Biểu hiện mới của độc quyền trong kinh tế chính trị- Đề cương môn kinh tế chính trị–Trường Đại học Nguyễn Tất Thành

- Tìm hiểu lý thuyết về biểu hiện mới của độc quyền, độc quyền nhà nước
trong chủ nghĩa tư bản ngày nay, vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản
- Ở mỗi phần lý thuyết phải có một ví dụ cụ thể về một doanh nghiệp, một
quốc gia được tìm hiểu, so sánh nó với giai đoạn trước
1. Biểu hiện mới của sự độc quyền
a) Biểu hiện mới của tích tụ và tập trung tư bản: -
Sự xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia bên cạnh sự phát triển của
các xí nghiệp vừa và nhỏ.
Vd: các công ty lớn phá giá, chèn ép các xí nghiệp nhỏ, nhằm thống lĩnh độc quyền
nền kinh tế, nhưng các xí nghiệp nhỏ vẫn không bị phá sản, nguyên nhân:
Thứ nhất, việc ứng dụng thành tựu khoa học và công nghệ cho phép tiêu chuẩn hóa
và chuyên môn hóa sản xuất sâu, dẫn đến hình thành hệ thống gia công.
Thứ hai, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có những thế mạnh riêng, như: nhạy cảm
với những thay đổi trong sản xuất; linh hoạt ứng phó với sự biến động của thị
trường; mạnh dạn đầu tư vào những ngành mới đòi hỏi sự mạo hiểm; mạnh dạn đổi
mới trang thiết bị, kỹ thuật mà không cần nhiều chi phí bổ sung; có thể kết hợp
nhiều loại hình kỹ thuật để sản xuất ra những sản phẩm có chất lượng cao trong
điều kiện kết cấu hạ tầng hạn chế.
b) Biểu hiện về vai trò của tư sản tài chính trong các tập đoàn độc quyền
Xuất hiện “chế độ ủy nhiệm”, các ngân hàng đa quốc gia và xuyên quốc gia, các
trung tâm tài chính thế giới. ➔
Nhằm mở rộng hơn nữa hệ thống tư bản tài chính và hệ thống tài phiệt. Có thể giúp
cho các trùm tài phiệt trong nền kinh tế khống chế được toàn bộ hoạt động sản xuất
kinh doanh trong một thị trường rộng lớn, có thể là thị trường toàn cầu.
“Chế độ ủy nhiệm” nghĩa là những đại cổ đông được ủy nhiệm thay mặt cho đa số
cổ đông có ích cổ phiếu (các cổ đồng nhỏ) quyết định phương hướng hoạt động của công ty cổ phần.
Vd: trước kia, cổ đông phải có ít nhất 50% cổ phần thì mới được tham gia vào đại
hội cổ đông, có quyền quyết định và khống chế các hoạt động kinh tế của công ty.
Nhưng trong chế độ ủy nhiệm thì khác, các cổ đông chỉ cần 10% hoặc 20% cổ
phiếu là đã có thể khống chế kinh tế của công ty. Vì khi bán nhỏ các cổ phiếu ra
với mệnh giá nhỏ, thì các tầng lớp dân cư cũng có thể mua được cổ phiếu và trở
thành cổ đông, từ đó xảy ra tình trạng đại đa số cổ đông chỉ sở hữu khoảng 0.1%,
0.000789%,...(rất nhỏ), nên khi họp hội đồng không thể mời lên hết được, do đó
những cổ đông nhỏ sẽ ủy quyền cho các cổ đông lớn hơn quyết định hoạt động của công ty.
c) Biểu hiện mới của xuất khẩu từ bản -
thứ nhất, trước kia luồng tư bản xuất khẩu chủ yếu từ các nước tư bản phát
triển sang các nước kém phát triển. gần đây đại bộ phận dòng đầu tư lại chảy qua
lại giữa các nước tư bản phát triển với nhau.
Vd: FPT (việt nam) đang đầu tư ở Mỹ; tập đoàn Vingroup (Phạm Nhật Vượng) đầu
tư hàng nghìn tỷ vào sản xuất oto ........ Nguyên nhân là do: các nước tư bản phát triển đã phát
triển các ngành có hàm lượng khoa học kỹ thuật cao và hàm lượng vốn lớn nên đầu
tư vào đây lại thu được lợi nhuận cao. -
Thứ hai, chủ thể xuất khẩu tư bản có sự thay đổi lớn.
Vd: luồng xuất khẩu thay đổi, dẫn tới chủ thể xuất khẩu cũng thay đổi: trước đây,
các nhà tư bản lớn nắm trùm về xuất khẩu, thì giờ đây các tư bản nhỏ cũng cố thể
nắm quyền về xuất khẩu với hình thức đa dạng. -
Thứ 3 hình thức xuất khẩu tư bản rất đa dạng sự đan xen giữa xuất khẩu tư
bản và xuất khẩu hàng hóa tăng lên. Sự kết hợp nhựa xuất khẩu từ bản với các hợp
đồng buôn bán hàng hóa dịch vụ chất xám không ngừng tăng lên.
Vd: trước kia hợp tác với các nước sở tại để xây dựng các xí nghiệp, cơ sở kinh
doanh, sản xuất, nhưng bây giờ không cần như vậy, đầu tư trực tiếp bằng hình thức
(BOT) xây dựng-kinh doanh-chuyển giao, hay (BT) xây dựng-chuyển giao.... -
Thứ tư, sự áp đặt mang tính chất thực dân trong xuất khẩu từ bản đã được gở
bỏ dần và nguyên tắc cùng có lợi trong đầu tư được đề cao.
Vd: thay thế quan hệ dùng vũ lực để củng cố kinh tế là quan hệ hợp tác hòa thuận,
hai bên cùng có lợi (xóa bỏ các chế độ phong kiến, thực dân, dùng vũ lực để bắt ép
người dân nước sở tại mua bán, làm công, để chuộc lợi; xây dụng các quan hệ hợp
tác hòa thuận công bằng),...
d) Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường thế giới giữa các liên minh độc
quyền Đồng thời xuất hiện xu hướng toàn cầu hóa, hình thành nhiều liên minh khu
vực và xu hướng khu vực hóa kinh tế, , chủ nghĩa bảo hộ. Vd:
+ hình thành nhiều liên minh kinh tế khu vực như liên minh châu âu, khối mậu dịch tự do bắc mỹ,...
+ phân chia kinh tế thế giới nhằm chống lại sức ép của các cường quốc tư bản. ví
dụ: việc thành lập tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ; thị trường chung vùng Nam
mỹ, gồm brazil, argentina,.....; liên minh mậu dịch tự do và các liên minh thuế quan,...
+ Anh rút khỏi liên minh Châu Âu sau Brexit, do sự phát triển không đều của các
nước trong EU nên Anh nghĩ sẽ ảnh hưởng đến mình, vì vậy mà làm xuất hiện hiện tượng trên.
Tư bản độc quyền quốc tế là thế lực đang chi phối quá trình toàn cầu hóa thông qua
các tổ chức kinh tế quốc tế và đang ra sức hạn chế sự phát triển của các tổ chức khu vực.
e) Biểu hiện mới về sự phân chia lãnh thổ ảnh hưởng về sự chi phối của các
tập đoàn độc quyền
Chủ nghĩa thực dân bị xóa bỏ, xuất hiện “chiến lược biên giới mềm”: bằng các ưu
thế, đặc quyền về kinh tế, chính trị nhằm áp đặt các quốc gia yếu thế hơn để giành
ưu thế độc quyền cho nước mình.
Vd: Mỹ, Nga, Trung Quốc đều dùng những ưu thế về kinh tế, chính trị, quân sự để
đàn áp các nước yếu thế hơn, để mang lại lợi ích lớn nhất cho các doanh nghiệp,
nền kinh tế của nước mình...
Sự phân chia lãnh thổ ảnh hưởng núp bóng chiến tranh sắc tộc, tôn giáo, chiến tranh thương mại,...
2. Biểu hiện mới của độc quyền dưới nhà nước CNTB
a) Những biểu hiện mới về cơ chế quan hệ dân sự
Sự phát triển của trình độ dân trí và quy luật cạnh tranh trong xã hội ngày nay dẫn
đến sự thay đổi về quan hệ nhân sự trong bộ máy chính quyền nhà nước. Thể chế
đa nguyên trong phần chia quyền lực nhà nước trở thành phổ biến.
Tại các nước tư bản phát triển nhất xuất hiện cơ chế thỏa hiệp để cùng tồn tại, cùng
phân chia quyền lực giữa các thế lực tư bản độc quyên không cho phép bât kỷ một
thê lực tư bản nào độc tôn, chuyên quyền ở các nước tư bản phát triển.
Trong không ít trường họp trọng tâm quyền lực nhà nước lại thuộc về một thế lực
trung dung có vị thế cân bằng giữa các thế lực đối địch nhau. Đến lượt nó, vị thế
quyền lực đó tạo nên những thể chế kinh tế, chính trị, xã hội,... ôn hòa hơn, ít cực
đoan hơn so với những thời kỳ trước.
b) Những biểu hiện mới về sở hữu nhà nước
Chi tiêu ngân sách nhà nước là công việc thuộc quyền của giới lập pháp. Giới hành
pháp bị giới hạn, thậm chí bị quản lý chặt chẽ bằng luật Ngân sách nhà nước.
Chống lạm phát và chống thất nghiệp được ưu tiên.
Dự trữ quốc gia trở thành nguồn vốn chỉ có thề dược sử dụng trong những tình
huống đặc biệt; cổ phần của nhà nước trong các ngân hàng và công ty lớn trở thành phổ biến.
Vai trò của đầu tư Nhà nước đổ khắc phục những chi phí tốn kém trong nghiên cứu
khoa học cơ bản, trong xây dựng kết cấu hạ tàng và giải quyêt các nhu câu mang
tính xã hội ngày càng tăng lên ở các nước tư bàn phát triển. Nhà nước đã dùng
ngân sách của mình để tạo nên những cơ sở vật chất, gánh chịu các rủi ro lớn, còn
các công ty tư nhân tập trung vào các lĩnh vực có lợi nhuận hấp dẫn.
c) Biểu hiện mới trong vai trò công cụ điều tiết tinh tế của độc quyền nhà nước
Độc quyền nhà nước trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ngày nay tập trung trong
một số hạn chế lĩnh vực. về chính trị, thì các chính phủ, nghị viện tư sản hiện đại
cũng được tổ chức như một công ty cổ phần tư bản chủ nghĩa. 3.
Vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản: a)
Vai trò tích cực: -
thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh chóng -
chuyển hình sản xuất nhỏ thành nền sản xuất hiện đại -
thực hiện xã hội hóa sản xuất b)
Những giới hạn phát triển của chủ nghĩa tư bản -
mục đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa vẫn tập trung chủ yếu vì lợi ích
của thiểu số giai cấp tư sản -
chủ nghĩa tư bản đã và đang tiếp tục tham gia gây ra chiến tranh và xung
đột ở nhiều nơi trên thế giới -
sự phân hóa giàu nghèo trong lòng các nước tư bản và có xu hướng ngày càng sâu sắc. -
Phân tích xu thế toàn cầu hóa, xu thế này đã tác động đến độc quyền và
độc quyền nhà nước qua các biểu hiện nào?
1. Khái niệm của toàn cầu hoá. -
Là khái niệm để miêu tả các thay đổi trong xã hội và trong nền kinh tế thế
giới giữa các quốc gia và tổ chức cá nhân ở nhiều gốc độ khác nhau -
Là sự kết nối 1 cách dễ dàng trên nền kinh tế trên thế giới về thương mại đầu
tư, lao động, ngân hàng, dịch chuyển hàng hoá dịch vụ và con người. -
Bản chất của toàn cầu hoá là quá trình tăng lên mạnh mẽ những mối quan
hệ, sự ảnh hưởng, tác động lẫn nhau. Hay phụ thuộc các quốc gia lẫn nhau của tất
cả các khu vực, các quốc gia, dân tộc trên thế giới
⇨ Toàn cầu hoá là 1 quá trình lớn gồm tất cả các quốc gia trên thế giới tham gia,
để hướng đến mục đích chung tốt đẹp cho nhân loại.
2. Biểu hiện của toàn cầu hoá. • Gồm 4 biểu hiện: -
Thương mại thế giới phát triển mạnh. Ví dụ: -
Phát triển và tác động to lớn của công ty xuyên Quốc Gia. Ví dụ: -
Sự sáp nhập và hợp tác của công ty thành những tập đoàn lớn. Ví dụ: -
Sự ra đời của các tổ chức liên kết kinh tế, tài chính quốc tế và khu vực. Ví dụ: - 5.
Đặc điểm của toàn cầu hoá •
Gồm 4 đặc điểm: Kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội -
Kinh tế: cho phép các tập đoàn kinh tế có lợi thế của mình để hợp tác phát
triển trên Quốc Gia khác( hạn chế: chi phí sản xuất, nhân công lao động, nguồn nhiên liệu) -
Chính trị: tạo ra nhiều tổ chức chính trị hợp pháp -
Văn hoá: tạo sự giao lưu văn hoá, nghệ thuật, cảm thụ nghệ thuật của thế giới. -
Xã hội: liên kết dân cư giữa các vùng kinh tế khác nhau.
- Liên hệ Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa là quốc gia đang phát triển,
nhận được đầu tư từ các tập đoàn độc quyền xuyên quốc gia, có bị lệ thuộc về
kinh tế hay không? Ví dụ sự phụ thuộc một số mặt hàng vào một số quốc gia, …
Ở Việt Nam, toàn cầu hóa được biểu hiện thông qua:
+ Sự phát triển nhanh chóng của thương mại quốc tế. Việt Nam gia nhập WTO
năm 2006 và sau gần 15 năm Việt Nam đã có những bước tăng trưởng vượt trội,
kinh tế chuyển mình mạnh mẽ.
+ Khi gia nhập WTO, Việt Nam là một nước có thu nhập thấp, năm 2016 khi tham
gia AEC và các FTA mới, Việt Nam đã gia nhập nhóm nước thu nhập trung bình
(thấp), là một trong 32 nước có kim ngạch xuất khẩu trên 100 tỷ USD, trong đó có
một số mặt hàng đứng hàng đầu thế giới, là nước thu hút FDI ổn định nhất trong ASEAN.
+ Tính đến nay, nhiều tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới đã chọn Việt Nam làm
“điểm đến”, như: Microsoft, Samsung, LG, Canon, , Toyota, Honda…
+ Sự phát triển và tác động to lớn của các công ty xuyên quốc gia. Việt Nam đã thu
hút sự đầu tư của rất nhiều các tập đoàn, công ty xuyên quốc gia như trong ngành
công nghiệp khai thác dầu khí sẽ có Shell (Anh – Hà Lan), Mobil Oil (Mỹ), Total
(Pháp),…; trong lĩnh vực bưu chính có Nokia (Phần Lan), Samsung (Hàn Quốc),…;
+ Ngoài ra còn các lĩnh vực điện tử, may mặc, công nghệ ô tô,… đem lại nhiều
công việc cho người lao động.
+ Việt Nam đầu tư ra nước ngoài tăng mạnh. Trong những năm vừa qua, Việt Nam
đã liên tục rót vốn đầu tư ra nước ngoài với hơn 30 quốc gia và hàng tỷ USD.
+ Thị trường tài chính quốc tế mở rộng. Các ngân hàng trong nước kết nối với
nhau và kết nối với ngân hàng nước ngoài thông qua mạng viễn thông điện tử. Bên
cạnh các ngân hàng trong nước, Việt Nam cũng có rất nhiều những ngân hàng
nước ngoài được hoạt động tại Việt Nam như: HSBC; ANZ Việt Nam (ANZ
Bank); Standard Chartered; Shinhan Vietnam; Citibank Vietnam,…
Trong xu thế mạnh mẽ của toàn cầu hóa hiện nay, độc quyền và độc quyền
nhà nước trong chủ nghĩa tư bản đã có những sự thay đổi nhất định, tuy
nhiên vẫn không thể thay đổi bản chất vị kỷ của nó. Hãy chứng minh điều đó
Có những nét đổi mới: 1.
sự phát triển nhảy vọt về lực lượng sản xuất -
Thứ nhất, cách mạng công nghệ thông tin và công nghệ cao phát triển mạnh mẽ. -
Thứ hai, giáo dục - đào tạo được tăng cường( từ đó đặt nền móng vững chắc
cho việc nâng cao năng suất lao động và sức cạnh tranh) 2.
Nền kinh tế đang có xu hướng chuyển từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri thức -
Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lần thứ nhất làm chuyển đổi công nghiệp sang trí thức -
Kết cấu ngành nghề của chủ nghĩa tư bản cùng được điều chỉnh và nâng cấp
hơn, chuyển sang dịch vụ hóa và công nghệ cao hóa. 3.
Sự điều chỉnh về quan hệ sản xuất và quan hệ giai cấp -
Thứ nhất, quan hệ sở hữu cũng có những thay đổi, biểu hiện nổi bật là sự
phân tán quyền nắm cổ phiếu tăng lên. ( Phân tán hóa quyền khống chế cổ phiếu có
lợi cho cải thiện quan hệ giữa chủ xí nghiệp và công nhân. Nhưng trên thực tế,
công nhân là cổ đông nhỏ, không thể cùng với nhà tư bản phân chia quyền lực, nên
phân tán hóa quyền khống chế cổ phiếu cũng không thể làm thay đổi địa vị làm
thuê của người lao động.) -
Thứ hai, kết cấu giai cấp cũng đã có những biến đổi lớn, các giai cấp, tầng
lớp, đoàn thể xã hội và tập đoàn cùng tồn tại và tác động lẫn nhau. -
Thứ ba, cùng với sự tăng trưởng của sản xuất và sợ điều chỉnh về quan hệ
sản xuất, thu nhập bằng tiền lương của người lao động cũng có được mức tăng trưởng khá lớn.
—-> ( Nguoi thuyet trinh doc) Tất cả những điều này cho thấy, mâu thuẫn giai cấp
trong xã hội tư bản chủ nghĩa vẫn tồn tại nhưng nhờ những điều chỉnh của chủ
nghĩa tư bản về quan hệ sản xuất, mà bắt nguồn từ những thay đổi trong quan hệ sở
hữu, nên đã phần nào xoa dịu được tính gay gắt của mâu thuẫn này. Những điều
chỉnh đó nói lên rằng chủ nghĩa tư bản muốn tồn tại và phát triển cũng phải lo giải
quyết các vấn đề xã hội, giải quyế mối quan hệ giữa tư bản và lao động, song song
với sự phát triển nhanh chóng của lực lượng sản xuất và cuộc đấu tranh bền bỉ của giai cấp công nhân.
4. Thể chế quản lý kinh doanh trong nội bộ doanh nghiệp có những biến đổi lớn.
- Thứ nhất, doanh nghiệp cải cách cơ chế quản lý, thiết lập cơ cấu tổ chức hàng
ngang và mạng lưới. phân quyền, ít tầng thứ và nhằm giảm bớt khâu trung gian,
thông tin thuận lợi, đơn giản trình tự quyết sách, phát huy đầy đủ tính chủ động và
trách nhiệm của toàn thể công nhân nhằm nâng cao hiệu quả công tác.
- Thứ hai, dùng công nghệ cao cải cách cơ chế quản lý sản xuất: hệ thống sản xuất
linh hoạt, hệ thống sản xuất bằng máy tính, chế độ cung cấp thích hợp và cơ chế
phát triển theo nhu cầu (tức khâu sản xuất càng gần gũi với khách hàng hơn)