Dẫn chứng Nghị luận văn học Chuyên lớp 9

STT

Tên văn bản

Giai đoạn

Dẫn chứng

Ghi chú

1

Chuyện người con gái Nam Xương (Thế ki XVI) -

Nguyễn Dữ

Trung đại

Vũ Thị Thiết, người con gái quê ở Nam Xương, tính đã thuỳ mị, nết na, lại thêm tự dụng tốt đẹp.

Vẻ đẹp phẩm chất của người phụ nữ -> phản ánh hiện thực

+ tấm lòng nhân đạo của tác giả

Chàng đi chuyến này, thiếp chẳng dám mong đeo được ấn phong hầu, mặc áo gấm trở về quê cũ, chỉ xin ngày về mang theo được hai chữ bình yên, thế là đủ rồi.

Sau này, trời xét lòng lành, ban cho phúc đức, giống dòng tươi tốt, con cháu đông đàn, xanh kia quyết chẳng phụ con, cũng như con đã chẳng phụ mẹ.

bướm lượn đầy vườn, mây che kín núi, nỗi buồn góc bể chân trời

Số phận người phụ nữ -> phản ánh hiện thực + tấm lòng nhân đạo của tác giả

Thiếp vốn con kẻ khó, được nương tựa nhà giàu.

bình rơi trâm gãy, mây tạnh mưa tan, sen rũ trong ao, liễu tàn trước gió; khóc tuyết bông hoa rụng cuống, kêu xuân cái én lìa đàn, nước thẳm buồm xa

Cái chết của Vũ Nương

Trương Sinh đi lính + chi tiết cái bóng

Hiện thực chiến tranh

Các chi tiết kì ảo

Khát vọng của con người về tình yêu, hạnh phúc, về ở hiền gặp lành -> tấm lòng nhân đạo của tác giả

Chi tiết cái bóng

Hiện thực chiến tranh + Khát vọng về tình yêu, hạnh phúc

2

Chị em Thúy Kiều (Đầu thế kỉ 19) -

Nguyễn Du

Trung đại

Mai cốt cách tuyết tinh thần

- Bút pháp ước lệ tượng trưng -

> Thi pháp văn học Trung Đại

Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

Hoa cười ngọc thốt đoan trang,

- Vẻ đẹp người phụ nữ -> Tấm lòng nhân đạo của tác giả

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da

Làn thu thuỷ nét xuân sơn

Cung đàn Bạc mệnh

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da

Thuyết Thiên mệnh/Thuyết tài mệnh tương đố -> Hồng nhan bạc mệnh -> Tư tưởng của nhà văn

Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh

3

Cảnh ngày xuân (Đầu thế kỉ 19) - Nguyễn Du

Trung đại

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa

Bút pháp chấm phá điểm xuyết

+ Tả cảnh ngụ tình -> Đặc trưng thi pháp văn học Trung đại

Nao nao dòng nước uốn quanh/ Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang

Kiều ở lầu Ngưng Bích

Tấm son

Số phận người phụ nữ + Quan niệm của Nguyễn Du về con người trong Truyện Kiều ->

Kiều nhớ về Kim Trọng trước cha mẹ

4

(Đầu thế kỉ

19) -

Nguyễn Du

Trung đại

Buồn trông ngọn nước mới sa,

Chức năng nhân đạo hóa + Tư tưởng và tấm lòng nhân đạo của tác giả

Hoa trôi man mác biết là về đâu?

5

Đồng chí (1948) -

Chính Hữu

Kháng chiến chống Pháp

Quê hương anh nước mặn, đồng chua

Xuất thân của người lính -> Chức năng phản ánh hiện thực

Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá

Áo anh rách vai ... Chân không giày

Hiện thực chiến trường -> Chức năng phản ánh hiện thực

Đêm rét chung chăn

Sốt run người, vừng trán ướt mồ hôi.

Súng bên súng, đầu sát bên đầu + Tri kỷ

Vẻ đẹp của người lính chống Pháp -> Chức năng phản ánh hiện thực

mặc kệ

chờ giặc tới

Đầu súng trăng treo

Vẻ đẹp người lính + Đặc trưng ngôn ngữ thơ (Tính biểu tượng)

Hình tượng người lính

Hình tượng nghệ thuật

6

Bài thơ về tiểu đội xe không kính (1969) -

Phạm Tiến Duật

Kháng chiến chống Mỹ

Không có kính không phải vì xe không có kính

Khẩu ngữ -> Ngôn ngữ thơ bình dân (Đặc trưng ngôn ngữ văn học) + Phong cách tác giả

ừ thì

ha ha

Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi

Hiện thực chiến trường -> Chức năng phản ánh hiện thực

Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng

Bụi phun tóc trắng như người già

Mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời

Không có kính, rồi xe không có đèn,

Không có mui xe, thùng xe có xước

Ung dung buồng lái ta ngồi + Nhìn thẳng

Vẻ đẹp người lính -> Hiện thực về người lính chống Mỹ + Phẩm chất và năng lực tác giả

con đường chạy thẳng vào tim

Thấy sao trời và đột ngột cánh chim

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy

Lại đi, lại đi trời xanh thêm.

Trái tim

Vẻ đẹp người lính -> Phản ánh hiện thực + Đặc trưng ngôn ngữ thơ (Tính biểu tượng)

Đoàn thuyền đánh

Xây dựng Xã

Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ + nguồn tài nguyên phong phú của quê hương -> Tình yêu của tác giả đối với quê hương + Phong cách tác giả (So sánh với trước Cách mạng) + Cảm hứng sáng tác và đối tượng văn học (Con người làm trung tâm) (So sánh với văn học Trung đại)

mây cao, biển bằng

Cá nhụ cá chim cùng cá đé,

Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,

Biển cho ta cá như lòng mẹ

Mặt trời đội biển nhô màu mới

7

cá (1958) -

Huy Cận

hội chủ nghĩa

Thuyền ta lái gió với buồm trăng

Cảm hứng lãng mạn

Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao

Câu hát căng buồm cùng gió khơi +Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng + Ta hát bài ca gọi cá vào + Câu hát căng buồm với gió khơi

Vẻ đẹp con người lao động mới/Vẻ đẹp thế hệ trẻ Việt Nam -> Đánh giá giai đoạn + Chức năng phản ánh hiện thực

+ Phong cách tác giả

Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng.

Ra đậu dặm xa dò bụng biển,

Dàn đan thế trận lưới vây giăng.

Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.

Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời

8

Bếp lửa (1963) -

Bằng Việt

Kháng chiến chống Mỹ

Hình tượng bếp lửa

Hình tượng nghệ thuật -> Phản ánh hiện thực + Thể hiện tư tưởng tác giả, chủ đề bài thơ

Hình tượng người bà/người phụ nữ (Số phận + Vẻ đẹp)

đói mòn đói mỏi

tranh chống Mỹ + nạn đói -> Bút pháp tả thực + Nghệ thuật sử dụng từ ngữ, hình ảnh thơ -

> Chức năng phản ánh hiện

khô rạc ngựa gầy

Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi

Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!

Vẻ đẹp người phụ nữ Việt Nam -> Chức năng phản ánh hiện thực + Phẩm chất tác giả (Tấm lòng nhân đạo) + Hình ảnh thơ đa nghĩa, giàu tính biểu tượng

Bếp lửa -> Ngọn lửa

Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,

Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi, Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui, Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...

9

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ (1971) -

Nguyễn Khoa Điềm

Kháng chiến chống Mỹ

- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,

Ngôn ngữ thơ mang âm hưởng lời ru -> Tính nhạc trong thơ + Phong cách tác giả

Mẹ thương a kay, mẹ thương làng đói.

Mẹ thương a kay, mẹ thương đất nước.

- Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,

Cách biểu hiện tình mẹ -> Chức năng phản ánh hiện thực

+ Phẩm chất và năng lực nhà thơ (Đánh giá phong cách + tấm lòng tác giả) + Thơ là tiếng nói của tình cảm (Đặc trưng về nội dung) + Hình ảnh thơ giàu tính biểu tượng

Lưng đưa nôi và tim hát thành lời

Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,

Mai sau con lớn vung chày lún sân...

Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều

Mai sau con lớn phát mười Ka–lưi...

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,

Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

Từ trên lưng mẹ em đến chiến trường,

Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.

Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần

Hy vọng, mơ ước của người mẹ về đứa con và về tương lai đất nước

Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều

Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ,

Mai sau con lớn làm người Tự Do...

10

Ánh trăng (1978) -

Nguyễn Duy

Hậu kháng chiến

Hình tượng ánh trăng

Hình tượng nghệ thuật -> Phản ánh hiện thực + Thể hiện tư tưởng, chủ đề

vầng trăng thành tri kỷ

Triết lí Uống nước nhớ nguồn, ân nghĩa thủy chung -> Tư tưởng trong thơ + Yêu cầu đối với nhà thơ + Đặc trưng ngôn ngữ thơ (tính đa nghĩa, tính biểu cảm, tính hình tượng)

vầng trăng tình nghĩa

người dưng qua đường

đột ngột vầng trăng tròn

như là đồng là bể

như là sông là rừng

Trăng cứ tròn vành vạnh

Ánh trăng im phăng phắc

Ngửa mặt lên nhìn mặt (2 chữ "mặt")

Đặc trưng ngôn ngữ thơ: Tính chính xác (Từ ngữ không thể thay thế) + Yêu cầu đối với năng lực người nghệ sĩ + Phong cách thơ Nguyễn Duy

có cái gì rưng rưng ("cái gì" + "rưng rưng")

Điệp từ "như là... như là..."

ngỡ

vầng trăng -> ánh trăng

Sự thức tỉnh lương tâm, lương tri -> Chức năng nhân đạo hóa

+ Triết lí, tư tưởng trong thơ + Vai trò của nhãn tự trong bài thơ ("giật mình") + Đặc trưng ngôn ngữ thơ (Tính đa nghĩa)

+ Yêu cầu đối với phẩm chất và năng lực của nhà thơ

giật mình

11

Làng (1948)

- Kim Lân

Kháng chiến chống Pháp

“Ông lại muốn về làng, muốn cùng…” “đào đường đắp ụ, sẻ hào…”

Không khí kháng chiến sôi nổi

-> Phản ánh hiện thực, đặc trưng thời kì kháng chiến chống Pháp

“Ông thấy mình trẻ ra…”

“cúi gằm mặt xuống”,”nằm vật ra giường”,” chằn chọc không sao ngủ được,thở dàì”

Tâm lí chân thực của người nông dân -> Năng lực phẩm chất của nhà văn + Nhân vật trong truyện ngắn

“Nước mắt ông lão cứ giàn ra”

“chúng nó cũng là con làng...”

“chưa đến bậc cửa” “lật đật bỏ lên nhà trên” “ông múa tay lên”

"Cổ nghẹn đắng lại, da mặt tê rân rân"

Tâm lí chân thực của người nông dân-> Tình huống tâm trạng

"Mỗi lần bị xúc động...dễ sợ", "Một ngày cuối năm...bị hi sinh"

Hiện thực chiến trường -> Chức năng phản ánh hiện thực

"Mỗi lần bị xúc động...dễ sợ"

Chi tiết trong truyện ngắn -> hình tượng người lính chống Mỹ

"Không thể chờ...Thu!Con"

Tình cảm cha đối với con -> Năng lực phẩm chất, nhà văn + Tình huống hành động

"Còn anh, anh đứng sững...bị gãy"

"Từ con đường mòn...trẻ được quà"

12

Chiếc lược

ngà (1966) - Nguyễn Quang Sáng

Kháng chiến chống Mỹ

"Anh vung tay...hả?"

"Những lúc rỗi...thợ bac"

Tình cảm cha đối với con -> Chi tiết trong truyện ngắn (CLN) + Nhân vật trong truyện ngắn

"Trong giờ phút cuối cùng..."

"Thương nhớ tặng Thu con của ba"

"Nó nhăn nhó muốn khóc...không rõ"

Tình cảm của con đối với cha -

> Năng lực, phẩm chất của nhà văn + Nhân vật trong truyện ngắn, hình tượng những đứa trẻ trong kháng chiến

"Con bé như bị bỏ rơi...ba nó" "Chúng tôi, mọi người...a...ba!"

"Nó hôn tóc...ba nó nữa"

13

Lặng lẽ Sa Pa (1970) -

Nguyễn Thành Long

Xây dựng xã hội chủ nghĩa

"Những cây thông... vào gầm xe"

Bức tranh thiên nhiên -> Chất thơ trong truyện ngắn + Năng lực, phẩm chất nhà văn

"Trong cái lặng yên...cho đất nước"

"Ông thấy ngòi bút mình bất lực trên từng chặng

Nhân vật ông họa sĩ ->Tư tưởng trong văn học + Quan điểm sáng tác của tác giả

"Nó như là một quả tim nữa của ông hay chính là quả tim cũ được đề cao lên"

"Người con trai ấy đáng yêu thât, nhưng làm cho ông nhọc quá

"làm trên đỉnh Yên Sơn...thèm người quá"

Bức tranh con người -> Chất thơ trong truyện ngắn + Hiện thực con người trong thời kì xây dựng xã hội chủ nghĩa + Hinh tượng con người lao động mới, thế hệ trẻ Việt Nam

"Rét bác ạ...vứt lung tung"

"Ông thấy ngòi bút...đề cao lên"

Anh thanh niên nghiên cứu bản đồ sắt, ông kĩ sư vườn rau

14

Những ngôi sao xa xôi (1971) - Lê

Minh Khuê

Kháng chiến chống Mỹ

"Những cái xảy ra hàng ngày..."

HIện thực chiến trường -> Hiện thực kháng chiến chống Mỹ

"Có ở đâu..sẽ nổ"

"Chúng tôi ở trong...trong đất"

"Quen rồi...miệng"

Vẻ đẹp người lính -> Hiện thực về người lính trong kháng chiến chống Mĩ + Năng lưc, phẩm chất tác giả

Nho bị thương

"Tôi dùng xẻng nhỏ...nung nóng"

"Lại một đợt bom...đang bắn"

"Tôi thích nhiều bài...mơ màng"

Vẻ đẹp thiên tính nữ -> Phẩm chất, năng lực nhà văn + Cốt truyện phân mảnh

"Mà tôi nhớ ... đội trên đầu"

15

Con cò (1962) -

Chế Lan

Xây dựng xã hội chủ nghĩa

Ngủ yên! Ngủ yên! Cò ơi chớ sợ!

Ngôn ngữ thơ mang âm hưởng lời ru -> Tính nhạc trong thơ + Phong cách tác giả

Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!

À ơi!

Ngủ đi ! Ngủ đi!

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ

Cách biểu hiện tình mẹ -> Chức năng phản ánh hiện thực

+ Phẩm chất và năng lực nhà thơ (Đánh giá phong cách +

Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân

Cánh của cò hai đứa đắp chung nôi

Cò sẽ tìm con

Viên

Cò mãi yêu con

tấm lòng tác giả) + Thơ là

tiếng nói của tình cảm (Đặc trưng về nội dung) + Hình ảnh thơ giàu tính biểu tượng

Con dù lớn vẫn là con của mẹ?/ Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con

Cho cách cò cánh vạc...quanh nôi

Mai khôn lớn con theo cò đi học

Hy vọng, mơ ước của người mẹ về đứa con và về tương lai

đất nước

Con làm gì? / Con làm thi sĩ!

16

Mùa xuân nho nhỏ (1980) -

Thanh Hải

Xây dựng xã hội chủ nghĩa

Mùa xuân người cầm súng...nương mạ

Khát vọng cống hiến của con người thế hệ mới -> Phẩm chất, năng lực tác giả + Đặc trưng ngôn ngữ thơ

Ta làm...xao xuyến

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc

"Mọc giữ dòng...biếc"

Đất nước vào xuân-> Đặc trưng ngôn ngữ thơ + phong cách, tấm lòng tác giả

"Đát nước như vì sao"

"Hót chi mà vang trời"

"Từng giọt long lanh rơi/ tôi đưa tay tôi hứng"

Tình yêu quê hương đất nước -

> Phẩm chất, năng lực tác giả

+ tình cảm trong thơ

"Mùa xuân ta xin hát... bình"

17

Viếng lăng Bác (4/1976) -

Viễn Phương

Sau kháng chiến

Mặt trời

Sự kính yêu tiếc thương dành

cho Bác -> Phẩm chất, năng lực tác giả + Đặc trưng ngôn ngữ thơ + Khái quát tác phẩm chung đề tài

Vầng trăng sáng dịu hiền

Bão táp mưa xa đứng thẳng hàng

bảy mươi chín mùa xuân

xót

Cảm xúc của tác giả -> Tình cảm trong thơ

thương trào nước mắt

muốn làm x3

Khát vọng cống hiến của con người thế hệ mới -> Phẩm chất, năng lực tác giả + Đặc trưng ngôn ngữ thơ

18

Sang thu (1977) -

Hữu Thỉnh

Xây dựng xã hội chủ nghĩa

Bỗng nhận ra hương ổi

Cảm xúc của tác giả trước thiên nhiên thu -> Tình cảm trong thơ + Năng lực phẩm chất tác giả (tấm lòng tác giả)

gió se

sương

hình như thu đã về

Sông- dềnh dang

Hình ảnh ẩn dụ cho con người trước ngưỡng cửa sang thu -> Đặc trưng ngôn ngữ thơ + Cái tôi trữ tình tác giả

Chim- vội vã

Sấm

Hàng cây đứng tuổi

Vắt nửa mình sang thu

Nói với con

Một bước chạm tiếng nói

Hình ảnh quê hương và gia đình -> Hiện thực cuộc sống những người dân tộc + Phong cách tác giả

Hai bước tới tiếng cười

Đan lờ cài nan hoa

vách nhà ken câu hát

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Tình cảm người cha đối với dân tộc -> Tình cảm trong thơ

Người đồng mình thương lắm con ơi

19

(1980) - Y

Phương

Xây dựng xã

hội chủ nghĩa

Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

+ Tấm lòng, phong cách tác giả

Người đồng mình thô sơ da thịt

Cao đo nỗi buồn

Bài học người cha gửi đến con

-> Năng lực phẩm chất nhà văn + Đặc trung ngôn ngữ thơ

Xa nuôi chí lớn

Sống như sông như suối

Lên thác xuống ghềnh

Không bao giờ nhỏ bé được