Đại cương về khoa học quản lí và quản lí giáo dục | Trường Đại Học Thủ Đô Hà Nội

Phân biệt khái niệm: Quản lý, lãnh đạo, quản trị

1. Các khái niệm
   1. Quản lý
      1. Khái niệm

Có nhiều nhận định và khái niệm xoay quanh thuật ngữ quản lý, thuật ngữ này có thể được tiếp cận theo nhiều cách.

• • • • Theo các tác giả nghiên cứu về khoa học quản lý nổi tiếng ở phương Tây như: F.W.Taylor (Mỹ) cho rằng: “quản lý là biết chính xác điều bạn muốn người khác làm sau đó biết rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt và rẻ nhất”⁽¹⁾; H.Fayol (Pháp) cho rằng: “quản lý tức là lập kế hoạch, tổ chức, chỉ huy, phối hợp và kiểm tra”⁽²⁾...
      • Theo giáo trình Khoa học quản lý của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra”⁽³⁾.
      • Theo giáo trình Quản lý giáo dục và khoa học của Học viện Báo chí và tuyên truyền: “Quản lý là nghệ thuật sử dụng quyền lực của chủ thể quản lý tác động có tổ chức, có hướng địch tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra”⁽⁴⁾.

⟶ Tóm lại, qua những nhận định của các tác giả, chúng tôi có thể đúc rút ra một khái niệm chung như sau: quản lý là sự tác động qua lại có tổ chức của chủ thể đến một hoặc một số đối tượng nhất định thông qua việc thực hiện những mục đích chung và những yếu tố khách quan bên ngoài nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra.

⁽¹⁾ Giáo trình khoa học quản lý, NXB Chính trị Quốc gia, H.2002, tr.34.

⁽²⁾ Viện Nghiên cứu và đào tạo về quản lý: Tinh hoa quản lý, Nxb Lao động – Xã hội, H.2003, tr.59.

⁽³⁾ Giáo trình khoa học quản lý, NXB Chính trị Quốc gia, H.2002, tr.12.

⁽⁴⁾ Giáo trình Quản lý giáo dục và khoa học, NXB Chính trị - Hành chính, H.2011, tr.8.

• • 1. Các thành tố cơ bản trong quản lý và bản chất của quản lý
• Có 4 thành tố cơ bản trong quản lý: Chủ thể quản lý, đối tượng quản lý, Mục tiêu, khách thể quản lý.
• Bản chất của quản lý chính là sự tác động qua lại để giải quyết các mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý nhằm thực hiện mục đích, mục tiêu đã được đề ra thông qua khách thể quản lý.

Từ bản chất quản lý ta có thể vẽ ra được sơ đồ mối quan hệ giữa các thành tố trong quản lý như sau:

Đối tượng quản

Khách thể quản lý

Mục đích, mục tiêu

Chủ thể quản lý

• • 1. Vai trò của quản lý

Nhà quản lí đóng vai trò quan trọng, góp phần chủ yếu quyết định hiệu quả và sự phát triển bền vững của tập thể. Với chức trách của mình, người quản lí đảm đương nhiều vai trò khác nhau.

• • • • Có thể tổng hợp các vai trò cơ bản chung nhất mà tất cả những người làm quản lí đều phải thực hiện: Vai trò giao tiếp, quan hệ; Vai trò thông tin; Vai trò quyết định.
      • Để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ của cấp trên giao cho, một nhà quản lý cần thực hiện các vai trò cụ thể sau: Tạo điều kiện thuận lợi cho công việc chung, Khơi gợi và thiết lập tinh thần tập thể, Đảm bảo sự an toàn, yên ổn của các cộng sự, Truyền đạt sự hiểu biết, kinh nghiệm.
    1. Chức năng của quản lý

Quản lý có 4 chức năng cơ bản, 4 chức năng này tác động qua lại lẫn nhau, bổ sung cho nhau, cụ thể là: kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá.

Khâu chuẩn bị

Kế hoạch

Khâu thực hiện

+ Kế hoạch là việc

xác lập mục tiêu và phương thức đạt tới mục tiêu. Xác lập mục tiêu không những giúp cho

Chỉ đạo

Tổ chức

Kiểm tra đánh

mỗi người trong tổ chức biết rõ điểm đến mà còn để phân bổ nguồn lực một cách hợp lý trên toàn bộ tiến trình. Mỗi cấp độ đều có mục tiêu gọi là Hệ thống mục tiêu của tổ chức.

+ Tổ chức thực hiện là chức năng thứ hai của Người quản lý. Với một công ty đã rõ ràng về cơ cấu tổ chức, mô tả công việc mỗi vị trí thì nhiệm vụ chính của người quản lý đó là: Giao việc, hỗ trợ, kiểm soát và điều chỉnh.

+ Chỉ đạo là việc nhà quản lý tác động lên các bộ phận, cá nhân trong tổ chức, hướng họ đến việc thực hiện và hoàn thành mục tiêu kế hoạch đã đề ra.

+ Kiểm tra đánh giá là việc nhà quản lý đo lường thực tế công việc mà các cá nhân, bộ phận đã thực hiện, từ đó phát hiện những vấn đề đồng thời đưa ra phương hướng giải quyết kịp thời nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu đề ra.

• 1. Lãnh đạo
     1. Khái niệm

Lãnh đạo là một khái niệm tương đối gần so với khái niệm quản lý, đôi khi được đồng nhất với quản lý tuy nhiên lãnh đạo được hiểu theo nghĩa rộng hơn, lãnh đạo chính là hình thức quản lý cao nhất.

• • • • Theo Từ điển tiếng Việt do NXB Đà Nẵng xuất bản năm 2008 thì “lãnh đạo” là: “đề ra chủ trương, đường lối và tổ chức thực hiện theo chủ trương, đường lối đề ra đó”⁽¹⁾.
      • Theo Giáo trình Đại cương về khoa học quản lý và quản lý giáo dục của NXB Đại học sư phạm Hà Nội: “Lãnh đạo được xem như "bộ não" của quản lí, đó là hệ thần kinh trung ương của quản lí. Đặc điểm chủ yếu của lãnh đạo là ở chỗ xác định đường lối cơ bản, là định hướng mang tính chiến lược, là gây ảnh hưởng, là lôi cuốn quần chúng nỗ lực, tự giác, hăng hái thực hiện có kết quả đường lối, mục tiêu đã vạch ra”⁽²⁾.
      • Theo Giáo trình Kỹ năng lãnh đạo, quản lý: “Lãnh đạo là quá trình chỉ dẫn và khai mở tiềm năng cho mọi người nhằm đem lại phúc lợi chung thông qua sự khích lệ và chia sẻ của chủ thể lãnh đạo”⁽³⁾.
      • Từ những khái niệm theo nhận định của các tác giả, chúng tôi đúc rút ra được khái niệm chung như sau: lãnh đạo là sự xác định mục đích mà một tổ chức cần hướng tới đồng thời mở ra con đường để đi đến mục đích đó. Trong quá trình đi đến mục tiêu, lãnh đạo là sự truyền cảm hứng, chia sẻ kinh nghiệm đến mọi thành viên đang tham gia vào việc hoàn thành mục tiêu đồng thời chỉ ra đường lối đúng đắn cho mọi người. Lãnh đạo có tính linh hoạt, sáng tạo và năng động nhằm phát huy tính tích cực trong công việc cũng như cổ vũ tinh thần cho đối tượng bị lãnh đạo.

⁽¹⁾ Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, H.2008, tr.673.

⁽²⁾ Giáo trình đại cương khoa học quản lý và quản lý giáo dục, NXB Đại học sư phạm Hà Nội, H.2015, tr.35.

⁽³⁾ Giáo trình Kỹ năng lãnh đạo, quản lý, NXB Lý luận chính trị, H.2018, tr.9.

• • 1. Yếu tố cơ bản trong lãnh đạo

Hoạt động lãnh đạo có 4 yếu tố cơ bản cấu thành: Chủ thể lãnh đạo, khách thể lãnh đạo, đối tượng khách quan và thủ pháp lãnh đạo.

• • • • Chủ thể lãnh đạo: là người lãnh đạo, đó là người tổ chức, người chỉ huy trong khoa học lãnh đạo, có tác dụng và chiếm vị trí chi phối chủ đạo trong hoạt động lãnh đạo.
      • Khách thể lãnh đạo: là người bị lãnh đạo, là đối tượng lãnh đạo của chủ thể lãnh đạo, trong một số điều kiện nhất định nó lại có vị trí chủ thể hoặc vừa là khách thể vừa là chủ thể.
      • Đối tượng khách quan: Mục tiêu tổ chức chỉ là nhận thức, cải tạo thế giới, cái gọi là đối tượng khách quan chính là đối tượng chủ thể và khách thể lãnh đạo công tác dụng. Đối tượng với nghĩa rộng chính là hoàn cảnh.
      • Thủ pháp lãnh đạo: Là khâu trung gian liên kết giữa chủ thể, khách thể của lãnh đạo như cơ cấu tổ chức, quy định điều lệ, phương pháp, phương thức lãnh đạo.
    1. Vai trò

Lãnh đạo là quá trình tác động đến con người, để họ cố gắng một cách tự nguyện vì các mục tiêu chung của tổ chức hay doanh nghiệp. Vai trò của người lãnh đạo không phải đứng đằng sau để thúc giục nhân viên mà chính là động viên, khích lệ, định hướng và hỗ trợ nhân viên đạt được mục tiêu đã đề ra.

Những người quản lý chỉ là những người hoàn thành đúng công việc được giao thì một nhà lãnh đạo lại là người lựa chọn thực hiện những điều đúng đắn.

• • 1. Chức năng
       • Tạo động lực làm việc
       • Lãnh đạo nhóm
       • Truyền thông
       • Giải quyết xung đột
       • Tư vấn nội bộ
  1. Quản trị
     1. Khái niệm

Quản trị là tiến trình thực hiện các hoạt động nhằm đảm bảo sự hoàn thành công việc qua những nỗ lực của người khác. Quản trị là phối hợp hiệu quả các hoạt động của người cùng chung trong tổ chức. Đây là quá trình nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra bằng việc phối hợp nguồn lực của tổ chức. Quản trị còn là quá trình các nhà quản trị hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra.

• • 1. Bản chất
       • Quản trị giúp tìm ra phương thức phù hợp để công việc hiệu quả cao nhất, chi phí ít nhất. Tuy có nhiều khái niệm khác nhau về quản trị là gì nhưng bản chất của quản trị chỉ có một. Quản trị cần ba yếu tố điều kiện cơ bản sau. Phải có chủ thể quản trị.

Đó là các nhân tố tạo ra các tác động quản trị, đối tượng quản trị tiếp. Đối tượng bị quản trị phải chịu tiếp nhận sự tác động đó. Tác động có thể diễn ra một hoặc nhiều lần liên tục.

• • • • Phải có mục tiêu đặt ra cho chủ thể quản trị và đối tượng. Đây là căn cứ để chủ thể tạo ra các nhân tố tác động. Chủ thể quản trị gồm một hoặc nhiều người. Đối tượng là một tổ chức, một tập thể hoặc thiết bị, máy móc. Phải có một nguồn lực. Nguồn lực giúp chủ thể quản trị khai thác trong quá trình quản trị.
    1. Chức năng
       • Hoạch định
       • Tổ chức
       • Lãnh đạo
       • Kiểm soát

1. Phân biệt
   1. Quản lý và lãnh đạo

Chỉ ra tính khác biệt giữa lãnh đạo và quản lý là tương đối, có ý nghĩa nhận thức luận, làm cơ sở cho nghiên cứu khoa học và chỉ đạo thực tiễn công tác lãnh đạo, quản lý tổ chức. Lãnh đạo và quản lý đều giữ vai trò quan trọng, giữa chúng có mối quan hệ không thể tách rời nhau. Lãnh đạo, quản lý là quá trình huy động triệt để mọi nguồn lực trong việc phát triển và điều hành các chiến lược nhằm thực hiện mục tiêu đặt ra, trong đó - lãnh đạo là sự định hướng và chia sẻ tầm nhìn thông qua mối quan hệ động và linh hoạt còn quản lý là sự cụ thể hóa, hiện thực hóa tầm nhìn đó. Quan hệ giữa lãnh đạo và quản lý là mối quan hệ thống nhất, hỗ trợ, chuyển hóa cho nhau trên cơ sở xác lập và thể hiện chức năng cùng phương thức hoạt động giữa chúng trong quá trình tạo thành một chỉnh thể, một hệ thống tổ chức. Quản lý thiếu vai trò của lãnh đạo dễ dẫn đến mất phương hướng. Lãnh đạo không có sự quản lý dễ dẫn đến chung chung, thiếu tính thiết thực. Quan hệ của lãnh đạo và quản lý trong duy trì, phát triển tổ chức, thực chất là sự kết hợp biện chứng giữa quyền lực “cứng” với quyền lực “mềm”; giữa tính kế hoạch thực hiện các mục tiêu ngắn hạn với việc hình thành chiến lược, xây dựng tầm nhìn hướng đến mục tiêu dài hạn và phát triển bền vững; giữa duy trì quan hệ công việc bằng phương pháp hành chính với cải thiện quan hệ con người bằng khích lệ nguồn cảm hứng và chia sẻ. Mối quan hệ hữu cơ giữa lãnh đạo và quản lý được phản ánh trên hai phương diện thiết yếu:

• Về chức năng của lãnh đạo là xác định mục tiêu, kiến tạo tầm nhìn và dự báo, gắn kết tầm nhìn với giá trị, hoạch định đường lối, hình thành chủ trương, ra các quyết sách chính trị. Chức năng của quản lý là lập kế hoạch, huy động nguồn lực, tổ chức điều hành và kiểm soát các hoạt động.
• Về phương thức, lãnh đạo lấy giáo dục, thuyết phục, truyền cảm hứng, khai tâm, khai trí, động viên và nêu gương, còn quản lý chú trọng tổ chức hành chính, cưỡng chế, duy trì tổ chức thực hiện các hoạt động cụ thể trên cơ sở các nguyên tắc, quy định có tính chế tài và các điều luật hiện hành.
  1. Quản lý và quản trị

Nhà quản lý cần có khả năng tổ chức, có phẩm chất kiên định, linh hoạt và làm việc hiệu quả. Nhà quản trị lại cần có tầm nhìn, có khả năng động viên, thúc đẩy và truyền cảm hứng cho nhân viên. Quản trị cần đặt ra các chiến lược. Quản lý quan tâm đến chiến thuật và phương án nhiều hơn. Quản trị là xem thứ gì được cho phép và thứ gì không còn quản lý là làm mọi thứ được cho phép một cách tối ưu.