Bài giảng môn Kinh tế vi mô | Trường Đại học Kiến trúc Đà Nẵng

CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................. 8
TỔNG QUAN VỀ KINH TẾ HỌC VI MÔ ............................................................................ 8
1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN........................................................................................ 9
1.1.1. Ba vấn đề cơ bản .................................................................................................... 9
1.1.2. Các mô hình của nền kinh tế ................................................................................ 11
1.1.3. Các thành phần của nền kinh tế............................................................................ 13
1.2. KINH TẾ HỌC ........................................................................................................... 15
1.2.1. Định nghĩa kinh tế học ......................................................................................... 15
1.2.2. Mười nguyên lý của kinh tế học (Mankiw) .......................................................... 15
1.2.3. Kinh tế học vĩ mô và kinh tế học vi mô .................................................... 15
1.2.4. Kinh tế học chuẩn tắc, kinh tế học thực chứng ......................................... 29 1.3.
DOANH NGHIỆP VÀ MÔI TRƯỜNG KINH DOANH CỦA DOANH
NGHIỆP ................................................................................................................ 30
1.3.1. Doanh nghiệp ............................................................................................ 30
1.3.2. Môi trường kinh doanh của doanh nghiệp ................................................ 31
1.4. ĐƯỜNG GIỚI HẠN NĂNG LỰC SẢN XUẤT ........................................ 33
1.4.1. Đường giới hạn năng lực sản xuất ............................................................ 33
1.4.2. Chi phí cơ hội ............................................................................................ 39
1.4.3. Phân tích biên ............................................................................................ 40
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2 .................................................................................................................. 41
CUNG – CẦU VỀ HÀNG HÓA ................................................................................... 41
2.1. CẦU VỀ HÀNG HÓA ................................................................................ 42
2.1.1. Định nghĩa cầu .......................................................................................... 42
2.1.2. Nhân tố tác động đến cầu .............................................................................. 44
2.1.3. Dịch chuyển đường cầu và di chuyển dọc đường cầu .................................. 47
2.2. CUNG VỀ HÀNG HÓA ................................................................................ 47
2.1.1. Định nghĩa cung ............................................................................................ 47
2.1.2. Nhân tố tác động đến cung ........................................................................... 49
2.1.3. Dịch chuyển đường cung và di chuyển dọc đường cung ............................. 51
2.3. CÂN BẰNG THỊ TRƯỜNG ......................................................................... 52
2.3.1. Cơ chế cân bằng ............................................................................................ 52
2.3.2. Ảnh hưởng của dịch chuyển cung cầu đến cân bằng .................................... 54
2.3.3. Can thiệp giá của chính phủ .......................................................................... 56
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3 .................................................................................................................. 65
CO GIÃN CỦA CUNG VÀ CẦU................................................................................. 65
3.1. CO GIÃN CỦA CẦU .................................................................................... 66
3.1.1. Co giãn của cầu theo giá. .............................................................................. 66
3.1.2. Co giản của cầu theo thu nhập ...................................................................... 73
3.1.3. Co giãn chéo của cầu .................................................................................... 74
3.2. CO GIẢN CỦA CUNG THEO GIÁ .............................................................. 76
3.2.1. Co giản của cung theo giá ............................................................................. 76
3.2.2. Tính toán co giản của cung và nhân tố tác động. ......................................... 77
3.3. VẬN DỤNG CO GIÃN CUNG – CẦU ........................................................ 81
3.3.1. Vận dụng co giản trong định giá................................................................... 81
3.3.2. Vận dụng co giản trong chính sách thuế. ........................................................ 1
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 4 .................................................................................................................... 4
LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI NGƯỜI TIÊU DÙNG ...................................................... 4
4.1. LÝ THUYẾT Về LỢI ÍCH .............................................................................. 5
4.1.1. Các khái niệm về lợi ích. ................................................................................ 5
4.2. Lựa chọn của người tiêu dùng .......................................................................... 9
4.3. Lý thuyết về đường đẳng ích.......................................................................... 11
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP ....................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 5 .................................................................................................................. 22
LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI DOANH NGHIỆP ......................................................... 22
5.1. Lý thuyết về sản xuất ..................................................................................... 23
5.2. Lý thuyết về chi phí........................................................................................ 37
5.3. Quyết định cung ứng ...................................................................................... 50
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 6 .................................................................................................................. 60
THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH HOÀN HẢO ............................................................. 60
6.1. Cấu trúc thị trường ......................................................................................... 61
6.2. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo ..................................................................... 64
CHƯƠNG 7 .................................................................................................................. 75
THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN ...................................................................................... 75
7.1. Thị trường độc quyền ..................................................................................... 76
7.2. Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo .......................................................... 88
CHƯƠNG 8 .................................................................................................................. 96
THỊ TRƯỜNG YẾU TỐ SẢN XUẤT .......................................................................... 96
8.1. Thị trường lao động ........................................................................................ 97
8.2. Thị trường vốn ............................................................................................. 107
8.3. Thị trường tài nguyên ................................................................................... 110
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Kết hợp lao động để sản xuất súng và lúa .................................................... 34
Bảng 1.2: Kết hợp lao động sản xuất lúa và súng và chi phí cơ hội ............................. 36
Bảng 2.1. Biểu cầu ......................................................................................................... 42
Bảng 2.2. Biểu cung ...................................................................................................... 48
Bảng 2.3. Cân bằng cung cầu ........................................................................................ 52
Bảng 3.1. Co giãn của cầu theo giá ............................................................................... 67
Bảng 3.1. Đo lường co giãn của cung theo giá.............................................................. 77
............................................................................................. DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1.1: Các mô hình của nền kinh tế ......................................................................... 13
Hình 1.2: Môi trường kinh doanh của donh nghiệp ...................................................... 33
Hình 1.3. Đường cong năng lực sản xuất ...................................................................... 35
Hình 1.4a và 1.4b. Đường cong năng lực sản xuất với sự thay đổi chi phí cơ hội biên 36
Hình 1.5a, 1.5b và 1.5c. Đường cong năng lực sản xuất và các phương án lựa chọn sản
xuất ................................................................................................................................ 37
Hình 1.6a và 1.6b. Sự dịch chuyển đường cong năng lực sản xuất .............................. 38
Hình 2.1. Đường cầu ..................................................................................................... 42
Hình 2.2. Cầu cá nhân và cầu thị trường ....................................................................... 44
Hình 2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến cầu, trường hợp hai hàng hóa bổ sung .................... 46
Hình 2.4. Dịch chuyển đường cầu ................................................................................. 47
Hình 2.5. Đường cung ................................................................................................... 48
Hình 2.6. Dịch chuyển trên đường cung ....................................................................... 51
Hình 2.7. Dịch chuyển cung .......................................................................................... 52
Hình 2.8. Cân bằng cung cầu ......................................................................................... 53
Hình 2.9a. Thị trường thặng dư
Hình 2.9b Thị trường thiếu hụt ........... 54
Hình 2.10a. Tác động của sự dịch chuyển của đường cầu (cầu tăng) ........................... 54
Hình 2.10b. Tác động của sự dịch chuyển của cầu (cầu giảm) ..................................... 55
Hình 2.11a. Tác động của sự dịch chuyển đường cung (cung tăng) ............................. 55
Hình 2.11b. Tác động của sự dịch chuyển đường cung (cung giảm) ............................ 56
Hình 2.12. Giá sàn ......................................................................................................... 57
Hình 2.13. Giá trần ........................................................................................................ 57
Hình 2.14. Quy định khung giá ..................................................................................... 59
Hình 2.15. Chính sách dự trữ ........................................................................................ 60
Hình 2.16. Thuế nhập khẩu ........................................................................................... 62
Hình 2.17. Hạn ngạch .................................................................................................... 63
Hình 3.1. Co giãn của cầu ............................................................................................. 68
Hình 3.2. Cầu co giãn hoàn toàn .................................................................................. 69
Hình 3.3. Cầu không co giãn ......................................................................................... 70
Hình 3.4. Sự thay đổi giá và lượng cầu ......................................................................... 71
Hình 3.5. Co giãn dọc theo đường cầu .......................................................................... 72
Hình 3.6. Đo lường co giãn đoạn của cầu ..................................................................... 73
Hình 3.7. Co giãn điểm của cung theo giá .................................................................... 78
Hình 3.8. Co giãn đoạn của cung theo giá ..................................................................... 79
Hình 3.9. Cung không co giãn ....................................................................................... 80
Hình 3.10. Cung co giãn hoàn toàn ............................................................................... 81
Hình 3.11. Độ co giãn và doanh thu biên ..................................................................... 82
Hình 3.12. Mối quan hệ giữa tổng doanh thu, doanh thu biên và độ co giãn ................. 1
Hình 3.13a. Co giãn khi có thuế: Đường cung dịch chuyển sang trái ............................. 2
Hình 3.13b. Co giãn khi có thuế (Ví dụ minh họa) ......................................................... 3
............................................................................................. CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ KINH TẾ HỌC VI MÔ
Mục tiêu chương: Sau khi học xong chương này, sinh viên có thể:
-Xác định những vấn đề cơ bản của mọi tổ chức kinh tế và cách thức giải quyết của nền kinh tế.
-Hiểu được các nguyên lý kinh tế học của Mankiw.
-Hiểu được kinh tế học là gì, phân biệt phạm vi phân tích kinh tế học vi mô và kinh tế học vĩ mô.
-Vận dụng phân tích thực chứng và phân tích chuẩn tắc trong các vấn đề kinh tế.
-Phân tích chi phí cơ hội liên quan đến sự lựa chọn của cá nhân, tổ chức và xã hội.
1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN
Con người từ lúc sinh ra và trưởng thành đều có nhu cầu về tình yêu, sự thừa nhận xã hội,
nhu cầu vật chất và tiện nghi cuộc sống. Các nhu cầu có thể được thỏa mãn từ nguồn lực sẵn có
trong thiên nhiên hay được sản xuất ra bằng cách kết hợp các nguồn lực về con người, công cụ,
máy móc, tài nguyên để tạo ra các sản phẩm và dịch vụ thỏa mãn mong muốn vật chất của con
người. Điều này chỉ có thể thực hiện được thông qua một cơ chế có tổ chức, đó là nền kinh tế.
Những vấn đề cơ bản của nền kinh tế không chỉ thuộc phạm vi giải quyết của quốc gia, mà còn
chịu ảnh hưởng của các quyết định của mỗi cá nhân trong xã hội. Bởi lẽ bất kỳ quyết định lựa
chọn nào, cách thức giải quyết như thế nào, suy cho cùng là nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống con người.
1.1.1. Ba vấn đề cơ bản
Để hiểu được sự vận hành của nền kinh tế, chúng ta phải nhận thức được những
vấn đề cơ bản mà bất kỳ nền kinh tế nào cũng phải giải quyết. Đó là:
❖ Sản xuất cái gì?
❖ Sản xuất như thế nào?
❖ Sản xuất cho ai?
Chúng ta hãy xem xét cụ thể các vấn đề kinh tế cơ bản.
❖ Sản xuất cái gì?
Vấn đề đầu tiên có thể được hiểu như là: "Sản phẩm và dịch vụ nào sẽ được sản xuất?".
Trong nền kinh tế thị trường, sự tương tác giữa người mua và người bán vì lợi ích cá nhân sẽ xác
định sản phẩm và dịch vụ nào sẽ được sản xuất. Nhà kinh tế học Adam
Smith trong tác phẩm "The Wealth of Nations" đã cho rằng sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất
sẽ đem lại lợi ích cho xã hội.
Sự cạnh tranh làm cho các nhà sản xuất cung cấp các sản phẩm thỏa mãn nhu cầu của người
tiêu dùng. Trong việc tìm kiếm lợi nhuận, nhà sản xuất cố gắng cung cấp các sản phẩm có chất
lượng cao hơn nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng. Điều này có thể giải thích tại
sao người tiêu dùng có “quyền tối thượng” xác định những sản phẩm và dịch vụ nào sẽ được sản
xuất. Một số nhà kinh tế, chẳng hạn như John
Kenneth Galbraith cũng đề cập đến vấn đề này, và cho rằng các hoạt động tiếp thị của các công
ty lớn có thể ảnh hưởng đáng kể đến cầu tiêu dùng trong ngắn hạn. Hầu hết, các nhà kinh tế đều
thống nhất rằng mặc dầu các biện pháp tiếp thị có thể ảnh hưởng cầu tiêu dùng, nhưng người tiêu
dùng mới chính là người quyết định sản phẩm và dịch vụ nào sẽ được mua.
Nếu vì lý do nào đó, người tiêu dùng mong muốn tiêu dùng sản phẩm nhiều hơn, điều này
sẽ làm tăng cầu. Trong ngắn hạn, sự gia tăng cầu có thể làm tăng giá cả, lượng sản xuất cũng tăng
lên, và lợi nhuận của các công ty trong ngành cũng cao hơn. Lợi nhuận cao trong ngành sẽ hấp
dẫn các công ty mới gia nhập thị trường trong dài hạn, và vì vậy cung thị trường sẽ tăng lên. Sự
tăng cung sẽ làm cho giá cả hàng hóa giảm xuống trong khi đó lượng bán vẫn tiếp tục tăng lên.
Lợi nhuận trong ngắn hạn do sự gia tăng cầu trong ngắn hạn dần dần sẽ bị mất đi khi giá giảm
xuống. Điều này có thể giải thích sự phù hợp với khái niệm quyền tối thượng của người tiêu dùng.
❖ Sản xuất như thế nào?
Vấn đề thứ hai có thể phát biểu một cách hoàn chỉnh như là: “Sản phẩm và dịch vụ được
sản xuất bằng cách nào?”. Vấn đề này liên quan đến việc xác định những nguồn lực nào được sử
dụng và phương pháp để sản xuất ra những sản phẩm và dịch vụ.
Trong nền kinh tế thị trường, các nhà sản xuất vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận sẽ phải tìm
kiếm các nguồn lực có chi phí thấp nhất có thể (giả định với số lượng và chất lượng sản phẩm
không thay đổi). Các phương pháp và kỹ thuật sản xuất mới chỉ có thể được chấp nhận khi chúng
làm giảm chi phí sản xuất. Trong khi đó, các nhà cung cấp nguồn lực sản xuất sẽ cung cấp nguồn
lực đem lại cho họ các giá trị cao nhất. Một lần nữa, “bàn tay vô hình” của Adam Smith dẫn dắt
cách thức phân phối nguồn lực đem lại giá trị sử dụng cao nhất.
❖ Sản xuất cho ai?
Vấn đề thứ ba phải giải quyết đó là, “Ai sẽ nhận sản phẩm và dịch vụ?”. Trong nền kinh tế
thị trường, thu nhập và giá cả xác định ai sẽ nhận hàng hóa và dịch vụ cung cấp.
Điều này được xác định thông qua tương tác của người mua và bán trên thị trường sản phẩm và
thị trường nguồn lực.
Thu nhập chính là nguồn tạo ra năng lực mua sắm của các cá nhân, và phân phối thu nhập
được xác định thông qua: tiền lương, tiền lãi, tiền cho thuê, và lợi nhuận trên thị trường nguồn
lực sản xuất. Đối với những ai có nguồn tài nguyên, lao động, vốn, và kỹ năng quản lý cao hơn
sẽ nhận thu nhập cao hơn. Với thu nhập này, các cá nhân đưa ra quyết định loại và số lượng sản
phẩm sẽ mua trên thị trường sản phẩm và giá cả định hướng cách thức phân bổ nguồn lực cho
những ai mong muốn trả với mức giá thị trường.
1.1.2. Các mô hình của nền kinh tế
Xã hội có thể vận dụng nhiều cách thức và cơ chế phối hợp để giải quyết các vấn đề kinh
tế. Các mô hình của nền kinh tế phân loại dựa trên hai tiêu thức sau:
• Quan hệ sở hữu về nguồn lực sản xuất.
• Cơ chế phối hợp và định hướng các hoạt động của nền kinh tế.
Nền kinh tế thị trường được đặc tính bởi quan hệ sở hữu tư nhân về nguồn lực sản xuất
và sử dụng hệ thống thị trường và giá cả để phối hợp và định hướng các hoạt động kinh tế. Trong
một nền kinh tế như vậy, các thành phần của nền kinh tế vì lợi ích cá nhân sẽ ra các quyết định
nhằm tối đa thu nhập. Thị trường là một cơ chế mà ở đó các quyết định và sở thích cá nhân được
truyền thông và phối hợp với nhau. Thực tế, các sản phẩm và dịch vụ được tạo ra và các nguồn
lực được cung cấp dưới điều kiện cạnh tranh thị trường thông qua hành động độc lập của người
mua và người bán trên thị trường.
Nền kinh tế thị trường thúc đẩy sử dụng nguồn lực hiệu quả, gia tăng sản lượng, ổn định
việc làm và tăng trưởng kinh tế. Vì vậy, vai trò của chính phủ là rất hạn chế (trong việc hoạch
định, kiểm soát và biện pháp can thiệp của chính phủ). Vai trò của chính phủ chủ yếu là nhằm:
• Bảo vệ quyền sở hữu tư nhân về nguồn lực sản xuất.
• Thiết lập hành lang pháp lý phù hợp với kinh tế thị trường.
Nền kinh tế kế hoạch được đặc trưng bởi quyền sở hữu công cộng đối với mọi nguồn lực
và quyền đưa ra các quyết định kinh tế bởi nhà nước thông qua cơ chế kế hoạch hóa tập trung.
Nhà nước quyết định cơ cấu các ngành, đơn vị sản xuất và phân bổ sản lượng và các nguồn lực
sử dụng để tổ chức quá trình sản xuất.
Các doanh nghiệp sở hữu bởi chính phủ và sản xuất theo định hướng của nhà nước. Nhà
nước giao kế hoạch sản xuất và định mức chi tiêu cho các doanh nghiệp và hoạch định phân bổ
nguồn lực cụ thể cho các doanh nghiệp để thực hiện các mục tiêu sản xuất này.
Nền kinh tế hỗn hợp nằm giữa hai thái cực của kinh tế thị trường và kinh tế kế hoạch. Hầu
hết, các quốc gia hiện nay đều vận dụng mô hình kinh tế hỗn hợp. Nền kinh tế hỗn hợp phát huy
ưu điểm của nền kinh tế thị trường, đồng thời tăng cường vai trò của chính phủ trong việc điều
chỉnh các khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường.
Hình 1.1: Các mô hình của nền kinh tế
1.1.3. Các thành phần của nền kinh tế
Để hiểu được nền kinh tế vận hành như thế nào, chúng ta hãy xem xét các thành phần của
nền kinh tế và sự tương tác lẫn nhau giữa các thành phần này. Trong nền kinh tế giản đơn, các
thành phần của nền kinh tế bao gồm: hộ gia đình, doanh nghiệp và chính phủ.
Hộ gia đình bao gồm một nhóm người chung sống với nhau như một đơn vị ra quyết định.
Một hộ gia đình có thể gồm một người, nhiều gia đình, hoặc nhóm người không có quan hệ nhưng
chung sống với nhau. Chẳng hạn, hai sinh viên cùng thuê trọ một phòng. Hộ gia đình là nguồn
cung cấp lao động, tài nguyên, vốn và quản lý để nhận các khoản thu nhập từ tiền lương, tiền lãi
và lợi nhuận. Hộ gia đình cũng đồng thời là người tiêu dùng các hàng hóa và dịch vụ.
Doanh nghiệp là tổ chức kinh doanh sở hữu và điều hành các đơn vị kinh doanh của nó.
Đơn vị kinh doanh là một cơ sở trực thuộc dưới hình thức nhà máy, nông trại, nhà bán buôn, bán
lẻ hay nhà kho mà nó thực hiện một hoặc nhiều chức năng trong việc sản xuất và phân phối sản phẩm hay dịch vụ.
Một doanh nghiệp có thể chỉ có một đơn vị kinh doanh, hoặc cũng có thể gồm nhiều đơn vị
kinh doanh. Trong khi đó, một ngành gồm một nhóm các doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm
giống hoặc tương tự nhau.
Để tạo ra sản phẩm và dịch vụ, các doanh nghiệp sử dụng các nguồn lực như: nhà máy, thiết
bị văn phòng, phương tiện vận tải, mặt bằng kinh doanh và các nguồn lực khác. Các nhà kinh tế
phân chia nguồn lực thành các nhóm:
- ........................................................................................................................... Tài
nguyên là nguồn lực thiên nhiên, "quà tặng của thiên nhiên", tham gia vào
quá trình sản xuất, bao gồm: đất trồng trọt, tài nguyên rừng, quặng mỏ, nước, ...
- ........................................................................................................................... Vố
n hay còn gọi là đầu tư, nhằm hỗ trợ cho quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm. Chẳng hạn,
công cụ máy móc, thiết bị, phân xưởng, nhà kho, phương tiện vận tải, ... vốn ở đây không phải
là tiền, bản thân tiền thì không tạo ra cái gì cả trừ khi tiền được dùng để mua sắm máy móc, thiết
bị và các tiện ích phục vụ cho sản xuất thì mới trở thành vốn.
- ........................................................................................................................... La
o động chỉ năng lực về trí tuệ và thể lực tham gia vào quá trình sản xuất hàng hóa và dịch vụ.
Chẳng hạn, lao động tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất, bán hàng, ...
- ........................................................................................................................... Qu
ản lý là khả năng điều hành doanh nghiệp. Người quản lý thực hiện các cải tiến trong việc kết
hợp các nguồn lực tài nguyên, vốn, lao động để tạo ra hàng hóa và dịch vụ; đưa ra các quyết định
về chính sách kinh doanh; đổi mới sản phẩm, kỹ thuật, cải cách quản lý; người quản lý gắn trách
nhiệm với các quyết định và chính sách kinh doanh. Vì vậy, người quản lý cũng là người chịu rủi ro.
Chính phủ là một tổ chức gồm nhiều cấp, ban hành các luật, qui định và vận hành nền kinh
tế theo một cơ chế dựa trên luật. Chính phủ cung cấp các sản phẩm và dịch vụ công cộng như:
an ninh quốc phòng, dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng, giao thông, giáo dục. Bằng cách thay
đổi và điều chỉnh luật, qui định, thuế. Chính phủ có thể tác động đến sự lựa chọn của các hộ gia đình và doanh nghiệp. 1.2. KINH TẾ HỌC
1.2.1. Định nghĩa kinh tế học
Điều trước tiên mà chúng ta đề cập là định nghĩa về "kinh tế học". Các nhà kinh tế thường
định nghĩa kinh tế học như là ngành nghiên cứu cách thức cá nhân và xã hội sử dụng các nguồn
lực khan hiếm để thỏa mãn nhu cầu vô hạn của con người. Sự khan hiếm nguồn lực đòi hỏi cá
nhân, xã hội phải đưa ra quyết định lựa chọn và các nhà kinh tế cố gắng tiếp cận, giải quyết và
tranh luận các vấn đề kinh tế như một nhà khoa học. Mục
đích là nhằm hiểu cách thức vận hành và cải thiện thế giới tốt hơn.
Vấn đề khan hiếm nguồn lực yêu cầu các nền kinh tế hay các đơn vị kinh tế phải giải quyết
đối với sự lựa chọn. Các nhà kinh tế cho rằng: Kinh tế học là "khoa học của sự lựa chọn".
Kinh tế học tập trung vào việc sử dụng và quản lý các nguồn lực hạn chế để đạt được thỏa mãn
tối đa nhu cầu vật chất của con người. Đặc biệt, kinh tế học nghiên cứu hành vi trong sản xuất,
phân phối và tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ trong thế giới nguồn lực hạn chế.
Dựa vào hành vi kinh tế, các nhà kinh tế phân kinh tế học theo hai mức độ phân tích khác
nhau: kinh tế học vĩ mô và kinh tế học vi mô.
1.2.2. Mười nguyên lý của kinh tế học (Mankiw)
Bốn nguyên lý liên quan đến việc ra quyết định cá nhân:
Nguyên lý 1: Con người đối mặt với sự đánh đổi
Để có được một thứ ưa thích, chúng ta thường phải từ bỏ một thứ khác mà mình thích. Ra
quyết định đòi hỏi phải đánh đổi mục tiêu này để đạt được một mục tiêu khác.
Chúng ta hãy xem xét tình huống một cô sinh viên phải quyết định phân bổ nguồn lực quý
báu nhất của mình: đó là thời gian của cô. Cô có thể dùng toàn bộ thời gian để nghiên cứu kinh
tế học, dùng toàn bộ thời gian để nghiên cứu tâm lý học, hoặc phân chia thời gian giữa hai môn
học đó. Đối với mỗi giờ học môn này, cô phải từ bỏ một giờ học môn kia. Đối với mỗi giờ học,
cô phải từ bỏ một giờ mà lẽ ra cô có thể ngủ trưa, đạp xe, xem TV hoặc đi làm thêm.
Hoặc hãy xem xét cách thức ra quyết định chi tiêu thu nhập của gia đình của các bậc cha mẹ.
Họ có thể mua thực phẩm, quần áo hay quyết định đưa cả nhà đi nghỉ. Họ cũng có thể tiết kiệm
một phần thu nhập cho lúc về già hay cho con cái vào học đại học. Khi quyết định chi tiêu thêm
một đô la cho một trong những hàng hóa trên, họ có ít đi một đô la để chi cho các hàng hóa khác.
Khi con người tập hợp nhau lại thành xã hội, họ đối mặt với nhiều loại đánh đổi. Ví dụ kinh
Sự đánh đổi quan trọng trong xã hội hiện đại là giữa môi trường trong sạch và mức thu nhập cao.
Các đạo luật yêu cầu doanh nghiệp phải cắt giảm lượng chất thải gây ô nhiễm sẽ đẩy chi phí sản
xuất lên cao. Do chi phí cao hơn, nên cuối cùng các doanh nghiệp này kiếm được ít lợi nhuận
hơn, trả lương thấp hơn, định giá cao hơn hoặc tạo ra một kết hợp nào đó của cả ba yếu tố này.
Như vậy, mặc dù các quy định về chống ô nhiễm đem lại ích lợi cho chúng ta ở chỗ làm cho môi
trường trong sạch hơn và nhờ đó sức khỏe của chúng ta tốt hơn, nhưng chúng ta phải chấp nhận
tổn thất là giảm thu nhập của chủ doanh nghiệp, công nhân hoặc phúc lợi của người tiêu dùng.
Một sự đánh đổi khác mà xã hội đối mặt là giữa công bằng và hiệu quả. Hiệu quả có nghĩa là
xã hội thu được kết quả cao nhất từ các nguồn lực khan hiếm của mình. Công bằng hàm ý ích lợi
thu được từ các nguồn lực khan hiếm đó được phân phối công bằng giữa các thành viên của xã
hội. Nói cách khác, hiệu quả ám chỉ quy mô của chiếc bánh kinh tế, còn công bằng nói lên chiếc
bánh đó được phân chia như thế nào. Thường thì khi thiết kế các chính sách của chính phủ, người
ta nhận thấy hai mục tiêu này xung đột với nhau.
Nguyên lý 2: Chi phí của một thứ là cái mà bạn từ bỏ để có được nó
Vì con người đối mặt với sự đánh đổi, nên ra quyết định đòi hỏi phải so sánh chi phí và ích
lợi của các đường lối hành động khác nhau. Song trong nhiều trường hợp, chi phí của một hành
động nào đó không phải lúc nào cũng rõ ràng như biểu hiện ban đầu của chúng.
Chẳng hạn, chúng ta xem xét quyết định liệu có nên đi học đại học. Ích lợi là làm giàu thêm
kiến thức và có được những cơ hội làm việc tốt hơn trong cả cuộc đời. Nhưng chi phí của nó là
gì? Để trả lời câu hỏi này, bạn có thể bị thuyết phục cộng số tiền chi tiêu cho học phí, sách vở,
nhà ở lại với nhau. Nhưng tổng số tiền này không thực sự biểu hiện những gì bạn từ bỏ để theo
học một năm ở trường đại học.
Câu trả lời trên có vấn đề vì nó bao gồm cả một số thứ không thực sự là chi phí của việc học
đại học. Ngay cả khi không học đại học, bạn vẫn cần một chỗ để ngủ và thực phẩm để ăn. Tiền
ăn ở tại trường đại học chỉ là chi phí của việc học đại học khi nó đắt hơn những nơi khác. Dĩ
nhiên, tiền ăn ở tại trường đại học cũng có thể rẻ hơn tiền thuê nhà và tiền ăn mà bạn tự lo liệu.
Trong trường hợp này, các khoản tiết kiệm về ăn ở là lợi ích của việc đi học đại học.
Cách tính toán chí phí như trên có một khiếm khuyết khác nữa là nó bỏ qua khoản chi phí lớn
nhất của việc học đại học - đó là thời gian của bạn. Khi dành một năm để nghe giảng, đọc giáo
trình và viết tiểu luận, bạn không thể sử dụng khoảng thời gian này để làm một công việc nào đó.
Đối với nhiều sinh viên, khoản tiền lương phải từ bỏ để đi học đại học là khoản chi phí lớn nhất
cho việc học đại học của họ.
Chi phí cơ hội của một thứ là cái mà bạn từ bỏ để có được nó. Khi đưa ra bất kỳ quyết định
nào, chẳng hạn như việc liệu có nên đi học đại học, người ra quyết định phải nhận thức được
những chi phí cơ hội gắn với mỗi hành động có thể. Trên thực tế, họ thường ý thức được. Những
vận động viên ở lứa tuổi học đại học - những người có thể kiếm bạc triệu nếu họ bỏ học và chơi
các môn thể thao nhà nghề - hiểu rõ rằng đối với họ, chi phí cơ hội của việc ngồi trên giảng đường
là rất cao. Không có gì đáng ngạc nhiên khi họ thường cho rằng ích lợi của việc học đại học là
không xứng với chi phí bỏ ra.
Nguyên lý 3: Con người duy lý suy nghĩ tại điểm cận biên
Các quyết định trong cuộc sống hiếm khi minh bạch, mà thường ở trạng thái mù mờ. Khi kỳ
thi đến, vấn đề không phải là bỏ mặc bài vở hoặc học 24 giờ một ngày, mà là nên học thêm một
giờ nữa hay dừng lại xem ti vi. Các nhà kinh tế sử dụng thuật ngữ những thay đổi cận biên để
chỉ những điều chỉnh gia tăng nhỏ so với kế hoạch hành động hiện tại. Bạn hãy luôn luôn nhớ
rằng "cận biên" có nghĩa là "bên cạnh" và bởi vậy thay đổi cận biên là những điều chỉnh ở vùng
lân cận của cái mà bạn đang làm.
Trong nhiều tình huống, mọi người đưa ra được quyết định tốt nhất nhờ suy nghĩ tại điểm cận
biên. Giả sử bạn muốn một người bạn đưa ra lời khuyên về việc nên học bao nhiêu năm ở trường.
Nếu anh ta phải so sánh cho bạn cách sống của một người có bằng tiến sĩ với một người chưa
học hết phổ thông, bạn có thể sẽ phàn nàn rằng sự so sánh như thế chẳng giúp gì cho quyết định
của bạn cả. Bạn đã có một số trình độ nhất định và bạn đang cần quyết định liệu có nên học thêm
một hay hai năm nữa. Để ra được quyết định này, bạn cần biết ích lợi tăng thêm nhờ học thêm
một năm nữa (tiền lương cao hơn trong suốt cuộc đời, niềm vui được chuyên tâm học hành) và
biết chi phí tăng thêm mà bạn sẽ phải chịu (học phí và tiền lương mất đi trong bạn vẫn học ở
trường). Bằng cách so sánh ích lợi cận biên và chi phí cận biên, bạn có thể đi đến kết luận rằng
việc học thêm một năm có đáng giá hay không.
Chúng ta hãy xem xét một ví dụ khác. Một hãng hàng không đang cân nhắc nên tính giá vé
bao nhiêu cho các hành khách bay dự phòng. Giả sử một chuyến bay với 200 chỗ từ đông sang
tây làm cho nó tốn mất 100.000 đô la. Trong tình huống này, chi phí bình quân cho mỗi chỗ ngồi
là 100.000 đô la/200, tức 500 đô la. Người ta có thể dễ dàng đi đến kết luận rằng hãng hàng
không này sẽ không bao giờ nên bán vé với giá thấp hơn 500 đô la. Song trên thực tế, nó có thể
tăng lợi nhuận nhờ suy nghĩ ở điểm cận biên. Chúng ta hãy tưởng tượng ra rằng máy bay sắp sửa
cất cánh trong khi vẫn còn 10 ghế bỏ trống và có một hành khách dự phòng đang đợi ở cửa sẵn
sàng trả 300 đô la cho một ghế. Hãng hàng không này có nên bán vé cho anh ta không? Dĩ nhiên
là nên. Nếu máy bay vẫn còn ghế trống, chi phí của việc bổ sung thêm một hành khách là không
đáng kể. Mặc dù chi phí bình quân cho mỗi hành khách trên chuyến bay là 500 đô la, chi phí cận
biên chỉ bằng giá của gói lạc và hộp nước sô đa mà hành khách tăng thêm này sẽ tiêu dùng.
Chừng nào mà người hành khách dự phòng này còn trả cao hơn chi phí cận biên, thì việc bán vé cho anh ta còn có lợi.
Những ví dụ trên cho thấy rằng các cá nhân và doanh nghiệp có thể đưa ra quyết định tốt hơn
nhờ cách suy nghĩ ở điểm cận biên. Người ra quyết định duy lý hành động chỉ khi ích lợi cận
biên vượt quá chi phí cận biên.
Nguyên lý 4: Con người phản ứng với các động cơ khuyến khích
Vì mọi người ra quyết định dựa trên sự so sánh chi phí và ích lợi, nên hành vi của họ có thể
thay đổi khi ích lợi hoặc chi phí thay đổi. Nghĩa là mọi người phản ứng đối với các kích thích.
Ví dụ khi giá táo tăng, mọi người quyết định ăn nhiều lê hơn và ít táo hơn, vì chi phí của việc
mua táo cao hơn. Đồng thời, người trồng táo quyết định thuê thêm công nhân và thu hoạch nhiều
táo hơn vì lợi nhuận thu được từ việc bán táo cũng cao hơn. Như chúng ta sẽ thấy, tác động của
giá cả lên hành vi của người mua và người bán trên thị trường - trong trường hợp này là thị trường
táo - có ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu phương thức vận hành của nền kinh tế.
Các nhà hoạch định chính sách công cộng không bao giờ được quên các kích thích, vì nhiều
chính sách làm thay đổi ích lợi hoặc chi phí mà mọi người phải đối mặt và bởi vậy làm thay đổi
hành vi của họ. Ví dụ việc đánh thuế xăng khuyến khích mọi người sử dụng ô tô nhỏ hơn, tiết
kiệm nhiên liệu hơn. Nó cũng khuyến khích mọi người sử dụng phương tiện giao thông công
cộng chứ không đi xe riêng và sống ở gần nơi làm việc hơn. Nếu thuế xăng cao đến một mức độ
nhất định, mọi người có thể sẽ bắt đầu sử dụng ô tô chạy điện.
Khi các nhà hoạch định chính sách không tính đến ảnh hưởng của các chính sách mà họ thực
hiện đối với các kích thích, họ có thể nhận được những kết quả không định trước.
Khi phân tích bất kỳ chính sách nào, không những chúng ta xem xét ảnh hưởng trực tiếp, mà
còn phải chú ý tới các tác động gián tiếp do các kích thích tạo ra. Nếu chính sách làm thay đổi
cách kích thích, nó sẽ làm cho con người thay đổi hành vi của họ.
Bốn nguyên lý đầu tiên bàn về cách thức ra quyết định cá nhân. Nhưng trong cuộc sống hàng
ngày, nhiều quyết định của chúng ta không chỉ ảnh hưởng đến bản thân chúng ta, mà còn tác
động đến những người xung quanh. Ba nguyên lý tiếp theo liên quan đến cách thức mà con người tương tác với nhau.
Nguyên lý 5: Thương mại có thể làm cho mọi người đều được lợi
Có lẽ bạn đã nghe trên bản tin thời sự rằng người Nhật là những đối thủ cạnh tranh của chúng
ta trong nền kinh tế thế giới. Xét trên một vài khía cạnh, điều này là đúng vì các công ty Nhật và
Mỹ sản xuất nhiều mặt hàng giống nhau. Hãng Ford và hãng Toyota cạnh tranh để thu hút cùng
một nhóm khách hàng trên thị trường ô tô. Compaq cũng cạnh tranh với Toshiba trên thị trường
máy tính cá nhân để thu hút cùng một nhóm khách hàng.
Vì vậy, người ta rất dễ mắc sai lầm khi nghĩ về sự cạnh tranh giữa các nước. Thương mại giữa
Nhật và Mỹ không giống như một cuộc thi đấu thể thao, trong đó luôn có kẻ thắng, người thua.
Sự thật thì điều ngược lại mới đúng: Thương mại giữa hai nước có thể làm cả hai bên cùng được lợi.
Để lý giải tại sao, hãy xem xét thương mại tác động như thế nào tới gia đình bạn. Khi một
thành viên trong gia đình bạn đi tìm việc, anh ta phải cạnh tranh với những thành viên của các
gia đình khác cũng đang tìm việc. Các gia đình cạnh tranh nhau khi đi mua hàng vì gia đình nào
cũng muốn mua hàng chất lượng tốt nhất với giá thấp nhất.
Vì vậy theo một nghĩa nào đó, mỗi gia đình đều đang cạnh tranh với tất cả các gia đình khác.
Cho dù có sự cạnh tranh này, gia đình bạn cũng không thể có lợi hơn nếu tự cô lập với tất cả
các gia đình khác. Nếu làm như vậy, gia đình bạn sẽ phải tự trồng trọt, chăn nuôi, may quần áo
và xây dựng nhà ở cho mình. Rõ ràng gia đình bạn thu lợi nhiều từ khả năng tham gia trao đổi
với các gia đình khác. Thương mại cho phép mỗi người chuyên môn hóa vào một lĩnh vực mà
mình làm tốt nhất, cho dù đó là trồng trọt, may mặc hay xây nhà. Thông qua hoạt động thương
mại với những người khác, con người có thể mua được những hàng hóa và dịch vụ đa dạng hơn với chi phí thấp hơn.
Cũng như các gia đình, các nước được lợi từ khả năng trao đổi với các nước khác. Thương
mại cho phép các nước chuyên môn hóa vào lĩnh vực mà họ làm tốt nhất và thưởng thức nhiều
hàng hóa và dịch vụ phong phú hơn. Người Nhật, cũng như người Pháp, người Ai Cập và người
Brazil là những bạn hàng của chúng ta trong nền kinh tế thế giới, nhưng cũng là đối thủ cạnh tranh của chúng ta.