Bài giảng môn Đại cương dược liệu | Đại học Y khoa Vinh

Bài giảng môn Đại cương dược liệu | Đại học Y khoa Vinh. Tài liệu được biên soạn dưới dạng file PDF gồm 69 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới. Mời bạn đọc đón xem!

Trường:

Đại học Y khoa Vinh 48 tài liệu

Thông tin:
69 trang 6 tháng trước

Bình luận

Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để gửi bình luận.

Bài giảng môn Đại cương dược liệu | Đại học Y khoa Vinh

Bài giảng môn Đại cương dược liệu | Đại học Y khoa Vinh. Tài liệu được biên soạn dưới dạng file PDF gồm 69 trang, giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới. Mời bạn đọc đón xem!

105 53 lượt tải Tải xuống
10/1/2024
1
2
Nội dung bài học:
1. Định nghĩa của môn học
2. Lịch sử Dược liệu trên thế giới & Việt Nam
3. Vị trí của Dược liệu trong ngành y tế và nền kinh tế
4. Công việc thu hái và bảo quản
5. Các phương pháp đánh giá dược liệu
6. Sơ bộ các kỹ thuật chiết xuất, phân lập và xác định cấu
trúc các chất
10/1/2024
2
ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC
Dược liệu
Materia medica (Dioscorides-78 tcn.) / Matière
medical Pharmacognosy (Seydler-1815) /
Pharmacognosie
Pharmakon
thuốc
gnosis
hiểu biết
PHARMACOGNOSY
DƯỢC LIỆU HỌC
3
Tổng hợp Tự nhiên
10/1/2024
3
Dược liệu học môn khoa học nghiên cứu về các
nguyên liệu làm thuốc nguồn gốc tự nhiên (động vật,
thực vật hay khoáng vật)
Dược liệu học môn khoa học nghiên cứu về các
nguyên liệu làm thuốc có nguồn gốc sinh học
ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC
10/1/2024
4
10/1/2024
5
10/1/2024
6
Theo thần thoại Hy Lạp, một lần, thần Esculape
đến thăm một người bạn bị bệnh, ông trông thấy một
con rắn độc đang vào nhà đã đánh chết nó. Ngay
sau đó, một con rắn khác lại tiến vào trên miệng
ngậm một cỏ đến mớm cho đồng loại vừa mới bị
đánh chết. Kỳ lạ thay, con rắn chết bỗng hồi sinh.
Esculape tình c biết được thứ cỏ lạ đấy,
nghiên cứu tìm hiểu thêm, từ đó trở thành một thần y
chữa bệnh cứu sống rất nhiều người. Trên thiên đình,
thần vương Jupiter thấy thế, sợ tài năng của Esculape
sẽ làm cho loài người thoát khỏi luật sinh tử, nên đã sai
độc nhãn quỷ Cyclope tạo ra sét đánh chết vị y sư.
Cũng nhờ cha thần Apollon xin, nên được thần
vương Jupiter cho lên lại chùm sao Nhân
(Sagittaire)….
Từ đó, Escupale được n vinh n vị thần y
khoa, thường lấy hình ảnh hai con rắn quấn quanh
cái gậy của người làm biểu tượng cho ngành y Dược
10/1/2024
7
13
LỊCH SỬ NGÀNH C
Cổ đại
Trung cổ
Cận đại
Hiện đại
Cổ đại
Dược liệu học mẹ củamọi khoa học
J.Schleiden(1804-1881)
LỊCH SỬ NGÀNH C
10/1/2024
8
LỊCH SỬ NGÀNH C
Cổ đại
- Trung Hoa
- Ấn Độ
- Assyri Babylon
- Ai cập
- Hy lạp La
15
Y học Trung oaH
Bắt nguồn tư rất sớm (2700 tcn.)
Hê thống ly luận hoàn chỉnh
Không suy tàn
Hiện vẫn tiếp tục sư dụng va phát
triển
Trung Y, Trung Dược
TCM (Traditional Chinese Medicine)
Y học (cổ truyền) Phương đôn (Oriental g Medicine)
LỊCH SỬ NGÀNH C
16
10/1/2024
9
Thần nông (2700 tcn):
Thần nông bản thảo
Hoàng đế (2637 tcn)
Nội kinh
LỊCH SỬ NGÀNH C
17
Y học Trung hoa
Trương Trọng Cảnh (142-220)
Thươnghànluận
Thời Trân (1518-1593)
Bảnthảocươngmục
18
Y học Trung oaH
LỊCH SỬ NGÀNH C
10/1/2024
10
LÝ THỜI TRÂN
(1518 - 1593)
BẢN THẢO CƯƠNG MỤC
本草
本草
本草
本草本草
綱目
綱目
綱目
綱目綱目
Một từ điển bách khoa của Trung
Quốc về dược vật học được thầy
thuốc Thời Trân biên soạn
vào thế kỷ 16 nhà Minhđầu thời .
Đây được coi là tác phẩm y học
hoàn chỉnh và chi tiết nhất trong
lịch sử Đông y.
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học Ấn Độ
4000 1000 năm tcn.
Ayurveda: Khoa học sự sống
Thuật dưỡng sinh (Yoga)
Phép dinh dưỡng
Charaka (200 scn.): 500 phương thuốc
Susruta (400 scn.): 750 cây thuốc
20
10/1/2024
11
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học Assyri - Babilon
Sumerian- kiến thức chữa bệnh (3500 tcn.)
250 loài TV + 150 Khoáng vật
A nguỳ, Kỳ nham, Camomilla, Mandagora,
Cam thảo, Nghệ, Lựu, Anh túc v.v...
Dạng thuốc: Dầu, mật ong, rượu, dịch ép...
Cách dùng: uống, đắp, thụt tháo.
Hammurabi (Tkỷ 18 Tcn.)
Asshurbanipal (688-626 Tcn.)
21
22
Y học Ai cập
3000 – 2500 năm Tcn.
Papyrus ( ) G.M. Eber và E. SmithCyperus papyrus
Thuật ướp xác
700 phương thuốc
Aloe, Hyoscyamus, Mandagora, Thuốc phiện, Dầu Thầu dầu, Hoè,
Mướp đắng, Chà là, tannin, hành.
Dạng thuốc: Nước, rượu, mỡ, hoàn, toạ dược
Dần đi vào phép phù thuỷ, ma thuật (sau 1600 Tcn.)
LỊCH SỬ NGÀNH C
10/1/2024
12
Y học Ai Cập
LỊCH SỬ NGÀNH C
Imhotep 2667- 2648 tcn.
23
Y học Hy Lạp
1000 năm tcn, cực thịnh vào 600 500 tcn
Phát triển từ y họcAi cập cổ đại
Asclepius
Hyppocrates
LỊCH SỬ NGÀNH C
24
10/1/2024
13
Ông tổ Y học
(460-370 TCN)
Hippocrates
Ngoài những
công trình về giải
phẫu, sinh lý, ông
còn đưa vào sử
dụng hơn 200 cây
thuốc
Tôi sẽ chỉ dẫn mọi chế độ lợi cho người bệnh
tùy theo khả năng sự phán đoán của tôi, tôi s
tránh mọi điều xấu bất công.
Tôi sẽ không trao thuốc độc cho bất kỳ ai, kể cả khi
họ yêu cầu cũng không tự mình gợi ý cho họ;
cũng như vậy, tôi cũng sẽ không trao cho bất cứ
người phụ nữ nào những thuốc gây sẩy thai.
Tôi suốt đời nh nghề trong s thân thiết.
Tôi sẽ không thực hiện những phẫu thuật mở bàng
quang dành công việc đó cho nhưng người
chuyên. vào bất cứ nhà nào, tôi cũng chỉ lợi
ích của người bệnh, tránh mọi hành vi xấu xa, cố ý
đồi bại nhất tránh m d phụ nữ thiếu
niên tự do hay lệ. tôi nhìn hoặc nghe thấy
trong hội, trong c ngoài lúc hành nghề
của tôi, tôi sẽ xin im lặng trước những điều không
bao giờ cần để lộ ra coi sự kín đáo trong trường
hợp đó như một nghĩa vụ .
26
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học La
Thừa hưởng thành tựu của y học Hy lạp
nguồn gốc của y học phương tây
Suy vong: 476 scn.
Celsus (Đầu tnk 1):
“De Medicina”
ảnh hưởng lớn tới y học phương Tây
10/1/2024
14
27
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học phương Tây
Phát triển từ Y học Hy lạp La mã
Bắt đầu từ 476
Các giai đoạn:
Thời Trung cổ
Thời Phục hưng
Thời cận đại
Thời Hiện đại
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học phương Tây
Thời Trung cổ (Tk 5 -14)
Ảnh hưởng của giáo hội
Y học không phát triển
Các hiệu thuốc: Thế k 7-8
Ảnh hưởng của y học A rập
Avicen (980 – 1037) (A rập)
Các phường hội: Pháp Tk 13-14
Thời Phục hưng (1300 1650)
Khoa học phát triển
Y học phát triển
Giả kim thuật (alchemia) ra đời
28
10/1/2024
15
Y học phương Tây
LỊCH SỬ NGÀNH C
Paracelsus 1490 - 1541
Theophastus Philipus Aureolus Bombatus von Hoheinhem
Thuyết về Quinta essentia (quintessence)
Chiết hoạt chất
Sử dụng độc vị
21
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học phương Tây
Thời Cận đại
Kỷ ánh sáng (1650 1750)
1700: Dược tách khỏi Y
Vườn cây thuốc
Khoa học phát triển
Thực vật học Hoá học
22
10/1/2024
16
LỊCH SỬ NGÀNH C
Y học phương Tây
Thời Hiện đại
Carolus Linnaeus: danh pháp cho động thực vật.
Karl Winhelm Scheele: Các acid thực vật (cuối thế kỷ 18).
Friederich Sertűrner: Morphin từ thuốc phiện (1806)
Hoá dược ra đời: tách khỏi ợc liệu học (1842)
Schleiden: tầm quan trọng của khảo sát học (1857).
Eijkman: .vitamin (1896)
2/1
3/
J
20
o
20
hn Abel: chiết được epine
B
p
h
M
r
Ô
i
N
n
-
ỢC
n
L
IỆU
i ết tố (1897).
23
Dioscorid
(TK 1 Tr. CN) “Dược liệu học”
“De Materia medica”
tả hàng ngàn cây tác dụng
chữa bệnh
10/1/2024
17
ÔNG TỔ NGÀNH DƯỢC
THẾ GIỚI - Galien
(131-201)
Ông đã viết hơn 500 quyển sách về thuốc, đặc biệt là
các phương pháp bào chế thuốc.
Ông chính người đầu tiên
đã đưa ngành dược lên một vị
trí xứng đáng, do đó ông được
tôn vinh Tổ của ngành
Dược thế giới tên của ông
được đặt cho tên của một
môn học lớn trong ngành
dược: Pharmacie gallénique-
Bào chế học
Y học Việt Nam
LỊCH SỬ NGÀNH C
BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 34
10/1/2024
18
Răng đen ai nhuộm cho mình
Cho duyên mình đẹp, cho tình anh say?
Một thương tóc bỏ đuôi gà,
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên,
Ba thương má lúm đồng tiền,
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua
Vào thời kỳ Hồng Bàng
(2879 TCN)
Vào thời kỳ Hồng Bàng
(2879 TCN)
Biết uống chè vối cho dễ
tiêu; dùng gừng, hành, tỏi để
làm gia vị để phòng bệnh.
TUỆ TĨNH
(1330-..) huyện Cẩm Giàng, phủ
Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương
1. HỒNG NGHĨA GIÁC TƯ Y THƯ
2. NAM DƯỢC THẦN HIỆU
Thánh tổ
thuốc
Nam.
Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần
Thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện
hình
Đại y
Thiền
sư,
Ai về phương
Nam cho tôi về
với”.
Tiến sĩ Nguyễn Danh Nho đã
sao chép bia mộ và tạc khắc
bia đá mang về quê hương.
10/1/2024
19
HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG
Ông già lười biếng
(1720 - 1791)
Lê Hữu Trác
thôn Văn Xá, làng Liêu Xá, phủ
Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương
HẢI THƯỢNG Y TÔNG TÂM LĨNH
“Thuốc thang sẵn có khắp nơi
Trong vườn ngoài ruộng trên đồi dưới
sông
Hàng ngàn thảo mộc thú rừng,
Thiếu thuốc bổ thuốc công quanh
mình.”
GS. TS. ĐỖ TẤT LỢI
(1919 - 2008)
- Những cây thuốc, vị
thuốc Việt Nam
- Dược liệu học
những vị thuốc Việt
Nam
Nhà nghiên cứu dược học nổi
tiếng, “cây đại thụ” của nền y học
cổ truyền Việt Nam.
Nghiên cứu y học cổ truyền là tìm ra
những điều mà y học hiện đại chưa biết.
10/1/2024
20
một đơn vị bộ đội đóng Thủ Đức thời kháng chiến chống
Pháp, ăn phải nấm độc, cả đơn vị bị ngộ độc, bất tỉnh. Mấy bác trong
vùng đều chịu, không biết cách chữa. Bác Phạm Ngọc Thạch đến thăm
đơn vị đúng lúc ấy, ông vận dụng kiến thức học được t Trường Đại học
Y Paris, lẽ một phần do thuốc men thiếu thốn vùng kháng chiến, nên
ông cũng không chữa được.
Lúc đó, nông dân chủ nhà (chưa biết chữ) nói như đinh đóng
cột: "Các chú không chữa được thì để tôi chữa cho". Bác Phạm Ngọc
Thạch hỏi xem định chữa bằng cách nào. bảo: "Miễn khỏi thì thôi,
các chú không cần biết!".
đi ra sau nhà, nhóm bếp rang một thứ đó, độ 15-20 phút
trở ra, rót từ chiếc bình tích lớn một thứ nước đổ vào miệng mỗi bệnh
nhân một chén. Thật k lạ! Chưa đầy 10 phút, cả đơn vị đều tỉnh lại
khoẻ khoắn như chưa từng ăn phải nấm độc.
Các bác gặng hỏi, chỉ mủm mỉm cười: "Tôi không nói,
tôi nói ra thì các chú cho tôi... đi tù!".
Rồi đơn vị chuyển đi, việc quân bận rộn, mọi người yên trí
muốn giữ riêng cho mình bài thuốc cổ truyền. Bác Phạm Ngọc
Thạch cũng yên trí như vậy suốt 20 năm.
Đến năm 1969, ông kể chuyện đó cho tôi nghe (lời GS Đỗ
Tất Lợi). Tôi trả lời ông Thạch:
- Thưa anh, thang thuốc đó sách thuốc cổ của ta đã ghi!
- Anh thử dịch tôi xem!
10/1/2024
21
"Tôi liền dịch ra đánh máy 5 trang đặc chữ đưa ông xem.
Trong đó hàng chục thang khác nhau dùng phân người để
chữa bệnh. nông dân hẳn đã dùng cách này! Bác Phạm
Ngọc Thạch kinh ngạc liền chỉ định cho mấy dược nghiên cứu
xem chất trong phân thể trị ngộ độc nấm. Hoá ra phân
người thải ra potassium. Đem phân rang lên, trong tro của
toàn potassium, pha vào nước thể chữa được những cơn
choáng như trường hợp ngộ độc nấm trên".
Thà được cứu sống một cách ngu ngốc còn hơn chết một
cách thông minh.
“Khi tôi dùng ích mẫu, ngải cứu chữa bệnh kinh nguyệt
không đều thì tôi phát hiện ra đơn thuốc ấy làm hạ được
huyết áp. Sau tôi chỉ dùng đơn thuốc ấy để hạ huyết áp thì tác
dụng rất tốt.”
Tôi chỉ nhờ Tây y mỗi việc mổ mắt, phải dùng đơn thuốc Tây,
còn thì toàn dùng Đông y, không bao giờ uống kháng sinh,
cảm sốt không bao giờ dùng aspirin. Chỉ cần thái nhỏ hành,
hẹ, đập quả trứng rồi rót vào đó bát cháo loãng thật sôi,
quấy đều cho vừa mắm muối khỏi, nếu phải ăn sang bát
thứ hai, thứ ba thì bớt lòng đỏ cho gan đỡ phải làm việc.
10/1/2024
22
10/1/2024
23
Tạo nguồn nguyên liệu
Chiết xuất dược liệu
Kiểm nghiệm và êu chuẩn hóa
Nghiên cứu thuốc mới
LĨNH VỰC CHÍNH
10/1/2024
24
10/1/2024
25
Nghiên cứu các sản phẩm mới
10/1/2024
26
10/1/2024
27
ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG DƯỢC LIỆU, HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG DƯỢC LIỆU TRONG
ĐIỀU TRỊ AN TOÀN, HỢP LÝ
BỔ TRỢ: Thực vật Dược, Hóa hữu cơ, Hóa phân ch, Dược lý
54
10/1/2024
28
Tạo nguồn nguyên liệu
TẠO NGUỒN NGUYÊN LIỆU
Trồng
trọt
Thu
hái
Bảo
quản
BỘ MÔN DƯỢC LIỆU2/13/2020 55
GAP GCP GSP
THU HÁI DƯỢC LIỆU
HÃY CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ SINH DƯỠNG
THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI?
1
Bạc
2
Hoa
hòe
3
Gừng
10/1/2024
29
5
Keo
giậu
4
độc
dược
6
Arso
Y CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ
SINH DƯỠNG THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI?
THU HÁI DƯỢC LIỆU
7
T
8
Táo
tàu
9
Đại
hồi
THU HÁI
Y CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ
SINH DƯỠNG THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI?
10/1/2024
30
THU HÁI
NGUYÊN TẮC CHUNG:
1. Đúng dược liệu, đúng bộ phận dùng, đúng thời vụ
2. Phần trên mặt đất thu hái lúc trời k ráo
3. Bộ phận dưới mặt đất thu hoạch khi đất mềm xốp, rửa sạch
4. Thao tác nhẹ nhàng, tránh dập nát
5. Loại bỏ tạp chất, phần thối, vàng úa
THU HÁI DƯỢC LIỆU (TÓM TẮT)
Bộ phận dùng Thời điểm thu hái
Rễ, thân rễ, củ Khi cây tàn lụi / cuối thu hay đầu đông
Thân Khi cây đã rụng lá / mùa thu hoặc mùa đông
Vỏ cây Mùa đông hay đầu xuân
cây Khi cây chớm ra hoa
Búp cây Mùa xuân
Hoa Khi hoa sắp nở (nụ)
Quả mọng Trước khi quả chín hoặc vừa chín tới
Quả khô Trước khi quả khô hẳn
02
H
0
ạt
Quả gia, trư
BỘ
ơ
c
N
k
h
i
C
c
L
h
IỆU
ín hẳn
THU HÁI
10/1/2024
31
BẢO QUẢN
2/13/2020 61
BẢO
BẢO
BẢO
BẢOBẢO
QU
QU
QU
QUQU
ẢN
ẢN
ẢN
ẢNẢN
ỔN ĐỊNH DƯỢC LIỆU LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU
ENZYM
A
B
Nước, nhiệt độ
Cồn sôi
Nhiệt ẩm: hơi cồn/hơi ớc
Nhiệt khô
Phơi, sấy
Áp suất giảm
Đông khô
10/1/2024
32
10/1/2024
33
10/1/2024
34
BẢO QUẢN
LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU
68
Phơi
Phơi nắng trên sân
Phơi trong bóng râm (Phơi âm
can)
Phơi trên giàn
Phơi giàn cao, che vải màn
Sấy
60-80 C
o
Dược liệu chứa tinh dầu (<40
o
C)
10/1/2024
35
BẢO QUẢN
Phương pháp
đông khô
Thăng hoa
Áp dụng cho
những dược
liệu quý: sữa
ong chúa, nọc
rắn (nhạy cảm
với nhiệt)
Sấy chân không
Áp dụng cho những dược
liệu kém bền với nhiệt
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ
DƯỢC LIỆU
Cảm quan
Soi kính hiển vi
Tính chất vật
Độ hòa tan
T trọng
Góc quay cực riêng
Chỉ số khúc xạ
Nhiệt độ đông đặc
Nhiệt độ nóng chảy
Thử nh khiết
Xác định độ ẩm
Xác định độ tro
Phương pháp hóa học
Phương pháp phổ học
Phương pháp sắc
63
10/1/2024
36
10/1/2024
37
10/1/2024
38
10/1/2024
39
10/1/2024
40
10/1/2024
41
10/1/2024
42
10/1/2024
43
10/1/2024
44
10/1/2024
45
10/1/2024
46
10/1/2024
47
10/1/2024
48
10/1/2024
49
10/1/2024
50
10/1/2024
51
10/1/2024
52
XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC
10/1/2024
53
10/1/2024
54
10/1/2024
55
BỘ MÔN DƯỢC LIỆU
THUẬT NGỮ CẦN PHÂN BIỆT
Chiết xuất (to extract)
Tách (to separate)
Phân lập (to isolate)
Tinh chế (to purify)
dịch chiết (extracts)
từng nhóm (alkaloid...)
từng chất (compound)
làm cho tinh khiết hơn
10/1/2024
56
CHIẾT XUT
phương pháp sử dụng dung môi để lấy các chất tan ra khỏi
thực vật
Gồm 3 quá trình
Thẩm thấu
Hòa tan
Khuếch tán
(chọn lc, không
chọn lc)
CHIẾT XUT
10/1/2024
57
CHIẾT XUT
Một số dung môi sử dụng trong chiết xuất nghiên cứu
Phân cực gì???
Các kỹ thuật chiết trong nghiên cứu
Nhiệt độ thường
o Ngâm lạnh
o Ngấm kiệt (đơn giản, ngược dòng)
Nhiệt độ cao
o Chiết nóng
o Hầm, hãm, sắc
o Ngấm kiệt nóng
o Chiết Soxhlet
o Chiêt bằng cách đu
B
n
Ộ M
h
ÔN
ô
D
i
ƯỢ
C L
u
IỆU
CHIẾT XUT
41
10/1/2024
58
CHIẾT XUT
Phương pháp ngấm kiệt đơn giản
11
5
CHIẾT XUT
Phương pháp chiết nhiệt độ cao
Chiết Soxhlet
11
6
Chiết đun hồi lưu
10/1/2024
59
11
7
CHIẾT XUT
Các kỹ thuật chiết đặc biệt
Chiết với sự hỗ trợ của siêu âm (Ultrasound Assisted Extraction, UAE)
Chiết với sự hỗ trợ của vi sóng (MicrowaveAssisted Extraction, MAE)
Chiết bằng chất lỏng siêu tới hạn (Supercritical Fluid Extraction, SFE)
Chiết dưới áp suất cao (Pressurized liquid extract, PLE)
CHIẾT XUT
Dụng cụ chiết siêu âm
11
8
10/1/2024
60
Dụng cụ chiết siêu âm
CHIẾT XUT
Phương pháp chiết với vi sóng
10/1/2024
61
CHIẾT XUT
Phương pháp chiết lỏng siêu tới hạn
12
1
CHIẾT XUT
Bộ chiết siêu tới hạn
12
2
10/1/2024
62
Phương pháp chiết dưới áp suất cao
CHI
CHI
CHI
CHICHI
T
T
T
TT
XUẤ
XUẤ
XUẤ
XUẤXUẤ
T
T
T
TT
12
3
TÁCH PHÂN ĐOẠN
51
BỘ MÔN
5
D
1
ƯỢC LIỆU
Cồn 95%, 3 lần x 3h - dung môi
Phân tán vào nước
Lắc phân bố với CHCl
3
Lắc phân bố với EtOAc
Lắc phân bố với MeOH
Bột dược liệu
Cao cồn
dược liệu
Dịch CHCl
3
Dịch nước 1
Cao CHCl
3
Dịch EtOAc Dịch nước 2
Dịch MeOH
Cao EtOAc
Cao MeOH
Dịch nước 3
Loại dung môi
Loại dung môi
Loại dung môi
dụ
10/1/2024
63
PHÂN LẬP
Kết nh phân đoạn
Thăng hoa
Chưng cất phân đoạn
Sắc
Sắc lớp mỏng
Sắc cột
Sắc ký lỏng áp suất trung bình
Sắc ký phân bố ngược dòng
PHÂN LẬP
KẾT TINH PHÂN ĐOẠN
10/1/2024
64
PHÂN LẬP
THĂNG HOA
PHÂN LẬP
CHƯNG CẤT PHÂN ĐOẠN
10/1/2024
65
PHÂN LẬP
SKLM
PHÂN LẬP
SẮC KÝ CỘT
1 2 3 4 5 6
F
E
D
C
B
A
UV 365
BỘ MÔN DƯỢC LIỆU
10/1/2024
66
PHÂN LẬP
Sắc lỏng hiệu năng cao
BỘ MÔN DƯỢC LIỆU
10/1/2024
67
13
3
TỔNG KẾT:
1. Định nghĩa của môn học
2. Lịch sử thế giới & Việt Nam
3. Vị trí của dược liệu trong ngành y tế và nền kinh tế
4. Công việc thu hái và bảo quản
5. Các phương pháp đánh giá dược liệu
6. Sơ bộ các kỹ thuật chiết xuất, phân lập và xác định cấu
trúc các chất
THU HÁI DƯỢC LIỆU (TÓM TẮT)
Bộ phận dùng Thời điểm thu hái
Rễ, thân rễ, củ Khi cây tàn lụi / cuối thu hay đầu đông
Thân Khi cây đã rụng lá / mùa thu hoặc mùa đông
Vỏ cây Mùa đông hay đầu xuân
cây Khi cây chớm ra hoa
Búp cây Mùa xuân
Hoa Khi hoa sắp nở (nụ)
Quả mọng Trước khi quả chín hoặc vừa chín tới
Quả khô Trước khi quả khô hẳn
02
H
0
ạt
Quả gia, trư
BỘ
ơ
c
N
k
h
i
C
c
L
h
IỆU
ín hẳn
THU HÁI
10/1/2024
68
BẢO
BẢO
BẢO
BẢOBẢO
QU
QU
QU
QUQU
ẢN
ẢN
ẢN
ẢNẢN
ỔN ĐỊNH DƯỢC LIỆU LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU
ENZYM
A
B
Nước, nhiệt độ
Cồn sôi
Nhiệt ẩm: hơi cồn/hơi ớc
Nhiệt khô
Phơi, sấy
Áp suất giảm
Đông khô
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ
C LIỆU
Cảm quan
Soi kính hiển vi
Tính chất vật
Độ hòa tan
T trọng
Góc quay cực riêng
Chỉ số khúc xạ
Nhiệt độ đông đặc
Nhiệt độ nóng chảy
Thử nh khiết
Xác định độ ẩm
Xác định độ tro
Phương pháp hóa học
Phương pháp phổ học
Phương pháp sắc
63
10/1/2024
69
| 1/69

Preview text:

10/1/2024 Nội dung bài học:
1. Định nghĩa của môn học
2. Lịch sử Dược liệu trên thế giới & Việt Nam
3. Vị trí của Dược liệu trong ngành y tế và nền kinh tế
4. Công việc thu hái và bảo quản
5. Các phương pháp đánh giá dược liệu
6. Sơ bộ các kỹ thuật chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc các chất 2 1 10/1/2024
ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC Dược liệu
Materia medica (Dioscorides-78 tcn.) / Matière
medical Pharmacognosy (Seydler-1815) / Pharmacognosie
PHARMACOGNOSY Pharmakon gnosis DƯỢC LIỆU HỌC thuốc hiểu biết 3 Tổng hợp Tự nhiên 2 10/1/2024
ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC
 Dược liệu học là môn khoa học nghiên cứu về các
nguyên liệu làm thuốc có nguồn gốc tự nhiên (động vật,
thực vật hay khoáng vật)
 Dược liệu học là môn khoa học nghiên cứu về các
nguyên liệu làm thuốc có nguồn gốc sinh học 3 10/1/2024 4 10/1/2024 5 10/1/2024
Theo thần thoại Hy Lạp, một lần, thần Esculape
đến thăm một người bạn bị bệnh, ông trông thấy một
con rắn độc đang bò vào nhà và đã đánh chết nó. Ngay
sau đó, một con rắn khác lại tiến vào và trên miệng
ngậm một lá cỏ đến mớm cho đồng loại vừa mới bị
đánh chết. Kỳ lạ thay, con rắn chết bỗng hồi sinh.
Esculape tình cờ biết được thứ cỏ lạ đấy,
nghiên cứu và tìm hiểu thêm, từ đó trở thành một thần y
chữa bệnh cứu sống rất nhiều người. Trên thiên đình,
thần vương Jupiter thấy thế, sợ tài năng của Esculape
sẽ làm cho loài người thoát khỏi luật sinh tử, nên đã sai
độc nhãn quỷ Cyclope tạo ra sét và đánh chết vị y sư.
Cũng nhờ có cha là thần Apollon xin, nên được thần
vương Jupiter cho lên ở lại chùm sao Nhân Mã (Sagittaire)….
Từ đó, Escupale được tôn vinh như vị thần y
khoa, và thường lấy hình ảnh hai con rắn quấn quanh
cái gậy của người làm biểu tượng cho ngành y Dược 6 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Cổ đại  Trung cổ  Cận đại  Hiện đại 13 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC • Cổ đại
“Dược liệu học là mẹ của mọi khoa học” J.Schleiden(1804-1881) 7 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC • Cổ đại - Trung Hoa - Ấn Độ - Assyri – Babylon - Ai cập - Hy lạp – La mã 15 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Trung Hoa
• Bắt nguồn tư rất sớm (2700 tcn.)
• Hê thống ly luận hoàn chỉnh • Không suy tàn
• Hiện vẫn tiếp tục sư dụng va phát triển Trung Y, Trung Dược
TCM (Traditional Chinese Medicine)
Y học (cổ truyền) Phương đông (Oriental Medicine) 16 8 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Trung hoa Thần nông (2700 tcn):
Hoàng đế (2637 tcn) Thần nông bản thảo Nội kinh 17 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Trung Hoa
Trương Trọng Cảnh (142-220)
Lý Thời Trân (1518-1593) Thươnghànluận Bảnthảocươngmục 18 9 10/1/2024 LÝ THỜI TRÂN (1518 - 1593)
BẢN THẢO CƯƠNG MỤC
Một từ điển bách khoa của Trung
Quốc về dược vật học được thầy
thuốc Lý Thời Trân biên soạn
vào thế kỷ 16 đầu thời nhà Minh.
Đây được coi là tác phẩm y học
hoàn chỉnh và chi tiết nhất trong 本草 本 綱目 綱 lịch sử Đông y. LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Ấn Độ • 4000 – 1000 năm tcn.
• Ayurveda: Khoa học sự sống
• Thuật dưỡng sinh (Yoga) • Phép dinh dưỡng
Charaka (200 scn.): 500 phương thuốc
Susruta (400 scn.): 750 cây thuốc 20 10 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC
Y học Assyri - Babilon
• Sumerian- kiến thức chữa bệnh (3500 tcn.)
• 250 loài TV + 150 Khoáng vật
• A nguỳ, Kỳ nham, Camomilla, Mandagora,
Cam thảo, Nghệ, Lựu, Anh túc v.v...
• Dạng thuốc: Dầu, mật ong, rượu, dịch ép...
• Cách dùng: uống, đắp, thụt tháo. • Hammurabi (Tkỷ 18 Tcn.)
• Asshurbanipal (688-626 Tcn.) 21 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Ai cập • 3000 – 2500 năm Tcn.
• Papyrus (Cyperus papyrus) G.M. Eber và E. Smith • Thuật ướp xác • 700 phương thuốc
• Aloe, Hyoscyamus, Mandagora, Thuốc phiện, Dầu Thầu dầu, Hoè,
Mướp đắng, Chà là, tannin, hành.
• Dạng thuốc: Nước, rượu, mỡ, hoàn, toạ dược
• Dần đi vào phép phù thuỷ, ma thuật (sau 1600 Tcn.) 22 11 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Ai Cập Imhotep 2667- 2648 tcn. 23 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Hy Lạp
• 1000 năm tcn, cực thịnh vào 600 – 500 tcn
• Phát triển từ y học Ai cập cổ đại • Asclepius • Hyppocrates 24 12 10/1/2024
“Tôi sẽ chỉ dẫn mọi chế độ có lợi cho người bệnh
tùy theo khả năng và sự phán đoán của tôi, tôi sẽ tránh mọi điều xấu và bất công.
Tôi sẽ không trao thuốc độc cho bất kỳ ai, kể cả khi
họ yêu cầu và cũng không tự mình gợi ý cho họ;
cũng như vậy, tôi cũng sẽ không trao cho bất cứ
người phụ nữ nào những thuốc gây sẩy thai.
Tôi suốt đời hành nghề trong sự vô tư và thân thiết.
Tôi sẽ không thực hiện những phẫu thuật mở bàng • Ông tổ Y học
quang mà dành công việc đó cho nhưng người
chuyên. Dù vào bất cứ nhà nào, tôi cũng chỉ vì lợi (460-370 TCN)
ích của người bệnh, tránh mọi hành vi xấu xa, cố ý Hippocrates
và đồi bại nhất là tránh cám dỗ phụ nữ và thiếu
niên tự do hay nô lệ. Dù tôi có nhìn hoặc nghe thấy Ngoài những
gì trong xã hội, trong và cả ngoài lúc hành nghề
công trình về giải
của tôi, tôi sẽ xin im lặng trước những điều không phẫu, sinh lý, ông
bao giờ cần để lộ ra và coi sự kín đáo trong trường còn đưa vào sử
hợp đó như một nghĩa vụ”. dụng hơn 200 cây thuốc LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học La Mã
• Thừa hưởng thành tựu của y học Hy lạp
• Là nguồn gốc của y học phương tây • Suy vong: 476 scn. • Celsus (Đầu tnk 1): • “De Medicina”
• Có ảnh hưởng lớn tới y học phương Tây 26 13 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC
Y học phương Tây
• Phát triển từ Y học Hy lạp và La mã • Bắt đầu từ 476 • Các giai đoạn: • Thời Trung cổ • Thời Phục hưng • Thời cận đại • Thời Hiện đại 27 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học phương Tây
Thời Trung cổ (Tk 5 -14)
• Ảnh hưởng của giáo hội
• Y học không phát triển
• Các hiệu thuốc: Thế kỷ 7-8
• Ảnh hưởng của y học A rập
• Avicen (980 – 1037) (A rập)
• Các phường hội: Pháp Tk 13-14
Thời Phục hưng (1300 – 1650) • Khoa học phát triển • Y học phát triển
• Giả kim thuật (alchemia) ra đời 28 14 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC
Y học phương Tây Paracelsus – 1490 - 1541
Theophastus Philipus Aureolus Bombatus von Hoheinhem
– Thuyết về Quinta essentia (quintessence) • Chiết hoạt chất • Sử dụng độc vị 21 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học phương Tây Thời Cận đại
Kỷ ánh sáng (1650 – 1750)
• 1700: Dược tách khỏi Y • Vườn cây thuốc • Khoa học phát triển
• Thực vật học Hoá học 22 15 10/1/2024 LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học phương Tây Thời Hiện đại
• Carolus Linnaeus: danh pháp cho động và thực vật.
• Karl Winhelm Scheele: Các acid thực vật (cuối thế kỷ 18).
• Friederich Sertűrner: Morphin từ thuốc phiện (1806)
• Hoá dược ra đời: tách khỏi Dược liệu học (1842)
• Schleiden: tầm quan trọng của khảo sát mô học (1857). • Eijkman: vitamin (1896).
2/1•3/J20o20hn Abel: chiết được epineBpỘhMrÔiNnDƯ-ỢCnLộ IỆU i ết tố (1897). 23 Dioscorid
(TK 1 Tr. CN) “Dược liệu học” “De Materia medica”
Mô tả hàng ngàn cây có tác dụng chữa bệnh 16 10/1/2024
Ông chính là người đầu tiên
đã đưa ngành dược lên một vị
trí xứng đáng, do đó ông được
tôn vinh là Tổ sư của ngành
Dược thế giới và tên của ông
được đặt cho tên của một môn học lớn trong ngành
dược: Pharmacie gallénique-
ÔNG TỔ NGÀNH DƯỢC Bào chế học THẾ GIỚI - Galien (131-201)
Ông đã viết hơn 500 quyển sách về thuốc, đặc biệt là
các phương pháp bào chế thuốc. LỊCH SỬ NGÀNH DƯỢC  Y học Việt Nam BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 34 17 10/1/2024
Răng đen ai nhuộm cho mình
Cho duyên mình đẹp, cho tình anh say?
Một thương tóc bỏ đuôi gà,
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên,
Ba thương má lúm đồng tiền,
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua
Biết uống chè vối cho dễ
tiêu; dùng gừng, hành, tỏi để
làm gia vị và để phòng bệnh. Và V o à th t ời h kỳ k Hồ H n ồ g n – Bà B n à g n (2 ( 8 2 7 8 9 7 9 T C T N C ) N ) TUỆ TĨNH
(1330-..) huyện Cẩm Giàng, phủ
Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương
1. HỒNG NGHĨA GIÁC TƯ Y THƯ
2. NAM DƯỢC THẦN HIỆU
Thánh tổ Đại y thuốc Thiền Nam. sư,Ai về phương Nam cho tôi về với”.
Tiến sĩ Nguyễn Danh Nho đã
Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần
sao chép bia mộ và tạc khắc
Thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện
bia đá mang về quê hương. hình 18 10/1/2024 HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG Ông già lười biếng (1720 - 1791) Lê Hữu Trác
thôn Văn Xá, làng Liêu Xá, phủ
Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương

HẢI THƯỢNG Y TÔNG TÂM LĨNH
“Thuốc thang sẵn có khắp nơi
Trong vườn ngoài ruộng trên đồi dưới sông
Hàng ngàn thảo mộc thú rừng,
Thiếu gì thuốc bổ thuốc công quanh mình.”
GS. TS. ĐỖ TẤT LỢI (1919 - 2008) - Những cây thuốc, vị thuốc Việt Nam
Nhà nghiên cứu dược học nổi
- Dược liệu học và tiếng, “cây đại thụ” của nền y học
những vị thuốc Việt cổ truyền Việt Nam. Nam
Nghiên cứu y học cổ truyền là tìm ra
những điều mà y học hiện đại chưa biết. 19 10/1/2024
Có một đơn vị bộ đội đóng ở Thủ Đức thời kháng chiến chống
Pháp, ăn phải nấm độc, cả đơn vị bị ngộ độc, bất tỉnh. Mấy bác sĩ trong
vùng đều chịu, không biết cách chữa. Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch đến thăm
đơn vị đúng lúc ấy, ông vận dụng kiến thức học được từ Trường Đại học
Y ở Paris, có lẽ một phần do thuốc men thiếu thốn vùng kháng chiến, nên
ông cũng không chữa được.
Lúc đó, bà nông dân chủ nhà (chưa biết chữ) nói như đinh đóng
cột: "Các chú không chữa được thì để tôi chữa cho". Bác sĩ Phạm Ngọc
Thạch hỏi xem bà định chữa bằng cách nào. Bà bảo: "Miễn khỏi thì thôi,
các chú không cần biết!".
Bà đi ra sau nhà, nhóm bếp rang một thứ gì đó, độ 15-20 phút bà
trở ra, rót từ chiếc bình tích lớn một thứ nước đổ vào miệng mỗi bệnh
nhân một chén. Thật kỳ lạ! Chưa đầy 10 phút, cả đơn vị đều tỉnh lại và
khoẻ khoắn như chưa từng ăn phải nấm độc.
Các bác sĩ gặng hỏi, bà chỉ mủm mỉm cười: "Tôi không nói,
tôi nói ra thì các chú cho tôi... đi tù!".
Rồi đơn vị chuyển đi, việc quân bận rộn, mọi người yên trí
bà muốn giữ riêng cho mình bài thuốc cổ truyền. Bác sĩ Phạm Ngọc
Thạch cũng yên trí như vậy suốt 20 năm.
Đến năm 1969, ông kể chuyện đó cho tôi nghe (lời GS Đỗ
Tất Lợi). Tôi trả lời ông Thạch:
- Thưa anh, thang thuốc đó sách thuốc cổ của ta đã ghi! - Anh thử dịch tôi xem! 20 10/1/2024
"Tôi liền dịch ra và đánh máy 5 trang đặc chữ đưa ông xem.
Trong đó có hàng chục thang khác nhau dùng phân người để
chữa bệnh. Bà nông dân hẳn đã dùng cách này! Bác sĩ Phạm
Ngọc Thạch kinh ngạc liền chỉ định cho mấy dược sĩ nghiên cứu
xem có chất gì trong phân có thể trị ngộ độc nấm. Hoá ra phân
người thải ra potassium. Đem phân rang lên, trong tro của nó
toàn potassium, pha vào nước có thể chữa được những cơn
choáng như trường hợp ngộ độc nấm ở trên".
Thà được cứu sống một cách ngu ngốc còn hơn chết một cách thông minh.
“Khi tôi dùng ích mẫu, ngải cứu chữa bệnh kinh nguyệt
không đều thì tôi phát hiện ra đơn thuốc ấy làm hạ được
huyết áp. Sau tôi chỉ dùng đơn thuốc ấy để hạ huyết áp thì tác dụng rất tốt.”
Tôi chỉ nhờ Tây y mỗi việc mổ mắt, phải dùng đơn thuốc Tây,
còn thì toàn dùng Đông y, không bao giờ uống kháng sinh,
cảm sốt không bao giờ dùng aspirin. Chỉ cần thái nhỏ hành,
hẹ, đập quả trứng gà rồi rót vào đó bát cháo loãng thật sôi,
quấy đều cho vừa mắm muối là khỏi, nếu phải ăn sang bát
thứ hai, thứ ba thì bớt lòng đỏ cho gan đỡ phải làm việc. 21 10/1/2024 22 10/1/2024 LĨNH VỰC CHÍNH Tạo nguồn nguyên liệu Chiết xuất dược liệu
Kiểm nghiệm và êu chuẩn hóa Nghiên cứu thuốc mới 23 10/1/2024 24 10/1/2024
Nghiên cứu các sản phẩm mới 25 10/1/2024 26 10/1/2024
ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG DƯỢC LIỆU, HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG DƯỢC LIỆU TRONG
ĐIỀU TRỊ AN TOÀN, HỢP LÝ
BỔ TRỢ: Thực vật Dược, Hóa hữu cơ, Hóa phân ch, Dược lý 54 27 10/1/2024 TẠO NGUỒN NGUYÊN LIỆU Tạo nguồn nguyên liệu Trồng Thu Bảo trọt hái quản GAP GCP GSP 2/13/2020 BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 55 THU HÁI DƯỢC LIỆU
HÃY CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ SINH DƯỠNG THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI? 1 2 Hoa 3 Bạc hà hòe Gừng 28 10/1/2024 THU HÁI DƯỢC LIỆU
HÃY CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ
SINH DƯỠNG THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI? 5 4 6 Keo Cà độc Ar so giậu dược THU HÁI
HÃY CHO BIẾT BỘ PHẬN DÙNG + THỜI KỲ
SINH DƯỠNG THÍCH HỢP ĐỂ THU HÁI? 7 Trà 9 8 Đại Táo hồi tàu 29 10/1/2024 THU HÁI NGUYÊN TẮC CHUNG:
1. Đúng dược liệu, đúng bộ phận dùng, đúng thời vụ
2. Phần trên mặt đất thu hái lúc trời khô ráo
3. Bộ phận dưới mặt đất thu hoạch khi đất mềm xốp, rửa sạch
4. Thao tác nhẹ nhàng, tránh dập nát
5. Loại bỏ tạp chất, phần hư thối, vàng úa THU HÁI
THU HÁI DƯỢC LIỆU (TÓM TẮT) Bộ phận dùng Thời điểm thu hái Rễ, thân rễ, củ
Khi cây tàn lụi / cuối thu hay đầu đông Thân
Khi cây đã rụng lá / mùa thu hoặc mùa đông Vỏ cây Mùa đông hay đầu xuân Lá cây Khi cây chớm ra hoa Búp cây Mùa xuân Hoa Khi hoa sắp nở (nụ) Quả mọng
Trước khi quả chín hoặc vừa chín tới Quả khô Trước khi quả khô hẳn 02 H0 ạt Quả gia, trư BỘơ
MÔcNkDƯhỢiCcLhIỆUín hẳn 30 10/1/2024 BẢO QUẢN 2/13/2020 61 BẢ B O Ả QU Q ẢN Ả ENZYM A B Nước, nhiệt độ ỔN ĐỊNH DƯỢC LIỆU LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU Cồn sôi Phơi, sấy
Nhiệt ẩm: hơi cồn/hơi nước Áp suất giảm Nhiệt khô Đông khô 31 10/1/2024 32 10/1/2024 33 10/1/2024 BẢO QUẢN LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU Phơi Sấy
Phơi nắng trên sân60-80 oC
Phơi trong bóng râm (Phơi âm
Dược liệu chứa tinh dầu (<40oC) can)Phơi trên giàn
Phơi giàn cao, che vải màn 68 34 10/1/2024 BẢO QUẢN Phương pháp đông khôThăng hoaÁp dụng cho những dược liệu quý: sữa ong chúa, nọc Sấy chân không rắn (nhạy cảm
Áp dụng cho những dược với nhiệt)
liệu kém bền với nhiệt
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ DƯỢC LIỆU • Cảm quan • Thử nh khiết • Soi kính hiển vi • Xác định độ ẩm • Xác định độ tro • Tính chất vật lý • Phương pháp hóa học • Độ hòa tan • Tỷ trọng • Phương pháp phổ học • Góc quay cực riêng • Phương pháp sắc ký • Chỉ số khúc xạ
• Nhiệt độ đông đặc • Nhiệt độ nóng chảy 63 35 10/1/2024 36 10/1/2024 37 10/1/2024 38 10/1/2024 39 10/1/2024 40 10/1/2024 41 10/1/2024 42 10/1/2024 43 10/1/2024 44 10/1/2024 45 10/1/2024 46 10/1/2024 47 10/1/2024 48 10/1/2024 49 10/1/2024 50 10/1/2024 51 10/1/2024
XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC 52 10/1/2024 53 10/1/2024 54 10/1/2024
THUẬT NGỮ CẦN PHÂN BIỆT
• Chiết xuất (to extract)  dịch chiết (extracts) Tách (to separate)  từng nhóm (alkaloid...) • Phân lập (to isolate)  từng chất (compound) Tinh chế (to purify)  làm cho tinh khiết hơn BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 55 10/1/2024 CHIẾT XUẤT
• Là phương pháp sử dụng dung môi để lấy các chất tan ra khỏi mô thực vật • Gồm 3 quá trình  Thẩm thấu  Hòa tan  Khuếch tán (chọn lọc, không chọn lọc) CHIẾT XUẤT 56 10/1/2024 CHIẾT XUẤT
• Một số dung môi sử dụng trong chiết xuất và nghiên cứu  Phân cực là gì??? CHIẾT XUẤT
Các kỹ thuật chiết trong nghiên cứu
Nhiệt độ thường o Ngâm lạnh
o Ngấm kiệt (đơn giản, ngược dòng) • Nhiệt độ cao o Chiết nóng o Hầm, hãm, sắc o Ngấm kiệt nóng o Chiết Soxhlet
o Chiêt bằng cách đuBnỘ MhÔNôDiƯỢlư C L uIỆU 41 57 10/1/2024 CHIẾT XUẤT
Phương pháp ngấm kiệt đơn giản 115 CHIẾT XUẤT
Phương pháp chiết ở nhiệt độ cao Chiết Soxhlet Chiết đun hồi lưu 116 58 10/1/2024 CHIẾT XUẤT
Các kỹ thuật chiết đặc biệt
Chiết với sự hỗ trợ của siêu âm (Ultrasound Assisted Extraction, UAE)
Chiết với sự hỗ trợ của vi sóng (Microwave Assisted Extraction, MAE)
Chiết bằng chất lỏng siêu tới hạn (Supercritical Fluid Extraction, SFE)
Chiết dưới áp suất cao (Pressurized liquid extract, PLE) 117 CHIẾT XUẤT Dụng cụ chiết siêu âm 118 59 10/1/2024 Dụng cụ chiết siêu âm CHIẾT XUẤT
Phương pháp chiết với vi sóng 60 10/1/2024 CHIẾT XUẤT
Phương pháp chiết lỏng siêu tới hạn 121 CHIẾT XUẤT Bộ chiết siêu tới hạn 122 61 10/1/2024 CH C I H ẾT XU X Ấ U T
Phương pháp chiết dưới áp suất cao 123 TÁCH PHÂN ĐOẠN Bột dược liệu
Cồn 95%, 3 lần x 3h - Cô dung môi dụ Cao cồn Bã dược liệu Phân tán vào nước Lắc phân bố với CHCl3 Dịch CHCl3 Dịch nước 1 Loại dung môi Lắc phân bố với EtOAc Cao CHCl3 Dịch EtOAc Dịch nước 2 Loại dung môi Lắc phân bố với MeOH 51 Cao EtOAc Dịch MeOH Dịch nước 3 Loại dung môi Cao MeOH BỘ MÔN 5 D1 ƯỢC LIỆU 62 10/1/2024 PHÂN LẬP • Kết nh phân đoạn • Thăng hoa • Chưng cất phân đoạn • Sắc ký • Sắc ký lớp mỏng • Sắc ký cột
• Sắc ký lỏng áp suất trung bình
• Sắc ký phân bố ngược dòng PHÂN LẬP KẾT TINH PHÂN ĐOẠN 63 10/1/2024 PHÂN LẬP THĂNG HOA PHÂN LẬP CHƯNG CẤT PHÂN ĐOẠN 64 10/1/2024 PHÂN LẬP SKLM PHÂN LẬP SẮC KÝ CỘT 1 2 3 4 5 6 F E 5 6 3 D V U C B A BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 65 10/1/2024 PHÂN LẬP
Sắc ký lỏng hiệu năng cao BỘ MÔN DƯỢC LIỆU 66 10/1/2024 TỔNG KẾT:
1. Định nghĩa của môn học
2. Lịch sử thế giới & Việt Nam
3. Vị trí của dược liệu trong ngành y tế và nền kinh tế
4. Công việc thu hái và bảo quản
5. Các phương pháp đánh giá dược liệu
6. Sơ bộ các kỹ thuật chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc các chất 133 THU HÁI
THU HÁI DƯỢC LIỆU (TÓM TẮT) Bộ phận dùng Thời điểm thu hái Rễ, thân rễ, củ
Khi cây tàn lụi / cuối thu hay đầu đông Thân
Khi cây đã rụng lá / mùa thu hoặc mùa đông Vỏ cây Mùa đông hay đầu xuân Lá cây Khi cây chớm ra hoa Búp cây Mùa xuân Hoa Khi hoa sắp nở (nụ) Quả mọng
Trước khi quả chín hoặc vừa chín tới Quả khô Trước khi quả khô hẳn 02 H0 ạt Quả gia, trư BỘơ
MÔcNkDƯhỢiCcLhIỆUín hẳn 67 10/1/2024 BẢ B O Ả QU Q ẢN Ả ENZYM A B Nước, nhiệt độ ỔN ĐỊNH DƯỢC LIỆU LÀM KHÔ DƯỢC LIỆU Cồn sôi Phơi, sấy
Nhiệt ẩm: hơi cồn/hơi nước Áp suất giảm Nhiệt khô Đông khô
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ DƯỢC LIỆU • Cảm quan • Thử nh khiết • Soi kính hiển vi • Xác định độ ẩm • Xác định độ tro • Tính chất vật lý • Phương pháp hóa học • Độ hòa tan • Tỷ trọng • Phương pháp phổ học • Góc quay cực riêng • Phương pháp sắc ký • Chỉ số khúc xạ
• Nhiệt độ đông đặc • Nhiệt độ nóng chảy 63 68 10/1/2024 69