Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học  trường đại học kinh tế thành phố Hồ chí minh

2. Những đặc trưng bản chất của chủ nghĩa xã hội
Dựa vào cơ sở lý luận khoa học của C.Mác và Ăngghen cùng quan điểm chủ
nghĩa Mác – Lênin và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội, chúng ta có thể nêu
ra những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội như sau:
a. Thứ nhất, chủ nghĩa xã hội giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải
phóng xã hội, giải phóng con người, tạo điều kiện của con người phát triển toàn diện
C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định khi dự báo về xã hội tương lai, xã hội cộng
sản chủ nghĩa : mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa là phấn đấu “ thay cho
xã hội tư bản cũ, với những giai cấp và đối kháng giai cấp của nó, sẽ xuất hiện
một liên hợp, trong đó sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện phát triển tự
do của tất cả mọi người ”, khiến cho cho “ con người, cuối cùng làm chủ tồn tại
xã hội của chính mình, thì cũng do đó làm chủ tự nhiên, làm chủ cả bản thân mình
trở thành người tự do ”. Để đạt được mục tiêu này, trước hết phải phấn đấu “ xóa
bỏ tình trạng người bóc lột người thì tình trạng dân tộc này đi bóc lột dân tộc khác cung bị xóa bỏ ”.
Mục tiêu này thể hiện sự nhân đạo, nhân văn của chủ nghĩa xã hội vì sự nghiệp
giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng con người. Đó là sự khác biệt
về chất so với các hình thái kinh tế - xã hội trước đây.
Xuất phát từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xô Viết, V.I.Lênin
cũng khẳng định mục tiêu cao cả mà chủ nghĩa xã hội cần đạt được là xóa bỏ sự
phân hóa giai cấp trong xã hội, xóa bỏ cơ sở của mọi điều kiện xã hội chủ nghĩa là
bóc lột con người, biến mọi thành viên của xã hội thành người lao động. Muốn
vậy, V.I.Lênin cho rằng giai cấp công nhân và tính chính đáng của nó phải thực
hiện nhiều nhiệm vụ ở các giai đoạn khác nhau trên mọi phương diện chính trị,
kinh tế, văn hoá để tạo nên cơ sở vật chất - kỹ thuật và điều kiện đời sống tinh thần
cho việc thành lập một nhà nước cộng sản. xã hội. V.I.Lênin cho rằng, mục tiêu
cao nhất và cuối cùng của công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa là thực hiện nguyên
tắc: “ làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu ”.
b. Thứ hai, chủ nghĩa xã hội có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng
sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu
V.I.Lênin cho rằng, cách mạng xã hội chủ nghĩa thực chất là cách mạng trong
lĩnh vực kinh tế, vì vậy, chủ nghĩa xã hội có nền kinh tế phát triển cao, có lực
lượng sản xuất hiện đại, nền kinh tế sở hữu chế độ công hữu về tư liệu sản xuất
chủ yếu, tổ chức quản lý có hiệu quả, năng suất lao động cao. chủ yếu do lao
động phân phối. Mục tiêu cao nhất của chủ nghĩa xã hội là giải phóng con
người trên cơ sở những điều kiện kinh tế - xã hội, cuối cùng là sự phát triển ở
trình độ cao của lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu của nó, chủ
nghĩa xã hội không loại bỏ ngay lập tức chế độ tư hủ nói chung mà là xóa bỏ
chế độ tư hữu chủ nghĩa. Vì vậy, cùng với việc từng bước xác lập sở hữu công
hữu về tư liệu sản xuất, muốn nâng cao năng suất lao động phải tổ chức lao
động lên trình độ cao hơn, tổ chức chặt chẽ và điều tiết lao động, tức là tạo ra
quan hệ sản xuất mới, thích ứng với mức độ phát triển năng suất.
Đối với một số nước đi lên chủ nghĩa xã hội xuất phát từ một nền kinh tế tư
bản phát triển trung bình, lạc hậu về kinh tế hoặc “bỏ qua chế độ tư bản chủ
nghĩa ”, để phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động,
V.I.Lênin chỉ rõ, cần phải tiếp thu kinh nghiệm của các nước phát triển, đó là: “
Dùng cả hai tay mà lấy những cái tốt của nước ngoài: Chính quyền Xô viết +
trật tự ở đường sắt Phổ + kỹ thuật và cách tổ chức các tơ – rớt ở Mỹ + ngành
giáo dục quốc dân Mỹ,…”
c. Thứ ba, chủ nghĩa xã hội là do xã hội nhân dân lao động làm chủ
Đây là đặc điểm thể hiện rõ bản chất của chủ nghĩa xã hội. Vì bản chất của chủ
nghĩa xã hội là vì con người và do con người; chủ thể của xã hội là nhân dân,
mà nòng cốt là nhân dân lao động, thực hiện quyền làm chủ của mình trong quá
trình chuyển đổi xã hội cũ và xây dựng xã hội mới. Về mặt chính trị, chủ nghĩa
xã hội có nền chính trị dân chủ dân chủ, hệ thống pháp luật và hệ thống tổ chức
ngày càng hoàn thiện thì việc quản lý xã hội sẽ ngày một hiệu quả hơn.
d. Thứ tư, chủ nghĩa xã hội có nhà nước kiểu mới mang bản chất giai cấp công
nhân, đại biểu cho lợi ích, quyền lực và ý chí của nhân dân lao động
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa xã hội khoa học đã khẳng định trong chủ nghĩa
xã hội phải xây dựng một nhà nước kiểu mới mang bản chất của giai cấp công
nhân, đại diện cho lợi ích, quyền lực và ý chí của nhân dân lao động - nhà nước
chuyên chính của giai cấp vô sản
Theo V.I.Lênin, nhà nước chuyên chính của giai cấp vô sản là chính quyền do
giai cấp vô sản giành được - một nhà nước kiểu mới dân chủ cho đại đa số nhân
dân và duy trì thông qua bạo lực chống lại giai cấp tư sản và trấn áp những thế lực
phản động, lực lượng chống đôi chủ nghĩa xã hội. Nhà nước vô sản là công cụ,
phương tiện để thực hiện quyền lực và bảo vệ lợi ích của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động. Đồng thời, phản ánh mức độ tham gia của nhân dân vào quản
lý nhà nước, quản lý xã hội, tổ chức đời sống xã hội cho con người, vì con người;
là biểu hiện tập trung trình độ dân chủ của nhân dân lao động - chế độ dân chủ cho nhân dân.
e. Thứ năm, chủ nghĩa xã hội có nền văn hóa phát triển cao, kế thừa và phát
huy những giá trị của văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại.
Trong chủ nghĩa xã hội, trọng tâm là phát triển kinh tế, văn hóa là nền tảng tinh
thần của xã hội, là mục tiêu và động lực của sự phát triển xã hội. Tính ưu việt, ổn
định và phát triển của chế độ xã hội chủ nghĩa không chỉ thể hiện trên lĩnh vực
kinh tế, chính trị mà còn thể hiện trên lĩnh vực văn hóa. Văn hóa hình thành tâm
hồn và lòng dũng cảm của con người, biến họ thành chân, thiện, mỹ
V.I.Lênin khẳng định tầm quan trọng của văn hóa xã hội chủ nghĩa từ thực tiễn
xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xô Viết, đồng thời chỉ rõ những người
cộng sản phải làm giàu tri thức trên cơ sở tổng hợp tri thức và văn hóa của nhân
loại. Vì vậy, trong quá trình xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa phải kế thừa
giá trị văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, chống lại tư tưởng, văn hóa
phi vô sản, vi phạm những giá trị tốt đẹp của dân tộc, của nhân dân, chạy ngược lại
với các mục tiêu của chủ nghĩa xã hội.
f. Thứ sáu, chủ nghĩa xã hội đảm bảo bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc và
có quan hệ hữu nghị hợp tác với nhân dân các nước trên thế giới
Đây là vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt trong việc hoạch định và thực hiện
chiến lược phát triển của mỗi quốc gia, đất nước. Theo quan điểm của C.Mác và
Ph.Ăngghen, vấn đề giai cấp và dân tộc có mối quan hệ biện chứng, vì vậy, giải
pháp của vấn đề dân tộc và giai cấp chủ nghĩa xã hội có một vị trí đặc biệt quan
trọng. Bằng cách “xóa bỏ tình trạng người bóc lột người thì tình trạng dân tộc này
bóc lột dân tộc khác cũng bị xóa bỏ”. Lê-nin đã kế thừa tư tưởng của Mác và
Ph.Ăngghen và đưa ra “Cương lĩnh dân tộc” với ba nguyên tắc cơ bản để giải
quyết vấn đề dân tộc. Đó là: Các dân tộc hoàn toàn bình đẳng; Các dân tộc được
quyền tự quyết, liên hiệp công nhân tất cả các dân tộc lại.
Trong chủ nghĩa xã hội, phù hợp với Cương lĩnh dân tộc giải quyết vấn đề dân
tộc của V.I.Lênin, cộng đồng dân tộc, bình đẳng giai cấp trên cơ sở chính trị - pháp
lý, nhất là về kinh tế, đoàn kết và hợp tác, kinh tế, xã hội và văn hóa sẽ từng bước
được hình thành, củng cố và phát triển. Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa chủ
nghĩa Mác - Lênin và các quan điểm dân tộc cực đoan, hẹp hòi hoặc phân biệt chủng tộc.
Giải phóng con người, lấy con người làm mục tiêu, tạo điều kiện cho con người
phát triển toàn diện, chủ nghĩa xã hội luôn bảo đảm bình đẳng, đoàn kết và hợp tác
hữu nghị giữa các tầng lớp nhân dân trên thế giới. Trên cơ sở bảo đảm bình đẳng,
thống nhất dân tộc và thiết lập quan hệ hữu nghị, hợp tác với nhân dân các nước,
chủ nghĩa xã hội không ngừng mở rộng ảnh hưởng, đóng góp tích cực vào cuộc
đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và xã hội phát triển.
❖ Những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
Căn cứ vào điều kiện cụ thể của đất nước ta và đặc điểm của chủ nghĩa xã hội
theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, Đảng ta đã làm rõ những đặc trưng của
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội” mà ta sẽ xây dựng : -
Do nhân dân lao động làm chủ -
Có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại
và chế độ công hữu về các tự liệu sản xuất chủ yếu -
Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. -
Con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột và bất công, được
làm những việc có thể làm, được hưởng theo công việc của mình, sống cuộc
sống phong phú, tự do, hạnh phúc và có điều kiện phát triển toàn diện -
Người dân các dân tộc trong cả nước bình đẳng, đoàn kết, giúp đỡ nhau, cùng tiến bộ. -
Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên thế giới. NGUỒN THAM KHẢO
1. Tài liệu hướng dẫn học tập môn CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC –
Trường đại học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh 2. Nguồn:
https://hocluat.vn/nhung-dac-trung-co-ban-cua-chu-nghia-xa-hoi/#h_92584 6453101599661657102