Cặp phạm trù bản chất và hiện tượng | Môn Triết học Mác-Lênin - Học viện Quản lý giáo dục

lOMoAR cPSD| 58137911
BẢN CHẤT VÀ HIỆN TƯỢNG I. Khái niệm 1.
Bản chất là phạm trù triết học dùng để chỉ tổng hợp tất cả những mối liên hệ khách quan,
tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong, quy định sự tồn tại, vận động và phát triển của đối tượng. 2.
Hiện tượng là phạm trù triết học dùng để chỉ sự biểu hiện ra bên ngoài của những mặt,
những mối liên hệ tất nhiên tương đối ổn định bên ngoài, là mặt dễ biến đổi hơn và là hình thức
thể hiện của bản chất đối tượng. => Có thể hiểu đơn giản như sau:
- Bản chất là cái tương đối ổn định bên trong
- Hiện tượng là cái biểu hiện ra bên ngoài, thường xuyên biến đổi 3. Ví dụ:
+) Một anh chàng có bản chất tốt bụng, lương thiện thì sẽ biểu hiện ra bên ngoài bằng những hiện
tượng như: giúp đỡ người khác, nhặt được của rơi trả lại người mất,…
+) Bạn đang ở ngoài trời có gió thổi vào và cảm thấy mát. Do bản chất là sự chuyển động của
không khí từ nơi khí áp cao về nơi khí áp thấp gây ra hiện tượng gió.
+) Màu da cụ thể của một người nào đó: trắng, vàng, đen đều là hiện tượng biểu hiện ra bên ngoài
còn bản chất quy định nên màu da đó là do các yếu tố như di truyền gen, môi trường,v.v… VD
Người Châu Phi do sống ở vùng vĩ độ thấp, nhiều ánh nắng, cường độ nắng gay gắt => tia cực tím
xâm nhập vào da, gây hại và khiến da bị tổn thương, khi đó cơ thể sẽ kích thích sản sinh ra hắc tố
melanin bảo vệ tế bào da => lượng hắc tố cao khiến da đen sạm đi. Người châu Âu sống ở vùng
vĩ độ cao, ánh nắng mặt trời chiếu không mạnh nên da họ có ít hắc tố hơn => da của họ sáng hơn.
II. Mối quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng thì bản chất và hiện tượng đều tồn tại khách
quan, không phụ thuộc vào ý thức con người. Giữa bản chất và hiện tượng có mối quan hệ vừa
thống nhất vừa mâu thuẫn đối lập nhau:
Bản chất và hiện tượng đều tồn tại khách quan vừa thống nhất vừa đối lập với nhau.
1. Sự thống nhất giữa BC-HT:
Mỗi sự vật đều là sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng. Bản chất và hiện tượng tồn lOMoAR cPSD| 58137911
tại khách quan; giữa chúng có mối quan hệ hữu cơ, ràng buộc, gắn bó chặt chẽ không rời nhau.
Để biểu hiện cho mối quan hệ thống nhất này có thể kể đến câu nói nổi tiếng của Triết gia người
Đức Hegel: “Bản chất được “ánh lên” nhờ hiện tượng”.
-Sự thống nhất giữa cặp phạm trù này thể hiện ở việc:
+) Bản chất bộc lộ thông qua hiện tượng, hiện tượng là biểu hiện của bản chất. Không có bản chất
tách rời hiện tượng, không có hiện tượng nào không biểu hiện bản chất.
+) Bản chất thay đổi dẫn đến hiện tượng thay đổi, bản chất mất thì hiện tượng cũng mất theo. VD:
Bản chất một trang trại sản xuất chăn nuôi nhỏ lẻ sẽ có biểu hiện bằng các hiện tượng là người
nông dân tự cày cấy, đi thu hoạch thủ công. Sau một thời gian trang trại đó phát triển thành một
nông trường lớn (bản chất thay đổi) sẽ có biểu hiện mới là: sử dụng máy móc hiện đại quy mô lớn để cày cấy thu hoạch.
Như vậy qua ví dụ trên, chúng ta có thể rút ra 1 điều rằng: Chính nhờ có sự thống nhất giữa bản
chất và hiện tượng, giữa cái quy định sự vận động, phát triển của sự vật với những biểu hiện nghìn
hình, vạn vẻ của nó mà ta có thể tìm ra cái chung trong nhiều hiện tượng cá biệt, tìm ra quy luật
phát triển của những hiện tượng ấy.
2. Sự đối lập giữa BC-HT: -
Theo C.Mác: “Nếu hình thái biểu hiện và bản chất của sự vật trực tiếp đồng nhất với nhau
thì mọi khoa học sẽ trở nên thừa”
*Thứ nhất, bản chất là cái chung, cái tất yếu. Hiện tượng là cái riêng biệt, phong phú và đa dạng. -
Vì cùng một bản chất có thể biểu hiện ra ở nhiều hiện tượng khác nhau tùy theo sự thay
đổi củađiều kiện và hoàn cảnh, và mỗi hiện tượng chỉ phản ánh một khía cạnh của bản chất trong
một trường hợp nhất định.
=> Vì vậy hiện tượng phong phú hơn bản chất, còn bản chất sâu sắc hơn hiện tượng. VD:
+) Một người có bản chất lương thiện thì có thể biểu hiện qua rất nhiều hành động như: trả lại của
rơi, giúp đỡ người khác, đi làm từ thiện,…
+) Mưa có thể có nhiều hiện tượng khác nhau như mưa phùn, mưa rào, mưa bóng mây, … nhưng
bản chất của mưa vẫn chỉ là sự bốc hơi nước, tích tụ hơi nước qua những đám mây và rơi xuống
đất khi có đủ điều kiện. lOMoAR cPSD| 58137911
*Thứ hai, bản chất là cái ẩn giấu bên trong, hiện tượng là cái biểu hiện ra bên ngoài. -
Hiện tượng là sự phản ánh của bản chất nhưng nhiều khi nó không biểu hiện hoàn toàn phù
hợpvới bản chất, biểu hiện bản chất dưới hình thức đã biến đổi, thậm chí là xuyên tạc bản chất. VD:
+) Ông cha ta có câu: “Khẩu phật, tâm xà”; “Miệng nam mô, bụng một bồ dao găm” là ý nói tới
những người có tâm địa xấu xa thấp kém, nhưng giỏi che giấu, lúc nào cũng thể hiện ra bên ngoài mình là người tốt.
+) Khi chúng ta nhúng 1 phần của cái thước vào cốc nước, ta thấy qua cốc nước, cái thước gấp
khúc, trong khi thực tế cái thước vẫn thẳng. (Hiện tượng khúc xạ ánh sáng) *Thứ ba, bản chất
tương đối ổn định, hiện tượng thường xuyên biến đổi. -
Nội dung của hiện tượng không chỉ được quyết định bởi bản chất của sự vật mà còn bởi
những điều kiện, hoàn cảnh xung quanh. Khi các điều kiện, hoàn cảnh tác động tới sự vật thay đổi
thì hiện tượng cũng có thể thay đổi, mặc dù bản chất của nó vẫn như cũ.
VD: Đường mía bản chất làm từ mật mía. Ở nhiệt độ thường thì giữ nguyên ở dạng rắn, ở nhiệt độ
cao thì tan chảy thành dạng lỏng. Sau khi để nguội hoặc qua các quá trình chế biến, nó có thể trở lại dạng rắn như cũ.
III. Ý nghĩa phương pháp luận -
Thứ nhất, bản chất chỉ thể hiện mình thông qua hiện tượng và hiện tượng lại thường biểu
hiện bản chất dưới hình thức đã bị cải biến nên trong mọi hoạt động, không thể chỉ nhận biết sự
biểu hiện bên ngoài (hiện tượng), mà cần đi sâu vào bên trong để tìm hiểu và làm sáng tỏ bản chất
thường ẩn giấu mình sau hiện tượng; dựa vào các quy luật khách quan quy định sự vận động, phát
triển của sự vật, hiện tượng. -
Thứ hai, bản chất là địa bàn thống lĩnh của các mâu thuẫn biện chứng và chúng được giải
quyết trong quá trình phát triển dẫn đến sự biến đổi của bản chất, tạo ra sự chuyển hóa của đối
tượng từ dạng này sang dạng khác nên các phương pháp đã được áp dụng vào hoạt động cũ trước
đây cũng phải thay đổi bằng các phương pháp khác, phù hợp với bản chất đã thay đổi của đối tượng. 1.
Muốn nhận thức đúng sự vật thì không dừng lại ở biểu hiện, hiện tượng bênngoài mà
phải đi sâu vào bản chất sự vật, phải thông qua nhiều hiện tượng khác, hiểu được những hiện
tượng đó từ những góc độ khác nhau. Ví dụ: con người có những lúc vui, lúc buồn, lúc trầm lOMoAR cPSD| 58137911
tư, lúc sôi nổi, lúc nhiệt tình, lúc lạnh lùng,…. cảm xúc có thể biểu hiện ra bên ngoài khác
nhau nhưng bản chất người đó là người tốt. Nhiệm vụ của nhận thức nói chung, của khoa
học nhận thức nói riêng là phải vạch ra được bản chất sự vật. Như V.I.Lênin từng nói: “Tư
tưởng của người ta đi sâu một cách vô hạn, từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất cấp một
… dến bản chất cấp hai…”. Khi tìm hiểu bản chất sự vật, ta cần đi tìm hiểu từng lớp từng
lớp của bản chất, đi từ bản chất đơn giản đến bản chất phức tạp. 2.
Bản chất tồn tại khách quan ở ngay trong bản thân sự vật nên chỉ có thể tìm rabản
chất sự vật ở bên trong sự vật ấy chứ không phải ở bên ngoài nó. Ngoài ra, hiện tượng bao
giờ cũng biểu hiện bản chất dưới dạng đã bị cản biến nên nhiều khi xuyên tạc bản chất. Vì
vậy, khi kết luận về bản chất của sự vật, cần tránh những nhận định chủ quan, tùy tiện, tránh
nhận thức sai lệch về bản chất sự vật. Mặt khác, trong một hoản cảnh và một phạm vi thời
gian nhất định, ta không thể xem xét hết được mọi hiện tượng biểu hiện bản chất sự vật; do
vật, ta cần ưu tiên các hiện tượng điển hình trong hoản cảnh điển hình. Thêm vào đó, kết quả
của một sự xem xét chưa thể phản ánh đầy đủ bản chất sự vật mà chỉ phản ảnh ở một cấp độ
nhất định của bản chất, quá trình nắm bắt các cấp độ tiếp theo của sự vật sẽ ngày càng khó
khăn, lâu dài, tốn công phu và không có điêm dừng.