Đặc điểm và Phân tích QHPLHC: Đặc trưng và Ví dụ minh họa

1. Đặc điểm QHHC & ví dụ
Là một dạng cụ thể của quan hệ pháp luật, QHPLHC mang đầy đủ các đặc điểm của một
quan hệ pháp luật: là quan hệ ý chí, xuất hiện trên cơ sở các quy phạm pháp luật, được
quy phạm pháp luật điều chỉnh và được cấu thành bởi quyền và nghĩa vụ của các bên trong
quan hệ có tính chất tương ứng với nhau,... Bên cạnh những đặc điểm chung trên,
QHPLHC còn có những đặc trưng sau :
- Thứ nhất, QHPLHC có thể phát sinh theo y/c hợp pháp của chủ thể quản lí hay đối
tượng QLHC. Sự thoả thuận của phía bên kia không phải là điều kiện bắt buộc để hoàn
thành QHPLHC. Thẩm quyền quản lí hành chính của nhà nước chỉ có thể được thực hiện
khi có sự tham gia tích cực từ phía đối tượng quản lí và ngược lại, quyền lợi của đối tượng
quản lí chỉ có thể được đảm bảo nếu có sự hỗ trợ của chủ thể quản lí bằng những hành ví pháp lí cụ thể.
*Ví dụ: - Phát sinh từ yêu cầu của chủ thể QLHCNN: Điều tra doanh nghiệp 2023
- Phát sinh từ yêu cầu của đối tượng QL: Xin cấp giấy khai sinh
- Thứ hai, nội dung của QHPLHC là quyền và nghĩa vụ pháp lí hành chính của cơ quan
nhà nước, tổ chức, cá nhân...nhằm xác lập và duy trì trật tự quản lí nhà nước. Theo đó, các
bên tham gia QHPLHC đều thực hiện quyền và nghĩa vụ do quy phạm pháp luật hành chính quy định.
* Ví dụ: Điều 11 Hiến pháp 1992 quy định: “Công dân thực hiện quyền làm chủ của mình ở
cơ sở bằng cách tham gia công việc của nhà nước và xã hội, có trách nhiệm bảo vệ của
công, bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của công dân, giữ gìn an ninh quốc gia và trật tự an
toàn xã hội, tổ chức đời sống công cộng”
- Thứ ba, trong QHPLHC phải có một bên chủ thể nhân danh nhà nước sử dụng quyền lực
nhà nước để áp đặt ý chí của mình lên chủ thể kia. Chủ thể được sử dụng quyền lực nhà
nước đó có thể là các cơ quan, tổ chức, cá nhân được nhân danh và sử dụng quyền lực
nhà nước trong quan hệ này. Các chủ thể đó gọi là chủ thể đặc biệt, sẽ giữ vai trò là chủ
thể hành chính trong quản lí hành chính. Quan hệ pháp luật hành chính không thể phát sinh
hay tồn tại nếu thiếu chủ thể đặc biệt bởi không thể phát sinh giữa các cá nhân, tổ chức
bình đẳng với nhau về mặt ý chí. Ngoài chủ thể đặc biệt, QHPLHC còn xác định chủ thể
thường. Đó là các chủ thể không được sử dụng quyền lực nhà nước và có nghĩa vụ phục
tùng việc sử dụng quyền lực nhà nước của chủ thể quản lí
*Ví dụ: Ủy ban nhân dân các cấp chủ thể đặc biệt của QHPLHC vì họ sử dụng quyền lực
nhà nước quản lí mọi mặt đời sống xã hội như văn hóa, kinh tế, chính trị...của địa phương
đó. Còn những người dân là chủ thể thường vì họ không có quyền mà chỉ thực hiện theo quyết định của UBND.
- Thứ tư, trong một QHPLHC cụ thể thì quyền của bên này ứng với nghĩa vụ của bên kia
và ngược lại. QHPLHC là quan hệ “quyền lực – phục tùng” mà theo đó, chủ thể đặc biệt
tham gia vào quan hệ này là trên cơ sở quyền lực nhà nước và chủ thể thường có nghĩa vụ
chấp hành việc sử dụng quyền lực nhà nước của chủ thể đặc biệt. Bên cạnh quyền thì chủ
thể đặc biệt còn phải có trách nhiệm trong việc sử dụng quyền lực nhà nước. Chủ thể
thường bên cạnh thực hiện nghĩa vụ chấp hành mệnh lệnh của chủ thể đặc biệt thì họ cũng
có những quyền và lợi ích hợp pháp nhất định. 2 3 / 4
Ví dụ: Quyết định thu hồi đất của chủ tịch UBND xã để xây dựng công trình công cộng. Ở
đây, cán bộ xã đã sử dụng quyền lực nhà nước để thực hiện thu hồi đất của dân nhằm mục
đích chung. Còn nhân dân phải chấp hành trả lại đất theo quy định của pháp luật. Trong
trường hợp nhân dân phát hiện việc thu hồi đất và sử dụng không đúng mục đích chủ tịch
xã thì có thể tố cáo hành vi đó là trái pháp luật. Cơ quan tiếp nhân đơn tố cáo có trách
nhiệm giải quyết theo quy định của pháp luật.
- Thứ năm, phần lớn tranh chấp phát sinh trong QHPLHC do cơ quan hành chính nhà
nước giải quyết, theo trình tự thủ tục hành chính. Tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể
của quan hệ PLHC gọi là tranh chấp hành chính.
Ví dụ: Theo điểm b khoản 1 điều 2 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính ngày
21/5/1996: “Trước khi khởi kiện để yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
mình, cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức phải khiếu nại với cơ quan nhà nước, người đã
ra quyết định hành chính hoặc có hành vi hành chính mà họ cho là trái pháp luật; trong
trường hợp không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại, thì họ có quyền khiếu nại lên
cấp trên trực tiếp của cơ quan Nhà nước, người đã ra quyết định hành chính hoặc có hành
vi hành chính mà theo quy định của pháp luật có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đó hay
khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền”.
- Thứ sáu, bên vi phạm nghĩa vụ trong QHPLHC phải chịu trách nhiệm pháp lý trước nhà
nước chứ không phải với bên kia của quan hệ PLHC. Khác với quan hệ pháp luật dân sự,
trong đó quyền và nghĩa vụ các bên trong quan hệ này gắn với lợi ích của bản thân các chủ
thể, trong quan hệ PLHC quyền và nghĩa vụ của các bên gắn liền với hoạt động chấp hành
và điều hành của nhà nước.
Ví dụ: Người tham gia giao thông trong thành phố Hà Nội mà không đội mũ bảo hiểm sẽ bị
xử phạt hành chính là 300 nghìn đồng. Ở đây, chủ thể thường đã không tuân thủ theo quy
định của pháp luật về trật tự an toàn giao thông. Chủ thể đặc biệt là cảnh sát giao thông sử
dụng quyền lực nhà nước buộc chủ thể kia nộp phạt hành chính theo quy định.