Bài tập nhóm - Đặc trưng và hạn chế của Nền kinh tế Xã hội chủ nghĩa môn Kinh tế chính trị | Học viện Ngân hàng

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
KHOA KẾ TOÁN - KIỂM TOÁN
BỘ MÔN: NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
MÔN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN BÀI TẬP NHÓM
PHÂN TÍCH CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH
HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Giảng viên hướng dẫn: Nguyễn Đức Quỳnh Lớp: K26KTC Nhóm số: 05 Nhóm trưởng: Vương
Thanh Thảo Mã sinh viên: 26A4020870
Danh sách thành viên: STT Họ và tên Mã sinh viên 1 Lê Đông Bắc 26A4022231 2 Hoàng Đức Hiếu 26A4022701 3 Phạm Bích Ngọc 26A4020429 4 Hoàng Mai Linh 26A4020003 5 Khương Thị Hồng Lụa 26A4020023 6 Vũ Thị Hương Quỳnh 26A4020851 7 Trần Thị Như Quỳnh 26A4020850 8 Chu Ngọc Mai 26A4020028 9 Trần Thị Thúy Nga 26A4020039 10 Đoàn Thị Thúy Hà 26A4022685 11 Vương Thanh Thảo 26A4020870
BÁO CÁO HOẠT ĐỘNG NHÓM Nhóm số: 05 STT Họ và tên Mã sinh viên Nội dung công việc Mức độ đóng góp % 1 Lê Đông Bắc
26A4022231 Tìm hiểu: Đặc trưng cơ bản của Kinh
tế thị trường định hướng XHCN 2 Hoàng Đức Hiếu 26A4022701
Tìm câu hỏi cho phần Minigame 3 Phạm Bích Ngọc 26A4020429 - Làm Powerpoint -
Tìm hiểu: Ưu điểm và hạn chế
của Kinh tế thị trường định hướng XHCN 4 Hoàng Mai Linh
26A4020003 Tìm hiểu: Đặc trưng cơ bản của Kinh
tế thị trường định hướng XHCN 5 Khương Thị Hồng 26A4020023 - Làm Minigame Lụa -
Tìm hiểu: So sánh nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và định hướng tư bản chủ nghĩa 6 Vũ Thị Hương 26A4020851 - Làm Minigame Quỳnh -
Tìm hiểu: So sánh nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và định hướng tư bản chủ nghĩa 7 Trần Thị Như 26A4020850 - Hỗ trợ làm Word Quỳnh -
Tìm hiểu: Thành tựu phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam và bài học kinh nghiệm 8 Chu Ngọc Mai
26A4020028 Tìm hiểu: Khái niệm của Kinh tế thị
trường, Kinh tế thị trường định hướng XHCN 9 Trần Thị Thúy Nga
26A4020039 Tìm hiểu: Đặc trưng cơ bản của Kinh
tế thị trường định hướng XHCN 10 Đoàn Thị Thúy Hà
26A4022685 Tổng hợp, làm Word 11
Vương Thanh Thảo 26A4020870 - Hỗ trợ Word, Powerpoint -
Phân chia nội dung tìm hiểu -
Tìm hiểu: Thành tựu phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam và bài học kinh nghiệm LỜI CẢM ƠN
Thay mặt nhóm 5, chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Nguyễn
Đức Quỳnh, giảng viên phụ trách bộ môn Kinh tế Chính trị Mác-Lênin đã đồng hành
cùng chúng em trong suốt quá trình làm bài tập lớn.
Nhờ sự hướng dẫn của thầy, chúng em đã có thể học hỏi được nhiều kiến thức và
kinh nghiệm quý báu và có thể hoàn thành tốt công việc được giao.
Do trình độ kiến thức cũng như kinh nghiệm của chúng em còn hết sức hạn chế
nên bài tập lớn này không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhà trường, các
giảng viên của khoa, giảng viên bộ môn xem xét, góp ý để bài tập lớn của chúng em được hoàn thiện hơn.
Chúng em xin chân thành cảm ơn! LỜI CAM ĐOAN
Nhóm chúng em xin cam đoan những nội dung trình bày trong bài tập lớn này
không phải là bản sao chép từ bất kỳ tài liệu nào có trước đó. Nội dung lý thuyết trong
bài của chúng em có sử dụng một số tài liệu tham khảo như đã trình bày trong phần tài
liệu tham khảo. Các số liệu chương trình phần mềm và những kết quả trong báo cáo là
trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ bài nào khác nếu không đúng sự thật
chúng em xin chịu mọi trách nhiệm. Đại diện nhóm Nhóm trưởng (Ký, Họ và tên) MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA. 1
1.1. Khái niệm kinh tế thị trường...............................................................................1
1.2. Khái niệm kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa...................................................1
CHƯƠNG 2: ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA................................................................................................................1
CHƯƠNG 3: ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA................................................................................................................3
3.1. Ưu điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa...................3
3.2. Hạn chế của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa....................4
CHƯƠNG 4: SO SÁNH NỀN KINH TẾ ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
VÀ ĐỊNH HƯỚNG TƯ BẢN CHỦ NGHĨA..............................................................4
4.1. Sự giống nhau........................................................................................................4
4.2. Điểm khác nhau....................................................................................................5
CHƯƠNG 5: THÀNH TỰU VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM NỀN KINH TẾ THỊ
TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM.........................6
5.1. Thành tựu..............................................................................................................6
5.2. Bài học kinh nghiệm.............................................................................................7
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................9
CHƯƠNG 1: KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
1.1. Khái niệm kinh tế thị trường
Kinh tế thị trường là một hệ thống kinh tế trong đó việc sản xuất, phân phối và
tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ được điều chỉnh chủ yếu bởi sự tương tác giữa các nhà sản
xuất và người tiêu dùng trên thị trường. Trong kinh tế thị trường, quyết định về sản
xuất, giá cả và phân phối được hình thành dựa trên sự cạnh tranh, cung – cầu trên thị
trường, thay vì do Chính phủ hoặc các tổ chức quyết định trực tiếp [1].
Trong hệ thống kinh tế thị trường, tồn tại nhiều thành phần kinh tế, nhiều loại
hình sở hữu cùng tham gia, vận động, phát triển trong một cơ chế cạnh tranh bình
đẳng, ổn định. Các doanh nghiệp và cá nhân độc lập tham gia vào hoạt động kinh
doanh, quyết định sản xuất, tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ và tìm kiếm lợi nhuận. Người
tiêu dùng có quyền lựa chọn, quyết định mua hàng hoặc sử dụng dịch vụ dựa trên nhu
cầu và khả năng tài chính của họ [1].
1.2. Khái niệm kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế thị trường vận
hành theo các quy luật của thị trường, đồng thời góp phần hướng tới từng phần xác lập
một xã hội mà ở đó dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; có sự điều
tiết của Nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
CHƯƠNG 2: ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Có thể thấy nền kinh tế thị trường là một tất yếu hiện nay và tồn tại ở nhiều chế
độ xã hội khác nhau. Mỗi chế độ xã hội lại mang những đặc trưng khác nhau. Nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề lý luận và thực tiễn đầy phức
tạp được tìm tòi, thể nghiệm lâu dài, từ chưa đầy đủ đến ngày càng đầy đủ và sâu sắc.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng có những điểm riêng và khác
biệt với nền kinh tế thị trường theo chế độ xã hội khác.
Nhưng trước hết, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có những
đặc trưng chung của một nền kinh tế thị trường:
Thứ nhất, kinh tế thị trường đòi hỏi sự đa dạng của các chủ thể kinh tế, nhiều
hình thức sở hữu. Các chủ thể kinh tế bình đẳng trước pháp luật.
Thứ hai, thị trường đóng vai trò quyết định trong việc phân bổ các nguồn lực xã
hội thông qua hoạt động của thị trường bộ phận như thị trường hàng hóa, thị trường
dịch vụ, thị trường tài chính, thị trường bất động sản…
Thứ ba, giá cả được hình thành theo nguyên tắc thị trường, cạnh tranh vừa là môi
trường, vừa là động lực thúc đẩy kinh tế thị trường phát triển. Động lực trực tiếp của
các chủ thể sản xuất kinh doanh là lợi nhuận và lợi ích kinh tế-xã hội khác.
Thứ tư, nhà nước là chủ thể thực hiện chức năng quản lý, nhà nước điều tiết đối
với các quan hệ kinh tế, đồng thời, nhà nước khắc phục khuyết tật của thị trường, thúc
đẩy các yếu tố tích cực, đảm sự bình đẳng xã hội và sự ổn định của toàn bộ nền kinh tế.
Thứ năm, kinh tế thị trường là nền kinh tế mở, thị trường trong nước gắn liền với
thị trường quốc tế, hội nhập và phát triển kinh tế một cách toàn diện nhất. 1
Bên cạnh đó, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn có các
đặc trưng riêng cho thấy rõ sự khác biệt với một nền kinh tế thị trường định hướng
theo chế độ khác như: Về mục tiêu:
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hướng tới phát triển lực lượng
sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống
nhân dân, thực hiện “dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”. Đây là sự
khác biệt về mục tiêu giữa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với kinh tế
thị trường tư bản chủ nghĩa.
Về quan hệ sở hữu và thành phần kinh tế:
Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế nhà nước đóng
vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của
nền kinh tế quốc dân. Kinh tế nhà nước không đứng độc lập, tách rời mà luôn có mối
quan hệ gắn bó hữu cơ với toàn bộ nền kinh tế và trong suốt cả quá trình phát triển.
Về quan hệ quản lý nền kinh tế:
Nhà nước quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thông qua
pháp luật, các chiến lược, kế hoạch, quy hoạch và cơ chế, chính sách cùng các công cụ
kinh tế trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của thị trường [2]. Thông qua các chính
sách, cơ chế đó mà Nhà nước tác động vào thị trường nhằm bảo đảm tính bền vững
của các cân đối kinh tế vĩ mô, khắc phục những khuyết tật của kinh tế thị trường,
khủng hoảng cơ cấu, khủng hoảng tài chính- tiền tệ.
Về quan hệ phân phối:
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế nhiều thành
phần với sự đa dạng hóa các loại hình sở hữu nên có các loại hình phân phối khác
nhau. Trong đó có thể kể đến như phân phối theo lao động và hiệu quả kinh tế, phân phối theo phúc lợi.
Về quan hệ giữa gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội:
Đây là đặc trưng phản ánh thuộc tính quan trọng mang tính định hướng xã hội
chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường. Phát triển kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa-
xã hội; thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng chính sách, chiến lược,
quy hoạch, kế hoạch và từng giai đoạn phát triển của nền kinh tế thị trường.
Đặc trưng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là tên gọi mà Đảng Cộng sản Việt
Nam đặt ra cho mô hình kinh tế hiện tại của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt
Nam [3]. Chính vì vậy, những đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa phần nào được thể hiện rõ trong nền kinh tế Việt Nam.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, mục tiêu của nước ta là thực hiện “dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Quá trình phát triển kinh tế thị
trường của Việt Nam có sự kết hợp giữa phát triển lực lượng sản xuất hiện đại và xây
dựng quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp, bảo đảm từng bước xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế có nhiều
hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế. Trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ
đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng. Các chủ thể thuộc các thành phần
kinh tế bình đẳng, hợp tác, cạnh tranh cùng phát triển theo pháp luật [4]. 2
Quan hệ quản lý và cơ chế quản lý trong nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam có đặc trưng là Nhà nước quản lí và thực hành cơ chế quản
lý là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Đảng lãnh đạo nền kinh tế thị trường thông qua cương lĩnh, chủ trương, đường lối phát
triển dưới sự làm chủ và giám sát của nhân dân.
Để tiến tới xây dựng xã hội mọi người đều giàu có, phân phối kết quả làm ra theo
kết quả lao động, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thực hiện
phân phối công bằng các yếu tố sản xuất, tiếp cận và sử dụng các cơ hội và điều kiện
phát triển của mọi chủ thể kinh tế.
Đặc trưng phản ánh thuộc tính quan trọng mang tính định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam là thực hiện gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội. Đây vừa
là mục tiêu, vừa là điều kiện đảm bảo cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế nước ta.
Với những đặc trưng trên, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam là sự kết hợp giữa mặt tích cực, ưu điểm của kinh tế thị trường với ưu việt của
chủ nghĩa xã hội để hướng tới nền kinh tế hiện đại, văn minh. Bên cạnh đó, kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong quá trình phát triển vẫn còn bộc
lộ nhiều yếu kém cần khắc phục và hoàn thiện.
CHƯƠNG 3: ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
3.1. Ưu điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
a) Nền kinh tế thị trường luôn tạo ra động lực cho sự sáng tạo các chủ thể kinh tế.
Thông qua vai trò của thị trường mà nền kinh tế thị trường trở thành phương thức
hữu hiệu kích thích sự sáng tạo trong hoạt động của các chủ thể kinh tế, tạo điều kiện
thuận lợi cho hoạt động tự do của họ. Từ đó đẩy mạnh năng suất lao động, hiệu quả
sản xuất tăng cao, làm cho nền kinh tế đi lên.
Nền kinh tế thị trường chấp nhận các ý tưởng sáng tạo mới trong thực hiện sản
xuất, kinh doanh và quản lý.
Nền kinh tế thị trường còn tạo môi trường cho các mô hình kinh doanh mới theo
sự phát triển của xã hội.
b) Nền kinh tế thị trường luôn phát huy tốt nhất tiềm năng của mọi chủ thể,
các vùng, miền cũng như lợi thế quốc gia.
Thông qua vai trò gắn kết của thị trường mà nền kinh tế thị trường trở thành
hương thức hiệu quả hơn hẳn so với nền kinh tế tự cung tự cấp bởi kinh tế thị trường
phát huy được tiềm năng lợi thế của từng cá nhân, tổ chức.
c) Nền kinh tế thị trường luôn tạo ra các phương thức để thỏa mãn tối đa nhu
cầu của con người, từ đó thúc đẩy sự tiến bộ, văn minh của xã hội.
Với sự tác động của các quy luật thị trường nền kinh tế thị trường luôn tạo ra sự
phù hợp giữa khối lượng cơ cấu sản xuất với khối lượng, cơ cấu nhu cầu tiêu dùng của
xã hội. Từ đó, nhu cầu hàng hóa và các loại dịch vụ được đáp ứng kịp thời; người tiêu dùng thỏa mãn nhu cầu 3
Thông qua đó, nền kinh tế thị trường trở thành phương thức để thúc đẩy sự văn
minh, tiến bộ của xã hội.
3.2. Hạn chế của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
a) Trong nền kinh tế thị trường luôn tiềm ẩn những rủi ro khủng hoảng.
Sự vận động của cơ chế thị trường không phải khi nào cũng tạo ra được những
cân đối, do đó luôn tiềm ẩn những nguy cơ khủng hoảng.
Khủng hoảng có thể diễn ra cục bộ hoặc phạm vi tổng thể, xảy ra với mọi loại
hình thị trường, với mọi nền kinh tế thị trường.
Sự khó khăn đối với nền kinh tế thị trường là các quốc gia rất khó dự báo chính
xác thời điểm xảy ra khủng hoảng và nền kinh tế thị trường không thể tự khắc phục được rủi ro.
b) Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được xu hướng cạn kiệt tài
nguyên không thể tái tạo, suy thoái môi trường tự nhiên, môi trường xã hội.
Phần lớn các chủ thể sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế thị trường luôn đặt
mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận tối đa nên luôn tạo ra ảnh hưởng tiềm ẩn đối với nguồn
lực tài nguyên, suy thoái môi trường.
Cũng vì lợi nhuận, các chủ thể sản xuất kinh doanh có thể vi phạm cả nguyên tắc
đạo đức để chạy theo mục tiêu làm giàu, thậm chí là phi pháp.
Đây là những mặt trái của nền kinh tế thị trường. Cũng vì mục tiêu lợi nhuận, các
chủ thể hoạt động sản xuất kinh doanh có thể không tham gia vào các lĩnh vực thiết
yếu cho nền kinh tế nhưng có lợi nhuận kỳ vọng thấp, rủi ro cao, quy mô đầu tư lớn,
thời gian thu hồi vốn dài,…Tự nền kinh tế không thể tự khắc phục được.
c) Nền kinh tế thị trường không tự khắc phục được hiện tượng phân hóa sâu
sắc trong xã hội.
Hiện tượng phân hóa xã hội về thu nhập, về cơ hội là tất yếu. Bản thân nền kinh
tế không thể tự khắc phục được khía cạnh phân hóa có xu hướng sâu sắc. Các quy luật
thị trường luôn phân bổ lợi ích theo mức độ và loại hình hoạt động tham gia thị
trường, cộng với tác động của cạnh tranh mà dẫn đến sự phân hóa như một tất yếu.
Hạn chế này cần phải có sự bổ sung và điều tiết bởi vai trò của nhà nước.
Do những hạn chế của nền kinh tế thị trường nên trong thực tế không tồn tại một
nền kinh tế thị trường thuần túy, mà thường có sự can thiệp của nhà nước để sửa chữa
những thất bại của cơ chế thị trường. Khi đó, nền kinh tế được gọi là kinh tế thị trường
có sự điều tiết của nhà nước hay nền kinh tế hỗn hợp [5].
CHƯƠNG 4: SO SÁNH NỀN KINH TẾ ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA VÀ ĐỊNH HƯỚNG TƯ BẢN CHỦ NGHĨA 4.1. Sự giống nhau.
Điểm giống nhau của hai nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và
định hướng tư bản chủ nghĩa được thể hiện ở tính khách quan.
Cả hai nền kinh tế thị trường đều chịu sự tác động của cơ chế thị trường một cách
linh hoạt để phân bổ nguồn lực và hệ thống các quy luật: quy luật giá trị, quy luật
cung-cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật lưu thông tiền tệ...trong các hoạt động của nền kinh tế. 4
Đồng thời, hai nền kinh tế này đều là các nền kinh tế hỗn hợp, chịu tác động dưới
sự điều tiết (quản lý) của Nhà nước. Nhà nước ban hành luật pháp, chính sách, chiến
lược phát triển kinh tế. Tuy nhiên, sự can thiệp của Nhà nước trong hoạt động kinh tế là hoàn toàn khác nhau.
4.2. Điểm khác nhau.
Bên cạnh những điểm giống nhau, thì cả hai nền kinh tế thị trường này đều có
những đặc trưng, cơ chế hoạt động riêng. Từ đó, xuất hiện những sự khác nhau giữa
hai nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa là ở mục tiêu, phương
thức, mức độ can thiệp của nhà nước do chính bản chất của nhà nước quyết định.
a) Về chế độ sở hữu
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hoạt động trong môi trường
đa dạng quan hệ sở hữu, công hữu giữ vai trò quan trọng và chủ đạo của nền kinh tế.
Đối với nền kinh tế mang tính chất xã hội chủ nghĩa cần phải củng cố phát triển nền
kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể để trở thành nền kinh tế nền tảng có khả năng điều tiết.
Còn với nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa thì luôn hoạt động trên nền tảng
là chế độ sở hữu tư về tư liệu sản xuất, những công ty tư bản độc quyền và giữ vai trò
chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế [6].
b) Về tính chất giai cấp của nhà nước và mục đích quản lý
Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự can thiệp của nhà
nước vào nền kinh tế nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của toàn thể nhân dân lao
động, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh [7].
Còn sự quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa luôn
mang tính chất tư sản và trong khuôn khổ của chế độ tư sản với mục đích nhằm bảo
đảm môi trường kinh tế - xã hội thuận lợi cho sự thống trị của giai cấp tư sản, cho sự
bền vững của chế độ bóc lột tư bản chủ nghĩa [8].
c) Về tính định hướng
Tính định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi trong khi phát triển nền kinh tế hàng
hóa nhiều thành phần phải củng cố và phát triển kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể trở
thành nền tảng của nền kinh tế có khả năng điều tiết. Kinh tế nhà nước phải được củng
cố và phát triển ở các vị trí then chốt của nền kinh tế, ở lĩnh vực an ninh quốc
phòng...mà các thành phần kinh tế khác không có điều kiện thực hiện.
d) Về cơ chế vận hành
Với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, quá trình hoạt động kinh
tế chịu sự quản lý của nhà nước, Đảng cộng sản nhằm đảm bảo cho nền kinh tế nhiều thành phần.
Ngược lại với nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, thì nền kinh tế tư bản chủ nghĩa lại
hoạt động dưới sự quản lý của Đảng tư sản.
e) Về mối quan hệ tăng trưởng, phát triển kinh tế với công bằng xã hội
Nhà nước trong nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa luôn sẵn sàng giải quyết
ngay từ đầu các vấn đề liên quan đến mối quan hệ tăng trưởng kinh tế và công bằng xã 5
hội. Vấn đề công bằng xã hội không chỉ là phương tiện phát triển nền kinh tế hàng hóa
mà còn là mục tiêu của chế độ xã hội mới.
Trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa, vấn đề công bằng xã hội không được coi
trọng, quan tâm, chỉ được đặt ra khi mặt trái của cơ chế thị trường đã làm gay gắt các
vấn đề xã hội, từ đó tạo ra những nguy cơ bùng nổ xã hội, đe dọa sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản.
Như vậy, sự khác biệt cơ bản của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa so với nền kinh tế tư bản chủ nghĩa là xác lập chế độ công hữu và thực hiện phân
phối theo lao động. Đối với nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa có đặc điểm là
chế độ công hữu với đại diện toàn diện, còn nền kinh tế tư bản chủ nghĩa là tư hữu về
tư liệu sản xuất, tư liệu sản xuất mang tính độc quyền của tư bản.
CHƯƠNG 5: THÀNH TỰU VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM NỀN KINH TẾ
THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM 5.1. Thành tựu
Trên cơ sở nhận thức lý luận, quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt
Nam về phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước thể chế
hóa thành pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế đất nước, các
ngành, lĩnh vực với những thành tựu to lớn sau đây:
Kinh tế phát triển mạnh mẽ, lực lượng sản xuất được tăng cường:
Kể từ khi thực hiện đổi mới (năm 1986), Việt Nam đã đạt được những thành tựu
to lớn về kinh tế. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 1986 - 2022 đạt
6,2%/năm, cao hơn nhiều so với thời kỳ bao cấp. Việt Nam đã trở thành một trong
những quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất khu vực Châu Á - Thái Bình
Dương. Quy mô nền kinh tế cũng tăng trưởng mạnh mẽ, GDP năm 2022 đạt 951.300
tỷ đồng, gấp 4,5 lần so với năm 1990. GDP bình quân đầu người năm 2022 đạt 95,6
triệu đồng/người, gấp 10 lần so với năm 1990.
Cơ cấu kinh tế cũng chuyển dịch theo hướng tích cực, kinh tế tư nhân đóng vai
trò ngày càng quan trọng. Tỷ trọng khu vực kinh tế nhà nước trong GDP giảm từ 40%
năm 1990 xuống còn 27% năm 2022. Tỷ trọng khu vực kinh tế tư nhân trong GDP
tăng từ 20% năm 1990 lên 43% năm 2022.
Lực lượng sản xuất cũng được tăng cường về trình độ chuyên môn, kỹ năng, đáp
ứng yêu cầu phát triển kinh tế. Tỷ lệ lao động có trình độ trung cấp và cao đẳng, đại
học tăng từ 20% năm 1990 lên 45% năm 2022.
Nghèo đói giảm nhanh, liên tục:
Nhờ những thành tựu kinh tế - xã hội, tỷ lệ nghèo ở Việt Nam đã giảm nhanh,
liên tục. Tỷ lệ nghèo giảm từ 58% năm 1990 xuống còn 5,94% năm 2020. Hơn 10
triệu người thoát khỏi cảnh nghèo.
An sinh xã hội cũng được nâng cao, nhiều kết quả quan trọng trong giáo dục, y
tế, hỗ trợ người khó khăn. Tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt 99%. Tỷ lệ người biết chữ
đạt 97%. Mức sống của người dân được cải thiện rõ rệt.
Đời sống nhân dân được cải thiện, nhiều vấn đề xã hội được giải quyết:
Mức sống của người dân được cải thiện, nhu cầu thiết yếu của người dân được
đáp ứng tốt hơn. Thu nhập bình quân đầu người năm 2022 đạt 4.110 USD. 6
Nhiều vấn đề xã hội được giải quyết, như giáo dục, y tế, nhà ở, việc làm. Tỷ lệ
thất nghiệp thấp (khoảng 2%). An ninh xã hội ổn định, đảm bảo cuộc sống bình yên cho người dân.
Chính trị, xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được bảo đảm:
Chính trị ổn định, hệ thống chính trị được củng cố. Vai trò lãnh đạo của Đảng
được giữ vững. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì
dân ngày càng được hoàn thiện.
Xã hội ổn định, đoàn kết, không có bất ổn. Các tệ nạn xã hội được đẩy lùi.
Quốc phòng, an ninh được bảo đảm, an ninh trật tự được giữ gìn. Khả năng bảo
vệ Tổ quốc được tăng cường.
Đối ngoại và hội nhập quốc tế ngày càng được mở rộng:
Quan hệ đối ngoại ngày càng rộng rãi, đa dạng. Việt Nam tham gia nhiều tổ chức
quốc tế và khu vực. Hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hiệu quả. Việt Nam tham
gia nhiều Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, như CPTPP, EVFTA, RCEP.
Thế và lực của quốc gia được tăng cường:
Vị thế quốc tế của Việt Nam ngày càng được nâng cao. Việt Nam được coi là một
quốc gia năng động, phát triển nhanh chóng. Uy tín quốc tế của Việt Nam ngày càng được củng cố.
Niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng được củng cố:
Nhân dân tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước. Đảng luôn giữ vai trò
lãnh đạo trong sự nghiệp đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội.
5.2. Bài học kinh nghiệm
Trên cơ sở thực tiễn phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam qua hơn 35 năm đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam rút ra một số bài học kinh nghiệm:
Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước:
- Nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước.
- Nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-
nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tham khảo kinh nghiệm quốc tế.
- Nâng cao năng lực hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, kịp thời chỉ
đạo, điều hành các hoạt động trong nền kinh tế.
Tạo sự đồng thuận trong toàn hệ thống chính trị và toàn dân:
- Nâng cao nhận thức về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Xác định đây là mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
- Mục tiêu: “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Đề cao vai trò, lợi ích của nhân dân:
- Lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu.
- Gắn kết chính sách kinh tế với chính sách xã hội.
- Bảo đảm quyền làm chủ trong hoạt động kinh tế của nhân dân.
Bám sát thực tiễn và dự báo xu hướng:
- Xác định các mục tiêu, lộ trình, bước đi phù hợp. 7
- Giải quyết hài hòa các mối quan hệ:
- Tuân theo quy luật thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.
Vận dụng đúng đắn quy luật kinh tế thị trường:
- Phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam.
- Bảo đảm tính đồng bộ giữa các bộ phận cấu thành nền kinh tế.
Chỉ đạo quyết liệt, sáng tạo để thực hiện chủ trương phát triển kinh tế:
- Tập trung lãnh đạo Nhà nước hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi, lành mạnh, công bằng.
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Chủ động và tích cực hội nhập quốc tế:
- Trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế.
- Gắn kết nền kinh tế Việt Nam với kinh tế khu vực, thế giới.
- Phát huy tối đa nội lực, tính tự chủ của nền kinh tế, tranh thủ ngoại lực để phát
triển đất nước [9]. 8 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]
Masterskills, “Kinh tế thị trường là gì? Ưu nhược điểm nền kinh tế thị
trường,” 29 1 2024. [Trực tuyến]. Available: https://s.net.vn/o6Uh. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [2]
T. P. M. Toàn, “Nhân tố chủ quan trong phát triển kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay,” 23 1 2017. [Trực tuyến].
Available: https://s.net.vn/CdRz. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [3]
M. N. Chi, "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa," 2022.
[Online]. Available: https://s.net.vn/xIZB. [Accessed 3 2024]. [4]
H. Q. PHƯƠNG, “Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa - sự lựa chọn đúng đắn của Việt Nam,” 4 8 2020. [Trực tuyến].
Available: https://s.net.vn/yzUb. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [5]
Oanh, “Thị trường và nền kinh tế thị trường,” 25 1 2021. [Trực tuyến].
Available: https://s.net.vn/DTo6. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [6]
V. T. Uyên, “Sự khác biệt cơ bản giữa kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa,” 31 5 2023. [Trực
tuyến]. Available: https://s.net.vn/RYhZ. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [7]
T. V. V. P. PGS, “Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta hiện nay,” 7 12 2011. [Trực tuyến]. Available:
https://s.net.vn/A7rG. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [8]
V. V. PHÚC, “Kế hoạch hóa trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở nước ta,” 22 1 2007. [Trực tuyến]. Available:
https://s.net.vn/wSwN. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. [9]
N. T. NGHĨA, “Thành tựu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam qua hơn 35 năm đổi mới,”
tapchicongsan.org.vn, 2 3 2023. [Trực tuyến]. Available:
https://s.net.vn/zCQb. [Đã truy câ ‹p 3 2024]. 9