thành đám đông, hiện tượng này gọi là hiệu ứng tụ tập. Khi thiết kế lối đi
trong nội thất, nhất định phải tính đến mật độ người, không gian lối đi thiết kế hợp
lý, cố gắng đề phòng (ngăn chặn) phát sinh hiện tượng ngưng lại
3.6. Hành vi và cự ly giao tiếp giữa người -
người trong môi trườn g
3.6.1. Hành vi giao tiếp người - người
Hành vi là hoạt đông (phản ứng, cách cư xử) của con người trong quá trình
trao đổi giữa người với người.
Hành vi quan hệ giữa người - người trong không gian tiếp đón chủ yếu có:
- Quan hệ đông người trong phòng: phòng khách, khách sạn…
- Quan hệ khách trong phòng chiêu đãi: phòng khách, khách sạn…
- Quan hệ thảo luận hội đàm: phòng họp
- Quan hệ xã giao trong sinh hoạt hàng ngày- nhà ở…
3.6.2. Cự ly giao tiếp giữa người với người
Cự ly là khoảng cách giữa người với người trong giao tiếp Ứng dụng: khi thiết ế
k nội thất cần có những hiểu biết nhất định về hành vi
và cự ly giao tiếp để tránh sự khó xử. a) Cự ly khứu giác
- Trong vòng 1m người có thể ngửi thấy mùi hương phát ra từ đầu tóc quần áo;
- Trong vòng 3 m có thể ngửi thấy mùi nước hoa hoặc mùi khác có nồng độ tương đối cao.
- Ngoài 3 m chỉ có thể ngửi được mùi rất nồng b) Cự ly thính giác
- Trong vòng 7m có thể tiến hành nói chuyện bình thường
- Trong vòng 30m có thể nghe rõ người nói 48
- Vượt qua 35m có thể nghe được tiếng gọi nhưng không rõ ngôn ngữ.
Vì thế căn cứa vào mục đích sử dụng khác nhau bố trí không gian tiếp, nếu
vượt quá 30m nên sử dụng thiết ị b khuyếch đại âm. c) Cự ly thị giác
- Trong vòng 500 - 1000m căn cứ vào bối cảnh, chiếu sáng và động cảm có
thể phân biệt ra đông người;
- Trong vòng 70 - 100m có thể phân biệt ra giới tính của 1 người và nội
dung của hành vi, vì vậy thiết kế sân bóng ghế ngồi xa nhất cũng không nên >70m.
- Trong vòng 30m có thể nhìn rõ đặc trưng phần mặt của 1 người đầu tóc và tuổi tác;
- Trong vòng 20m có thể nhìn rõ nét mặt (ghế ngồi xa nhất ở rạp kịch cách
sân khấu không nên vượt quá 20m)
- Trong vòng 1 - 3m có thể tiến hành nói chuyện bình thường. d) Cự ly giao tiếp
Quan hệ giao tiếp quyết định cự ly giao tiếp và ngược lại. Khoảng cách giữa
người và người càng ngắn giao lưu tình cảm càng mạnh. Có 5 vùng không gian khác nhau:
- Vùng thân mật (từ 0 - 45cm) Vùng này được dành cho gia đình và những
người yêu nhau. Sự tiếp xúc gần gũi như ôm, chạm và thì thầm với nhau... chỉ dành
riêng cho các mối quan hệ cá nhân.
- Vùng riêng tư gần (45 - 60cm) Đây là khoảng cách được sử dụng tương
đối phổ biến ở Mỹ. Vùng này xuất hiện trong các cuộc gặp gỡ giữa bạn bè, người
quen và các đối tác đáng tin cậy.
-Vùng riêng tư xa (0,6 - 1,2m) Khoảng cách giữa các cá nhân khi tiếp xúc
với nhau cỡ một cánh tay. Trong vùng này, chúng ta có thể giao tiếp thoải mái mà
không sợ phải đụng chạm vào nhau.
-Vùng xã giao (từ 1,2 - 3,6m) Khoảng cách này phù hợp cho hầu hết các
mối quan hệ trong công việc hàng ngày như: gặp gỡ với những người mới quen
hoặc ở những cuộc họp trang trọng...
- Vùng đại chúng (trên 3,6m) Vùng này hầu như được sử dụng khi thuyết
trình, diễn thuyết trước công chúng. Mức độ khoảng cách tạo nên sự thoải mái
khác nhau tùy theo mỗi người. Khoảng cách giao tiếp giữa các cá nhân khác nhau
tùy vào mức độ tin cậy và sự thân thiết trong mối quan hệ của họ. Khoảng cách
càng xa, mức độ tin cậy càng thấp.
e) Cự ly giao tiếp sinh hoạt gia đình 49
Phòng sinh hoạt chung gia đình cự ly trao đổi trong vòng 4 m, quá lớn sẽ mất đi tình ả
c m thân thiết, vì thế phòng sinh hoạt chung 16-20 m2 là vừa.
f) Cự ly giao tiếp trong kinh doanh phục vụ
Kiểu gián tiếp: Giữa khách và người phục vụ có một khoảng cách không
gian lớn, như quầy phục vụ ở khách sạn, quầy doanh nghiệp ngân hàng, quầy Bar,
không gian này có hình và cố định. Cự ly trao đổi từ 0,45- 1,3 m.
Phục vụ kiểu tiếp xúc: Là hành vi giữa khách và người không có cách ly
như: cắt tóc, gội đầu, khám bệnh, ... khoảng cách trao đổi khoảng 0 - 0,45 m.
Phục vụ gần trước mặt: Phục vụ ăn uống, cự ly giao tiếp 0,45-1,3 m 50
Chương 4: ERGONOMICS TRONG THIẾT KẾ KHÔNG GIAN
NỘI THẤT VÀ ĐỒ MỘC
4.1. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm mộc
4.1.1. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm ngồi a. Độ cao mặt ghế
Là khoảng cách theo chiều thẳng đứng từ mặt đất lên bề mặt ngồi của ghế,
bề mặt ngồi của ghế có thể lõm, thông thường lấy khoảng cách từ đường viền của
bề mặt ngồi đến mặt ấ đ t là độ cao khi ngồi
Độ cao mặt ghế căn cứ vào chiều dài cẳng chân con người để xác định
- Đối với ghế ngồi làm việc: 380 – 450 (mm)
- Đối với ghế dạng thấp (phòng khách): 350 – 400 (mm)
- Đối với dạng ghế cao (quầy bar): 800 – 1000 (mm) b. Độ sâu ghế
Là khoảng cách giữa đường mép phía trước đến đường phía sau của bề mặt ngồi
Độ sâu ghế căn cứ vào khoảng cách từ đầu gối đến mông khi ngồi và trừ đi
1 khoảng trống để phần chân hoạt động khi ngồi
- Ghế ngồi làm việc: 380 – 420 (mm)
- Ghế dạng thấp: 450 – 500 (mm)
- Ghế dạng cao: 400 – 450 (mm) c. Độ rộng mặt ghế
Khoảng cách này cần phải có được một độ dư thích hợp cho quá trình vận
động để thuận tiện cho việc thay đổi tư thế theo thời gian
Độ rộng mặt ghế căn cứ vào bề rộng cơ thể người tại phần mông khi ngồi
và cộng thêm 1 khoảng dư thích hợp
- Ghế ngồi làm việc: 500 - 700 (mm)
- Ghế dạng thấp: 650 - 700 (mm)
- Ghế dạng cao: 400 – 450 (mm)
d. Độ cong của bề mặt ngồi
Độ cong ảnh hưởng trực tiếp tới sự phân bố áp lực của cơ thể từ đó dẫn đến
những cảm giác khác nhau 51
Để khắc phục nhược điểm này, mặt ghế thường được làm bằng vật liệu mềm như e. Lưng tựa ghế
Được xác định bởi góc giữa mặt ghế và lưng tựa. Thông thường, lưng tựa
hơi nghiêng về phía sau khi đó phần xương sống sẽ có được bề mặt tựa là tốt nhất
- Ghế ngồi làm việc: 93 - 1050, ghế hội họp: 110 - 1150
- Ghế dạng thấp: 103 - 1100 - Ghế dạng cao: 93 - 950 f. Tay vịn ghế
Tay vịn làm giảm sự mệt mỏi cho 2 vai và 2 cánh tay. Tay vịn quá cao hoặc
quá thấp đều làm cho phần vai không được buông xuống một cách tự nhiên, dễ phát sinh mệt mỏi
Để xác định độ cao tay vịn, người ta căn cứ vào khoảng cách từ mặt ghế
đến khuỷu tay khi ngồi và khoảng cách giữa hai tay vịn nên lớn hơn so với độ rộng của vai
4.1.2. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm nằm
a. Độ rộng của giường
Độ rộng hay hẹp của giường nằm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sự xoay lật của cơ thể khi ngủ
Độ rộng của giường đơn thông thường lấy bằng 2-2.5 lần so với chiều rộng
của vai người khi nằm ngửa, tức là độ rộng của giường đơn = (2-2.5)W; độ rộng
của giường đôi thông thường lấy bằng 3-4 lần so với chiều rộng của vai người khi
nằm ngửa, tức là độ rộng của giường đôi =(3-4)W b. Độ dài của giường
Là khoảng cách giữa hai tấm chắn đầu giường hoặc độ dài phần khung của giường
Theo chiều dài, cần phải xem xét đến độ duỗi thẳng của chân khi nằm, do
đó độ dài thực tế của giường cần phải lớn hơn chiều cao của cơ thể khi đứng, rồi
cộng thêm phần không gian dự trữ cho phần đầu và phần chân, thông thường lấy
chiều dài giường là 2000 mm c. Độ cao của giường 52
Là khoảng cách từ mặt giường tới mặt đất, độ cao của giường tương đương
với độ cao bề mặt ngồi của ghế
Đối với khoảng cách giữa hai tầng giường phải cần xem xét đến độ cao tĩnh
đảm bảo được vùng không gian cần thiết cho người khi ngồi trên giường d. Vật liệu bề mặt
Độ cứng, mềm của giường có quan hệ trực tiếp đến sự phân bố áp lực cơ
thể. Phần eo cách bề mặt giường 2-3cm, phần đầu (gối đầu) cách bề mặt giường 6- 8cm là hợp lý
Khi đệm giường quá cứng, sự phân bố áp lực cơ thể không đều, chỉ tập
trung ở những khu vực nhỏ, tuần hoàn máu cục bộ gây cảm giác khó chịu
Khi bề mặt giường quá mềm, phần lớn áp lực do các cơ mềm hứng chịu,
dưới tác dụng của trọng lực cơ thể thì phần eo bị lún xuống, phần xương sống thắt
lưng đang cong dần trở nên thẳng gây khó chịu cho người nằm
4.1.3. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm cất giữ đồ vật a. Độ cao của tủ
- Khu vực từ mặt đất đến đầu ngón tay khi người đứng buông thẳng tay.
Đây là khu vực không thuận tiện cho quá trình cất giữ, con người bắt buộc phải
ngồi xổm để thao tác, thông thường nó được dùng cất giữ những đồ vật ít sử dụng
- Khu vực thứ hai là khoảng cách lấy vai làm trục, tính từ đầu ngón tay duỗi
thẳng xuống dưới đến đầu ngón tay dơ thẳng lên cao. Đây là khu vực thuận tiện
nhất cho quá trình cất giữ đồ vật, có tần số sử dụng cao nhất, thị giác con người dễ quan sát đồ vật nhất
- Khu vực thứ ba là khoảng trên vùng với tới của tay dơ lên cao, con người
muốn thực hiện thao tác cất giữ cần phải đứng trên vật khác mới với tới được.
Khoảng không gian này dùng cất giữ những đồ vật rất ít khi dùng tới
b. Độ rộng và độ sâu của tủ Do kích thước, số l ợ
ư ng đồ vật được cất giữ, phương thức cất giữ quyết
định ngoài ra cũng cần căn cứ vào không gian nội thất ủ c a nơi cất giữ
4.1.4. Ergonomics trong thiết kế sản phẩm tựa, tì a. Độ cao mặt bàn
Độ cao mặt bàn có mối quan hệ mật thiết tới trạng thái và sự mệt mỏi của
cơ bắp khi con người hoạt động. Mặt bàn quá cao sẽ ảnh hưởng đến xương sườn,
gây bệnh cận thị, cơ bắp bị kéo căng, … tạo sự mệt mỏi làm giảm hiệu quả công 53
việc. Bề mặt bàn quá thấp gây ảnh hưởng đến xương sống, bụng bị nén ép, khó
khăn cho quá trình hô hấp và tuần hoàn máu, cơ lưng bị kéo căng gây mệt mỏi. Vì
vậy độ cao mặt bàn cần duy trì mối quan hệ với độ cao ghế ngồi, khoảng chênh
lệch này cần được tính toán hợp lý khi thiết kế.
b. Kích thước bề mặt bàn
Căn cứ phạm vi hoạt động của tay theo chiều ngang của con người ở tư thế
ngồi đồng thời xem xét đến tính chất và kích thước bề mặt bàn để đặt được các đồ
vật khác. Đối với loại bàn làm việc dùng cho 2 người ngồi đối diện hoặc 2 người
ngồi song song thì kích thước bề mặt bàn còn phải xem xét đến sự không ảnh
hưởng lẫn nhau về biên độ hoạt động của 2 người.
c. Không gian dưới mặt bàn
Đảm bảo chỗ đặt chân và hoạt động của chân, độ cao của phần không gian
này nên cao hơn đầu gối khi ngồi vắt chéo đồng thời cần lượng dư thích hợp cho
phần đầu gối hoạt động lên xuống. d. Màu sắc mặt bàn
Tạo phản ứng về mặt tâm lý và sinh lý của con người, ảnh hưởng nhất định
đến hiệu quả công việc. Không nên dùng màu sắc quá sáng vì mà quá sáng làm
cho thị lực mất tập trung, mỏi mắt. Hay vật liệu có tính dẫn nhiệt cao cũng khiến
con người không thoải mái do tay tiếp xúc trực tiếp và trong thời gian khá dài.
4.2 Ergonomics trong thiết kế nội thất nhà ở
4.2.1. Nhiệm vụ thiết kế
a. Khảo sát hiện trạng
Trang trí nội thất là phần tiếp nối của kiến trúc công trình. Bởi vậy, việc đo
đạc, khảo sát hiện trạng kiến trúc là phần không thể thiếu trong bước khởi động
công việc. Nếu công trình không được tiến hành khảo sát, kiểm tra đầy đủ, thiết kế
nội thất sẽ thiếu chính xác và không đạt hiệu quả như mong muốn.
b. Nghiên cứu nhu cầu và đặc điểm của đối tượng sử dụng
Chắc chắn không thể có một thiết kế nội thất tốt nếu không hiểu rõ những
đặc điểm về nhu cầu, tính cách cũng như sở thích của người sử dụng nó. Một phòng
ngủ cho người lớn, từ kích thước trang thiết bị, màu sắc cho đến phong cách…
phải khác phòng ngủ trẻ em.
c. Thiết kế công năng sử dụng
Thiết kế nội thất không chỉ để nhìn ngắm, mà trước hết phải tiện lợi cho
việc sử dụng. Trước khi đi vào tìm ý tưởng hay phong cách thẫm mỹ, cần phải bố
trí trang thiết bị công năng (bàn, ghế, giường, tủ…) trên mặt bằng. Thông thường 54
kiến trúc sư công trình, trong giai đoạn sơ phác thảo cũng đã vạch ra một số phương
hướng thông qua mặt bằng bố trí bàn ghế. Tuy nhiên, đó chỉ là những gợi ý và khi
thiết kế nội thất, công việc bố trí trang thiết bị này rất quan trọng.
d. Tìm phong cách chủ đạo
Phong cách thiết kế là nhân tố chính tác động đến cảm nhận thẫm mỹ của
mọi người khi bước vào không gian nội thất. Đôi khi các nhà thiết kế không cần
tìm ý tưởng chủ đề của riêng mình, mà đưa ra các phong cách tiêu biểu như cổ
điển, hiện đại ... và đi theo một trong số những khuynh hướng này. Từ dó, dựa vào
tư duy sáng tạo của mình để điều chỉnh, phối kết hợp các yếu tố đó lại để đạt được
yêu cầu sử dụng. Một yếu tố quan trọng trong việc tìm phong cách là phong cách
thiết kế nội thất không thể mâu thuẫn với phong cách mà kiến trúc sư đã gửi gắm
vào công trình. Một công trình có cấu trúc thanh thoát, đơn giản và hiện đại không
nên có không gian nội thất ầ
đ y gờ chỉ, vòm cuốn rườm rà.
e. Thiết kế màu sắc, vật liệu
Ở giai đoạn này, nhà thiết kế dựa vào ý tưởng chủ đạo và phong cách nội
thất, từ đó lựa chọn màu sắc chủ đạo, vật liệu hoàn thiện, ốp lát cho các thành phần
cố định. Các kiến thức về bố cục tạo hình, về thẩm mỹ, phối màu sẽ phát huy tác
dụng ở giai đoạn này. Ngoài ra nhà thiết kế phải thông hiểu nhiều chủng loại vật
liệu hoàn thiện như sơn, veni, vải bọc, gạch ốp… phải am tường từ tính năng sử
dụng cho đến kỹ thuật thi công lắp đặt và cả giá thành, để chọn lựa vật liệu phù
hợp với phong cách và có giá tương ứng phù hợp với kinh tế của chủ nhà. Các
công ty thiết kế nội thất thường tổ chức một thư viện vật liệu, được tập hợp và cập
nhật thường xuyên từ các nhà cung cấp khiến mảng việc này của nhà thiết kế nội
thất có phần dễ dàng hơn.
f. Thiết kế, lựa chọn trang thiết bị
Công việc thiết kế và bố trí bàn, ghế, tủ… không chỉ phục vụ cho công năng
sử dụng mà còn là yếu tố quan trọng để tạo ra phong cách kiến trúc. Có thể lựa
chọn các mẫu bàn ghế từ catalog có sẵn do các nhà sản xuất cung cấp nếu phù hợp.
Tuy nhiên, đối với một thiết kế nội thất cao cấp, khó có thể tìm được đầy đủ các
loại bàn ghế trên thị trường vừa hài hòa với nhau vừa đúng ý đồ trang trí của nhà
thiết kế. Vì thế nhà thiết kế nội thất có khi phải kiêm luôn vai trò thiết kế bàn ghế.
Các công ty thiết kế nội thất chuyên nghiệp thường có một bộ phận thiết kế bàn
ghế, kết hợp với các xưởng sản xuất để đưa vào công trình các sản phẩm thống
nhất về phong cách thẩm mỹ và ý đồ thiết kế. g. Giám sát thi công 55
Cũng như kiến trúc sư thiết kế công trình, người thiết ế k nội t ấ h t cũng phải
theo dõi quá trình thi công một cách thường xuyên. Quá trình giám sát thi công
thường diễn ra khi công trình đã hoàn thành cơ bản, ở trong không gian được che
chắn, không phải dầm mưa giãi nắng,... Tuy nhiên, việc giám sát nội thất lại không
hề đơn giản. Đó là việc phải chọn lựa, kiểm tra hàng trăm loại vật liệu hoàn thiện
để đảm bảo chúng đạt tiêu chuẩn thiết kế và phối hợp hài hòa với nhau. Ngoài ra
phải giám sát kỹ thuật thi công để đảm bảo các chi tiết trang trí được thực hiện
đúng với ý đồ của nhà thiết ế k .
4.2.2. Một số không gian nội thất cơ bản
a. Không gian nội thất phòng khách
Phòng khách là nơi quan trọng nhất trong một ngôi nhà, bởi vậy thiết kế nội
thất phòng khách luôn được chú trọng.
Hình 4.1. Không gian cần thiết bố trí bộ bàn ghế tại phòng khách 56
Hình 4.2. Khoảng cách tối thiểu giữa 2 ghế khi bố trí vuông góc nhau
Hình 4.3. Độ cao tầm với và phạm vi quan sát tại tủ rượu 57
Hình 4.4. Không gian nội thất phòng khách 58
b. Không gian nội thất phòng bếp
Hình 4.5. Không gian thích hợp trong phòng bếp khi nấu nướn g
Hình 4.6. Không gian thích hợp khi thao tác trong phòng bếp 59
Hình 4.7. Không gian nội thất phòng bếp 60
c. Không gian nội thất phòng ngủ
Hình 4.8. Không gian hoạt động đối với tủ quần áo
Hình 4.9. Kích thước hợp lý cho thao tác đối ớ
v i tủ quần áo 61
Hình 4.10. Không gian tối thiểu khi bố trí giường 2 tầng
Hình 4.11. Không gian tối thiểu khi bố trí phòng 2 giường đơn 62
Hình 4.12. Không gian nội thất phòng ngủ 63
d. Không gian nội thất phòng tắm, phòng vệ sinh
Hình 4.13. Khoảng cách tối thiểu các thao tác trong phòng tắm
Hình 4.14. Kích thước thiết bị trong phòng tắm, vệ sinh
Hình 4.15. Không gian bố trí thiết bị trong phòng tắm – vệ sin h 64
Hình 4.16. Không gian phòng tắm – phòng vệ sin h 65
4.3. Ergonomics trong thiết kế môi trường thương nghiệp
Hành vi thương nghiệp là hành vi tác dụng qua lại giữa người mua hàng –
người bán hàng. Thiết kế nội thất cửa hàng phải căn cứ vào đặc trưng và biểu hiện
của hành vi thương nghiệp, thiết kế được không gian cửa hàng và môi trường để
người bán và người mua thực hiện được hành vi mua – bán thuận lợi.
4.3.1. Hành vi tiêu dùng và môi trường hàng hoá
a. Quá trình tâm lý hàng hoá
- Nhận thức: chú ý hàng hoá tạo ra mong muốn. Thông qua quảng cáo, các giác
quan của con người sẽ tiếp nhận thông tin, tạo ra nhận thức đối với sản phẩm
- Hứng thú: ảnh hưởng của môi trường không gian hàng hoá, nếu nhận thức thấy
sản phẩm đủ hấp dẫn sẽ tạo ra hứng thú muốn mua hàng
- Ý chí: mong muốn mua hàng liên quan đến nhu cầu sinh lý và tâm lý đối với sản
phẩm. Nhu cầu là động cơ để mua hàng (nhu cầu sinh lý) nhưng với những người
dạo chơi thì các nhân tố kích thích của môi trường hàng hoá (như quảng cáo) có
thể dẫn đến hành vi mua hàng để thoả mãn tâm lý.
b. Tâm lý hàng hoá đối với yêu ầ c u môi trường hàng hoá
- Môi trường hàng hoá thuận tiện: thuận lợi cho người mu a
- Tính lựa chọn: sắp xếp sản phẩm cùng loại vào một khu vực giúp người mua dễ lựa chọn
- Tính phân biệt: tạo ấn tượng bởi màu sắc, cách bài trí, ... để người mua sẽ còn quay lại
- Tính dễ chịu: bao gồm môi trường xung quanh gian hàng như bãi đỗ xe, vấn đề
thông gió, ánh sáng, thái độ phục vụ, ...
- Tính an toàn: đảm bảo đủ không gian cá nhân, thiết bị phòng chữa cháy, đường
thoát hiểm, ... tạo cảm giác an toàn cho khách. Ngoài ra chất lượng và giá cả hợp
lý cũng tạo cho người mua cảm giác an toàn
4.3.2. Hình thức và đặc điểm không gian cửa hàng
- Quầy bán hàng: đơn giản, địa điểm hợp lý, thiết kế tạo ấn tượng tốt
- Cửa hàng loại nhỏ và vừa: cửa hàng quần áo, đồ trang sức, giầy dép, bách
hoá, ...cần thiết kế không gian mở để thuận tiện cho khách lựa chọn. Cần chú ý vấn
đề mất an ninh đặc biệt với các cửa hàng trang sức vàng bạc (bố trí tủ kính)
- Cửa hàng tự chọn vừa và nhỏ: đơn giản, sạch sẽ, chú trọng tính công năng
- Cửa hàng bách hoá loại lớn: hàng hoá phong phú, bố trí hàng theo tầng trên kệ
- Siêu thị: chú trọng công năng để khách lựa chọn và quản lý qua máy tính 66
- Trung tâm thương mại: công năng đầy đủ, tập trung vào không gian công cộng
thoả mãn nhu cầu: dạo chơi, mua hàng, vui chơi ăn uống, ...
4.3.3. Tổ hợp không gian cửa hàng và xây dựng bầu không khí trong môi
trường thương nghiệp
a. Hành vi của khách hàng và dẫn dắt môi trường của cửa hàng
- Chỉ dừng lại ở cửa, không vào trong cửa hàng
- Đi từ cửa này đến cửa khác, đi qua cửa hàng
- Dạo một vòng không gian trong cửa hàng
- Khách hàng dừng một thời gian tương đối dài ở không gian của bộ trong cửa hàng.
- Đi vòng vèo trong cửa hàng và dừng lại nhiều lân
- Nhiều lần vòng đi vòng lại trong cửa hàng
Vì vậy khi thiết kế cần lưu ý:
- Cửa vào lùi lại, kết hợp với tủ kính làm nổi bật không gian
- Lợi dụng ánh sáng đèn đặc biệt dẫn dắt khách hàng từ cửa vào cửa hàng rồi vào sâu bên trong.
- Lợi dụng tạo hình cửa vào kỳ lạ thu hút khách hàng vào cửa hàng.
- Lợi dụng ánh sáng đèn nhấp nháy (ban đêm) dẫn dắt khách hàng.
- Cửa vào cửa hàng phải bố trí biển hướng dẫn hàng hoá, các tầng phải có
chỉ thị, dẫn dắt hành vi mua hàng của khách hàng.
b. Cấu thành, định vị và phân giới không gian trong cửa hàng
(1) Cấu thành không gian: Không gian trong cửa hàng bao gồm 4 bộ phận:
Không gian hành vi, không gian tâm lý, không gian sinh lý và thực thể xung
quanh. Không gian hành vi bao gồm đường đi, nơi nghỉ, nơi trả tiền và không gian
bán hàng. Không gian tâm lý và không gian sinh lý bao gồm những không gian dễ
chịu yêu cầu nh thị giác, thính giác và khứu giác (thông gió),...
(2) Không gian hành vi: Hàng hoá bố trí trưng bày như thế nào trong cửa hàng?
- Hàng giá cao, lượng tiêu thụ ít thường để ở nơi tương đối khuất
- Hàng hoá tiêu thụ lớn thờng để ở nơi dễ thấy
- Một số hàng thường dùng chất lượng tốt, giá rẻ ở cửa mặt cửa hàng để thu hút khách hàng.
(3) Phân ranh giới không gian: Việc phân chia hợp lý không gian hàng hoá
trong cửa hàng cũng có ảnh hởng rất lớn đến hành vi tiêu dùng. 67
Một số hình thức phân chia không gian điển hình:
1- Lợi dụng quầy, giá, ghế nghỉ hoặc vách ngăn để chia ngang không gian.
2- Thiết kế không gian theo chiều thẳng đứng của cửa hàng, giữa các tầng
mở các cửa thông nhau, làm cho trên dưới liên thông để phân chia không gian kinh
doanh, còn có thể cải thiện chiếu sáng và làm giảm cảm giác đè nặng của không gian.
3- Lợi dụng xử lý đặc biệt của sàn và trần nhà như cửa trời cục bộ, nâng cao
hoặc hạ thấp cục bộ sàn nhà có thể phân chia không gian.
4- Lợi dụng màu sắc và độ chiếu sáng khác nhau của đèn cũng có thể tạo
nên tác dụng phân chia không gian hàng hoá
Hình 4.17. Không gian nội thất cửa hàng quần áo
Hình 4.18. Không gian nội thất cửa hàng thời trang 68
Hình 4.19. Không gian nội thất nhà sách
c. Xếp đặt và trưng bày hàng hoá, lối đi trong cửa hàng
- Hàng hoá thờng lợi dụng tủ kính, quầy và giá để trng bày. Quầy thường cao 90-
100 cm, sâu khoảng 50-60 cm. Giá hàng thường cao khoảng 2.4 m, sâu 40-70 cm.
- Chiều rộng của lối đi trong cửa hàng phải thoả đáng, xem xét không gian khách
hàng mua hàng trước quầy (40 cm), mỗi dòng người đi 55 cm, nếu 2 bên đều có
quầy hàng, thì chiều rộng lối đi là:
W = 2 x 40 x 55 x N; Trong đó: N - số dòng ngời (thường tính 2-4 dòng)
d. Bầu không khí môi trường cửa hàng
- Trần nhà cửa hàng có thể lợi dụng đặc điểm tính hướng ánh sáng, có thể
không làm cửa trời hoặc cửa trời cục bộ. Sàn nhà nên dùng gạch hoặc đá chống
trơn, sàn nhà quá bóng trơn ảnh hưởng đến đi lại và an toàn.
- Phải lợi dụng ánh sáng đèn để chiếu sáng môi trường (cửa hàng), chiếu
sáng cục bộ (hàng hoá) và chiếu sáng nghệ thuật (điểm cảnh). Màu sắc lợi dụng
phải hợp lý, đối với những cửa hàng loại lớn thờng dùng (ánh sáng) sắc lạnh thích
hợp, còn những cửa hàng chuyên nghiệp đặc biệt dùng (ánh sáng) sắc ấm tạo cảm
giác ấm nồng. Độ chiếu sáng tổng thể của cửa hàng phải sáng sủa 69
4.4. Ergonomics trong thiết kế cửa hàng ăn uống
Cửa hàng ăn uống cần căn cứ vào hành vi ăn uống để bố trí chỗ ngồi đảm
bảo tính riêng tư nhất. Không gian thiết kế phải phù hợp với nhu cầu cửa hàng, sau
đó mới tính đến môi trường thị giác, môi trường thính giác, môi trường khứu giác, ...
Trong một môi trường dễ chịu, yên tĩnh thì con người dễ dàng hưởng thụ không
chỉ vật chất mà cả tinh thần
Nguyên tắc chủ yếu thiết kế nội thất phòng ăn:
- Chọn và thiết kế bàn ghế
- Xếp chỗ ngồi: đảm bảo sự riêng tư nhất định - Môi trường ánh sáng
- Sử dụng sắc màu chủ đạo - Lục hoá nội thất
- Chất liệu mặt tiếp xúc không gian: tường, trần, sàn
- Thiết kế các bộ phận nhỏ: rèm cửa sổ, khăn trải bàn, tạo hình dụng cụ đặt
bàn, trang phục nhân viên, ...
- Sử dụng hiệu quả âm than h
- Thông gió và điều hoà không khí
- An toàn phòng chống cháy, nổ
Hình 4.20. Bố trí nội thất cửa hàng ăn uốn g 70
TÀI LIỆU HỌC TẬP
1. Nguyễn Đức Hồng, Nguyễn Hữu Nhân (2004), Giáo trình nhân trắc học
ergonomic, Nhà xuất bản ĐHQG Hà Nội
2. Lý Văn Lâm (2001), Ergonomics trong thiết kế nội thất kiến trúc và đồ mộc,
Nhà xuất bản Lâm nghiệp Trung Quốc
3. Wolfgang Nutsch, (2014), Các quy tắc cơ bản về thiết kế đồ gỗ & nội thất, NXB Hải Phòn , g Hải Phòng
4. Julius Panero and Martin Zelnik (1979), Human dimension & Interior space:
A source book of design reference standards. The whitney library of design, New York
5. Waldemar Karwowski (2011). Human Factors and Ergonomics in
Consumer Product Design: Methods and Techniques. Taylor & Francis Group: CRC Press
6. Alvin R. Tilley; Henry Dreyfuss associates, (1993), The measure of man
and woman: Human factors in design, The whitney library of design, New York
7. Scott Openshaw, Allsteel and Erin Taylor, Allsteel (2006). Ergonomics and
Design - A Reference Guide. Allsteel Inc.
8. Nilgün OLGUNTÜRK and Halime DEMİRKAN (2009). Ergonomics And
Universal Design In Interior Architecture Education. METU Journal of the
Faculty of Architecture. 2009/2 (26:2) p: 123-138.
9. Marcelo M. Soares and Francisco Rebelo (2017). Ergonomics in design:
methods and techniques. Taylor & Francis Group: CRC Press
10. R. S. Bridger (2018). Introduction to Human factors and Ergonomics:
fourth edition. Taylor & Francis Group: CRC Press
11. R. S. Bridger (2003). Introduction to Ergonomics. Taylor & Francis Group: CRC Press 71

Bài giảng Ergonomics trong thiết kế nội thất - Công nghiệp và Kiến Trúc | Đại học Lâm Nghiệp

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Ergonomics trong thiết kế nội thất - Công nghiệp và kiến trúc | Đại học Lâm Nghiệp