Chương 1 - Đánh Giá Giới Trẻ Về Bản Sắc Văn Hóa Dân Tộc

CHƯƠNG I: QUAN NIỆM CỦA GIỚI TRẺ VỀ “BẢN SẮC VĂN HÓA DÂN
TỘC” TRONG THỜI KỲ TOÀN CẦU HÓA I.
Bản sắc văn hóa dân tộc là gì? 1. Khái niệm
Bản sắc là cách nhận thức của một cá thể về: chính cá thể đó, một cá thể khác hoặc một
nhóm xã hội. Nói cách khác, bản sắc chính là những cá tính khác nhau của một cá thể hay
một nhóm nhiều cá thể của một nhánh hoặc nhóm xã hội đặc trưng.
Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là thuật ngữ chỉ sắc thái, vẻ đẹp và tính chất đặc biệt,
cái riêng để phân biệt với những nước trên thế giới, bản sắc văn hóa dân tộc là cái gốc
của nền văn hóa, những đặc trưng không thể trộn lẫn trong cội nguồn văn hóa dân tộc Việt Nam.2. Biểuhiện
Biểu hiện bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam rất phong phú với tổng cộng 54 dân tộc khác
nhau, những phong tục tập quán, ngôn ngữ, tín ngưỡng, tư tưởng và tôn giáo khác nhau.
Cụ thể, bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được biểu hiện với 3 tầng kết cấu khác nhau như sau: Biểu hiện 1
Thể hiện qua bản chất văn hóa, nhận thức của con người về cảnh vật và yếu tố nhân sinh
quan. Biểu hiện này nằm ở tầng thấp nhất trong kết cấu của bản sắc văn hóa. Biểu hiện 2
Thể hiện qua cách tư duy, lối sống, lý tưởng và tính thẩm mỹ của con người. Biểu hiện
này nằm ở tầng giữa trong kết cấu của bản sắc văn hóa. Biểu hiện 3
Thể hiện qua phong tục tập quán, ngôn ngữ, trang phục, nghi lễ đặc trưng, kiến trúc, ca
dao tục ngữ, kho tàng văn học nghệ thuật… Đây là biểu hiện nằm ở tầng cao nhất trong
kết cấu của bản sắc văn hóa. II.
Liệu giới trẻ có đang đánh mất giá trị “Bản sắc văn hóa dân tộc”?
1. Nguy cơ phai nhạt bản sắc văn hóa
Hiện thực xã hội hiện nay đang đan xen các mảng sáng - tối, tốt - xấu hết sức phức tạp.
Bên cạnh rất nhiều tấm gương tốt đẹp, giàu lòng vị tha, thiện tâm, khi có thiên tai, dịch
bệnh sẵn sàng chia sẻ với đồng bào theo tinh thần “lá lành đùm lá rách”, “một miếng khi
đói bằng một gói khi no”, “thương người như thể thương thân”, chung tay cùng đất nước,
chính quyền để vượt qua mọi khó khăn… lại có một số người ích kỷ, tham lam, lợi dụng
dịch bệnh để trục lợi. Lối sống thực dụng cực đoan như một thứ dịch bệnh đang nguy cơ
lan rộng trong xã hội, nhất là lớp trẻ.
Trong khi đó nghệ thuật dường như lại quá coi trọng chức năng giải trí. Có thời điểm trên
nhiều phương tiện thông tin đại chúng phải gióng lên hồi chuông báo động về một số
cuốn sách chạy theo thị hiếu thấp kém, phản văn hóa. Ở đó, nhân danh cách tân, đổi mới,
một số người ca tụng lối viết bí hiểm, rắc rối, tù mù, đánh đố… Thái độ sùng ngoại biểu
hiện song song với việc chê bai, bỉ bôi, hạ thấp văn học truyền thống. Nguy hại hơn là coi
thường, công kích các giá trị tiêu biểu của nghệ thuật kháng chiến, hoặc mượn chữ nghĩa
văn chương để bôi lem, làm xấu hình ảnh một số anh hùng, danh nhân của đất nước.
Với một số người, nghệ thuật không chỉ là phương tiện, mà còn là “vũ khí” tấn công quá
khứ. Không phải không có hiện tượng “hai mặt” trong văn nghệ sĩ hiện nay. Đã xuất hiện
hiện tượng, nghệ thuật, thu mình vào “cái tôi” đơn độc, riêng biệt, duy nhất, và phai nhạt
sự gắn bó sâu sắc với công cuộc xây dựng đất nước, bảo vệ Tổ quốc có tầm vóc rộng lớn,
phong phú; dẫn đến tình trạng xa rời dân tộc và đời sống của nhân dân. . Đương nhiên,
hội nhập là vươn tỏa ra nhân loại, nhưng lan tỏa thế nào vẫn phải đặt trên mẫu số chung
là dân tộc - nơi nghệ sĩ là thành viên, là nguồn cội - nơi nghệ sĩ sinh ra, trưởng thành.
Đồng bào, chiến sĩ yêu quý văn nghệ sĩ bởi khi soi vào tác phẩm, họ thấy có bóng dáng,
tâm hồn mình, niềm vui được nhân lên, nỗi buồn được chia sẻ…
Do đó, cùng với việc khuyến khích, cổ vũ, nâng đỡ các sáng tác nghệ thuật có tính thể
nghiệm, cũng nên chú ý tới nguy cơ đoạn tuyệt với nguồn mạch văn hóa dân tộc để rồi
cóp nhặt, bắt chước, lai căng vô lối, nhố nhăng. Cũng phải nhắc đến tình trạng đó đây,
thuần phong mỹ tục của dân tộc bị lãng quên, bị coi thường, thậm chí bị xâm hại. Đến cả
một số di sản văn hóa quý báu của dân tộc cũng chưa được bảo tồn gìn giữ cẩn trọng dẫn
tới bị xuống cấp, hay hủy hoại. Có công trình đưa vào trùng tu, phục chế sau khi làm
xong người ta không còn nhận ra được đường nét, màu sắc xưa cũ bởi sự đắp điếm, tô vẽ tùy tiện, cẩu thả…
Nghệ thuật không thể tồn tại nếu mất gốc rễ văn hóa dân tộc. Không thể có một nền nghệ
thuật đứng ngoài văn hóa dân tộc. Đáng lo ngại là trong khi nghệ thuật Việt Nam đang
vắng bóng, thiếu hụt các tác phẩm có giá trị tư tưởng - nghệ thuật sâu sắc, hấp dẫn, xứng
đáng với chiều kích, tầm vóc công cuộc đổi mới của đất nước; thì lại xuất hiện nhiều tác
phẩm làng nhàng, nhợt nhạt; những chương trình truyền hình ồn ào, vô bổ; những bộ
phim dễ dãi, lê thê cùng sự khen chê, định giá tù mù, cánh hẩu, bè phái, cơ hội. Ngay cả
sách giáo khoa cũng phơi bày không ít sỏi sạn, một số ngữ liệu, dữ liệu đưa vào chương
trình dạy cho học sinh còn thiếu chọn lọc kỹ càng, buộc dư luận phải lên tiếng mạnh mẽ,
nhưng nơi có trách nhiệm lại chậm sửa chữa, thay đổi.
Trên mạng xã hội, trong đời sống cộng đồng đang tồn tại không ít “nọc độc” hoặc xu
hướng, nguy cơ có thể gây nguy hại cho văn hóa dân tộc. Một ca sĩ nước ngoài bỗng
nhiên được không ít bạn trẻ coi là “thần tượng”, mê muội tung hô thái quá, thậm chí hôn
cả ghế “thần tượng” đã ngồi! Còn có cả “thánh chửi” trên mạng xã hội được một bộ phận
thanh niên tán dương rầm rộ. Tại sao lại có các hiện tượng đó? Phải chăng đời sống văn
hóa tinh thần đang tồn tại lỗ hổng ở nhiều nơi, từ truyền thông, báo chí, chương trình biểu
diễn,… đến gia đình, nhà trường, xã hội?. .
Khó có thể liệt kê, kiểm đếm hết những biểu hiện “lệch chuẩn” văn hóa nhưng vẫn có thể
nói rằng sự “lệch chuẩn” ấy là mối nguy hại không hề nhỏ của đất nước, của dân tộc. Đó
là một thứ vi-rút gây hại cho đời sống văn hóa tinh thần của xã hội. 2. Nguyên nhân đánh mất
Tình trạng bản sắc phai màu và mai một dần, đến từ nhiều nguyên nhân. Một trong những
nguyên nhân quan trọng đến từ sự phù hợp của bản sắc văn hóa truyền thống trong dòng
chảy của cuộc sống hiện đại.
Ông Triệu Văn Hào, một trong những người hiếm hoi còn biết chữ cổ ở thôn Hợp Sơn
(xã Ba Vì, huyện Ba Vì) cho biết, thực tế, chữ viết của người Dao không quá khó học.
Tuy nhiên, việc bảo tồn và lưu giữ gặp nhiều khó khăn, khi nhiều người trẻ hiện nay
không mấy mặn mà, bởi thực tế là không biết học xong sẽ dùng để làm gì (?!)
“Những trò chơi dân gian ngày nay cũng không còn được luyện tập thường xuyên, mà chỉ
tổ chức vào ngày hội, một năm từ 1 - 2 lần, do đó người biết chơi các trò chơi truyền
thống chủ yếu là những người nhiều tuổi. Một bộ phận giới trẻ hiện nay ngày càng ít
hứng thú với các môn truyền thống nên nguy cơ thất truyền rất cao” – ông Hào lo lắng.
Một thách thức nữa là việc giữ gìn, kế tục, sử dụng và truyền dạy văn hóa truyền thống
cho thế hệ trẻ của người dân còn hạn chế, thế hệ trẻ cũng ít tìm hiểu, kế thừa và phát huy
văn hóa truyền thống của dân tộc. Khoảng cách thế hệ, sự phát triển của các loại hình
nghe nhìn khác là nguyên nhân làm cho giới trẻ có nhiều mối quan tâm hơn là tìm hiểu văn hóa truyền thống.
Bên cạnh đó, đời sống kinh tế vùng đồng bào DTTS trên địa bàn Thủ đô nhìn chung còn
nhiều khó khăn. Người dân tập trung phát triển kinh tế, ít dành nhiều thời gian cho công
tác bảo tồn bản sắc dân tộc. Không gian văn hóa sinh hoạt của đồng bào DTTS cũng ngày càng thay đổi…
Phó Chánh Văn phòng UBND huyện Thạch Thất Phí Văn Hưng chi sẻ, khi nền kinh tế
phát triển, người dân có thể đáp ứng mọi nhu cầu về hàng hóa có sẵn trên thị trường mà
không cần mất thời gian và công sức lao động để làm ra các sản phẩm đó. Điều này đã
làm ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của giá trị truyền thống, đó là nghề thủ công truyền thống.
Có thể lấy ví dụ cụ thể như trang phục dân tộc, được làm thủ công một cách cầu kỳ,
nhưng đến nay đã bị mai một, thậm chí là bị thất truyền. Nguyên nhân là bởi nhu cầu tạo
ra trang phục truyền thống của cộng đồng đã bị thay đổi, người dân không dành nhiều
thời gian cho nghề thủ công truyền thống. Thay vào đó là tập trung cho lao động, sản
xuất, ổn định kinh tế hộ gia đình.
Trưởng ban Dân tộc TP Hà Nội Nguyễn Tất Vinh cho rằng, nhận thức của các cấp, các
ngành về vị trí, vai trò của việc bảo tồn, phát triển các giá trị văn hóa ở vùng đồng bào
DTTS của Thủ đô có lúc, có thời điểm còn chưa thật sự đầy đủ, thống nhất cao. Mặc dù
việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các DTTS đã được thể chế hóa,
nhưng từ văn bản đến hiện thực vẫn còn khoảng cách khá xa, mà nguyên nhân là thiếu sự
tương thích giữa bảo vệ, giữ gìn với phát huy, phát triển.
3. Có phải tất cả giới trẻ đang “lãng quên” “Nét đẹp văn hóa dân tộc”?
Bên cạnh những cá nhân lãng quên đi bản sắc văn hóa dân tộc thì vẫn có những người trẻ
đã và luôn cố gắng giữ gìn những tinh hoa văn hóa. Có thể nhắc đến những cái tên sau đây:
CLB đàn Tính - hát Then của dân tộc Tày được tổ chức ở xã Trung Hà
Một trong những mô hình gìn giữ bản sắc văn hóa được triển khai ở Tuyên Quang là mô
hình thanh niên tham gia “Dựng nhà trình tường cho đồng bào dân tộc Mông”. Hiện mô
hình được triển khai hiệu quả tại xã Xuân Lập, H.Lâm Bình, nơi tập trung nhiều đồng bào
dân tộc Mông sinh sống. Chia sẻ về mô hình này, anh Lò Tiến Hướng, Bí thư Đoàn xã
Xuân Lập, cho biết từ năm 2021, để bảo tồn văn hóa truyền thống, Đoàn xã đã vận động
đoàn viên thanh niên xây dựng nhà trình tường cho đồng bào dân tộc Mông ở thôn Khuổi
Trang. Mô hình giúp người dân tộc Mông lưu giữ lại những giá trị truyền thống.
“Ở đây có trên 60% người dân tộc Mông. Trước đây, người dân chủ yếu ở nhà trình tường nhưng
trải qua thời gian, nét văn hóa này bị mai một. Vì thế, chúng tôi muốn phục dựng lại nét văn hóa
truyền thống này. Bà con rất vui mừng vì thấy nét văn hóa của đồng bào mình được gìn giữ,
đồng thời đã xóa nhà tạm cho người dân”, anh Hướng chia sẻ.
Theo anh Hướng, hiện ở xã có 9 ngôi nhà trình tường, trong đó 4 ngôi nhà do đoàn viên
thanh niên đã góp sức xây dựng. Qua việc làm này đã lan tỏa tích cực đến đoàn viên
thanh niên. “Các bạn trẻ hiểu được trách nhiệm giữ gìn văn hóa truyền thống. Từ đó, góp
phần xây dựng làng văn hóa, phát triển kinh tế, du lịch cộng đồng”, anh Hướng phấn khởi nói.
Tại tỉnh Tuyên Quang, các cấp bộ Hội đã thành lập, tổ chức sinh hoạt các CLB giữ gìn và
phát huy bản sắc văn hóa dân tộc như CLB “Hát Páo dung”, “Nói tiếng dân tộc Dao”,
“Hát Sình ca” của dân tộc Cao Lan, “Hát Then” của dân tộc Tày. . Định kỳ các CLB này
tổ chức liên hoan để giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Đoàn viên, thanh niên xã Xuân Lập (Lâm Bình) hỗ trợ người dân thôn Khuổi Trang
xây dựng nhà trình tường.
Một trong những mô hình gìn giữ bản sắc văn hóa tiêu biểu của thanh niên Tuyên Quang
là mô hình thanh niên tham gia “Dựng nhà trình tường cho đồng bào dân tộc Mông”. Mô
hình được triển khai tại xã Xuân Lập (Lâm Bình), nơi tập trung nhiều đồng bào dân tộc
Mông sinh sống. Anh Lò Tiến Hướng, Bí thư Đoàn xã Xuân Lập, (Lâm Bình) cho biết:
Từ năm 2021, để bảo tồn văn hóa truyền thống, Đoàn xã đã vận động đoàn viên thanh
niên xây dựng nhà trình tường cho đồng bào dân tộc Mông ở 2 thôn Khuổi Trang
và Khuổi Củng. Mô hình giúp người dân tộc Mông lưu giữ lại những giá trị truyền thống.
Ông Giàng Seo Páo, thôn Khuổi Củng, xã Xuân Lập (Lâm Bình) cho biết, được các bạn
đoàn viên, thanh niên vận động và giúp đỡ xây dựng lại ngôi nhà truyền thống của dân
tộc gia đình, ông cảm thấy rất vui. Tuy cuộc sống còn nhiều khó khăn, vất vả nhưng trong
suy nghĩ của bà và những người thân trong gia đình luôn tự hào về nét văn hóa truyền
thống của đồng bào Mông. Sau 1 năm triển khai, Đoàn xã đã tuyên truyền, vận động, hỗ
trợ xây dựng 13 ngôi nhà trình tường.
Xã Trung Hà (Chiêm Hóa) là nơi được thiên nhiên ban tặng cho thác Bản Ba kỳ vĩ với vẻ
đẹp hoang sơ, tự nhiên làm say lòng bao nhiêu du khách ghé thăm. Để thúc đẩy phát triển
du lịch song song với việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, Đoàn xã Trung
Hà đã thành lập Câu lạc bộ hát Then, đàn Tính từ năm 2019. Đến nay, câu lạc bộ duy trì
hoạt động với 11 thành viên từ 17 - 34 tuổi. Chị Quan Thị Hiền, Bí thư Đoàn xã chia sẻ,
từ khi thành lập, câu lạc bộ trở thành sân chơi ý nghĩa cho các bạn trẻ. Câu lạc bộ thường
xuyên tổ chức giao lưu và biểu diễn phục vụ khách du lịch, các bạn trẻ đã thể hiện tình
yêu, sự đam mê với các làn điệu truyền thống của dân tộc mình. Đồng thời, qua việc đi
biểu diễn đã lan tỏa những nét đẹp văn hóa dân tộc, giúp các bạn trẻ có thêm thu nhập, năng động, tự tin hơn.
Với vai trò thanh niên xung kích đi đầu trong các hoạt động, Huyện đoàn Sơn Dương đã
đề cao nhiệm vụ giáo dục ý thức giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho đoàn viên
thanh niên. Huyện đoàn đã tuyên truyền đến đông đảo đoàn viên, thanh niên về việc giữ
gìn bản sắc văn hóa bằng hình thức thành lập các đội văn nghệ của xã, thôn. Ngoài ra,
Huyện đoàn đã chủ động phối hợp với Phòng Văn hóa - Thông tin huyện cùng các nghệ
nhân ở địa phương triển khai các hoạt động dạy chữ viết, hát dân ca và các điệu múa của
dân tộc, lồng ghép trong các buổi sinh hoạt thôn, chi đoàn, các câu lạc bộ, đội, nhóm…
Đến nay, đã thành lập được 15 câu lạc bộ thanh niên giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa
dân tộc trên địa bàn các xã, thị trấn và 9 câu lạc bộ thanh niên giữ gìn bản sắc văn hóa
dân tộc ở các trường THCS và trường THPT trên địa bàn huyện với tổng số trên 1.000 thành viên.
Document Outline

• Biểu hiện 1
• Biểu hiện 2
• Biểu hiện 3
• CLB đàn Tính - hát Then của dân tộc Tày được tổ ch
• Đoàn viên, thanh niên xã Xuân Lập (Lâm Bình) hỗ tr