Bài giảng về Lịch sử nhà nước và Pháp luật | Đại học Sư phạm Hà Nội

lOMoARcPSD|36401091
LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT A.NHÀ NC CỔ ĐẠI I.Phương Tây
1.quá trình hình thành,phát triển và suy vong
+cơ sở hình thành nhà nước
-điều kiện tự nhiên:tiếp giáp vs biển,địa hình chia cắtmỏ khoáng sản lộ thiên->
ptrien thương nghiệp,ko có các vùng đồng bằng phù sa màu mỡ -> ko thể ptr nông nghiệp như phương đông -điều kiện kinh tế
Công cụ lao động bằng sắt xuất hiện->năng suất lao động tăng cao->phân công lao
động xã hội: trồng trọt->chăn nuôi->thủ công nghiệp->thương nghiệp -điều kiện xã hội:
+chế độ mẫu hệ-> chế độ phụ hệ
+công xã thị tộc->công xã láng giềng->công xã du mục
+phân hóa giàu nghèo và hình thành giai cấp: giai cấp thống trị>TƯ HỮU XUẤT HIỆN  PHÂN HÓA GIAI CẤPMÂU THUẪN GIAI
CẤPGIẢI QUYẾT MAU THUẪN ĐẤU TRANH GIAI CẤPNHÀ NƯỚC RA ĐỜI
 ĐI THEO ĐÚNG QUAN ĐIẺM MAC LENIN VỀ NGUỒN GỐC RA ĐỜI NHÀ NƯỚC 2..Kết cấu giai cấp
-Giai cấp thống trị : quý tộc thị tộc,quý tộc công thương
-giai cấp bị trị: bình dân,nông dân,nô lệ
3.Tổ chức bộ máy nhà nước a.Hy lạp +Nhà nước thành bang Xpac
+Nhà nước thành bang aten(nghiên cứu cái này)
-Tổ chức bộ máy nhà nước khi mới hình thành : cộng hòa quý tộc chủ nô
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Tổ chức bộ máy nhà nước:
Hội nghị công dân hội đồng 10 tướng lĩnh Hội đồng 500 người Tòa bồi thẩm +Nhận xét:
-Hình thức chính thể của nhà nước aten là cộng hòa dân chủ chủ nô
-Tổ chức bộ máy nhà nước đã có sựu chuyên môn hóa giữa các cơ quan
+Hội nghị công dân thực hiện quyền lập pháp
+hội nghị 500 ng thực hiện quyền hành pháp
+tòa bồi thẩm thực hiện quyền tư pháp(xét xử,bảo vệ pháp luật) b.La mã
+Đặc trưng quá trình hình thành nhà nước la mã:
-Sự đấu tranh giai cấp trong xã hội người la mã và ng etorutxco
-người la mã tiến hành đấu tranh chống ách thống trị và thiết lập nhà nước
+Tổ chức bộ máy nhà nước thời cộng hòa Đại hội công dân
Đại hội xenturi Đại hội nhân dân
Viện nguyên lão Hội đồng quan chấp chính Hội đồng quan án Viện quan giám sát
(Soạn thảo,thảo thuận)| (cơ quan chấp hành | (xét xử) (giám sát all ) quyết định)
+Tổ chức bộ máy nhà nước thời quân chủ chuyên chế
-Tình hình kinh tế xã hội
Quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lê phát triển đến đỉnh cao
Kinh tế phát triển vượt bậc đặc biệt là ngoại thương
Các trang viên phong kiến lớn hình thành ngày càng nhiều
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Mâu thuẫn giữa nô lệ,dân nghèo với chủ nô và giữa các vùng bị đô hộ với đế quốc
ngày càng gay gắt,mâu thuẫn giữa chủ nô cũ và chủ nô mới
 NHẬN XÉT VỀ NHÀ NƯỚC PHƯƠNG TÂY CỔ ĐAI
-NHÀ NƯỚC RA ĐỜI SỚM TRONG QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÁT
TRIỂN,MÂU THUẪN GIAI CẤP ĐÃ ĐẾN MỨC GAY GẮT ĐÒI HỎI
PHẢI GIẢI QUYÉTA BẰNG ĐẤU TRANH GIAI CẤP
-CHÍNH THỂ ĐA DẠNG,CHỦ YẾU LÀ HÌNH THỨC CỘNG HÒA CHỦ NÔ B.PHƯƠNG ĐÔNG
I.Cơ sở hình thành nhà nước a.điều kiện tự nhiên
-Các quốc gia này đều nằm trên khu vực các con sông lớn
-Khí hậu nhiệt đới: nóng ẩm,mưa nhiều,độ ẩm cao
-Địa hình phức tạp và khép kín b.kinh tế
công cụ bằng đá công cụ kim loại
hoạt động săn bắt,hái lượm kinh tê trồng trọt
TRỒNG TRỌTCHĂN NUÔI THỦ CÔNG NGHIỆP THƯƠNG NGHIỆP c.xã hội
xã hội công xã nguyên thủy chế độ mẫu hệchế độ phụ hệ
công xã thị tộc công xã nông thôn
của cải xã hội tư hữu xuất hiệntư hữu về tư liệu sinh hoạtphân chia giai cấp
gc thống trị(quý tộc chủ nô) >d.yếu tố trị thủy và chiến tranh
-trị thủy và thủy lợi: huy động sức của nhiều ng trong thời gian ngắn
-chiến tranh: đòi hỏi phải có ng xây dựng,chỉ huy,thống lĩnh quân đội
THEO MACLENIN,CON ĐƯỜNG HÌNH THÀNH NHÀ NƯỚC THEO
TUẦN TỰ,TỪ SỰ TƯ HỮU PHÂN HÓA GIAI CẤPMÂU THUẪN GIAI
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
CẤP GAY GẮT,KO THỂ HÒA HỢP ĐC ĐẤU TRANH GIAI CẤP NHÀ
NƯỚC RA ĐỜI. TUY NHIÊN Ở PHƯƠNG ĐÔNG SỰ RA ĐỜI CỦA 4 NỀN
VĂN MINH AI CẬP,LƯỠNG HÀ,ẤN ĐỘ,TRUNG QUỐC THÌ KO LẦN
LƯỢT NHƯ VẬY. NÓ CX CÓ MÂU THUẪN GIAI CẤP NHƯNG SỰ MÂU
THUẪN GIAI CẤP NÀY CHƯA ĐẾN MỨC GAY GẮT ĐỂ BÙNG NỔ CÁC
CUỘC ĐẤU TRANH GIAI CẤP,MÀ CHỦ YẾU BỞI 2 YẾU TỐ TRỊ THỦY
VÀ CHIẾN TRANH,2 YẾU TỐ NÀY TÁC ĐỘNG MẠNH MẼ ĐẾN HÌNH THÀNH NHÀ NƯỚC.
NẾU CHỈ CÓ YÊU TỐ TRỊ THỦY CHIẾN TRANH MÀ KO CÓ YẾU TỐ
PHÂN HÓA,MÂU THUẪN GIAI CẤP THÌ NHÀ NƯỚC CX K RA ĐỜI.VÌ
NHU CẦU TRỊ THỦY,CHIẾN TRANH ĐÃ CÓ TỪ RẤT LÂU TRC
ĐÓ..NHƯNG PHẢI ĐỢI ĐẾN KHI XUẤT HIỆN ĐỒNG THỜI SỰ PHÂN
HÓA VÀ MÂU THUẪN GIAI CẤP THÌ NHÀ NƯỚC MS XUẤT HIỆN-->
TRỊ THỦY VÀ CHIẾN TRANH CHỈ LÀ YẾU TỐ PHỤ ĐỂ NHÀ NC RA
ĐỜI Ở PHƯƠNG ĐÔNG,YẾU TỐ CHÍNH VẪN LÀ DO MÂU THUẪN GIAI CẤP
2.Tổ chức bộ máy nhà nc Vua
Tô thuế Bộ máy quan lại trung ương quân đội Quan lại địa phương
3.Đặc trưng nhà nc chiếm hữu nô lệ phg đông
-Nhà nc ra đời sớm khi mâu thuẫn giai cấp chưua sâu sắc
-nhà nước có chỉnh thể quân chủ tuyệt đối
-bộ máy nhà nước còn sơ khai và đơn giản,chịu ảnh hưởng của tàn dư công xã thị tộc III.NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 1.Các yếu tố tác động
Nhà nc đầu tiên ở việt nam : nhà nc văn lang âu lạc thời hùng vương
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091 THỜI HÙNG VƯƠNG:
PHÙNG NGUYÊN : đồ đá chủ yếu, đồ đồng xuất hiện
-ĐỒNG DẬU: đồ đá chủ yếu,đồ đồng 20%
GÒ MUN: đồ đá ít sử dụng,đồ đồng chiếm tỉ lệ khá cao
ĐÔNG SƠN: đồ đồng đạt đến đỉnh cao,dồ sắt xuất hiện A.KINH TẾ
Các ngành nghề của nền kinh tế:
-nông nghiệp trồng lúa nước -săn bắt hái lượm -trồng trọt,chăn nuôi
-thủ công nghiệp luyện kim và các ngành nghề -thương nghiệp
Sự chuyển biến về kinh tế
Kinh tế ngày càng phát triển tư hữu xuất hiện B.XÃ HỘI
Chế độ mẫu hệchế độ phụ hệ
xuất hiện các gia đình nhỏ và trở thành tế bào của xã hội
xuất hiện công xã nông thôn thay thế công xã thị tộc
 Xã hội nông thôn phân chia thành các giai cấp
-Xã hội phân chia thành các giai cấp
-Quá trình phân hóa xã hội diễn ra 1 cách chậm chạp
-Mâu thuẫn giữa các tầng lớp có nảy sinh nhưng chưa gay gắt đến mức ko thể điều hòa đc
c.Trị thủy,thủy lợi,chiến tranh -điều kiện tự nhiên
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
-Nhu cầu của nền kinh tế nông nghiệp
-vị trí địa lí và nhu cầu thôn tính
 thủy lợi và chống chiến tranh là những yếu tố thúc đẩy cho sự ra đời sớm hơn của nhà nước
3.Pháp luật thời hùng vương Đơn giản,sơ khai,
2.quá trình hình thành nhà nước thời hùng vương
a.Sự hình thành nhà nước văn lang(nhà nc phôi thai)
-sự xuất hiện của các liên minh thị tộc bộ lạc vào đầu thời hùng vương
b.sự hình thành nhà nc âu lạc
-phát triển trên cơ sở nhà nc văn lang
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091 B.LUẬT PHÁP CỔ ĐẠI I.PHÁP LUẬT PHƯƠNG TÂY
1.Pháp luật hi lạp cổ đại
2.Pháp luật la mã cổ đại
a.Thời cộng hòa sơ kì(pl kém ptr hơn so vs hậu kì)
+đặc điểm kinh tế xã hội:- lãnh thổ la mã chưa vượt ra khỏi bán đảo italiavới lãnh
thổi nhỏ như vậy chưa xuất hiện các quan hệ xã hội cần pháp luật đchinh
-quan hệ nô lệ vẫn còn mang tính gia trưởng: số lượng nô lệ chưa nhiều ,nô lệ chưa
trực tiếp tgia quá trình sản xuất
-Ngành kinh tế chủ đạo vẫn là nông nghiệp,kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp chưa phát triển mạnh
+nguồn luật: tập quán pháp,tiền lệ pháp,văn bản pháp luật
Nhận xét: -Quy định về dân sự kém phát triển
-quy định về hình sự ảnh hưởng tới thời kì công xã nguyên thủy
-kém phát triển cả về nội dung,phạm vi điều chỉnh,kỹ thuật lập pháp
2.Pháp luật la mã thời cộng hòa hậu kì trở đi
+đặc điểm kinh tế-xã hội: 1.lãnh thổ của đế quốc đc mở rộng.2.kinh tế hàng hóa phát
triển mạnh.3.quan hệ nô lê đã ptrien tới đỉnh cao và mang tính chất điển hình +sự hoàn thiện : a.nguồn luật: NGUỒN CŨ -tập quán pháp
-quyết định của hoàng đế
-quyết định của tòa án
-quyết định của viện nguyên lão NGUỒN MỚI:
-quyết địn của quan thái thú
-công trình nghiên cứu của các luật gia
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
-công trình nghiên cứu của hệ thống pháp luật b.các quy định dân sự
-Quyền sở hữu: +quyền sử dụng,quyền định đoạt,quyền chiếm hữu
+căn cứ phát sinh: kế tục or tự nhiên
+biện pháp bảo vệ quyền sở hữu:Yêu cầu trả lại vật;yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm -Hợp đồng dân sự:
+Điều kiện có hiêu lực: 1.phải có sự thỏa thuận về ý chí của các bên;2.phù hợp vs quy định pháp luật
+Phân loại hợp đồng: hình thức hợp đồng hợp đồng miệng Hợp đồng văn bản
Thời điểm chuyển giao vật hợp đồng thực tại Hợp đồng ưng thuận
-quy định về hôn nhân gia đình
+điều kiện hôn nhân hợp pháp: 1.độ tuổi(nam 14 nữa 12);2.ý chí tự nguyện 2 bên
+về quyền và nghĩa vụ vợ chồng: 1.người vợ có nghĩa vụ chung thủy;2.người chồng gánh vác chi phí gia đình
+quyền li hôn: ng vợ có quyền li hôn nếu có lí do chính đáng  điểm sáng .Nếu so
sánh vs quyền li hôn của ng vợ ở luật hôn nhân gia đình ở luật hamurabi ở lưỡng hà thì
chỉ có 3 trg hợp ng phụ nữ đc phép li hôn
+về tài sản trong hôn nhân: ng chồng ko có quyền định đoạt tài sản của vợ
-Quy định về thừa kế:
+hình thức thừa kế: theo di chúc; theo pháp luật c.quy định về hình sự
Luật la mã khá trì trệ và bảo thủ,cách xét xử mang nặng yếu tố chủ quan của thẩm
phán vs mục đích điều chỉnh các quan hệ chính trị .Hình phạt mang tính độc đoán ,tàn
bạo ,chủ yếu là sử dụng nhục hình
 Nhận xét về pháp luật la mã cổ đại:
-về trình độ lập pháp: phát triển vượt bậc,đưa ra nhiều khái niệm chuẩn xác có tính pháp lí cao
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
-về kỹ thuật lập pháp chuẩn xác,từ ngữ rõ ràng trong sáng.các chế định ko còn đc
trình bày dưới dạng liệt kê nx mà đã có sự khái quát hóa các trg hợp,pháp luật có tính dự liệu cao
-phạm vi điều chỉnh : hầu hết các quan hệ xã hội quan trọng,phổ biến,đặc biệt trong dân sư
-hạn chế : thừa nhận sự bất bình đằng về giai cấp,đẳng cấp,các quy định hình sự còn hạn chế II.PHƯƠNG ĐÔNG
1.PHÁP LUẬT LG HÀ(HAMURABI) A.HOÀN CẢNH RA ĐỜI
Dưới thời vua hamurabi của vương quy babilon.đây là bộ luật thành văn hoàn chỉnh
đầu tiên trg lịch sử nhân loại b.nguồn của bộ luật
-kế thừa những tiền lệ và tập quán trong xã hội trc đó
-những quyết định,mệnh lệnh,chiếu chỉ của vua hamurabi
-phán quyết của các bô lão tộc trg c.cơ cấu
mở đầu nội dungkết luận d.nội dung cơ bản 282 điều
+các quy định về tội phạm và hình phạt:1.thừa nhận sự bất bình đẳng trong xã hội.2.áp
dụng nguyên tắc đồng thái phục thù và dùng tiền chuộc tội.3.hình phạt hà khắc dã man
+các quy định về dân sự: quy định về hợp đồng( mua bán,vay,lĩnh canh ruộng đất,gửi
giữ),quy định về hôn nhân ra định,quy định về thừa kế
+quy định về tố tụng:1.nguyên tắc khi xét xử phải công khai,coi trọng chứng cứ,phan
quyết nghiêm minh.2.quy định về trắc no của thẩm phán.3.quy định cách thức xét xử
bằng phép thử tội(vd ném xuống sông,nếu chết thì có tội,sống là vô tội)
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091 e.Ưu điểm
-Có phạm vi điều chỉnh rộng đối vs các quan hệ xh thời babilon cổ
-có sự quan tâm,bảo vệ đối vs các đối tg yếu thế trong xã hội
-1 số quy định về hợp đồng và thừa kế khá tiến bộ f.Nhược điểm
-Pháp luật mang tính bất bình đẳng sâu sắc
-bộ luật chưa có tính khái quát ,tính hệ thống cao
-mang tính trọng hình khinh dân(trọng hình sự,ít dân sự)
-pháp luật bị ảnh hưởng nhiều bởi tín ngưỡng tôn giáo
-hình phạt hà khắc dã man
2.PHÁP LUẬT ẤN ĐỘ(MANU)
3.PHÁP LUẬT TRUNG QUỐC(HẠ THƯƠNG CHU)
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
II.THỜI KỲ TRUNG ĐẠI ( V-XVII) 1. Sự hình thành nhà nước PHƯƠNG ĐÔNG:
-Hình thành sớm và tồn tại lâu dài hàng nghìn năm
-Các nhà nước điển hình: trung quốc,nhật bản,ấn độ,ả rập,việt nam PHƯƠNG TÂY:
-Tây âu phong kiến: đa dạng: nhà nước thiên chúa,quân chủ chuyên
chế,phong kiến chuyên chế,tp tự quản....... MỘT SỐ KHU VỰC KHÁC
-Hình thành muộn và ko đồng đều trên thế giới
-một số vùng còn ở thời kì thổ dân,thị tộc,bộ lạc  Đặc trưng cơ bản:
+Quy luật ko đồng đều về quy mô,cấu trúc,loại hình nhà nước và pháp luật
+Đều coi ruộng đất là tài sản có giá trị kinh tế cơ bản +Bóc lột địa tô thuế
+chế độ tiền tệ-tiền kim loại.
-nô lê dần đc giải phóng
-quy mô trình độ kinh tế vẫn là lao động giản đơn,trọng nông *Quan hệ sở hữu:
PHƯƠNG ĐÔNG: SỞ HỮU TỐI CAO CỦA VUA
-Sở hữu công nhà nước đóng vai trò chủ đạo
-Sở hữu tư bị kiểm soát,kiềm chế bởi nhà nước quân chủ ptrien chậm chạp ko triệt để,ko điển hình
Theo angel,việc ko có chế độ sở hữu tư nhân về ruộng đất là chìa khóa để hiểu toàn bộ phương đông
PHƯƠNG TÂY : SỞ HỮU TƯ ĐIỂN HÌNH
-Coi trọng quyền chiếm hữu sử dụng và định đoạt
-chế độ sở hữu tư nhân vẫn đc luật dân sự la mã điều chỉnh các quan hệ sở hữu,hợp
đồng,thừa kế và các chế tài khi vi phạm luật salic vương quốc fran
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
-Luật sở hữu vùng lãnh địa
-Luật sở hữu thành thị phong kiến – luật sở hữu giáo hội thiên chúa II.CƠ SỞ XÃ HỘI
-Phương Đông: Gia đình/dòng họ,giới tính ,công xã,nông thôn ( địa chủ-nông dân) SỸ-NÔNG-CÔNG-THƯƠNG
-Phương Tây: Quý tộc/hiệp sĩ,Thị dân>tư sản
Giao dân> bình dân> ( lãnh chúa/nông nô)
-Việt Nam: gia đình,dòng họ,giới tính,làng xã SỸ-NÔNG-CÔNG-THƯƠNG LƯƠNG DÂN-GIÁO DÂN
2.Vai trò , thân phận nông nô,nông dân
-Là lực lượng lao động chính trong các ngành kinh tế
+nông nghiệp : canh tác,làm đất,gieo trồng
+thủ cn: các xưởng thủ công đồ gốm,da
+thương nghiệp: khuân vác,bốc xếp hàng hóa,chèo thuyền
+ nô tỳ: nấu bếp,giữ ngựa,gác cổng,quét dọn,hầu hạ
 Thân phận thấp kém ,nô tì là tài sản của chủ,chủ có quyền mua bán,chuyển nhượg
bóc lột đánh đập,con nữ nô sinh ra là tài sản của chủ
 Sức lao động :nông nô(ptay)-nông dân,thợ thủ công(pdong),nộp thuế và địa tô
cho địa chủ ,nhà nc và nhà thờ 3.Cơ sở tư tưởng :
-Phương đông: thần quyền kết hợp với vương quyền
-Phương tây: tư tưởng thần quuyền tối cao,thần quyền chi phối vương quyền,độc lập
với vương quyền và thị dân
III.MỘT SỐ NNPL ĐIỂN HÌNH Ở PHƯƠNG ĐÔNG VÀ PHG TÂY PHONG KIẾN 1.PK P ĐÔNG
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091 1.PK đông
Quân chủ thần quyền – tập quyền chuyên chế
Pk trung quốc: tôn quân quyền
Tần-hán-đường-minh-thanh (221 TCN-1911)
Vn: ĐINH -TIỀN LÊ> LÝ TRẦN HỒ
LÊ SƠ-LÊ TRỊNH-NGUYỄN : QUÂN CHỦ CHUYÊN CHẾ VÀ QUÂN CHỦ HẠN CHẾ 2.PK TÂY ÂU
ĐA dạng loại hình nhà nc,chính quyền cạnh tranh ,ko độc quyền nhà nc 3.PL PK PD VÀ PT -Tây âu: luật la mã -tquoc: tần đg minh thanh
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
LUẬT PHONG KIẾN VIỆT NAM:
I.CÁC BỘ LUẬT CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN VIỆT NAM:
1.Bộ luật hình thư triều lý:
-bộ luật thành văn đầu tiên của nc ta
-ban hành 1042 thời vua lý thánh tông
2.Bộ hình thư thời Trần
-tham khảo các điều luật của nhà đường-tống-trung quốc song vẫn thể hiện ý chí tự chủ
3.Bộ luật hồng đức thời vua lê thánh tông ( QUỐC TRIỀU HÌNH LUẬT)
-ĐỈNH CAO VỀ THÀNH TỰU LẬP PHÁP TRONG LS PK VN
-LÀ SỰ TỰU TRUNG NHỮNG Nét đặc sắc của cổ luật vn
4.Bộ quốc triều khám tụng điều lệ
Chỉ quy định về lĩnh vực tố tụng,đc xây dựng ban hành thời lê
5.bộ hoàng việt luật lệ triều nguyễn
 Nxc: -các bộ luật thg là bộ luật có tính tổng hợp
- Thg đc diễn dải bằng hình thức quy phạm luật hình
- -ko có kn,sự phân chia pháp luật thành các ngành luật
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com) lOMoARcPSD|36401091
Downloaded by H?ng Di?u (hangngahuong55@gmail.com)