Câu cảm thán là gì? Đặc điểm, chức năng và phân loại câu cảm thán
Câu cảm thán là loại câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ơi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay,
biết bao, xiết bao, biết chừng nào, … dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết) và
được chúng ta sử dụng thường xuyên trong cuộc sống. Sau đây, hãy cùng Luật Minh Khuê tìm hiểu về kiểu câu này nhé!
Mục lục bài viết
1. Câu cảm thán là gì?
Câu cảm thán là một trong bốn kiểu câu: Câu cầu khiến, câu nghi vấn, câu mệnh lệnh, câu cảm thán.
Đây là loại câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi, thay, biết bao,
xiết bao, biết chừng nào,... dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ
yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương. Về cơ bản, việc nhận biết câu cảm thán
không quá khó bởi câu cảm thán có nhiều dấu hiệu để nhận ra. Đặc biệt, khi viết, câu cảm thán
thường được kết thúc bằng dấu chấm than.
Ví dụ: Trong đoạn trích sau: "Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết...
Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại
làm ma, bởi không muốn liên luỵ đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng
theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn..."
Các câu cảm thán trong đoạn văn là: - Hỡi ơi lão Hạc
- Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều nhưu ai hết
- Một người như thế ấy
- Một người đã khóc vì trót lừa một con chó.
2. Đặc điểm của câu cảm thán
Câu cảm thán có đặc trưng dễ nhận thấy là những từ cảm thán như: ôi, hỡi ôi, than ôi, hỡi ơi,... Thông
thường, câu cảm thán được sử dụng nhiều hơn trong văn nói, thể hiện cảm xúc của người nói trong
quá trình giao tiếp. Trong khi đó, trong cái văn phong trang trọng thì không được thể hiện cảm xúc vào
trong đó. Ví dụ ngôn ngữ trong biên bản, hợp đồng, đơn không được sử dụng câu cảm thán vì nó
không phù hợp với tính chất trang trọng, cần sự chính xác và khách quan.
3. Chức năng của câu cảm thán
Chức năng cơ bản nhất của câu cảm thán là nói lên ý kiến, thể hiện cảm xúc của người nói, người viết.
- Trước tiên, câu cảm thán sử dụng với mục đích bộc lộ cảm xúc của người nói hoặc người viết.
Ví dụ:
+ Câu cảm thán thể hiện cảm xúc vui tươi: "Ôi, thời tiết hôm nay thật mát mẻ làm sao!". Trong câu
văn này, người nói đang thể hiện cảm xúc thoải mái, khoan khoái đến mức phải thốt lên "ôi". Từ "ôi"
ở đầu câu có nhiệm vụ bổ nghĩa cho vế sau, và sau câu cảm thán thì luôn có dấu chấm than.
+ Câu cảm thán thể hiện cảm xúc buồn: "ôi trời ơi! Sao số tôi lại khổ thế này!". Trong câu này, dấu hiệu
của câu cảm thán được thể hiện ở: "ôi trời ơi" và "thế này" cùng với dấu chấm than. Câu cảm thán đã
thể hiện sự bất lực, hoặc đang trong nỗi bất lực, không thể than vãn với ai.
+ Câu cảm thán thể hiện sự tức giận: "Điên mất thôi!". Trong câu này, người nói đã thể hiện cảm xúc
rất tức giận qua câu cảm thán.
- Trong văn chương, câu cảm thán giúp người đọc hiểu hơn những lời nói, tâm trạng của tác giả.
Thường các câu cảm thán đều được tác giả sử dụng để tăng cảm xúc của người đọc.
Ví dụ: Trong văn học, câu cảm thán được sử dụng trong bài thơ "Nhớ rừng" của tác giả Thế Lữ như
sau: "Ôi, thời oanh liệt nay còn đâu!" Trong câu có từ "Ôi" được kết hợp với "còn đâu" đã thể hiện
được sự tiếc nuối khôn nguôi của một vị chúa sơn lâm nhớ lại thời gian còn được tự do, quá khứ vinh
quang, oai hùng. Nghệ thuật sử dụng từ ngữ cảm thán của tác giả có thể nói là đã miêu tả rõ nét sự
bất lực của một vị chúa tể vùng sơn cưới cũng như ẩn dụ hình ảnh của tác giả.
4. Phân loại câu cảm thán
Có thể dễ dàng nhận thấy, câu cảm thán được chia thành 2 loại:
- Thứ nhất, câu cảm thán không có chứa nòng cốt câu như: Than ôi, chao ôi, ôi trời,... Thường những
câu bày tỏ cảm xúc không có ý nghĩa trong câu xuất hiện trong các tình huống bất ngờ không đoán trước được.
Ví dụ: Chao ôi! Thời tiết hôm nay mới đẹp làm sao. Trong ví dụ trên, ta thấy từ "Chao ôi" đứng độc lập
và không liên quan đến ý nghĩa chính trong câu. Câu này thể hiện cảm xúc cho câu đằng sau nó.
- Thứ hai, câu cảm thán có nòng cốt câu. Đó là những câu mà các từ dùng để cảm thán không đứng
riêng thành 1 câu độc lập.
Ví dụ: A, mẹ về!; Ôi, bông hoa đẹp quá!; Ôi giời ơi, thế thì đợi đến sáng! Đây là các câu cảm thán có
nòng cốt câu với những cấu trúc khác nhau, nhưng điểm chung là yếu tố cảm thán cùng nằm trong
cùng một câu với những yếu tố khác.
5. Luyện tập về câu cảm thán
Câu 1: Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không? Vì sao?
a. Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi với sức trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo
thay! Nguy thay! Khúc đê này hỏng mất.
(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)
b. Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
c. Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ
ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Trả lời: Không phải tất cả các câu trong đoạn trích đều là câu cảm thán. Chỉ có một số câu sau là câu cảm thán:
a. Câu cảm thán: Than ôi! Lo thay! Nguy thay! Bởi vì câu có dấu chấm than và được sử dụng để bộc lộ
sự lo lắng trước tình thế đê sắp vỡ.
b. Câu cảm thán: Hỡi cảnh rừng ghê gớm ta ơi! Bởi vì câu có dấu chấm than là dấu hiệu và được sử
dụng để bộc lộ khát vọng, tình cảm nhớ mong chốn cũ, rừng xưa của con hổ.
c. Câu cảm thán: Chao ôi.... mình thôi. Bởi vì câu có từ cảm thán "Chao ôi" được sử dụng để thể hiện
sự hối tiếc, ân hận trước hành động hung hăng của Dế Mèn.
Câu 2: Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này
vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
a. Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con?
b. Xanh kia thăm thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?
c. Tôi có chờ đâu, có đợi đâu;
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu.
d. Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào đây giờ. Trả lời:
a. Câu ca dao bộc lộ sự thương xót, đồng cảm với thân phận của những con người nhỏ bé trong xã hội.
b. Sự than thân, trách phận đã đẩy người chinh phụ tới cảnh chăn đơi gối chiếc.
c. Nỗi buồn đau, sự cô đơn, chán trường vẫn ngự trị thường trực trong lòng tác giả khi mọi người
đang mong chờ xuân tới.
d. Sự hối hận muộn màng của Dế Mèn trước cái chết của Dế Choắt.
Tất cả các câu đều bộc lộ cảm xúc, tuy nhiên không có câu nào là câu cảm thán vì không có chứa từ
ngữ cảm thán và không có dấu chấm than kết thúc cuối câu.
Câu 3: Đặt hai câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc:
a. Trước tình cảm của một người thân dành cho mình
b. Khi nhìn thấy mặt trời mọc Trả lời:
a. Em cảm ơn chị thật nhiều! Tình cảm mà chị dành cho em thật sâu sắc xiết bao!
b. Chao ôi! Cảnh bình minh trên biển mới rực rỡ làm sao!