Đề cương cuối kỳ môn Báo chí đa phương tiện | Học viện Công Nghệ Bưu Chính Viễn Thông

lOMoAR cPSD| 58647650
ĐỀ CƯƠNG BÁO CHÍ
Câu 1: Phân biệt giữa loại hình báo chí và thể loại báo chí? Có
mấy nhóm thể loại báo chí, nêu đặc điểm của từng nhóm Thể loại báo chí Loại hình báo chí
Phân biệt dựa trên hình thức và Phương tiện truyền thông
nội dung truyền tải của tác channel phẩm báo chí Tin Báo nói Tường thuật Báo hình Báo chí Báo in Phỏng vấn Báo điện tử
Các nhóm thể loại báo chí
-Nhóm thể loại báo chí thông tấn (tin, phỏng vấn, tường thuật, ghi
nhanh, bình luận ) : đề cập, thông báo, phản ánh kịp thời những
sự kiện, hiện tượng, quá trình vừa mới xảy ra, đang xảy ra, sắp xảy ra
-Nhóm thể loại báo chí chính luận : trên cơ sở các tư liệu, sự kiện,
hiện tượng, quá trình hệ thống để phân tích,, đánh giá, bình luận
một vấn đề nào đó tùy theo ý đồ và mục đích nhất định
Các thể loại văn bản: xã luận, bình luận, điều tra, phản ánh, phê bình, chuyên luận
-Nhóm thể loại báo chí chính luận-nghệ thuật: kết hợp yếu tố chính
luận (tư liệu, lý lẽ, sự kiện, hùng biện,...) với yếu tố nghệ thuật để
phản ánh và lý giải vấn đề lOMoAR cPSD| 58647650
-Các thể loại cơ bản : phóng sự, tài liệu, ký báo chí,tiểu phẩm, câu chuyện báo chí
Câu 2: Nêu ví dụ về một số vấn đề nổi cộm trong sử dụng
ngôn ngữ trên báo chí VN hiện nay
-Những bất cập , lệch lạc, yếu kém của việc sử dụng tiếng Việt trên
truyền thông , cách dùng từ , đặt câu , cách sử dụng các nghi thức
lời nói , thể hiện văn bản thông điệp truyền thông, vấn đề phương
ngữ, chính tả và chuẩn chính tả , việc xử lý tên nước ngoài trên báo chí
-Cách sử dụng ngôn ngữ trong đặt tít , trình bày ma-két, thiết kế và giao diện báo điện tử
-Việc giữ gìn bản sắc tiếng Việt qua truyền thông trong bối cảnh
toàn cầu hóa đang thâm nhập mạnh mẽ ở mọi lĩnh vực
● Một số vấn đề nổi cộm trong sử dụng ngôn ngữ trong báo chí
+ Lỗi viết tắt và viết không đúng chuẩn tiếng Việt
VD: Theo trung tâm dự báo khí tượng thủy văn TW
+ Lỗi viết câu đúng hoặc không chấm câu + Lỗi dùng từ sai VD: Tương lai sáng lạng => Xán lạn
+ Lỗi dùng thừa từ, thiếu từ, sai kết hợp từ + Lỗi chính tả
VD: vô hình chung ( đáng lẽ phải là “vô hình trung”, thăm quan (tham quan mới đúng)
+ Dùng không đúng về quan hệ kết hợp ngữ nghĩa, ngữ pháp của từ trong câu lOMoAR cPSD| 58647650
VD: Trong ba ngày (từ 28-30/9) lượng mưa kéo dài đã
gây gây ngập lụt nhiều nơi thuộc thị xã Thuận An và TP
Thủ Dầu Một, Bình Dương
Từ “lượng” có nghĩa là nhiều hay ít nên k thể kết hợp với
từ “ kéo dài” (biểu thị khoảng cách hoặc thời gian ) , sự
chênh lệch này dẫn đến sự kết hợp sai logic
+ Lỗi trình bày sai dấu câu
Câu 3: Thế nào là chuẩn mực và chệch chuẩn trong báo chí.
Lấy ví dụ minh họa
● Chuẩn mực của ngôn ngữ báo chí
-Ngôn ngữ học của xã hội
-Ngôn ngữ văn hóa chuẩn mực
-Chuẩn mực của ngôn ngữ
+Mang tính chất quy ước xã hội : được xã hội chấp nhận và sử dụng
+Phù hợp với quy luật phát triển nội tại của ngôn ngữ trong
từng giai đoạn lịch sử
-Chuẩn mực ngôn ngữ cần :
+Quy luật phát triển, biến đổi của ngôn ngữ
+ Phù hợp với biển đổi ngoài xã hội -Chuẩn ngôn ngữ gồm : lOMoAR cPSD| 58647650 +Cái đúng :
Thỏa mãn với những đòi hỏi của cấu trúc nội tại của ngôn
ngữ và phù hợp với truyền thống
Mọi thành viên xã hội phải hiểu đúng như nhau
Yêu cầu bắt buộc trong sử dụng ngôn ngữ các cấp độ khác nhau + Cái thích hợp:
Chuẩn mực còn cần phải thích hợp bởi vì thông tin đúng
mà không thích hợp thì hiệu quả thông tin kém
Cái đúng và thích hợp có mối quan hệ hữu cơ
VD: Bác Hồ mất => Đúng vừa thích hợp
Bác Hồ chết=> Đúng nhưng k thích hợp ● Chệch chuẩn
-Chệch chuẩn không phải là cái sai, mà là sự sáng tạo của cá
nhân nhà báo với tư cách với một tư cách là đi chênh ra khỏi chuẩn mực
-Chệch chuẩn được công chúng chấp nhận và sử dụng
-Đặc tính của chệch chuẩn:
+ Hiện tượng có tính lâm thời
VD: Hiên ngang Cu Ba- Thép Mới => Lãng đãng Tây Hồ
+ Mang sắc thái khoa trương, li kì hóa hình tượng ngôn ngữ
+ VD: tít báo “Rúng động trước quyết định lịch sử của Mỹ
vs VN” -> tít báo quá rộng (nói quá) so vs nội dung bài viết lOMoAR cPSD| 58647650 +
+ Sự tồn tại của chệch chuẩn vừa mâu thuẫn (là hiện
tượng lâm thời nhưng được ghi nhận sự tồn tại trong nn
báo chí) vừa độc đáo ( sự sáng tạo của cá nhân được
cộng đồng chấp nhận bởi sự thích hợp và hấp dẫn) .
Tuy nhiên tất cả chệch chuẩn đều được xã hội công nhận
+ Thể hiện văn phong của tác giả và chế định bản thân phong cách đó
=> Tóm lại sử dụng chệch chuẩn phải trên cơ sở tôn trọng chuẩn
mực và am hiểu tiếng Việt
-Biến thể nn theo 3 chiều hướng
+Biến thể tương ứng : thành ngữ, tục ngữ (biến thể và chuẩn mực
được sử dụng song song)
VD: “chôn rau cắt rốn” - “chôn rau cắt rốn” ; “bầm gan tím
ruột”“bầm tím ruột gan”
+Biến thể cũ lấn át biến thể mới: từ Hán Việt (Ngày quốc tế phụ nữ/ Ngày quốc tế đàn bà)
+Biến thể mới thay thế biến thể cũ (VD Thuật ngữ VR- Trí tuệ nhân tạo)
Câu 4: Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu nhưng là một hệ
thống tín hiệu đặc biệt. Tại sao, nêu ví dụ minh họa
1. Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu
- Có những thuộc tính được ngta trao cho để chỉ ra khái
niệm hay tư tưởng nào đó
- Là sự kết hợp giữa cái biểu hiện và cái được biểu hiện lOMoAR cPSD| 58647650
- Có tính võ đoán , hoàn toàn là do sự quy ước, hay do
thói quen của tập thể quy định chứ không thể giải thích lí do
- Giá trị khu biệt của tín hiệu
2. Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu đặc biệt
-Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu phức tạp: âm vị khác với hình
vị, hình vị (tiếng) khác với từ, từ khác với câu
VD: âm vị => hình vị=> từ=> ngữ=> mệnh đề=> câu
e + m => em => em gái => em gái xinh đẹp => em gái xinh đẹp quê Hà Nội
- Ngôn ngữ gồm các hệ thống và hệ thống con khác nhau
- Tính đa trị của tín hiệu ngôn ngữ: trường hợp một cái
biểu hiện tương ứng với nhiều cái được biểu hiện khác
nhau (từ đa nghĩa với đồng âm ) hoặc nhiều cái biểu
hiện khác nhau chỉ tương ứng với một cái được biểu
hiện (các từ đồng nghĩa )
- Tính độc lập tương đối của ngôn ngữ : ngôn ngữ có quy
luật phát triển nội tại, không lệ thuộc vào ý muốn cá
nhân , nhưng con người vẫn có thể tạo điều kiện cho
ngôn ngữ phát triển theo hướng nhất định
VD : Trong thời đại số, ngôn ngữ tiếng Việt nảy sinh lớp
từ vựng liên quan đến công nghệ , vay mượn : shipper, internet,wifi
- Giá trị đồng đại và giá trị lịch đại: không chỉ là phương
tiện giao tiếp và tư duy của những người cùng thời mà
còn khác thời, giai đoạn lịch sử lOMoAR cPSD| 58647650
Câu 5: Phân biệt giữa thành ngữ và tục ngữ. Nêu một số cách
sử dụng thành ngữ và tục ngữ trên báo chí Thành ngữ Tục ngữ - Ném đá giấu tay
-Buôn có bạn, bán có phường - Ác giả ác báo
- Có công mài sắt, có ngày - Điếc không sợ súng nên kim
- Giấy rách phải giữ lấy lề -Hình thức -Hình thức + Ngắn gọn
+ Có vần điệu/ thanh điệu
+ Cụm từ cố định, thiên về + Câu hoàn chỉnh hơn, phong cách khẩu ngữ - phong cách văn chương Nội dung: - Nội dung + Sử dụng hình ảnh + HÌnh ảnh gần gũi, mang tính chất gắn bó với cuộc tượng trưng sống hơn + Phán đoán/ cá nhân + Đúc rút kinh nghiệm/ công cộng
Thành ngữ là những cụm từ cố Tục ngữ đúc kết từ kinh
định , phần lớn không tạo thành nghiệm, tri thức lâu đời của
câu hoàn chỉnh về mặt ngữ
nhân dân dưới hình thức những
pháp, không thể thay thế hay
câu nói ngắn gọn, súc tích, giàu
sửa đổi về mặt ngôn từ và độc
tình cảm , giàu vần điệu, hình
lập riêng rẽ với từ ngữ hay hình ảnh , dễ nhớ, dễ truyền miệng
ảnh mà thành ngữ sử dụng
và mang tính giáo dục , răn đe Một số cách dùng
-Sử dụng thành ngữ, tục ngữ trên báo chí là cách dùng
nguyên dạng ban đầu của thành ngữ, tục ngữ
VD tít báo “1 ngày của xã đảo ở cực Đông của Tổ quốc - “Học
ăn, học nói, học gói, học mở” lOMoAR cPSD| 58647650 Ưu điểm Nhược điểm
+ Giàu hình ảnh, hàm súc, cô + Gây nên sự nhàm chán đọng nếu gặp quá nhiều
+ Giàu sức gợi và liên tưởng
+ Việc cải biên vô tình làm
+ Phong phú về nội dung, đa
mất đi sự trong sáng của dạng về hình thức thành ngữ, tục ngữ
+ Định hướng tư duy cho
+ Sử dụng không đúng hoàn
công chúng, góp phần giữ cảnh sẽ gây khó hiểu gìn sự trong sáng của
+ Ảnh hưởng đến yếu tố tiếng Việt
thẩm mỹ trong việc tiếp
nhận khi bị cải biên, dẫn đến quá lố
+ Đôi khi mang ý kiến chủ quan của người viết.
Biến thể: là sự sử dụng thành ngữ, tục ngữ được thay đổi về từ
ngữ, cấu trúc; Hoán đổi vị trí các yếu tố, số lượng các yếu tố trong
thành ngữ vẫn giữ nguyên, chỉ có vị trí của chúng trong cấu trúc được sắp xếp lại.
Ví dụ: “tốt nước sơn hơn tốt gỗ” => Tốt gỗ hơn tốt nước sơn
Câu 6: Thực trạng sử dụng tên riêng tiếng nước ngoài trên
báo chí. Nêu một số giải pháp để sử dụng tên riêng tiếng
nước ngoài trên báo chí hợp lý và khoa học hơn
Định nghĩa: Tên riêng là những đơn vị định danh một cá thể người,
địa điểm, tổ chức, sự kiện, …
- Phân loại: 4 loại chính lOMoAR cPSD| 58647650 + Tên riêng tiếng Việt
+ Tên riêng tiếng dân tộc
+ Tên riêng tiếng nước ngoài
+ Tên riêng tiếng nước ngoài và tiếng Việt hoặc ngược lại -Lưu
ý: loại tên riêng tiếng nước ngoài có tần suất xuất hiện cao nhất trên báo chí Thực trạng
- Viết nguyên dạng : NewYork, Michael Jackson
- Viết theo tiếng Anh và tiếng Pháp: Boris Yelsin, Norodom Sihanouk - Phiên âm: Mát-xcơ- va
- Viết dưới dạng chuyển từng con chữ từ nguyên dạng sang
con chữ tiếng Việt tương đương: KA3AXCTAH => KAZAKHSTAN
- Viết tắt theo quy ước quốc tế: UNESCO, FAO
- Viết theo âm Hán-Việt: Ý,Úc, Hà Lan
- Viết dưới dạng định nghĩa: báo Sự thật, Tin tức
- Viết theo kiểu nửa vời: Ả-Rập Saudi Giải pháp
- Mục tiêu: tìm ra cách viết hợp lý, có cơ sở khoa học , nhất
quán, đơn giản , dễ vận dụng đối với số đông người Việt
- Nhiều học giả đề xuất nên sử dụng một trong hai cách: phiên âm và giữ nguyên dạng
- Một số đề xuất trên cơ sở báo chí
+ Cách sử dụng phải tiện lợi: đơn giản, gọn, nhanh, dễ hiểu
+ Báo chí VN chủ yếu phục vụ người Việt
+ Sử dụng điều tra xã hội học làm cơ sở tìm kiếm giải pháp
phù hợp với đại đa số
+ Sử dụng quy định lâm thời làm căn cứ lOMoAR cPSD| 58647650
Câu 7: Phân biệt giữa thuật ngữ và danh pháp khoa học? Các
lưu ý về việc sử dụng thuật ngữ và danh pháp KH trên báo chí Thuật ngữ Danh pháp Thuật ngữ là từ ngữ
dùng để biểu thị một là một hệ thống các khái niệm xác định phù hiệu hoàn toàn thuộc hệ thống trừu tượng và ước những khái niệm lệ, nhằm mục đích
của ngành khoa học cung cấp phương nhất định
tiện thuận lợi để gọi tên các đồ vật, các đối tượng không quan hệ trực tiếp với những đòi hỏi của tư duy lý luận hoạt động với những sự vật này Lưu ý
- Sử dụng thuật -Cần phân biệt giữa
ngữ nhất quán các danh pháp có
, tránh sử dụng tần số xuất hiện cao,
nhiều biến thể đã quen thuộc với lOMoAR cPSD| 58647650 cùng một tác công chúng báo chí
phẩm báo chí, và các danh pháp xa sử dụng tùy lạ, khó nhận diện, tiện theo sở khó đọc => hạn chế thích cá nhân tối đa việc sử dụng - Hạn chế tối đa những danh pháp việc sử dụng không cần thiết -Cần thuật ngữ có sự linh hoạt trong chuyên ngành sử dụng danh pháp hẹp( trừ mục trên từng phương chuyên dành tiện TTĐC Báo in
cho tin tức khoa danh pháp cần phải học kĩ thuật) sử dụng nhất quán - Không dùng và chính xác
thuật ngữ khoa Phát thanh, truyền
học để diễn đạt hình : cần xác định những nội thêm các tiêu chí để dung thông sử dụng danh pháp thường trong phù hợp, đảm bảo bài báo, tránh cho phát thanh
hiện tượng làm viên/MC dễ đọc, nhòe, làm rối khán giả dễ nghe dễ nghĩa của thuật nhớ ngữ Ví dụ hình tròn, hình Sông Hồng, núi Thái vuông Sơn, núi Tản
Câu 8: Các lưu ý về việc sử dụng chữ viết tắt trên báo chí Bản
chất chữ viết tắt trên BC:
+ Theo khả năng thể hiện, chữ viết tắt trong tiếng Việt chia làm 2
loại lớn: chữ tắt quốc tế (UNESCO, FAO, ..) và chữ tắt quốc gia (UBND, QĐND, …) lOMoAR cPSD| 58647650
+ Theo tần số xuất hiện cao/ thấp, quen thuộc/ không quen thuộc,
+ Theo mức độ nổi tiếng/ không nổi tiêngs
+ Theo khả năng nhận diện loại dịch vụ, chức năng: FAFILM, HABUBANK.
+ Theo khả năng khu biệt cao/ thấp: khó bị hiểu lầm (HTX,
UBND,..); dễ bị hiểu lầm ( BCH- ban chấm hành/ bộ chỉ huy,
CN-công nghiệp/ công nhân. cử nhân, …) - 1 số lưu ý: Với báo in:
+ CHỉ nê đăng tải những chữ tắt có tần số xuất hiện cao
+ Nên chú thích trong lần sử dụng đầu tiên trên bài báo
+ Không dùng quá nhiều chữ tắt trong môt bài báo
+ Không nên dùng chữ tắt ở tít báo… Với
phát thanh, truyền hình:
+ Chú thích bằng phiên âm tiếng Việt để phát thanh viên/MC đọc được dễ dàng
VD: IMF (i- em- ép)/(ai-em-ép)...
+ Với minh họa bằng hình ảnh text trên truyền hình (thảo luận) 1.
Chỉ nên đăng tải những chữ tắt có tần số xuất hiện cao và
tươngđối quen thuộc đối với số đông : UBND,HTX,QĐND,ĐHSP,… 2.
Đối với những chữ tắt là tên các tổ chức kinh tế xã hội (cơ
quan,công ty, hãng, tổ hợp sản xuất…) nếu thuộc loại chưa nổi
tiếng và đối với những chữ tắt tiếng Anh ít quen thuộc thì cần phải
in kèm tên đầy đủ của nó ít nhất là lần xuất hiện đầu tiên trong bài báo 3.
Không dùng chữ tắt của riêng cá nhân hay riêng một tổ
chứcnào, cũng như không dùng tên báo chí những chữ tắt vốn
quen dùng trong các văn bản chuyên môn hẹp (giáo trình đại học,
bản vẽ,bản thiết kế) lOMoAR cPSD| 58647650 4.
Trong cùng tác phẩm báo chí, không nên dùng chữ tắt quá
nhiềukhiến cho tỷ lệ giữa chữ tắt/không tắt quá gần nhau sẽ gây rối
và làm loãng thông tin, làm chậm tốc độ đọc 5.
Là không nên dùng chữ tắt ở tít báo (kể cả tít phụ và tít dẫn )
ngoại trừ những chữ tắt là tên các tổ chức kinh tế xã hội đã quá
quen thuộc với số đông hoặc nổi tiếng , hoặc không trùng lặp với những tên tắt khác 6.
Chỉ nên dùng chữ tắt trên báo chí khi chúng đi kèm với một
sốtên riêng, ví dụ UBND huyện Đông Anh, TPHCM, GS.VS , VĐV Thúy Hiền,..
Câu 9: Các lưu ý về việc sử dụng số liệu trên báo chí
Nhận định: thỉnh thoảng nên xen vào bài viết một ví dụ hoặc môt
con số cụ thể. Ví dụ giúp độc giả hiểu vấn đề nhanh hơn, con số là
chứng minh cho lập luận vừa được đưa ra hoặc sẽ đưa ra ngay sau đó
- Hiện trạng sử dụng số liệu trên BC:
+ Chưa có sự thống nhất trong sử dụng số liệu trên BC
+ Sử dụng quá nhiều số liệu trong 1 tác phẩm báo chí sẽ gây khó khăn cho độc giả - Lưu ý
Nên tiến hành phân loại số liệu, ví dụ:
+ Phân loại giữa số liệu thông tin khoa học (đòi hỏi độ chính xác
cao) và số liệu của các loại thông tin khác
+ Phân loại giữa số liệu trong cùng một tần suất xuất hiện cao và
số liệu có tần suất xuất hiện thấp trong cùng một loại hình báo chí.
+ Phân loại giữa các số liệu có tầm quan trọng và phạm vi liên
quan rộng và các số liệu ít quan trọng hơn, phạm vi hẹp.
+ Phân loại số liệu của các văn bản pháp quy hành chính và các số liệu khác
+ Phân loại số liệu bắt buộc phải có và các số liệu có thể lược bỏ
Một số thao tác xử lý số liệu: lOMoAR cPSD| 58647650
+ HẠn chế tối đa việc sử dụng số liệu trong một bài báo
+ Đưa số liệu nhất quán theo một dạng trong cùng 1 bài báo
+ Trong những trường hợp không cần quá chính xác, có thể làm
tròn số hoặc sử dụng kèm các chữ “xấp xỉ”, gần, khoảng, …
Câu 10: Phương ngữ là gì? Các lưu ý về việc sử dụng phương ngữ trên báo chí
LÀ ngôn ngữ hình thành từ cuộc sống và phản ánh cuộc sống của
từng địa phương khác nhau về môi trường sống, kinh tế, văn hóa sẽ khác nhau. -
Ở VN chủ yếu có 3 vòng phương ngữ chính: p.n bắc (Bắc
Bộ),p.n trung (Bắc Trung Bộ) , p.n nam (Nam Trung Bộ và Nam
Bộ). Các p.n này khác nhau chủ yếu ở ngữ âm, rồi đến từ vựng,
cuối cùng là một chút khác biệt ngữ pháp -
Sự khác biệt về ngữ âm là nhiều nhất, nhưng có thể đoán
được. Sự khác biệt về từ vựng có thể dẫn đến sự hiểu lầm nhiều nhất. Phân biệt
+ Phương ngữ: ngôn ngữ + địa phương ( 63 tỉnh thành) Tiếng
phổ thông; ngữ âm và từ vựng phải chuẩn với ngôn ngữ xuất hiện trên báo chí
+ Tiếng mẹ đẻ:ngôn ngữ con người tiếp xúc/ học đầu tiên kể từ
khi sinh ra; tiếng mẹ để có thể là tiếng phổ thông , có thể là
phương ngữ, có thể là tiếng dân tộc thiểu số
+ Ngôn ngữ thứ hai: ngôn ngữ mà con người học thêm
+ Tiếng dân tộc thiểu số: tiếng Tày, Nùng, H’mông, … - Phương
ngữ vùng nào được dùng để giao tiếp ở vùng đó. Có một số vấn đề thực tiễn:
+ P.n Bắc được dùng nhiều trong các kênh thông tin đại chúng
quốc gia, p.n miền Nam đã có những vẫn chiếm tỉ lệ thấp lOMoAR cPSD| 58647650
+ Cần lưu ý: các bản tin được gửi về từ địa phương có thể là p.n vùng đó
+ Khi hát, các ca sĩ Nam/Bắc, kể cả hải ngoại đều dùng p.n miền
Bắc. ột số trường hợp dùng p.n địa phương do tính chất bài
hát hoặc dân ca vọng cổ Thực hành
Dạng 1: Biên tập từ văn bản text sang văn bản phát thanh -Biên tập số liệu
+ Biên tập thành những con số dễ nhớ (khoảng, xấp xỉ) - Biên tập thông tin
+ Viết câu ngắn, có sử dụng dấu câu để phát thanh viên dễ đọc , dễ ngắt
+ Chuyển bị động => chủ động
+ Đối với thành phần bổ sung (trạng ngữ, bổ ngữ,..) đảo trật tự hoặc lược bớt
+ Chuyển trích dẫn trực tiếp => gián tiếp