Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh
Họ là người làm thuê do không có tư liệu sản xuất, buộc phải bán sức lao
động đế sống và bị giai cấp tư sản bóc lột giá trị thặng dư; vì vậy lợi ích cơ
bản của họ đối lập với lợi ích cơ bản của giai cấp tư sản. Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh.. Tài liệu được sưu tầm gồm 24 trang giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao
Môn: Chủ Nghĩa Xã Hội Khoa Học (UEF) 78 tài liệu
Trường: Trường Đại học Kinh Tế - Tài Chính Thành phố Hồ Chí Minh 644 tài liệu
Tác giả:
Preview text:
nhân và sứ mệnh lịch sử thế giới của giai cấp công
1/ Hoàn cảnh lịch
nhân. Giai cấp công nhân và việc thực hiện sứ mệnh
sử ra đời của lịch chủ
sử của giai cấp công nhân hiện nay. nghĩa khoa
học và ý nghĩa
- Quan điểm cơ bản của Chủ nghĩa Mác- Lênin về giai
của việc nghiên
cấp công nhân :
cứu Chủ nghĩa
+ Giai cấp công nhân là một tập đoàn xã hội hiện đại,
xã hội khoa học
hình thành và phát triển cùng với quá trình phát
2/ Quan điểm cơ
triển của nền công nghiệp hiện đại; bản của chủ
+ Họ lao động bằng phương thức công nghiệp ngày
nghĩa Mác-Lênin
về giai cấp công
càng hiện đại và gắn liền với quá trình sản xuất vật chất hiện đại,
+ Là đại biểu cho phương thức sản xuất mang tính xã hội hoá ngày càng cao.
Họ là người làm thuê do không có tư liệu sản xuất, buộc phải bán sức lao
động đế sống và bị giai cấp tư sản bóc lột giá trị thặng dư; vì vậy lợi ích cơ
bản của họ đối lập với lợi ích cơ bản của giai cấp tư sản. (Đọc hiểu)
+ Là giai cấp có sứ mệnh phủ định chế độ tư bản chủ nghĩa, xây dựng thành công
chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới.
- Quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin về sứ mệnh lịch sử thế giới của
giai cấp công nhân:
“Thông qua chính đảng tiền phong, giai cấp công nhân tổ chức, lãnh đạo nhân
dân lao động đấu tranh xoá bỏ các chế độ người bốc lột người, xoá bỏ chủ nghĩa
tư bản, giải phóng giai cấp công nhân, nhân dân lao động khỏi mọi sự áp bức,
bốc lột, nghèo nàn, lạc hậu, xây dựng xã hội cộng sản chủ nghĩa văn minh.”.
- Giai cấp công nhân hiện nay:
Thứ nhất: Về những điểm tương đối ổn định so với thế kỷ XIX:
Giai cấp công nhân hiện nay vẫn đang là lực lượng sản xuất hàng đầu của xã hội hiện đại
• Vẫn bị GCTS và CNTB bóc lột giá trị thặng dư
• Xung đột lợi ích cơ bản giữa GCTS và GCCN (giữa tư bản và lao động) vẫn tồn tại
• Đi đầu đấu tranh vì hoà bình, hợp tác và phát triển, vì dân sinh, dân chủ,
tiến bộ xã hội và CNXH
Thứ hai: Những biến đổi và khác biệt của giai cấp công nhân hiện đại
• Xu hướng “trí tuệ hoá” tăng nhanh
• Xu hướng “trung lưu hoá” tăng nhanh ( tham gia vào sở hữu, CN có thu
nhập cao trong hàng ngũ CN)
• Biểu hiện mới về xã hội hoá lao động ( toàn cầu hoá SX)
• Là giai cấp giữ vai trò lãnh đạo, Đảng Cộng sản – đội tiên phong của giai
cấp công nhân, giữ vai trò cầm quyền trong quá trình xây dựng chủ
nghĩa xã hội ở một số quốc gia xã hội chủ nghĩa
- Thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện nay:
+ Nội dung kinh tế:
Tiếp tục phát huy vai trò chủ thể trong
Vai trò chủ thể trong đấu tranh
hoạt động sản xuất vật chất
chống chế độ bóc lột giá trị thặng dư
Phấn đấu cho việc xác lập một trật tự xã hội mới công bằng và bình
đẳng trên phạm vi thế giới
+ Nội dung chính trị xã hội:
Mục tiêu đấu tranh trực tiếp: chống bất công và bất bình đẳng Các nước TBCN
Mục tiêu lâu dài: giành chính quyền về tay GCC và NDL GCCN phảN i giải quyếĐ t thành công các Các nước XHCN
nhiệm vụ trong thời kỳ quá độ lên
+ Nội dung văn hoá, tư tưởng: Thực hiện Xây dựng Đảng cầm quyền thành công trong sạch, sự nghiệp vững mạnh. CNH, HĐH.
• Đấu tranh để khắc phục ý thức hệ tư sản và các tàn dư còn sót lại của các hệ tư
tưởng cũ. Giữa CNXH với CNTB.
• Phát triển văn hóa, xây dựng con người mới XHCN, đạo đức và lối sống mới
XHCN phát huy chủ nghĩa yêu nước và tinh thần dân tộc chính là nội dung sứ
mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện nay về văn hoá tứ tưởng
3/ Đặc điểm của GCCN Việt Nam và nội dung SMLS của GCCN Việt Nam hiện nay
- Đặc điểm của GCCN hiện nay:
Ra đời từ quá trình “khai thác thuộc địa” của thực dân pháp GCCN VN là sản
phẩm của một quá trình CNH đặc biệt
Phát triển trong một nước nông nghiệp lạc hậu, CNH
muộn, cơ sở KT - Kỹ thuật nghèo nàn, lạc hậu
Quan hệ mật thiệt với các giai cấp, tầng lớp XH, nhất là giai cấp ND
Sớm tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lenin, có Đảng và có lãnh GCCD VN có nhiều ưu thế tự sáng suốt về chính trị
Vững vàng về chính trị, tư tưởng
Là lực lượng nòng cốt, đi đầu trong sự nghiệp CM
của dân tộc và quá trình đổi mới theo định hướng XHCN Sớm trở thành giai cấp lãnh đạo
“Là giai cấp kiên quyết nhất, cách mạng nhất, đi đầu
trong đấu tranh CM” - HCM
- Nội dung SMLS của GCCN VN hiện nay: + Nội dung kinh tế:
Nguồn nhân lực LĐ chủ yếu tham gia Phát huy vai trò, trách nhiệm
phát triển nền KTTT định hướng trong sự nghiệp CNH, HĐH
XHCN, quyết định tăng NSLĐ, chất
lượng và hiệu quả của nền KT. Kinh tế
Phát huy vai trò trong thực
Tạo ra những động lực phát triển nông
hiện khối liên minh Công-
nghiệp – nông thôn và nông dân theo Nông-Tri thức
hướng phát triển bền vững, HĐ hoá.
+ Nội dung chính trị xã hội : Nhiệm vụ:
“ Giữ vững bản chất giai cấp công nhân của Đảng, vai trò tiên phong, gương
mẫu của cán bộ đảng viên”
“ Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư
tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “ tự diễn biến”, “ tự chuyển hoá” trong nội bộ”
⇨ Nội dung chính yếu, nổi bật, thể hiện sứ mệnh lịch sử giai cấp công
nhân về phương diện chính trị xã hội
+ Nội dung văn hoá tư tưởng:
• Xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, Nội dung trực tiếp về
Giáo dục đạo đức cách mạng, văn hóa tư tưởng thể •
hiện sứ mệnh lịch sử của
Rèn luyện lối sống, tác phong công nghiệp, văn minh, hiện đại, giai cấp công nhân,
• Xây dựng hệ giá trị văn hoá và con người việt nam,
trước hết là trọng trách
• Hoàn thiện nhân cách.
4/ Chủ nghĩa xã hội; Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
Chủ nghĩa xã hội:
* Ở các nước TBCN đã phát triển cao: PTSX TBCN LLSX + GCCN + LLSX >< QHSX
Cuộc cách mạng XHCN của GCCN
→ GCCN giành CQ, thiết lập chuyên chính vô sản GCCN >< GCTS
* Ở các nước TBCN trung bình và các nước chưa qua TBCN: GCTS >< GCCN
CN đế quốc xâm lược >< Các quốc gia, DT bị xâm lược, đô hộ
1/ Mâu thuẫn cơ bản
và gay gắt của
Giữa các nước TB – đế quốc với nhau
thời đại mới
Địa chủ >< Nông dân; Tư sản >< công nhân
Tư bản – đế quốc xâm lược gắn với bè lũ tay sai
phong kiến, tư sản phản động với một bên là cả
dân tộc bị áp bức, bị nô lệ, mất độc lập tự do
2/ Sự phát triển phong trào yêu
nước, giành độc lập dân tộc
dưới sự lãnh đạo của các Đảng * Nchữ
ínnhgtrđịặ(clấtryưCnN g M
bảánc-clêhnấitnclủàa chủ nghĩa xã hội:
( PHẦN NÀY LÀ ĐỦ RÒI NGẮN GỌN QUÁ RÙI MÉO RÚT THÊM ĐƯỢC GÌ
NỮA, NÊN LÀ ĐỂ Z RÒI HỌC NHÓ=)) )
- Giải phóng GC, giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người, tạo
đkiện để con người phát triển toàn diện
→ “con người, cuối cùng làm chủ tồn tại xã hội của chính mình, thì cũng do đó làm
chủ tự nhiên, làm chủ cả bản thân mình trở thành tự do” ( C.Mác và Ph.Ăngghen,
Toàn tập, Nxb CTQG, H.1995, tập 4, tr33)
- Chế độ XH do nhân dân lao động làm chủ ( thể hiện thuộc tính bản chất của CNXH )
→ Nhân dân lao động là chủ thể của XH thực hiện quyền làm chủ ngày càng rộng rãi
và đầy đủ trong quá trình cải tạo XH cũ, xây dựng XH mới.
- Nền ktế phát triển cao dựa trên LLSX hiện đại và chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu.
PHẦN NÀY ĐỌC CHO BÍT THÔI, NHỚ Ý ĐỂ ĐỀ RA THÌ CHÉM THUI
- TBCN: HP ngầm hiểu ND là chủ thể của HP và NN nhưng thực tế quyền chủ thể
thuộc về giai cấp tư sản.
-XHCN: tính chủ thể quyết định rạch ròi trong HP và thực tế, biểu hiện cụ thể trong
thực tiễn thông qua: dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp, người dân được trưc tiếp tham gia hoạt động NN.
-VN: trong quá trình đổi mới phải luôn đổi mới, mở cửa tiếp thu giáo dục văn hoá,
tiếp thu sửa đổi, phát triển, tiếp thu biện chứng.
- Có NN kiểu mới mang bản chất GCCN, đại biểu cho lợi ích, quyền lực và ý chí của
nhân dân lao động → Nhà nước chuyên chính vô sản
- Có nền văn hoá phát triển cao, kế thừa và phát huy những giá trị của VH dân tộc và
tinh hoa văn hoá nhân loại → Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, mục tiêu,
động lực của phát triển xã hội
- Bảo đảm bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc và có quan hệ hữu nghị, hợp tác với
các nước trên thế giới.
Thời kỳ quá độ lên CNXH:
* Tính tất yếu khách quan của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội:
Chuyển từ chế độ tư hữu TBCN về TLSX sang
chế độ công hữu về TLSX chủ yếu TKQĐ bằng tích luỹ về
Tổ chức sắp xếp lại cơ sở vật chất kỹ thuật CNTB
lượng để chuyển hoá về
đã tạo ra để phục vụ cho CNXH
chất từ xã hội cũ sang XH mới trên các lĩnh vực
Xây dựng, phát triển những quan hệ xh mới KT,CT-XH
Cần có thời gian để GCCN từng bước làm quen
với công cuộc xây dựng XH mới
* Các hình thức quá độ: - Quá độ trực tiếp: Hình thái KT-XH CSCN Hình thái KT-XH Giai đoạn thấp Giai đoạn cao TBCN ( CNXH) ( CNCS )
- Quá độ gián tiếp: là áp dụng ở các nước chưa qua TBCN
* Đặc điểm của thời kỳ quá độ lên CNXH:
- Đặc điểm nổi bậc: Những nhân tố của xã hội mới và tàn tích của XH cũ tồn tại đan
xen, đấu tranh với nhau trên tất cả các lĩnh vực.
- Trên lĩnh vực kinh tế :
Tất yếu tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần, trong đó có thành phần đối lập
( LLSX còn ở trình độ thấp, không đồng đều; Biểu hiện ở QHSX )
Nhiệm vụ về mặt kinh tế : Phát triển LLSX: thực hiện KT nhiều thành phần; CNH, HĐH
- Trên lĩnh vực chính trị :
+ Thiết lập, tăng cường chuyên chính vô sản
⇨ Để bảo vệ thành quả cách mạng; còn tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp đối nghịch
với công nhân, nông dân, còn tồn tại nhiều thành phần thù địch.
- Trên lĩnh vực tư tưởng-văn hoá :
+ Xác lập hệ tư tưởng mới ( đa dạng, phong phú ),
+ Xây dựng nền văn hoá mới,
+ Tiếp thu giá trị văn hoá dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân loại,
+ Bảo đảm đáp ứng nhu cầu văn hoá-tinh thần ngày càng tăng của nhân dân.
- Trên lĩnh vực xã hội:
+ Còn tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp ( do XH cũ để lại, lại xuất hiện nhiều giai
cấp tầng lớp mới → tạo ra kết cấu xh đa dạng phong phú ).
+ Nhiệm vụ về mặt xã hội : Thực hiện công bằng, bình đẳng XH trên nguyên tắc
phân phối theo lao động là chủ đạo.
5/ Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam (Quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ
TBCN và những đặc trưng của CNXH ở Việt Nam hiện nay)
* Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: Con đường đi lên của
nước ta là sự phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa,
tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng
tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng tiếp thu, kế thừa những thành tựu mà nhân loại đã đạt
được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc biệt về khoa học và công nghệ, để phát triển
nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại.
* Bối cảnh thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam.
Xuất phát từ một nước nông nghiệp lạc hậu. Chiến tranh tàn phá.
Các lực lượng thù địch không ngừng công kích, phá hoại nền kinh tế, chính trị, văn hoá
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ, cuốn
hút tất cả các nước ở mức độ khác nhau.
Thời đại ngày nay vẫn là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã
hội, cho dù chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ.
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là sự lựa chọn duy
nhất đúng, khoa học, phản ánh đúng qui luật phát triển khách quan của cách
mạng Việt Nam trong thời đại ngày nay.
Con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ
qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của quan
hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng tiếp thu, kế thừa
những thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc
biệt về khoa học và công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây
dựng nền kinh tế hiện đại. (Này dài qua thì đọc hiểu rồi vô chém nhia)
* Con đường đi lên chủ nghĩa xã hội “bỏ qua” chế độ tư bản chủ nghĩa.
• Thứ nhất, quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là con
đường cách mạng tất yếu khách quan, con đường xây dựng đất nước
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.
• Thứ hai, quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tức là bỏ
qua việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa.
• Thứ ba, quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa đòi hỏi
phải tiếp thu, kế thừa những thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới chủ nghĩa tư bản.
• Thứ tư, quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là tạo ra sự
biến đổi về chất của xã hội trên tất cả các lĩnh vực, là sự nghiệp rất khó khăn, phức tạp, lâu dài.
* Những đặc trưng của CNXH ở Việt Nam hiện nay:
• Cương lĩnh 1930 của Đảng đã chỉ rõ sau khi hoàn thành cách mạng dân tộc dân
chủ nhân dân sẽ tiến lên CNXH.
• Đại hội IV (1976) Đảng cũng đã nhận thứuc về CNXH và con đường phát triển
của cách mạng nước ta mới dừng ở mức độ định hướng.
• Đại hội VII (1991) nhận thức vê Đảng Cộng sản Việt Nam về CNXH và con
đường đi lên chủ nghĩa xã hội đã sáng tỏ hơn, không chỉ dừng ở nhận thức định
hướng, định tính mà tứng bước đạt tới trình độ định hình, định lượng. Cương
lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991), đã
xác định mô hình chủ nghĩa xã hội ở nước ta với 6 đặc trưng.
• Đại hội XI đã tổng kết 25 năm đổi mới, Đảng ta đã tiếp tục bổ sung và hoàn
thiện các đặc trưng này (8 đặc trưng).
1) Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 2) Do nhân dân làm chủ.
3) Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan
hệ sản xuất tiến bộ phù hợp.
4) Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
5) Con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.
6) Các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và
giúp nhau cùng phát triển.
7) Có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì
nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
8) Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới.
* Note: Không hỏi phần phương hướng nhưng mà nên kham khảo thêm nha!
6/ Dân chủ và dân chủ xã hội chủ nghĩa; Nhà nước XHCN; Mối quan hệ giữa
dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa
Dân chủ:
a) Quan niệm về dân chủ :
- Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin dân chủ có một số nội dung cơ bản sau đây:
Thứ nhất, về phương diện quyền lực, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân,
nhân dân là chủ nhân của nhà nước.
Thứ hai, trên phương diện chế độ xã hội và trong lĩnh vực chính trị, dân chủ
là một hình thức hay hình thái nhà nước, là chính thể dân chủ hay chế độ dân chủ.
Thứ ba, trên phương diện tổ chức và quản lý xã hội, dân chủ là một nguyên
tắc - nguyên tắc dân chủ. Nguyên tắc này kết hợp với nguyên tắc tập trung để
hình thành nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và quản lý xã hội.
- Trên cơ sở của chủ nghĩa Mác - Lênin và điều kiện cụ thể của Việt Nam, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã phát triển dân chủ theo hướng (1) Dân chủ trước hết là một giá trị
nhân loại chung. Và, khi coi dân chủ là một giá trị xã hội mang tính toàn nhân loại,
Người đã khẳng định: Dân chủ là dân là chủ và dân làm chủ. (2) Dân chủ là một thể
chế chính trị, một chế độ xã hội.
- Trên cơ sở những quan niệm dân chủ nêu trên, nhất là tư tưởng vì dân của Hồ Chí
Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam chủ trương xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ
nghĩa, mở rộng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
→ Từ những cách tiếp cận trên, dân chủ có thể hiểu Dân chủ là một giá trị xã
hội phản ánh những quyền cơ bản của con người; là một hình thức tổ chức nhà
nước của giai cấp cầm quyền; có quả trình ra đời, phát triển cùng với lịch sử xã
hội nhân loại.
b) Sự ra đời, phát triển của dân chủ:
- Nhu cầu về dân chủ xuất hiện từ rất sớm trong xã hội tự quản của cộng đồng thị tộc,
bộ lạc. Trong chế độ cộng sản nguyên thủy đã xuất hiện hình thức manh nha của dân
chủ mà Ph.Ăngghen gọi là “dân chủ nguyên thủy” hay còn gọi là “dân chủ quân sự”.
- Khi trình độ của lực lượng sản xuất phát triển dẫn tới sự ra đời của chế độ tư hữu và
sau đó là giai cấp đã làm cho hình thức “dân chủ nguyên thủy” tan rã, nền dân chủ
chủ nô ra đời.
- Cùng với sự tan rã của chế độ chiếm hữu nô lệ, lịch sử xã hội loài người bước vào
thời kỳ đen tối với sự thống trị của nhà nước chuyên chế phong kiến, chế độ dân chủ
chủ nô đã bị xóa bỏ và thay vào đó là chế độ độc tài chuyên chế phong kiến.
- Cuối thế kỷ XIV - đầu XV, giai cấp tư sản với những tư tưởng tiến bộ về tự do,
công bằng, dân chủ đã mở đường cho sự ra đời của nền dân chủ tư sản.
- Khi cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga thắng lợi (1917), một thời đại
mới mở ra - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, nhân dân lao
động ở nhiều quốc gia giành được quyền làm chủ nhà nước, làm chủ xã hội, thiết lập
Nhà nước công - nông (nhà nước xã hội chủ nghĩa), thiết lập nền dân chủ vô sản
(dân chủ xã hội chủ nghĩa) để thực hiện quyền lực của đại đa số nhân dân.
- Như vậy, với tư cách là một hình thái nhà nước, một chế độ chính trị thì trong lịch
sử nhân loại, cho đến nay có ba nền (chế độ) dân chủ. Nền dân chủ chủ nô, gắn với
chế độ chiếm hữu nô lệ; nền dân chủ tư sản, gắn với chế độ tư bản chủ nghĩa; nền
dân chủ xã hội chủ nghĩa, gắn với chế độ xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, muốn biết
một nhà nước dân chủ có thực sự hay không phải xem trong nhà nước lấy dân là ai
và bản chất của chế độ xã hội ấy như thế nào?
Dân chủ xã hội chủ nghĩa:
* Quá trình ra đời của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa:
- Dân chủ xã hội chủ nghĩa đã được phôi thai từ thực tiễn đấu tranh giai cấp ở Pháp
và Công xã Pari năm 1871, tuy nhiên, chỉ đến khi Cách mạng Tháng Mười Nga thành
công với sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới (1917),
nên dân chủ xã hội chủ nghĩa mới chính thức được xác lập.
- Quá trình phát triển của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là từ thấp tới cao, từ chưa
hoàn thiện đến hoàn thiện; có sự kế thừa một cách chọn lọc giá trị của các nền dân
chủ trước đó, trước hết là nền dân chủ tư sản.
- Tuy nhiên, chủ nghĩa Mác - Lênin cũng lưu ý đây là quá trình lâu dài, khi xã hội đã
đạt trình độ phát triển rất cao, xã hội không còn sự phân chia giai cấp, đó là xã hội
cộng sản chủ nghĩa đạt tới mức độ hoàn thiện, khi đó dân chủ xã hội chủ nghĩa với tư
cách là một chế độ nhà nước cũng tiêu vong, không còn nữa.
→ Từ những phân tích trên đây, có thể hiểu dân chủ xã hội chủ nghĩa và nền dân
chủ cao hơn về chất so với nền dân chủ có trong lịch sử nhân loại, là nền dân chủ mà
ở đó, mọi quyền lực thuộc về nhân dân, dân là chủ và dân làm chủ; dân chủ và pháp
luật nằm trong sự thống nhất biện chứng; được thực hiện bằng nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
* Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa:
- Như mọi loại hình dân chủ khác, dân chủ vô sản, theo V.I.Lê-nin, không phải là chế
độ dân chủ cho tất cả mọi người; nó chỉ là dân chủ đối với quần chúng lao động và bị
bóc lột; dân chủ vô sản là chế độ dân chủ vì lợi ích của đa số. Rằng, dân chủ trong
chủ nghĩa xã hội bao quát tất cả các mặt của đời sống xã hội, trong đó, dân chủ trên
lĩnh vực kinh tế là cơ sở; dân chủ đó càng hoàn thiện bao nhiêu, càng nhanh tới ngày tiêu vong bấy nhiêu.
* Với tư cách là đỉnh cao trong toàn bộ lịch sử tiến hóa của dân chủ, dân chủ xã
hội chủ nghĩa có bản chất cơ bản sau:
- Bản chất chính trị: Dưới sự lãnh đạo duy nhất của một đảng của giai cấp công
nhân (đảng Mác - Lênin) mà trên mọi lĩnh vực xã hội đều thực hiện quyền lực của
nhân dân, thể hiện qua các quyền dân chủ, làm chủ, quyền con người, thỏa mãn ngày
càng cao hơn các nhu cầu và các lợi ích của nhân dân.
• Xét về bản chất chính trị, dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa có bản chất giai cấp
công nhân, vừa có tính nhân dân rộng rãi, tính dân tộc sâu sắc. Do vậy, nền
dân chủ xã hội chủ nghĩa khác về chất so với nền dân chủ tư sản ở bản chất
giai cấp (giai cấp công hân và giai cấp tư sản); ở cơ chế nhất nguyên và cơ
chế đa nguyên; một đảng hay nhiều đảng; ở bản chất nhà nước (nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nhà nước pháp quyền tư sản)
- Bản chất kinh tế: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa dựa trên chế độ sở hữu xã hội về
những tư liệu sản xuất chủ yếu của toàn xã hội đáp ứng sự phát triển ngày càng cao
của lực lượng sản xuất dựa trên cơ sở khoa học - công nghệ hiện đại nhằm thỏa mãn
ngày càng cao những nhu cầu vật chất và tinh thần của toàn thể nhân dân lao động.
• Khác với nền dân chủ tư sản, bản chất kinh tế của nền dân chủ xã hội chủ
nghĩa là thực hiện chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu và thực hiện
chế độ phân phối lợi ích theo kết quả lao động là chủ yếu.
- Bản chất tư tưởng - văn hóa - xã hội: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa lấy hệ tư
tưởng Mác - Lênin - hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, làm chủ đạo đối với mọi
hình thái ý thức xã hội khác trong xã hội mới. Đồng thời nó kế thừa, phát huy những
tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc; tiếp thu những giá trị tư tưởng - văn hóa, văn
minh, tiến bộ xã hội... mà nhân loại đã tạo ra ở tất cả các quốc gia, dân tộc...
• Trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa có sự kết hợp hài hòa về lợi ích giữa cả
nhân, tập thể và lợi ích của toàn xã hội. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ra sức
động viên, thu hút mọi tiềm năng sáng tạo, tính tích cực xã hội của nhân dân
trong sự nghiệp xây dựng xã hội mới.
→ Với những bản chất nêu trên, dân chủ xã hội chủ nghĩa trước hết và chủ yếu được
thực hiện bằng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, là kết quả hoạt động tự giác
của quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân, dân chủ xã hội
chủ nghĩa chi cỏ được với điều kiện tiên quyết là bảo đảm vai trò lãnh đạo duy nhất
của Đảng Cộng sản.
→ Với những ý nghĩa như vậy, dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhất nguyên về chính trị,
bảo đảm vai trò lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản không loại trừ nhau mà ngược
lại, chính sự lãnh đạo của Đảng là điều kiện cho dân chủ xã hội chủ nghĩa ra đời, tồn tại và phát triển.
Nhà nước XHCN:
* Sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa:
- Là kết quả của cuộc cách mạng do giai cấp vô sản và nhân dân lao động tiến hành
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
- Dù khác nhau về đặc điểm, hình thức và phương pháp ra đời, cũng như việc tổ chức
chính quyền sau cách mạng , song điểm chung giữa các nhà nước xã hội chủ nghĩa là
ở chỗ : tổ chức thực hiện quyền lực của nhân dân ; là cơ quan đại diện cho ý chí của
nhân dân; thực hiện việc quản lí kinh tế, văn hoá, xã hội của nhân dân; đặt dưới sự
lãnh đạo của Đảng Cộng sản
→ Như vậy, nhà nước xã hội chủ nghĩa là một kiểu nhà nước mà ở đó, sự thống trị
chính trị thuộc về giai cấp công nhân, do cách mạng xã hội chủ nghĩa sản sinh ra và
có sứ mệnh xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, đưa nhân dân lao động lên địa vị
làm chủ trên tất cả các mặt của đời sống xã hội trong một xã hội phát triển cao - xã
hội xã hội chủ nghĩa.
* Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa:
- Về chính trị:
• Nhà nước xã hội chủ nghĩa mang bản chất của giai cấp công nhân, giai cấp có
lợi ích phù hợp với lợi ích chung của quần chúng nhân dân lao động. Trong xã
hội xã hội chủ nghĩa, giai cấp vô sản là lực lượng giữ địa vị thống trị về chính trị.
Giai cấp công nhân là lực lượng giữ địa vị thống trị về chính trị của đại đa số
đối với thiểu số giai cấp bóc lột nhằm giải phóng tất cả các tầng lớp nhân dân
lao động. Nhà nước là đại biểu cho ý chí chung của nhân dân
- Về kinh tế:
• Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa chịu sự quy định của cơ sở kinh tế của
xã hội xã hội chủ nghĩa, đó là chế độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất chủ yếu.
Do đó, không còn tồn tại quan hệ sản xuất bóc lột.
• Nhà nước vừa là một bộ mãy chính trị - hành chính, một cơ quan cưỡng chế,
vừa là một tổ chức quản lý kinh tế - xã hội của nhân dân lao động, nó không
còn là nhà nước theo đúng nghĩa, mà chỉ là “nửa nhà nước”
• Việc chăm lo cho lợi ích của đại đa số nhân dân lao động trở thành mục tiêu
hàng đầu của nhà nước xã hội chủ nghĩa
- Về văn hóa, xã hội:
• Nhà nước xã hội chủ nghĩa được xây dựng trên nền tảng tinh thần là lý luận
của chủ nghĩa Mác - Lênin và những giá trị văn hóa tiên tiến, tiến bộ của nhân
loại, đồng thời mang những bản sắc riêng của dân tộc.
• Sự phân hóa giữa các giai cấp, tầng lớp từng bước được thu hẹp, các giai cấp,
tầng lớp bình đẳng trong việc tiếp cận các nguồn lực và cơ hội để phát triển.
* Chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa:
- Căn cứ vào phạm vi tác động của quyền lực nhà nước, chức năng của nhà nước
được chia thành chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.
- Căn cứ vào lĩnh vực tác động của quyền lực nhà nước, chức năng của nhà nước xã
hội chủ nghĩa được chia thành chức năng chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội,...
• Trong lĩnh vực chính trị: Nhà nước là công cụ chủ yếu để bảo vệ Đảng, bảo
vệ chính quyền của nhân dân và xây dựng nên nền dân chủ xã hội chủ nghĩa
bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân
• Trong lĩnh vực kinh tế: Để thực hiện thắng lợi chức năng xây dựng, nhà nước
xã hội chủ nghĩa phải hoàn thành việc “tước đoạt” những tư liệu sản xuất chủ
yếu từ tay giai cấp tư sản và các giai cấp bóc lột khác, phát triển lực lượng sản
xuất hiện đại, tổ chức kỷ luật lao động mới, nâng cao năng suất lao động
• Trong lĩnh vực xã hội: Nhà nước phải quản lý toàn diện xã hội, phải tạo ra
quan hệ xã hội mới, tạo ra cách thức tổ chức lao động mới có khả năng phối
hợp việc ứng dụng những thành tựu của khoa học, kỹ thuật hiện đại với việc
tập hợp quần chúng lao động
- Căn cứ vào tính chất của quyền lực nhà nước, chức năng của nhà nước được chia
thành chức năng giai cấp (trấn áp) và chức năng xã hội (tổ chức và xây dựng).
• Chức năng trấn áp: Nhà nước sử dụng những công cụ bạo lực để đập tan sự
phản kháng của các thế lực thù địch chống phá sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội, qua đó nhằm bảo vệ thành quả cách mạng, giữ vững độc lập, chủ quyền
và an ninh, an toàn, trật tự xã hội
• Chức năng tổ chức và xây dựng toàn diện xã hội mới: Đây là chức năng cơ
bản và chủ yếu của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nhà nước tiến hành cải tạo
những tàn dư của xã hội cũ, xây dựng xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Mối quan hệ giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa
( Mqh biện chứng ) ( phần quan trọng )
- Dân chủ xã hội chủ nghĩa là cơ sở, nền tảng cho việc xây dựng và hoạt động của
nhà nước xã hội chủ nghĩa:
• Chỉ trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, người dân mới có đầy đủ các điều kiện
cho việc thực hiện ý chí của mình thông qua việc lựa chọn một cách công bằng
bình đẳng những người đại diện cho quyền lợi chính đáng của mình vào bộ
máy nhà nước, tham gia một cách trực tiếp hoặc gián tiếp vào hoạt động quản lí nhà nước
• Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa sẽ kiểm soát một cách có hiệu quả quyền lực nhà
nước, ngăn chặn được sự tha hoá của quyền lực nhà nước.
- Nhà nước xã hội chủ nghĩa trở thành công cụ quan trọng cho việc thực thi
quyền làm chủ của người dân:
• Nhà nước xây dựng hệ thống hiến pháp, pháp luật để quy định và thực thi
quyền và trách nhiệm của công dân. Công dân thực hiện quyền làm chủ cảu
mình thông qua hệ thống pháp luật. Nhà nước là “trụ cột” trong hệ thống chính
trị trong việc thực thi quyền dân chủ của nhân dân
• Thông qua hoạt động quản lý của nhà nước, các nguồn lực xã hội được tập
hợp, tổ chức và phát huy, hướng đến lợi ích của nhân dân
7/ Bản chất của nền Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; Đặc điểm của nhà
nước PQ XHCN VN
Bản chất của nền Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam:
- Đó là nền dân chủ mà tất cả quyền lực đều thuộc về nhân dân ( dân là gốc, dân là
chủ, dân làm chủ - HCM )
- Dân chủ là mục tiêu của chế độ xã hội chủ nghĩa ( dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh )
- Dân chủ là bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa ( do nhân dân làm chủ, quyền lực thuộc về nhân dân )
- Dân chủ là động lực để xây dựng chủ nghĩa xã hội ( phát huy sức mạnh của nhân
dân, của toàn dân tộc )
- Dân chủ gắn với pháp luật ( phải đi đôi với kỉ luật, kỉ cương ), không có dân chủ vô tổ chức, vô chính phủ
- Dân chủ phải được thực hiện trong đời sống thực tiễn ở tất cả các cấp, mọi lĩnh vực
của đời sống xã hội:
Trong lĩnh vực chính trị : Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong việc lựa
chọn thể chế , chế độ chính trị, trong việc tham gia vào các quá trình chính trị,
quản lý bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội và các hoạt
động đời sống chính trị của đất nước.
Trong lĩnh vực kinh tế : Bảo đảm bao gồm: quyền làm chủ của người dân
trong lao động, sản xuất, kinh doanh và quyền tham gia các quyết định các chủ
trương, đường lối, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, các mục tiêu, chỉ tiêu
kinh tế của đất nước; quyền tham gia quản lý; quyền tham gia quản lí, giám sát
các hoạt động kinh tế của bộ máy nhà nước; quyền được hưởng thụ bình đẳng
về những thành quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước
Trong lĩnh văn hoá-xã hội: Phát huy quyền làm chủ của người dân trong đời
sống văn hoá, tinh thần, tạo cho các tầng lớp nhân dân có quyền tự do hưởng
thụ thành tựu văn hoá tiến bộ và tự do tư tưởng.
- Dân chủ được thực hiện thông qua các hình thức dân chủ gián tiếp và dân chủ trực tiếp:
Dân chủ gián tiếp là hình thức dân chủ đại diện, được thực hiện do nhân dân
“uỷ quyền”, giao quyền lực của mình cho tổ chức mà nhân dân trực tiếp bầu
ra. Những con người và tổ chức ấy đại diện cho nhân dân, thực hiện quyền làm chủ cho nhân dân.
Dân chủ trực tiếp là hình thức thông qua đó, nhân dân bằng hành động trực
tiếp của mình, thực hiện quyền làm chủ nhà nước và xã hội
Đặc điểm của nhà nước PQ XHCN VN:
- Là nhà nước của dân, do dân, vì dân
- Được tổ chức và hoạt động dựa trên cơ sở của hiến pháp và pháp luật
- Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rõ ràng, có cơ chế phối hợp
nhịp nhàng và kiểm soát giữa các cơ quan: lập pháp, hành pháp, tư pháp
- Do Đảng Cộng sản VN lãnh đạo
- Tôn trọng quyền con người, coi con người là chủ thể, là trung tâm của sự phát triển
- Tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc trung lập dân chủ, có
sự phân công, phân cấp, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau, nhưng bảo đảm quyền lực là
thống nhất và sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương.
8/ Cương lĩnh dân tộc chủ nghĩa Mác- Lênin; Vấn đề tôn giáo trong thời kỳ quá
độ lên chủ nghĩa xã hội. Đặc điểm quan hệ dân tộc và tôn giáo ở Việt Nam
Cương lĩnh dân tộc chủ nghĩa Mác-Lênin :
- Các dân tộc hoàn toàn bình đẳng:
Đây là quyền thiêng liêng, bất khả xâm phạm của các dân tộc - quốc gia, dân tộc – tộc người
Nội dung quyền bình đẳng: Không phân biệt dân tộc lớn hay nhỏ, ở trình độ
phát triển cao hay thấp, các dân tộc đều có nghĩa vụ và quyền lợi ngang nhau
trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, không dân tộc nào được giữ đặc
quyền, đặc lợi về kinh tế, chính trị, văn hoá hay đi áp bức bóc, lột dân tộc khác;
quyền bình đẳng giữa các dân tộc phải được thể hiện trên cơ sở pháp lý và
quan trọng hơn, nó phải được thể hiện trên thưc tế.
Biện pháp thực hiện quyền bình đẳng: Phải thủ tiêu tình trạng áp bức giai cấp,
trên cơ sở đó xoá bỏ tình trạng áp bức dân tộc; phải đấu tranh chống chủ nghĩa
phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa dân tộc cực đoan.
- Các dân tộc được quyền tự quyết:
Đây là quyền của các dân tộc tự quyết định lấy vận mệnh của dân tộc mình,
quyền lựa chọn chế độ chính trị và con đường phát triển của dân tộc mình
Nội dung quyền tự quyết : Quyền tách ra thành lập một quốc gia dân tộc độc
lập; Quyền tự liên hiệp với dân tộc khác trên cơ sở bình đẳng
Biện pháp thực hiện quyền tự quyết: Phải xuất phát từ thực tiễn – cụ thể; phải
đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, đảm bảo sự thống nhất giữa
lợi ích dân tộc và lợi ích của giai cấp công nhân; đặc biệt chú trọng quyền tự
quyết của các dân tộc bị áp bức, các dân tộc phụ thuộc
Lưu ý : Quyền tự quyết dân tộc không đồng nhất với “quyền” của các tộc
người thiểu số trong một quốc gia đa tộc người
- Liên hiệp công nhân tất cả dân tộc:
Đây vừa là nội dung vừa là giải pháp thực hiện Cương lĩnh
Nội dung này phản ánh sự thống nhất giữa giải phóng dân tộc và giải phóng
giai cấp; phản ánh sự gắn bó chặt chẽ giữa tinh thần của chủ nghĩa yêu nước và
chủ nghĩa quốc tế chân chính
Nội dung này có vai trò là cơ sở vững chắc để đoàn kết các tầng lớp nhân dân
lao động thuộc các dân tộc trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc vì
độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội; là nội dung chủ yếu, cũng là giải pháp quan
trọng để liên kết các nội dung của Cương lĩnh dân tộc thành một chỉnh thể
→ Ý nghĩa của Cương lĩnh dân tộc đối với ngày nay: Cương lĩnh là cơ sở lý luận
quan trọng để các Đảng Cộng sản vận dụng thực hiện chính sách dân tộc trong quá
trình đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội
Vấn đề tôn giáo trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội:
* Các nguyên tắt giải quyết vấn đề tôn giáo trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
- Tôn trọng , đảm bảo quyền tự do tính ngưỡng và không tín ngưỡng của nhân dân:
Tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng thuộc quyền tự do tư tưởng của nhân
dân. Đây là quyền tự do lựa chọn của mỗi người dân, không một cá nhân, tổ
chức nào, kể cả chức sắc tôn giáo, tổ chức giáo hội,… được quyền can thiệp
vào sự lựa chọn này. Mọi hành vi cấm đoán, ngăn cản tự do theo đạo, đổi đạo,
Tài liệu liên quan:
-
Đề cương Ôn tập Xã Hội Học ĐVCG: Đối Tượng và Góc Nhìn Phân Tích
15 8 -
Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh.
20 10 -
Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh
17 9 -
Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh
19 10 -
Đề cương môn Tư tưởng Hồ Chí Minh - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh
20 10