Đề cương giao tiếp sư phạm phần 4 | Đại học Sư Phạm Hà Nội
Đề cương giao tiếp sư phạm phần 4 | Đại học Sư Phạm Hà Nội với những kiến thức và thông tin bổ ích giúp sinh viên tham khảo, ôn luyện và phục vụ nhu cầu học tập của mình cụ thể là có định hướng, ôn tập, nắm vững kiến thức môn học và làm bài tốt trong những bài kiểm tra, bài tiểu luận, bài tập kết thúc học phần, từ đó học tập tốt và có kết quả cao cũng như có thể vận dụng tốt những kiến thức mình đã học vào thực tiễn cuộc sống.
Preview text:
lOMoAR cPSD| 40660676
Đề cương môn Giao tiếp Sư phạm
1. Khái niệm giao tiếp sư phạm
Theo nghĩa rộng: Giao tiếp sư phạm là quá trình tiếp xúc tâm lý giữa các chủ thể
trong quá trình giáo dục, nhằm trao đổi thông tin, cảm xúc, nhận thức, và tác động,
ảnh hưởng qua lại lẫn nhau, thiết lập nên những mối quan hệ để thực hiện mục đích giáo dục.
Theo nghĩa hẹp: giao tiếp sư phạm là sự tiếp xúc tâm lí giữa giáo viên và học sinh
nhằm truyền đạt và lĩnh hội tri thức khoa học, vốn kinh nghiệm sống, kĩ năng, kĩ xảo
tương ứng để xây dựng và phát triền toàn diện nhân cách cho học sinh VD:
+ Giáo viên giảng bài cho học sinh trong lớp nghe giảng.
+ Giáo viên trao đổi về kiến thức với các đồng nghiệp.
2. Đặc trưng của giao tiếp sư phạm
Giao tiếp sư phạm là dạng giao tiếp nghề nghiệp, chủ yếu diễn ra giữa giáo viên và
học sinh trong môi trường nhà trường. Vì vậy, giao tiếp sư phạm sẽ có những đặc
trưng riêng so với giao tiếp nói chung. Người giáo viên phải hiểu những đặc trưng
này để hoạt động nghề nghiệp có hiệu quả.
Có 3 đặc trưng cơ bản:
- Đặc trưng về chủ thể và đối tượng giao tiếp:
Chủ yếu là sự giao tiếp giữa giáo viên và học sinh thông qua nội dung bài
giảng, tri thức khoa học
Giáo viên giao tiếp với học sinh không chỉ bằng ngôn ngữ mà bằng cả nhân
cách của mình=> người giáo viên cần khoonh ngừng hoàn thiện nhân cách cá nhân
Chủ thể và đối tượng của GTSP chủ yếu là giáo viên và học sinh:
• Giáo viên: đại diện cho văn hóa, chuẩn mực xã hội; là lực lượng có chuyên
môn, nghiệp vụ trong rèn luyện, giáo dục thế hệ trẻ
• Học sinh: là những đứa trẻ được đưa vào khuôn khổ giáo dục của nhà trường
để rèn luyện và trở thành người có ích cho xã hội
- Đặc trưng về mục đích giao tiếp: thông qua GTSP, người giáo viên dạy học
và giáo dục học sinh theo mục đích giáo dục đã đề ra ban đầu
Mục đích: dạy học và giáo dục lOMoAR cPSD| 40660676
Người GV thuyết phục, vận động và cảm hóa học sinh bằng lí lẽ, tình cảm và
nhân cách cao đẹp của mình
Sử dụng GTSP để giáo dục nhân cách học sinh, giúp học sinh vừa hiểu biết
tri thức khoa học, vừa hiểu biết các chuẩn mực xã hội để làm theo - Đặc trưng
về sự chuẩn mực trong giao tiếp:
Người GV trong quá trình GTSP phải thể hiện được sự chuẩn mực, khuôn
mẫu, mực thước; không được buông thả, tự do, phóng túng trong quá trình
giao tiếp, nhất là với đồng nghiệp và học sinh
Chính sự khuôn mẫu, mực thước đã tạo ra sự tôn trọng của xã hội với người
giáo viên và tạo ra truyền thống tôn sư trọng đạo ở nước ta
3. Chức năng của giao tiếp sư phạm
* Trao đổi thông tin
- Thông tin trao đổi tronh GTSP chủ yếu liên quan đến việc dạy học và giáo dụchọc sinh
- GV truyền đạt tri thức khoa học, tác động giáo dục, học sinh thể hiện sự hiểu
biết của mình bằng cách giao tiếp với GV => giúp GV điều chỉnh việc dạy
học và giáo dục sao cho hiệu quả
- Các nhà giáo dục trao đổi tri thức, kinh nghiệm để nâng cao chuyên môn nghiệp vụ
- GV và học sinh vừa là nơi phát và tiếp nhận thông tin
- Thu nhận và xử lí thông tin là con đường
VD: Trong một tiết học, thầy giáo kể một câu chuyện của bản thân về lần đầu được
điểm kém do không ôn bài. Không chỉ nằm ở việc giúp học sinh biết về một kỉ niệm
trong quá khứ của mình, thầy giáo còn giúp học sinh nhận ra được sai lầm trong
cách ôn thi, từ đó rút ra kinh nghiệm và học tập cẩn thận. Việc trao đổi thông tin
trong giao tiếp sư phạm diễn ra từ cả hai phía, giữa thầy và trò, nhằm nâng cao
chất lượng hoạt động giáo dục.
* Tri giác lẫn nhau -
Giao tiếp sư phạm luôn diễn ra sự nhận thức và hiểu biết nhau giữa giáo viên
vàhọc sinh. Đặc tính quan trọng của tri giác lẫn nhau không chỉ là nhận thức về đối
tượng giao tiếp mà còn nhận thức được chính bản thân trong mối quan hệ đó. Tri
giác lẫn nhau diễn ra trong suốt quá trình giao tiếp, giúp mỗi người thu thập thông lOMoAR cPSD| 40660676
tin cả cảm tính (tư thế, tác phong, ánh mắt, nụ cười, trang phục...) lẫn lí tính (phẩm
chất, tính cách, tình cảm...) của đối tượng giao tiếp. -
Trong quá trình giao tiếp sư phạm, giáo viên và học sinh hiểu biết lẫn nhau
bằngcách cùng chia sẻ cảm xúc của mình đối với những xúc động mạnh của người
kia, bằng con đường đồng nhất hoá bản thân mình với người kia và bằng biện pháp
suy nghĩ về người kia. Nhờ tri giác lẫn nhau mà giáo viên hiểu rõ học sinh của mình
hơn, chất lượng quan hệ cũng như hiệu quả của tác động giáo dục nâng cao hơn. Tri
giác lẫn nhau trong giao tiếp sư phạm là một hình thức tri giác liên nhân cách.
VD: Khi người giáo viên đặt ra một câu hỏi khiến học sinh lộ ra vẻ lúng túng. Lúc
này, người giáo viên không nên gặng hỏi, mà chủ động gợi ý, đặt ra những câu hỏi
phụ đơn giản hơn, để học sinh có thể tự tin và tìm ra câu trả lời chính xác. Từ đó,
tạo ra cảm giác tự tin cho người học, cũng như không khí thoải mái cho giờ học.
Việc quan sát thái độ của người học, cũng như người dạy, có lợi ích rất lớn nhằm
nâng cao chất lượng của giờ học, đem lại cảm giác thoải mái, hứng khởi.
* Đánh giá lẫn nhau -
Cùng với sự nhận thức, hiểu biết lẫn nhau trong quá trình giao tiếp, con
ngườiluôn có sự đánh giá lẫn nhau trên cơ sở định hướng giá trị của mình. Kết quả
của nó ảnh hướng quyết định tới tiến trình cũng như hiệu quả của quá trình giao tiếp. -
Chẳng hạn, từ chỗ hiểu nhầm dẫn đến đánh giá sai về học sinh, giáo viên có
thểcăng thẳng trong cư xử với các em, và tất nhiên, giáo viên sẽ hứng chịu phản ứng
có thể là trực tiếp hoặc ngấm ngầm không lấy gì là tốt đẹp từ phía học sinh, thậm
chí có thể phá vỡ quan hệ tốt đẹp giữa giáo viên và học sinh.
VD: Khi gặp phải một bài làm điểm kém của một học sinh, người giáo viên không
nên lập tức trách móc hay có những hành động tiêu cực. Thay vào đó, người giáo
viên cần tìm hiểu kĩ lực học của học sinh này, từ đó đưa ra những phương án giảng
dạy phù hợp, đem lại sự thoải mái cũng như động lực cho học sinh phấn đấu.
* Ảnh hưởng lẫn nhau -
Mỗi người tham gia giao tiếp quan hệ vói người cùng giao tiếp với mình như
làchủ thể có tâm lí, ý thức. Nếu trong hoạt động thực tiễn có đối tượng, kết quả là
vật chất (đối tượng được cải tạo), thì trong giao tiếp kết quả trước hết liên quan đến
những thay đổi này hay khác trong ý thức, hành vi và phẩm chất của những người
giao tiếp. Mỗi thành viên tham gia giao tiếp có thể có kế hoạch nào đó, nhưng trong
quá trình giao tiếp trên thực tế có thể diễn ra khác với dự kiến của kế hoạch cá nhân. lOMoAR cPSD| 40660676
Trong quá trình giao tiếp, các kế hoạch cá nhân được biến đổi và có thể tạo ra một
kế hoạch chung nào đó năng động hơn, hoặc ngược lại, bất đồng hơn. -
Như vậy, giao tiếp dẫn đến sự thay đổi không chí là tư tưởng mà còn thay đổi
cảchức năng tâm lí, trạng thái, thuộc tính tâm lí của những người giao tiếp. Trong
giao tiếp sư phạm, với chức năng xã hội là người hướng dẫn, chỉ đạo, điều khiển
hoạt động nhận thức cũng như quá trình hình thành nhân cách của học sinh, giáo
viên có ảnh hường vô cùng lớn tới học sinh, đặc biệt là học sinh nhỏ tuổi. -
Tuy nhiên trong quá trình này, giáo viên cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ từ
phíahọc sinh (liên hệ ngược). Một khía cạnh đặc biệt lưu ý là, giữa học sinh với học
sinh cũng có ảnh hưởng lẫn nhau rất lớn trong quá trình các em giao tiếp với nhau
(học thầy không tày học bạn).
VD: Khi giảng bài, tâm lí cũng như cảm xúc, thái độ của người giáo viên có những
ảnh hưởng nhất định tới học sinh. Người giáo viên có cảm xúc vui vẻ, hào hứng sẽ
đem lại một bầu không khí sôi nổi và thoải mái cho lớp học. Người giáo viên có cảm
xúc không tốt, cáu giận sẽ tạo cho lớp học không khí căng thẳng, nặng nề. Ngoài
ra, trạng thái và kết quả của lớp học cũng ảnh hưởng tới tâm lý của người giáo viên.
Chính vì vậy, giáo viên và học sinh ảnh hưởng tới nhau trong quá trình giao tiếp sư phạm.
* Điều khiển hoạt động nhóm -
Giao tiếp luôn mang ý nghĩa xã hội, đó là giao tiếp đảm bảo tổ chức mọi
ngườitiến hành hoạt động chung, đảm bảo cho sự liên hệ qua lại của họ. Đặc điểm
cơ bản của chức năng này thể hiện ở chỗ chính quá trình giao tiếp là quá trình trao
đổi các ý đồ, tư tưởng, biểu tượng... Sự thống nhất các ý đồ, tư tưởng... sẽ điều khiển
hoạt động chung của nhóm, cộng đồng. Trong giao tiếp sư phạm, sự thống nhất các
ý đồ, tư tưởng... giữa giáo viên và học sinh là điều kiện lí tưởng đảm bảo hiệu quả
cao trong dạy học và giáo dục, và điều này phụ thuộc phần lớn vào năng lực giao
tiếp của người giáo viên. -
Thông qua giao tiếp, giáo viên tổ chức các mối quan hệ, các tương tác giữa
giáoviên với học sinh, giữa học sinh với nhau nhằm phát huy tính tích cực, tự giác
của học sinh - đó là khía cạnh bản chất của phương pháp dạy học tích cực
VD: Người giáo viên giống như một nghệ sĩ trên sân khấu, một người diễn viên tài
năng sẽ biết cách lôi cuốn khán giả về phía mình. Một giáo viên hiệu quả sẽ biết thu
hút sự tham gia của học sinh. Để trở thành một giáo viên hiệu quả, thầy cô phải làm
chủ được các chiến thuật, các kĩ thuật dạy học đảm bảo học sinh tham gia vào các lOMoAR cPSD| 40660676
hoạt động mà mình tổ chức, lắng nghe những gì mà mình nói, thực hiện những nhiệm
vụ mà mình yêu cầu.
* Ở một cách diễn đạt khác, giao tiếp sư phạm gồm các chức năng sau:
+ Công cụ: Giao tiếp sư phạm là cơ chế xã hội của việc điều khiển và truyền đạt
thông tin cần thiết cho việc thực hiện hoạt động dạy học và giáo dục.
+ Liên kết: Giao tiếp sư phạm là phương tiện liên kết giáo viên với giáo viên, giáo
viên với học sinh, học sinh với học sinh...
+ Tự thể hiện: Giao tiếp sư phạm là sự trình diễn thế giới nội tâm của giáo viên và
học sinh, và do đó là hình thức hiểu biết lẫn nhau.
+ Chuyển dời: Quá trình sư phạm (dạy học và giáo dục) về bản chất là quá trình tổ
chức cho học sinh hoạt động nhằm chiếm lĩnh nền văn hóa xã hội. Trong quá trình
này, thầy giáo là cầu nối giữa học sinh và nền văn hoá đó. Như vậy, qua giao tiếp sư
phạm, thầy giáo và học sinh đã "chuyển dời” những tri thức cần thiết từ nền văn hoá
nhân loại vào bản thân mình. Đây là chức năng quan trọng nhất của giao tiếp sư phạm.
Các kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, giao tiếp là yếu tố quyết định quan
trọng nhất của các quá trình nhận thức ở tất cả các mức độ. Trong quá trình lĩnh hội
khái niệm, nhờ giao tiếp sư phạm mà cơ sở khái quát hoá và trừu tượng hoá được
mở rộng (so với hoạt động cá nhân), giao tiếp sư phạm thúc đẩy việc chọn lọc và
sắp xếp các kiến thức sẽ lĩnh hội. Giao tiếp sư phạm tạo ra các điều kiện thuận lợi
để xem xét các nhiệm vụ từ các quan điểm khác nhau và những thay đổi chiến lược
tìm kiếm cách giải quyết chúng. Ở đây nhấn mạnh hiệu quả giao tiếp giữa thầy giáo
với học sinh, giữa học sinh với học sinh trong quá trình dạy học.
+ Kiểm soát xã hội: Giao tiếp sư phạm có chức năng thể chế hoá hành vi và hoạt
động của giáo viên và học sinh, tức là làm cho hoạt động sư phạm tuân theo những
quy định, nguyên tắc xác định.
+ Xã hội hoá: Giao tiếp sư phạm hình thành cho cả giáo viên và học sinh kĩ năng,
kĩ xảo tác động qua lại trong xã hội phù hợp với các chuẩn mực và quy tắc, các phong tục, tập quán...
4.Vai trò của giao tiếp sư phạm -
Giao tiếp sư phạm có vai trò rất quan trọng trong hoạt động giáo dục nói
chungvà trong việc hình thành nhân cách người thầy giáo nói riêng. lOMoAR cPSD| 40660676 -
Trong hoạt động sư phạm, hoạt động giao tiếp không những là điều kiện cơ
bảnvà tất yếu của hoạt động sư phạm mà còn là công cụ, là phương tiện để thực hiện
mục đích sư phạm, bởi tất cả những nội dung giáo dục từ việc giảng dạy thú vị, sáng
tạo đến các phương pháp tích cực, tiến bộ chỉ phát huy tác dụng khi và chỉ khi được
đảm bảo bằng giao tiếp sư phạm phù hợp, đúng đắn. Từ đó cho thấy giao tiếp sư
phạm gắn bó chặt chẽ với hoạt động sư phạm và bản chất của quá trình sư phạm -
Nếu coi hoạt động sư phạm phục vụ 3 mục đích: giảng dạy, giáo dục và phát triển
thì giao tiếp sư phạm có vai trò:
+ Là phương tiện để giải quyết nhiệm vụ giảng dạy vì giao tiếp sư phạm đảm bảo sự
tiếp xúc tâm lý với học sinh, hình thành động cơ tích cực học tập, tạo bầu không khí
tâm lý trong nhận thức, tìm tòi
+ Là sự bảo đảm tâm lý – xã hội cho quá trình giao tiếp vì nhờ giao tiếp sư phạm mà
hình thành được mối quan hệ giáo dục, tạo nên khuôn mẫu của lối sống, ảnh hưởng
tới sự hình thành các định hướng, các chuẩn mực, các kiểu sống của cá nhân và có
sự tiếp xúc tâm lý giữa thầy và trò. Điều đó đảm bảo kết quả của hoạt động học tập,
khắc phục những trở ngại tâm lý, hình thành các mối quan hệ liên nhân cách trong tập thể học sinh.
+ Là phương pháp tổ chức mối quan hệ qua lại giữa thầy và trò, bảo đảm cho việc
dạy và giáo dục có hiệu quả bởi vì giao tiếp sư phạm đã tạo ra hoàn cảnh, tình huống
tâm lý kích thích việc tự học và tự giáo dục của học sinh, khắc phục các yếu tố tâm
lý kìm hãm sự phát triển nhân cách trong quá trình giao tiếp: thiếu tự tin, lúng túng
khi giao tiếp, …Tạo điều kiện để phát hiện việc điều chỉnh tâm lý – xã hội trong quá
trình phát triển và hình thành các phẩm chất, nhân cách
-> Như vậy, giao tiếp sư phạm không chỉ là phương tiện, là công cụ để thực hiện
mục đích sư phạm mà còn là bộ phận cấu thành hoạt động sư phạm, là một thành
phần chủ đạo trong cấu trúc năng lực của người thầy giáo, góp phần tạo nên nhân cách của họ
+ Nhờ có giao tiếp sư phạm nhà giáo dục mới tổ chức được hoạt động của mình,
đồng thời giao tiếp sư phạm là công cụ thiết lập, duy trì và phát triển các mối quan
hệ giao tiếp giữa các thầy cô giáo trong nhà trường.
+ Giao tiếp sư phạm có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển nhân cách
của học sinh. Thông qua giao tiếp sư phạm mà nhà giáo dục truyển đạt những tri
thức khoa học, kinh nghiệm, trải nghiệm… còn người được giáo dục thì lĩnh hội tiếp
thu tri thức, kinh nghiệm chuẩn mực đạo đức để hình thành, phát triển tâm lý nhân
cách cho chính mình. Qua sự trao đổi thông tin giữa nhà giáo dục và người học sinh
đã giúp cho nhiều học sinh hình thành được một số phẩm chất và nhân cách như: ý
thức trách nhiệm, tôn trọng tập thể, lòng tự trọng…. lOMoAR cPSD| 40660676
+ Nhờ có giao tiếp sư phạm, nhà giáo dục đã đi sâu vào thế giới tinh thần của học
sinh, thiết lập được mối quan hệ gắn bó đối với học sinh, kích thích học sinh tính
tích cực chủ động, sáng tạo trong mọi hoạt động giao tiếp để trở thành những nhân
cách có ích cho xã hội và tự hoàn thiện bản thân. 5.Các nguyên tắc giao tiếp sư phạm
Nguyên tắc: là hệ thống những chuẩn mực, quy định có tác dụng chỉ đạo, định hướng
suy nghĩ và hành động của con người.
Nguyên tắc giao tiếp sư phạm: là hệ thống những quan điểm có tác dụng chỉ đạo,
định hướng thái độ và hành vi ứng xử của chủ thể giao tiếp, cũng như việc lựa chọn
các phương pháp, phương tiện giao tiếp trong hoạt động sư phạm.
* Nguyên tắc mẫu mực, mô phạm
- Mô phạm là khuôn mẫu, mực thước cho mọi người làm theo. - Biểu hiện:
✓ Mẫu mực về hình thức (trang phục, cử chỉ, hành vi)
✓ Mẫu mực về thái độ quan hệ
✓ Mẫu mực về ngôn từ
- Sự mẫu mực trong giao tiếp sẽ tạo ra uy tín của GV đối với HS
VD: Trong một lần, vì quá nóng vội, bạn đã phạt một học sinh vì cho rằng em đó đã
vi phạm kỉ luật. Nhưng rồi sau đó bạn phát hiện ra em đó ko có lỗi. Bạn sẽ xử lý ntn? Cách xử lí: •
Hãy thẳng thắn và trung thực với các em và với chính bản thân mình. •
Hãy công khai xin lỗi học sinh đó trước lớp. Chờ một dịp thuận lợi, một buổi
sinh hoạt lớp với không khí vui vẻ chẳng hạn, bạn hãy nói với các em học
sinh thế này: “Hôm trước, cô đã hơi nóng vội nên đã phạt oan bạn A. Người
lớn cũng có những lúc mắc khuyết điểm. Cô rất xin lỗi bạn A và cả lớp. Chắc
các em cũng là những học sinh rộng lượng đúng không?” •
Hoặc gặp riêng học sinh, bạn sẽ nói chuyện dễ dàng hơn, cô trò cảm thông và hiểu nhau.
* Nguyên tắc tôn trọng nhân cách lOMoAR cPSD| 40660676
- Tôn trọng nhân cách là coi trọng phẩm giá, nguyện vọng của HS, không ép buộc. - Biểu hiện:
✓ Biết khích lệ, động viên HS bày tỏ suy nghĩ, mong muốn; biết lắng nghe nhucầu
và nguyện vọng của các em
✓ Chân thành, trung thực trong phản ứng đối với HS;
✓ Sử dụng ngôn từ phù hợp; không có những lời nói xúc phạm đối với HS trongmọi trường hợp
✓ Cử chỉ, điệu bộ khoan hòa
✓ Trang phục gọn gàng, lịch sự
Ví dụ: Với những học sinh ít nói có tính cách khép mình, có thể gọi phát biểu trong
giờ sinh hoạt, một câu hỏi rộng có thể chia thành nhiều câu hỏi nhỏ hơn như một sự
gợi ý đối với học sinh đó. Ngoài ra, giáo viên nên giữ nụ cười của mình sao cho
thân thiện, biểu hiện mong chờ, điều này góp phần tạo cảm giác dễ chịu cho học
sinh được hỏi. * Nguyên tắc thiện chí
- Thiện chí là nghĩ tốt về HS, tạo điều kiện cho HS bộc bạch tâm tư, nguyện vọng - Biểu hiện:
✓ Trong dạy học: Hết mình vì HS, làm việc với lương tâm nghề nghiệp và tinhthần
trách nhiệm cao đối với HS
✓ Trong đánh giá HS: Khách quan, công bằng, khích lệ sự tiến bộ và vươn lên củaHS
✓ Trong phân công nhiệm vụ: lòng tin đối với HS
✓ Trong giải quyết các vấn đề quan hệ
✓ Trong sử dụng hình phạt
Ví dụ: Sau khi chấm bài kiểm tra, giáo viên nhận thấy có hai bài khá giống nhau,
một của học sinh giỏi, một của học sinh yếu hơn. Lúc đó, giáo viên không nên có
đánh giá chủ quan như bạn yếu chép bài bạn giỏi. Giáo viên có thể gọi riêng hai
bạn lên để đối chất về hai bài làm và đưa ra cách giải quyết công bằng nhất bất kể
hai bạn có học lực ra sao. Dù ai chép bài, giáo viên vẫn cần phải nhắc nhở nhẹ
nhàng, trừ nhẹ bài chép. Nếu bài không phải chép mà chỉ tình cờ giống nhau (điều lOMoAR cPSD| 40660676
này rất có thể xảy ra với các môn tự nhiên) nếu bài làm tốt, giáo viên có thể khích
lệ sự tiến bộ của bạn yếu.
* Nguyên tắc tạo niềm tin
- Tạo niềm tin là thể hiện sự chân thành, không sáo rỗng, kiểu cách. - Biểu hiện:
+ Tin tưởng vào sự thay đổi và khả năng tiến bộ của HS
+ Tìm ra ưu điểm, mặt tích cực của HS thay vì miệt thị, phê phán
+ Khiến HS tin vào năng lực và nhân cách của mình
+ Ngay lập tức giải tỏa nghi kỵ của HS
Ví dụ: Trong lớp có một học sinh rất nghịch ngợm hay pha trò trong giờ. Giáo viên
trong trường hợp này, không nên có định kiến xấu với học sinh (bởi từ đó có thể nảy
sinh những đánh giá chủ quan tiêu cực của giáo viên trong quá trình tương tác của
giáo viên với học sinh này), luôn phải tin rằng học sinh luôn có mặt tốt, tìm hiểu
nguyên nhân học sinh này nghịch như vậy là do đâu (có thể muốn thu hút sự chú ý,
có thể là do thừa năng lượng, hoặc do học sinh đó không có nhiều cơ hội thể hiện
bản thân với người khác,…), từ đó tìm hướng giải quyết thích hợp vì sự tiến bộ của học sinh đó.
* Nguyên tắc đồng cảm
- Đồng cảm = đặt mình vào vị trí của người khác. - Biểu hiện:
✓ Hiểu đặc điểm và hoàn cảnh của HS; hiểu được tâm tư, nguyện vọng và mongmuốn của HS
✓ Thân mật, gần gũi với HS
✓ Khoan dung, độ lượng trong ứng xử
VD: hoàn cảnh sống cũng ảnh hướng khá nhiều đến đời sống tâm lí của học sinh.
Một học sinh luôn luôn không chú ý học, phá phách, không hợp tác luôn phạm khuyết
điểm có thể là do một tổn thương đến từ tâm lí. Là người giao viên, chúng ta cần
tìm hiểu để có thể có phương hướng giúp đỡ học sinh… lOMoAR cPSD| 40660676
6. Phong cách giao tiếp sư phạm
* Phong cách giao tiếp sư phạm là toàn bộ hệ thống những phương pháp, thủ
thuật tiếp nhận, phản ứng hành động tương đối ổn định, bền vững của giáo viên
và học sinh tỏng quá trình giao tiếp sư phạm.
* Phong cách độc đoán
- Là phong cách mà trong đó giáo viên khi ứng xử với học sinh thường xem nhẹ,
không tính đến đặc điểm tâm lí cá nhân của đối tượng giao tiếp. Vì vậy khi tiếp xúc
với học sinh hay đưa ra những yêu cầu xa lạ, mang tính chất áp đặt khiến cho các
em khó thực hiện được - Biểu hiện:
✓ Giữ khoảng cách với HS
✓ Không để tâm đến những đòi hỏi, yêu cầu và nguyện vọng của HS
✓ Nguyên tắc cứng nhắc, không nhân nhượng, không linh hoạt lOMoAR cPSD| 40660676 ✓ Duy ý chí - Tác động + Ưu điểm: •
Phong cách độc đoán có tác dụng nhất định đối với công việc cần phải hoàn
thành trong thời gian ngắn, có tính cấp bách •
Phong cách này phù hợp với tập thể mới hình thành và tập thể không có sự
thống nhất + Nhược điểm:
✓ Khiến HS thụ động, lệ thuộc và thiếu tích cực
✓ Tạo ra sự chống đối từ phía HS
✓ Giảm những tác động giáo dục của GV đối với HS
- Ví dụ: Trong quá trình giảng bài Toán, giáo viên giảng từ 1 phía, không để ý đến
khả năng nhận thức, tiếp thu của học sinh, yêu cầu học sinh làm theo cách của mình
mà không để ý đến ý kiến khác
- KLSP: Trong quá trình dạy học cần tránh việc lạm dụng phong cách độc đoán, bắt ép HS theo ý của GV
+ Về thái độ: Tôn trọng ý kiến HS, quan tâm để ý đến khả năng nhận thức, nhu cầu của HS
+ Về hành vi: lắng nghe ý kiến từ HS, khích lệ HS phát biểu ý kiến. Sử dụng linh
hoạt, hiệu quả phong cách độc đoán trong quá trình xử lí tình huống nảy sinh trong giờ học trên lớp
* Phong cách tự do
- Phong cách tự do là phong cách mà giáo viên linh hoạt thay đổi cách ứng xử theo
sự thay đổi của hoàn cảnh giao tiếp - Biểu hiện:
✓ Dễ thay đổi về mục đích, nội dung, đối tượng
✓ Không câu nệ nghi thức ✓ Không làm chủ được cảm xúc - Tác động: + Ưu điểm
Có tính mềm dẻo, linh hoạt, khéo léo trong giao tiếp
✓ Phát huy tính tích cực nhận thức, tính độc lập, sáng tạo và ý thức tự giác củaHS
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676 ✓
✓ Tạo được bầu không khí thoải mái trong giao tiếp + Nhược điểm
✓ Dễ phá vỡ các quy tắc quan hệ, dễ bị coi nhẹ; dễ rơi vào tình trạng hời hợt,
nôngcạn, thiếu tập trung
- Ví dụ: Trong lớp tiết Toán, giáo viên tạo điều kiện cho HS phát biểu suy nghĩ, cách
làm của mình đồng thời hòa đồng với các em trong giờ nghỉ giải lao - KLSP:
+ Trong quá trình giao tiếp cần quan tâm đến thái độ, hành vi, nhu cầu chính đáng của HS
+ Có thái độ đúng mực trong quá trình giao tiếp, kiểm soát tốt cảm xúc của bản thân
+ Cần kết hợp linh hoạt với các phong cách giao tiếp khác
* Phong cách dân chủ
- Là phong cách giao tiếp mà thầy cô giáo coi trọng những đặc điểm tâm lý cá nhân,
vốn sống, kinh nghiệm, trình độ nhận thức, nhu cầu, động cơ, hứng thú và các mức
độ tích cực nhận thức của học sinh. Biết lắng nghe, tôn trọng và đáp ứng kịp thời
nguyện vọng chính đáng của học sinh - Biểu hiện:
✓ Luôn gần gũi, thân mật với HS
✓ Lắng nghe nguyện vọng, ý kiến của HS
✓ Kịp thời giải tỏa những băn khoăn, vướng mắc, hoặc những vấn đề HS gặp phải
✓ Tôn trọng nhu cầu và những những đòi hỏi chính đáng của HS
✓ Biết đề ra những yêu cầu phù hợp và vừa sức đối với HS - Tác động: + Ưu điểm:
✓ Kích thích tính tích cực nhận thức của HS
Tạo ra ở HS tính độc lập, sáng tạo và ý thức trách nhiệm
✓ Là phong cách giao tiếp có tác động tích cực nhất đối với hiệu quả dạy học vàgiáo dục Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676 ✓
+ Lưu ý: Tuy nhiên phong cách dân chủ ở đây không có nghĩa là nuông chiều, thả
mặc HS hoặc xóa bỏ ranh giới thầy trò theo nghĩa “cá mè một lứa” mà là thể hiện
sự tôn trọng đối tượng giao tiếp, thể hiện rõ sự “tôn sư trọng đạo” ở HS
-Ví dụ: Khi soạn giáo án, GV đưa ra các bài toán phù hợp với trình độ nhận thức
của HS. Trong khi giảng Toán cho HS, GV luôn mời HS phát biểu cách làm của mình
=>KL chung: Ba loại phong cách giao tiếp sư phạm trên đều có những mặt mạnh,
mặt yếu nhất định. Xuất phát từ nguyên tắc của quá trình giao tiếp sư phạm, đòi hỏi
giáo viên phải thường xuyên thực hiện phong cách dân chủ. Tuy nhiên, người giáo
viên trong hoạt động giảng dạy và giáo dục học sinh nên vận dụng một cách linh
hoạt, pha trộn cả ba loại hình phong cách trên phù họp với từng hoàn cảnh, mục đích
giao tiếp cụ thể... Việc tổ chức quá trình giáo dục và dạy học ở nhà trường không thể
phù hợp hoàn toàn với một phong cách giao tiếp nào, mà chỉ phù hợp với từng loại
công việc của lớp, của trường khi giáo viên giao việc, hướng dẫn, tổ chức học tập,
lao động... cho học sinh. Điều này thể hiện rõ nghệ thuật giao tiếp sư phạm cảa từng
giáo viên. Trong thực tế, có giáo viên quá lợi dụng phong cách này hoặc phong cách
khác trong tiếp xúc với học sinh, nên đã gây ra ở học sinh tâm lí sợ hãi, hoặc coi thường giáo viên.
7.Phương tiện giao tiếp sư phạm (PT ngôn ngữ và PT phi ngôn ngữ) *Khái niệm
- Phương tiện giao tiếp sư phạm là những yếu tố trung gian (ngôn ngữ, phi ngôn
ngữ…) giúp GV, HS, các lực lượng giáo dục tiếp xúc, trao đổi thông tin, nhận thức
lẫn nhau, ảnh hưởng tác động qua lại với nhau trong quá trình giao tiếp
* Phương tiện ngôn ngữ
- Phương tiện ngôn ngữ trong GTSP là lời nói và chữ viết giúp giáo viên, học sinh,
các lực lượng giáo dục tiếp xúc, trao đổi thông tin, nhận thức lẫn nhau, tác động qua
lại với nhau trong quá trình giao tiếp Ngôn ngữ nói Ngôn ngữ viết Khái
Là ngôn ngữ hướng vào người là ngôn ngữ hướng vào người khác để niệm
khác để thực hiện một mục
thực hiện 1 mục đích cụ thể, được
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
đích cụ thể, được biểu hiện bằng biểu đạt bằng các kí hiệu chữ viết và
âm thanh và được tiếp thu bằng được tiếp thu bằng cơ quan phân tích
cơ quan phân tích thị giác thị giác. Đặc
+ Trong giao tiếp sư phạm Trong quá trình dạy học có 2 ngôn điểm
thường sử dụng ngôn ngữ nói là ngữ là ngôn ngữ viết trên
ngôn ngữ đối thoại giữa giáo bảng/slide… và ngôn ngữ viết vào bài viên và học sinh
vở kiểm tra của học sinh: + Ngôn ngữ
viết trên bảng/slide… hướng tới giúp
+ Là ngôn ngữ phổ biến nhất học sinh dễ hiểu, ghi bài, theo dõi bài trong giao tiếp sư phạm có hệ thống
+ Ngôn ngữ viết vào bài vở kiểm tra
của học sinh phải có ý nghĩa khích lệ,
đánh giá sự hiểu bài của học sinh ở các mức đô khác nhau. Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676 Lưu
Để quá trình GTSP có hiệu quả, + Chữ viết cần dễ đọc, đúng chính tả, ý
khi sử dụng ngôn ngữ nói cần: ngữ pháp văn bản
+ Diễn đạt phải ngắn gọn, cô đọng,
+ Cả GV và HS nói rõ ràng,
mạch lạc để các nội dung biểu súc tích, mạch lạc, dễ hiểu, rõ ý +
đạt được tiếp nhận đầy đủ, chính Trình bày cần đảm bảo tính khoa học, xác.
tính sư phạm và tính nghệ thuật.
+ Nhịp độ nói vừa phải, hợp lý
không nói quá nhanh nhất là
trong quá trình dạy học.
+ Cách biểu đạt phải phù hợp
với nội dung và mục đích lời nói.
+ Dùng từ sát với nội dung biểu
đạt và tính chất bối cảnh, đảm
bảo chính xác, rõ ràng, dễ hiểu
+ Khi GV giao tiếp với học sinh
thì ngữ điệu lời nói phải phù hợp
để cuốn hút sự chú ý lắng nghe
từ học sinh giúp quá trình giao tiếp hiệu quả cao.
*Phương tiện phi ngôn ngữ
** Hành vi, cử chỉ, điệu bộ
- Hành vi: Hành vi là toàn bộ cách phản ứng, cư xử biểu hiện ra bên ngoài trong ̣
một hoàn cảnh cụ thể. ̣
Trong giao tiếp sư phạm, hành vi giao tiếp của giáo viên có đặc điểm là:
+ Được hình thành từ các nguồn gốc khác nhau
+ Khoan dung, nhân hậu, thương mến học sinh. Còn học sinh thì phải lễ phép,̣ cung kính, tôn sư, trọng đạo.
+ Hành vi giao tiếp sư phạm mang tính linh hoạt
- Điệu bộ, cử chỉ, tư thế, dáng đứng, đi
+ Điệu bộ là cử động của tay, chân, cơ thể …để diễn đạt một điều gì đó hay phụ họa thêm cho lời nói. Ví dụ
vừa giảng bài, vừa đưa tay làm điệu bộ
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
Điệu bộ có thể góp phần làm cho bài giảng thêm sinh động. Đối với giáo viên, điệu
bộ phải do sự rèn luyện theo yêu cầu sư phạm mà tạo thành
+ Cử chỉ: Là cử động hay một việc làm của cá nhân biểu lộ một thái độ hay một trạng thái tinh thần nào đó.
Cử chỉ có khi giống như một điệu bộ là có ý phụ họa cho ngôn ngữ nói, nhưng
phần lớn các cử chỉ có ý biểu đạt một thái độ hay một trạng thái độc lập chứ không
phụ họa cho lời giảng. Ví dụ như vẫy tay cho học sinh ngồi xuống, đưa mắt có ý nhắc học sinh trật tự
+ Tư thế: là cách đặt toàn thân thể và các bộ phận của thân thể ở một vị trí nhất
định trong thời điểm nhất định,
Trong giao tiếp sư phạm thường có hai tư thế hoặc là đứng, hoặc là ngồi. Tư thế
của giáo viên đĩnh đạc, đàng hoàng, ung dung, khoan thai.
VD: Khi giảng bài mới, giáo viên nên ở tư thế đứng, mắt hướng về phía học sinh.
Khi viết bảng, giáo viên nên nghiêng người về phía bên phải. -Lưu ý:
- Trong giao tiếp sư phạm, hành vi, cử chỉ, điệu bộ của thầy cô giáo phải thể hiệnsự
văn minh, lịch sự, tế nhị, thân thiện, tự nhiên, chuẩn mực
- Điệu bộ cần mang ý nghĩa giáo dục, không nên quá cuồng nhiệt, tùy tiện. ** Diện mạo
- Đặc điểm:
+ Bao gồm sắc mặt nét mặt đặc điểm của khuôn mặt dâu tóc trang phục trang sức...
Giao tiếp phi ngôn ngữ dáng vẻ bên ngoài bao gồm hình dáng thân thể cung cách đi
đứng trang phục và cung cách ứng xử trong giao tiếp sư phạm.
+ Là phương tiện có thể gây ấn tượng mạnh - Lưu ý:
+ Cần chú trọng trang phục sao cho lịch sự, sạch sẽ, gọn gàng, văn minh
+ Trong giao tiếp với học sinh nên thường trực trên môi nụ cười tươi thì sẽ giúp đối
tượng giao tiếp cảm thấy thoải mái và tích cực hơn trong quá trình giao tiếp + Thái
độ nhận thức của giáo viên đối với học sinh cần hướng vào mục tiêu giáo dục xây
dựng đạo đức phát triển trí tuệ, thể lực và năng lực thẩm mỹ của học sinh trên tất cả
hành vi ** Không gian - Địa điểm: + Đặc điểm: •
Là 1 phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ. Việc bố trí một địa điểm giao tiếp
phù hợp với tính chất, mục đích, nội dung cuộc giao tiếp là hết sức quan trọng. Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676 •
Địa điểm trong GTSP thông thường là lớp học, tuy nhiên cũng có khi là sân trường… •
Địa điểm thường thoáng mát, sáng sủa, sạch sẽ, bàn ghế phù hợp với lứa tuổi học sinh + Lưu ý: •
Lớp học là nơi diễn ra GTSP thì cần phải bài trí hài hoà, thuận tiện cho hoạt
động của giáo viên và học sinh •
Không gian lớp học hay 1 địa điểm khác để GTSP cần phải phù hợp với hoàn
cảnh và đối tượng giao tiếp - Khoảng cách tiếp xúc: + Đặc điểm: •
Là một phương tiện phi ngôn ngữ trong giao tiếp sư phạm •
Nói lên mức độ tương tác nhau giữa các cá nhân. Một khoảng cách hợp lý
giữa hai người ѕẽ tạo nên ѕự hài hòa, thoải mái trong buổi nói chuуện. •
Trong mọi loại giao tiếp đều cần có khoảng cách không gian giữa hai chủ thể
giao tiếp. Trong giao tiếp sư phạm, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra khoảng cách
thích hợp giữa giáo viên và học sinh là 3,5m, độ cao chữ viết trên bảng là 5cm. •
Khoảng cách giao tiếp sư phạm có tính linh động tuỳ tình huống giao tiếp. + Lưu ý: •
Chọn khoảng cách phù hợp để giao tiếp hiệu quả, không quá xa mà cũngkhông
quá gần, nếu quá xa thì mức độ giao tiếp sẽ càng thấp dẫn đến hiệu quả của
cuộc giao tiếp không cao. •
Nếu đám đông càng lớn, ta càng phải đứng cách xa để có thể bao quát hếtcả hội trường. •
Sử dụng hợp lí khoảng cách giao tiếp trong giao tiếp sư phạm là yêu cầunghiệp
vụ đối với giáo viên. ** Thời gian
- Đặc điểm:
+ Giúp cho đối tượng giao tiếp căn chỉnh được thời lượng, nội dung của cuộc giao tiếp
+ Cách thức sử dụng thời gian cho chúng ta biết được nhiều điều về họ, như: việc
đến muộn có nghĩa là coi thường mọi người.
+ Thời gian là thước đo, căn chỉnh giúp quá trình diễn ra giao tiếp có điểm dừng,
nghỉ đển cuộc giao tiếp được diễn ra dài hơn mà không gây sự mệt mỏi cho đối tượng
giao tiếp. - Lưu ý:
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
+ Trong giao tiếp sư phạm, giáo viên cần sử dụng hợp lí thời gian để tránh các hiện
tượng phí thời gian vô ích hoặc bị: “cháy giáo án”
+ Không chỉ giáo viên mà học sinh cũng cần đến lớp đúng giờ để đảm bảo quá trình
giao tiếp hay dạy học có hiệu quả. ** Sự im lặng - Đặc điểm:
+ Im lặng được dùng như dấu hiệu của sự tôn trọng
VD: khi giáo viên giảng bài thì học sinh chăm chú lắng nghe, im lặng không nói chuyện với nhau
+ Trong giao tiếp sư phạm, việc giáo viên sử dụng sự im lặng hoặc điểm dừng khi
đang nói có tác dụng tập trung chú ý hoặc kích thích tư duy của học sinh và thu được
kết quả tôt nhất trong việc tiếp thu kiến thức - Lưu ý:
+ Cần phải tuỳ vào từng trường hợp và xem xét có cần im lặng hay không.
+ Trong GTSP với học sinh thì giáo viên không nên Im lặng quá lâu dễ làm cho học sinh bị sợ.
+ Cần sử dụng sự im lặng phù hợp vừa thể hiện sự tôn trọng với các em vừa không
làm mất đi sự tự tin của các bạn học sinh trong quá trình giao tiếp.
=> Kết luận chung: Trong giao tiếp sư phạm cần vận dụng các phương tiện giao
tiếp đúng lúc và nên kết hợp có các phương tiện với nhau để giúp cho quá trình
giao tiếp sư phạm diễn ra hiệu quả, đạt kết quả như mong muốn.
8.Kỹ năng giao tiếp sư phạm (KN lắng nghe, KN thuyết phục, KN quản lý
cảm xúc, KN giải quyết tình huống sư phạm)
* Khái niệm kỹ năng giao tiếp SP
- KNGTSP là sự phối hợp phức tạp giữa những chuẩn mực hành vi xã hội cá nhânvới
sự vận động của cơ mặt, ánh mắt, nụ cười, tư thế của đầu, cổ, vai, tay, chân, đồng
thời với ngôn ngữ nói, viết của người giáo viên.
- Sự phối hợp hài hòa, hợp lý giữa các vận động đều mang một nội dung tâm lýnhất
định, phù hợp với những mục đích, ngôn ngữ, nhiệm vụ giao tiếp cần đạt mà giáo viên là chủ thể
- Kỹ năng giao tiếp sư phạm được hình thành qua:
+ Những thói quen ứng xử được xây dựng trong gia đình.
+ Do vốn sống kinh nghiệm cá nhân qua tiếp xúc với mọi người, trong các quan hệ xã hội…
+ Rèn luyện trong môi trường sư phạm qua các lần thực hành, tiếp xúc với học sinh
(thâm niên nghề càng cao thì KNGTSP càng hợp lý). Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
=> Khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm của người giáo viên để nhận thức
nhanh chóng những biểu hiện bên ngoài và những diễn biến tâm lý bên trong của
học sinh và bản thân, đồng thời sử dụng hợp lý các phương tiện ngôn ngữ và phi
ngôn ngữ, biết cách tổ chức, điều khiển điều chỉnh quá trình giao tiếp nhằm đạt mục
đích giáo dục * Kỹ năng lắng nghe
a. Khái niệm Là khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm vào việc quan sát, tập
trung chú ý cao độ để nắm bắt thông tin, hiểu được cảm xúc, thái độ, quan điểm
của đối tượng giao tiếp, đồng thời giúp đối tượng giao tiếp cảm thấy được tôn
trọng, quan tâm và chia sẻ.
Mục đích của kĩ năng lắng nghe: giúp giáo viên thu thập được những thông tin cần
thiết trong quá trình giáo dục; thể hiện sự tôn trọng, quan tâm, thấu hiểu và tạo mối
quan hệ hợp tác tích cực với đối tượng
b. Biểu hiện của kĩ năng lắng nghe ➢
Tập trung chú ý tối đa vào những gì đối tượng nói: im lặng, chăm chú,
khôngngắt lời, không phản bác, không làm việc khác trong khi nghe ➢
Tập trung quan sát, nhận biết được hành vi, cử chỉ, cảm xúc của học sinh
vàgiải nghĩa chính xác những biểu hiện phi ngôn ngữ của đối tượng ➢
Đưa ra những phản hồi phù hợp với nội dung đối tượng đã nói và những
cảmxúc của họ; đặt câu hỏi để làm rõ hoặc gợi mở cho họ tiếp tục nói; nhấn mạnh
hay mở rộng những điều họ nói ➢
Khuyến khích: sử dụng những đáp ứng không lời để thể hiện sự quan tâm
vàkhuyến khích đối tượng như: tiếp xúc bằng mắt và có những động tác đáp ứng
thích hợp với những chia sẻ của đối tượng (gật đầu, hơi ngả người về phía đối tượng giao tiếp…)
=> Giáo viên có kĩ năng lắng nghe tốt:
− Duy trì tiếp xúc bằng mắt với đối tượng
− Không ngắt lời đối tượng
− Không vội vàng đưa ra kết luận
− Nghe chính xác nội dung những điều đối tượng nói
− Có thể đưa ra những tín hiệu cho đối tượng thấy rằng họ đang được lắng nghe
− Biết phân tích các thông tin để đặt câu hỏi làm rõ vấn đề đang được chia sẻ
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
− Không hỏi những câu không liên quan đến vấn đề đang được chia sẻ
− Nhận diện được những cảm xúc người nó c. Cách thực hiện kĩ
năng lắng nghe
Bao gồm 5 bước: 1. Tập trung, 2. Tham dự, 3. Hiểu, 4. Ghi nhớ, 5. Hồi đáp, 6. Phát triển.
Trung tâm của chu trình lắng nghe này là mong muốn thấu hiểu của giáo viên đối với đối tượng • Bước 1: Tập trung
+ Thể hiện thái độ toàn tâm toàn ý để lắng nghe đối tượng. Giáo viên chỉ chú ý vào
người nói, thể hiện sự mong muốn lắng nghe, không được tranh thủ làm việc khác
hay nhìn lơ đãng xung quanh
+ Tôn trọng bản thân người nói và những gì họ nói
+ Khuyến khích người nói cởi mở hơn
+ Nghe chính xác điều người nói muốn truyền tải +
Hiểu đúng ý đối tượng muốn nói gì • Bước 2: Tham dự
+ Hòa vào với nội dung câu chuyện và trạng thái xúc cảm của đối tượng Thể hiện rõ
giáo viên đang lắng nghe thông qua các biểu hiện: cử chỉ, nét mặt và lời nói như: gật
đầu, biểu hiện đồng cảm qua nét mặt, sử dụng những từ có nghĩa đồng tình (ah, uh,
oh, vâng, dạ, thế ạ, …) • Bước 3: Hiểu
+ Kiểm tra lại sự chính xác của những thông tin đã tiếp nhận và chứng tỏ mình đã
hiểu đúng những gì đối tượng nói bằng việc nhắc lại những từ khóa, ý quan trọng
mà đối tượng đã trình bày
+ Lặp lại thông điệp đối tượng đã nói - Trình bày lại nội dung của đối tượng theo cách hiểu của mình
+ Đặt các câu hỏi để xác nhận như: •
Có phải ý của anh/chị/em là…? •
Theo như tôi hiểu thì anh/chị/em muốn nói….? •
Tôi hiểu như thế này có đúng không…? Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676 • Bước 4: Ghi nhớ
✓ Chọn lọc thông điệp/nội dung chính mà đối tượng muốn truyền tải
✓ Ghi chép/ghi nhớ những nội dung chính, thông tin cần thiết trong buổi giao tiếp
Bước 5: Hồi đáp Giáo viên phải trả lời, giải đáp các băn khoăn, thắc mắc của
học sinh trong điều kiện có thể.
✓ Cung cấp thông tin cho đối tượng
✓ Giải đáp thắc mắc giúp đối tượng hiểu hơn vấn đề
✓ Cho đối tượng thấy họ được lắng nghe, được hiểu, được khích lệ để tiếp tục chiasẻ
- Bước 6: Phát triển Làm cho câu chuyện rõ ràng hơn, sâu sắc hơn và có thể mở
rộng ra ngoài nội dung ban đầu Giáo viên đặt câu hỏi để làm rõ các vấn đề, hoặc
phát triển thêm các ý kiến khác mà học sinh chưa đề cập đến hoặc không có ý định đề cập đến.
=> Quy trình 6 bước này liên tục lặp đi lặp lại trong quá trình giao tiếp sư phạm đảm
bảo lắng nghe một cách hiệu quả nhất.
* Kỹ năng quản lí cảm xúc
a. Khái niệm: Là khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm, hiểu biết của bản
thân để nhận diện, xử lý và điều chỉnh cảm xúc của bản thân một cách phù hợp
với đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp.
Quản lý cảm xúc là một quá trình, để có kĩ năng quản lý cảm xúc đòi hỏi cần thời
gian rèn luyện và cần những kỹ thuật/cách thức để đạt được mục đích mà chúng ta mong muốn.
b. Biểu hiện của kỹ năng quản lý cảm xúc •
Biết nhận diện cảm xúc của bản thân và đối tượng giao tiếp •
Biết làm chủ trạng thái cảm xúc của mình và điều khiển, điều chỉnh các
cảmxúc của bản thân cho phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp •
Không để những cảm xúc tiêu cực điều khiển hành động, lời nói của mình •
Không đưa ra những quyết định ngẫu hứng, bất cẩn mà luôn suy nghĩ trướckhi hành động. •
Luôn có khả năng theo dõi được biểu hiện và mức độ cảm xúc của mình trong quá trình giao tiếp
+ Bộc lộ cảm xúc của mình với đối tượng giao tiếp bằng lời nói, hành vi, cử chỉ phù hợp.
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
+ Chế ngự các cảm xúc tiêu cực của bản thân Người giáo viên có kĩ năng quản
lý cảm xúc tốt là người luôn chủ động trong quá trình giao tiếp sư phạm/có
trạng thái cảm xúc phù hợp, không bị cảm xúc chi phối và điều khiển, đặc biệt là cảm xúc tiêu cực
c. Cách thực hiện kĩ năng QLCX * Nguyên tắc
➢ Mình là người điều khiển và chịu trách nhiệm về cảm xúc; không phải cảm xúcđiều khiển mình;
➢ Cần phải ý thức về nguyên nhân, lý do gây ra CX
➢ Có quyền thể hiện tất cả các dạng cảm xúc tích cực và tiêu cực, nhưng phải
nhớ:cảm xúc tiêu cực có những hệ lụy nếu như không kiểm soát được;
➢ Cảm xúc tiêu cực không thể triệt tiêu hay kìm hãm mà cần có cách quản lý;
➢ Luôn mong muốn nuôi dưỡng cảm xúc tích cực;
➢ Hãy vị tha và rộng lượng với mọi người * Các bước
- Bước 1: Dự báo (nhận thức, chuẩn bị) Dự báo các tình huống và trạng thái cảmxúc
của bản thân, của đối tượng giao tiếp
- Bước 2: Nhận diện (hiểu lý do nảy sinh cảm xúc và gọi tên cảm xúc) Nhận biếtđược
lí do gây ra cảm xúc và gọi được tên của cảm xúc Cụ thể là nhận ra được các dạng
cảm xúc hiện thời của bản thân chỉ ra chính xác cảm xúc mà cá nhân đang trải nghiệm là gì
- Bước 3: Thực hiện cách quản lý cảm xúc
Cảm xúc nảy sinh cũng do yếu tố nhận thức khác nhau về cùng một sự kiện→ Có
thể quản lý được cảm xúc của bản thân thông qua việc thay đổi các tác nhân bên
trong (nhận thức) hay các yếu tố bên ngoài (không gian, thời gian, hoạt động ...) bằng cách:
+ Điều chỉnh nhận thức Nhận thức là cơ sở của thái độ (cảm xúc) và hành vi, điều
chỉnh nhận thức là điều chỉnh cái gốc, là giai đoạn đầu tiên giúp cá nhân có được
hiểu biết về sự kiện để từ đó có thể có những thái độ rung cảm khác nhau và dẫn đến phản ứng hành vi riêng. Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
+ Do mối quan hệ qua lại giữa nhận thức- thái độ- hành vi nên thay đổi hành vi sẽ
dẫn đến thay đổi cảm xúc. Ví dụ: khi đang trải nghiệm cảm xúc buồn nếu tìm đến
những hoạt động như đi chơi thể thao, nói chuyện với bạn bè, người thân sẽ khiến
thay đổi sự chú ý và tạo hứng thú, giúp cho cảm xúc buồn giảm bớt Viết nhật k cũng
là cách để giải tỏa cảm xúc đang trải nghiệm, nhưng đồng thời việc viết ra cũng là
công cụ giúp chúng ta một lần nữa nhìn lại những suy nghĩ, cảm xúc, hành vi của
mình và thấy cần phải thay đổi gì Các kĩ thuật và biện pháp khác:
+ Thư giãn (Hít thở sâu): cách này sẽ cung cấp thêm một lượng oxy phản ứng thay
đổi sinh lý khi cơ thể giúp chúng ta bình tĩnh hơn.
+ Sử dụng thời gian tạm lắng/thay đổi vị trí là cho phép mình thoát khỏi cảm xúc
hiện tại, khỏi bối cảnh gây cảm xúc hiện bằng cách rời đi chỗ khác
+ Kỹ thuật self-talk (tự nói với bản thân mình): là tự nói thầm với bản thân những
câu nói chất vấn chính mình - Sử dụng sự hài hước: tìm ra yếu tố hài hước trong tình
huống để hóa giải hoặc giảm bớt những cảm xúc tiêu cực ở cả hai bên.
+ Thay đổi chú ý: là sự chuyển mục tiêu tri giác một cách có chủ ý sang đối tượng
khác để tạo khoảng thời gian cho cảm xúc “lắng” xuống cũng như tránh các phản ứng hành vi tiêu cực.
+ Ngừng suy nghĩ: “cắt” dòng suy nghĩ tiêu cực dẫn đến cảm xúc tiêu cực
+ Giao tiếp quyết đoán: bày tỏ cảm xúc nhưng với thái độ dứt khoát và không công
kích, đổ lỗi hay chỉ trích người gây ra cảm xúc cho mình.
- Bước 4: Điều chỉnh và hoàn thiện kỹ năng quản lý cảm xúc Sau khi trải nghiệmvà
áp dụng những kỹ thuật, biện pháp khác nhau để quản lý cảm xúc của mình, bước
tiếp theo cá nhân sẽ rút kinh nghiệm, nêu ra bài học cho bản thân trong quá trình
các tình huống tương tự hoặc những tình huống khác trong tương lai. * Kỹ năng
thuyết phục a. Khái niệm
- Thuyết phục Là quá trình thay đổi hoặc cải thiện thái độ, niềm tin hoặc cử chỉ
đốivới một kết quả được xác định trước thông qua sự tuân thủ tự nguyện Kurt. W
Mortensen - Nhiều tác giả khác lại cho rằng thuyết phục là đưa ra những tình tiết,
sự kiện để phân tích, giải thích, đánh giá làm cho người khác thấy đúng, thấy hay mà tin theo, làm theo
- Như vậy, thuyết phục là phương pháp tác động vào nhận thức của con người bằnglý
lẽ là chính PP này được xây dựng trên cơ sở tính lôgic, tính chặt chẽ, xác đáng của
các lập luận nhằm làm thay đổi quan điểm, thái độ của người khác, làm cho người
khác tin theo, làm theo hoặc xây dựng quan điểm mới. Hiệu quả của thuyết phục
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
phụ thuộc vào: uy tín của người thuyết phục, tính chặt chẽ và lôgic của lý lẽ đưa
ra, một số đặc điểm tâm lý cá nhân, hoàn cảnh diễn ra sự thuyết phục, cách thức thuyết phục
- Kĩ năng thuyết phục Là khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm của giáo viênđể
tác động, cảm hóa làm thay đổi quan điểm, thái độ, niềm tin của học sinh/phụ
huynh/đồng nghiệp, làm cho họ tin tưởng, nghe theo và làm theo Người giáo viên
có khả năng thuyết phục để người khác tin tưởng, nghe theo và làm theo cũng
chứng tỏ rằng họ có khả năng gây ảnh hưởng và có uy tín thật sự với người khác
b. Biểu hiện của kĩ năng thuyết phục - Biết chọn thời điểm thuyết phục thích hợp
- Biết lựa chọn cách thức thuyết phục phù hợp với từng đối tượng: bằng lời nói,việc làm bằng tình cảm
- Có lý lẽ, lập luận logic, chặt chẽ, có minh chứng
- Biết tôn trọng, lắng nghe và dành thời gian cho đối tượng suy nghĩ, bày tỏ quanđiểm, cảm xúc
- Thừa nhận/khen ngợi (một cách khách quan) cái hay, cái đúng trong quan điểmcủa đối tượng
- Biết dẫn dắt đối tượng thay đổi quan điểm/thái độ/hành vi theo hướng tích cựcc.
Các bước thực hiện kĩ năng thuyết phục
- Bước 1: Tạo không khí bình đẳng, tôn trọng và thể hiện thành ý/thiện chí củamình với đối tượng
- Bước 2: Lắng nghe đối tượng bày tỏ quan điểm, suy nghĩ, cảm xúc
- Bước 3: Thừa nhận hoặc khen ngợi những điểm phù hợp trong quan điểm/ý kiếncủa đối tượng
- Bước 4: Chỉ ra những điểm chưa phù hợp trong quan điểm/ý kiến của đối tượngvà đề nghị họ thay đổi
+ Lời lẽ nhẹ nhàng, lịch sự ngắn gọn, có trọng tâm không gây áp lực
+ Lý lẽ đưa ra phải rõ ràng, lập luận logic, chặt chẽ và có minh chứng cụ thể
- Bước 5: Tổng kết và khắc sâu lại thông điệp cần thuyết phục đối tượng thay đổi
- Bước 6: Ghi nhận kết quả (Đo kết quả thay đổi bằng hành vi, không bằng lờinói)
-> Lưu ý: quá trình thuyết phục cần theo dõi sát các biểu hiện phi ngôn ngữ của họ
để có sự điều chỉnh phù hợp Nếu đối tượng không thay đổi, hay thái độ xấu đi thì Downloaded by Boipetshop
Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40660676
không nên tiếp tục; mà có thể chuyển chủ đề khác Nội dung cũng như phương thức
nói chuyện cũng phải theo đó mà thay đổi, hoặc chọn thời điểm khác
* Kỹ năng giải quyết tình huống SP
9.Thực hành giải quyết tình huống giao tiếp sư phạm giữa giáo viên với học sinh
- Giao tiếp với học sinh gặp khó khăn trong mối quan hệ với giáo viên, cán bộ,nhân viên trong trường
- Giao tiếp với học sinh gặp khó khăn trong mối quan hệ với bạn
- Giao tiếp với học sinh gặp khó khăn trong học tập
- Giao tiếp với học sinh liên quan đến tệ nạn xã hội; nghiện game, cờ bạc; xem,chia
sẻ các văn hóa phẩm độc hại hoặc tham gia các hoạt động không lành mạnh
10.Thực hành giải quyết tình huống giao tiếp sư phạm giữa giáo viên với cha mẹ học sinh
Downloaded by Boipetshop Boipetshop (nguyenthinganyyy@gmail.com)