Đề cương môn Chủ nghĩa xã hội khoa học  - trường đại học kinh tế thành phố Hồ chí minh

1. Bản chất của nền dân chủ XHCN và nhà nước XHCN ? Biểu hiện của mối
quan hệ giữa dân chủ XHCN và nhà nước XHCN ? Vì sao nói đây là mối
quan hệ không thể tách rời ? 1.1.
Bản chất của nền dân chủ XHCN
Dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ cao hơn về chất so với nền dân chủ tư sản, là
nền dân chủ mà ở đó, mọi quyền lực thuộc về nhân dân, dân là chủ và dân làm chủ. Về
bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được thể hiện qua:
- Bản chất chính trị : Trong chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa thì bao nhiêu quyền lực
đều là của dân, bao nhiêu sức mạnh đều ở nơi dân, bao nhiêu lợi ích đều là vì dân.
Thông qua Đảng đối với toàn xã hội, giai cấp công nhân thể hiện sự lãnh đạo
chính trị để thực hiện quyền lợi và lợi ích của toàn thể nhân dân, trong đó có cả
giai cấp công nhân. Ví dụ, người dân có quyền tham gia vào quyết định chính sách
công cộng, được thể hiện qua việc bỏ phiếu bầu cử để chọn ra đại diện đứng ra
quản lý và đưa ra quyết định.
- Bản chất kinh tế: nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được xây dựng dựa trên chế độ
công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu và thực hiện chế độ phân phối lợi ích theo kết
quả lao động là chủ yếu. Ví dụ, mục tiêu chính của kinh tế XHCN là đảm bảo sự
công bằng và quyền lợi xã hội nên quyền lợi của người lao động được đảm bảo
thông qua hệ thống tiền lương công bằng, các chính sách bảo vệ lao động và chia
sẻ quyền lợi từ sự phát triển kinh tế.
- Bản chất tư tưởng – văn hóa – xã hội: nền dân chủ xã hội chủ nghĩa lấy hệ tư
tưởng Mác-Lênin làm chủ đạo đối với mọi hình thái ý thức xã hội khác trong xã
hội mới; kế thừa và phát huy những tinh hoa văn hóa truyền thống của dân tộc; kết
hợp hài hòa về lợi ích giữa cá nhân, tập thể và lợi ích của toàn xã hội, động viên
nhân dân trong công cuộc xây dựng xã hội mới. 1.2.
Bản chất của nhà nước XHCN
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là kiểu nhà nước mới có tính ưu việt về mặt bản chất được thể
hiện qua các phương diện sau:
- Về chính trị: nhà nước xã hội chủ nghĩa mang bản chất của giai cấp công nhân,
giai cấp có lợi ích phù hợp với lợi ích chung của quần ch甃Āng nhân dân lao động.
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là đại biểu cho ý chí chung của nhân dân lao động.
- Về kinh tế: Vấn đề chăm lo cho lợi ích của đại đa số nhân dân lao động trở thành
mục tiêu hàng đầu của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Bản chất của nhà nước xã hội
chủ nghĩa chịu sự quy định của cơ sở kinh tế của xã hội xã hội chủ nghĩa, đó là chế
độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất chủ yếu. Ví dụ, nhà nước xã hội chủ nghĩa
thực hiện các chính sách và luật pháp để bảo vệ quyền lao động, bao gồm quyền
công bằng trong việc nhận việc làm, tiền lương công bằng, giờ làm việc hợp lý,
điều kiện làm việc an toàn và bảo vệ các quyền lợi xã hội như bảo hiểm xã hội,
bảo hiểm y tế, và nghỉ phép.
- Về văn hóa, xã hội, nhà nước xã hội chủ nghĩa được xây dựng trên nền tảng lý
luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và những giá trị văn hóa tiên tiến, tiến bộ của nhân
loại, đồng thời mang bản sắc riêng của dân tộc. 1.3.
Mối quan hệ giữa dân chủ XHCN, nhà nước XHCN và biểu hiện
Dân chủ XHCN và nhà nước XHCN đều hướng đến mục tiêu xây dựng và phát triển một
xã hội công bằng, chủ động và bình đẳng. Mối quan hệ giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và
nhà nước xã hội chủ nghĩa là mối quan hệ không thể tách rời, bởi lẽ:
Thứ nhất, dân chủ xã hội chủ nghĩa là cơ sở, nền tảng cho việc xây dựng và hoạt động
của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nếu nền dân chủ xã hội chủ nghĩa kiểm soát một cách có
hiệu quả quyền lực của nhà nước, ngăn chặn được sự tha hóa của quyền lực nhà nước sẽ
thực hiện đ甃Āng mục tiêu hướng đến lợi ích của người dân. Ngược lại, quyền lực của nhân
dân sẽ bị biến thành quyền lực của một nhóm người nếu các nguyên tắc của nền dân chủ
xã hội chủ nghĩa bị vi phạm. Biểu hiện như, trong hệ thống chính trị của Việt Nam, dân
chủ xã hội chủ nghĩa được coi là cơ sở và nền tảng của quốc gia. Điều này được thể hiện
thông qua việc thi hành quyền tự quyết và tham gia của nhân dân trong các cấp ủy, hội
đồng nhân dân và các tổ chức đại diện khác. Các cơ chế dân chủ như bầu cử và kiểm soát
cán bộ được thực hiện để đảm bảo quyền lợi của nhân dân được đại diện và thể hiện.
Thứ hai, nhà nước xã hội chủ nghĩa trở thành công cụ quan trọng cho việc thực thi quyền
làm chủ của người dân. Thông qua hoạt động quản lý của nhà nước, các nguồn lực xã hội
được tập hợp, tổ chức và phát huy hướng đến lợi ích của nhân dân. Ngược lại, nếu nhà
nước xã hội chủ nghĩa đánh mất bản chất của mình sẽ tác động tiêu cực đến nền dân chủ
xã hội chủ nghĩa, sẽ dễ d n tới vệc xâm phạm quyền làm chủ của người dân, d n tới
chuyên chế, độc tài, thủ tiêu nền dân chủ hoặc dân chủ chỉ còn là hình thức. Biểu hiện
như, Nhà nước xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam hỗ trợ công dân thực hiện quyền kiểm soát
và giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước và cán bộ. Điều này được thể hiện qua các
cơ chế như phản ánh, khiếu nại, tố cáo và kiểm tra công khai. Công dân có quyền tham
gia vào việc giám sát và đảm bảo tính minh bạch, trung thực và hiệu quả của hoạt động của nhà nước.
Dân chủ XHCN yêu cầu sự tham gia của tất cả các thành viên trong xã hội và đặt quyền
lực vào tay nhân dân. Nhà nước XHCN đại diện cho lợi ích chung của các tầng lớp lao
động và nhân dân, và nhiệm vụ là bảo vệ và đảm bảo quyền lợi của nhân dân. Vì vậy, mối
quan hệ giữa dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa là mối quan hệ không thể tách rời.
2. Bằng những dẫn chứng cụ thể, hãy chỉ ra những thành tựu và hạn chế quyền
làm chủ của người dân hiện nay. Là sinh viên đại học UEH bạn cần làm gì để
phát huy quyền làm chủ của sinh viên và người dân nói chung.
“Quyền làm chủ của nhân dân” là quyền mà nhân dân được làm chủ chính quyền nhà
nước, quyền tham gia vào các công việc của nhà nước, quyết định các vấn đề trọng đại
của đất nước, nhân dân làm chủ vận mệnh của bản thân, làm chủ vận mệnh của đất nước. 2.1.
Thành tựu quyền làm chủ của nhân dân hiện nay
Thứ nhất, sự phát triển về công nghệ thông tin và mạng internet đã gi甃Āp người dân có thể
thực hiện quyền làm chủ của mình khi có thể truy cập, nắm bắt thông tin về nhà nước và
chính phủ nhanh chóng, mở ra cánh cửa cho người dân có thể tiếp cận tin tức, kiến thức,
và dữ liệu…Người dân có thể chia sẻ quan điểm và ý kiến của mình trên các nền tảng
trực tuyến, nâng cao khả năng tương tác và tham gia của mọi người. Tính đến năm 2017,
Việt Nam đã có 64 triệu người dùng internet, chiếm 67% dân số cả nước. Với con số này,
Việt Nam là quốc gia có lượng người dùng internet cao thứ 12 trên toàn thế giới và đứng
thứ 6 trong tổng số 35 quốc gia/vùng lãnh thổ khu vực châu Á.
Thứ hai, Việt Nam đã đạt được thành tựu đáng kể trong việc xóa đói giảm nghèo trong
việc tăng cường quyền làm chủ của người dân. Đảng và Nhà nước luôn phấn đấu hỗ trợ
kịp thời những hoàn cảnh khó khăn tiến tới xóa đói giảm nghèo ở từng khu vực. Ví dụ
như, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững 2021-2025 theo chuẩn nghèo
đa chiều duy trì mức giảm 1,0 - 1,5%/năm. Nhờ các biện pháp như cung cấp trợ cấp tiền
mặt, hỗ trợ nghề nghiệp và tạo việc làm, cung cấp dịch vụ y tế và giáo dục,…
Thứ ba, nhân dân có quyền quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước thông qua
trưng cầu ý dân (theo Luật Trưng cầu ý dân) và trực tiếp quyết định nhiều vấn đề liên
quan đến đời sống của nhân dân. Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam được tổ chức
thông qua bầu cử dân chủ, nhận sự ủy quyền có điều kiện của nhân dân, thực thi quyền
lực nhà nước của nhân dân. Đây là hình thức kiểm soát quyền lực nhà nước quan trọng
nhất; bởi vì, bầu cử những người vào cơ quan quyền lực nhà nước liên quan đến quyền
dân chủ của nhân dân và quyền lãnh đạo của Đảng. 2.2.
Hạn chế quyền làm chủ của nhân dân hiện nay
Thứ nhất, xuất hiện nhiều vụ việc tiêu cực, biến tướng lấy danh nghĩa vì lợi ích của nhân
dân thực hiện hành vi tham nhũng, ảnh hưởng đến lợi ích của người dân. Ví dụ như, Ông
Nguyễn Nhật Cảm (cựu Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hà Nội- CDC Hà Nội)
bị TAND TP Hà Nội tuyên phạt 10 năm tù vào ngày 12/12/2020 vì phạm tội “Vi phạm
quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” liên quan đến việc nâng khống giá máy xét nghiệm.
Thứ hai, việc tổ chức để quần ch甃Āng tham gia góp ý xây dựng Đảng, đóng góp ý kiến cho
cán bộ, đảng viên ở nhiều nơi còn mang tính hình thức. Ví dụ như, trong một số tổ chức
cơ sở, cuộc họp thông tin và góp ý v n được tổ chức theo hình thức chỉ thông báo hoặc
lắng nghe ý kiến một chiều từ cán bộ lãnh đạo, chứ không tạo cơ hội thật sự cho quần
ch甃Āng tham gia bày tỏ quan điểm và đóng góp ý kiến.
Thứ ba, nhân dân trực tiếp giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua quyền
khiếu nại, tố cáo, kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền hoặc kiến nghị thông qua Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội để giải quyết đơn, thư, khiếu nại, tố
cáo nhưng số lượng được giải quyết còn thấp. 2.3.
Giải pháp để phát huy quyền làm chủ của sinh viên và người dân
Là một sinh viên của đại học UEH, tôi nhận thấy rằng quyền làm chủ của nhân dân thực
sự quan trọng , vì vậy, việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân cần được thực sự quan
tâm và đảm bảo thực hiện qua những giải pháp như:
Thứ nhất, tăng cường giáo dục: đảm bảo mọi người có quyền tiếp cận một hệ thống giáo
dục chất lượng và công bằng. Hình thức giáo dục nên khuyến khích sự tư duy phản biện,
kỹ năng lãnh đạo và khả năng tham gia vào quyết định ở cấp trường học. Bởi lẽ, hình
thức giáo dục nâng cao sẽ gi甃Āp sinh viên và người dân hiểu về quyền và trách nhiệm công
dân, cùng với những nguyên tắc căn bản pháp luật.
Thứ hai, khuyến khích tham gia các hoạt động xã hội: cần tạo ra một môi trường thuận
lợi để mọi người có thể tham gia vào các hoạt động chính trị và xã hội. Khi tham gia vào
các hoạt động xã hội như các chương trình hội thảo, các cuộc họp cộng đồng… sinh viên
và người dân sẽ có thể mở rộng nguồn tiếp nhận thông tin về cộng đồng cũng như đảm
bảo mọi người có thể thể hiện quan điểm và tham gia vào việc đưa ra quyết định
Thứ ba, xây dựng một nền kinh tế công bằng và phát triển: Một nền kinh tế công bằng và
phát triển là một yếu tố quan trọng để đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân. Nền kinh tế
nên tạo ra cơ hội công bằng cho mọi người tham gia và đảm bảo sự phát triển bền vững,
từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự tham gia chính trị.
3. Quan điểm chung về nhà nước pháp quyền và đặc điểm của nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam ? Là sinh viên đại học UEH bạn cần làm gì để góp
phần xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. 3.1.
Quan điểm chung về nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
Theo quan niệm chung, nhà nước pháp quyền là nhà nước thượng tôn pháp luật, nhà nước
hướng tới những vấn đề về ph甃Āc lợi cho mọi người, tạo điều kiện cho cá nhân được tự do,
bình đẳng, phát huy hết năng lực của chính mình. Trong hoạt động của nhà nước pháp
quyền, các cơ quan của nhà nước được phân quyền rõ ràng và được mọi người chấp nhận
trên nguyên tắc bình đẳng của các thế lực, giai cấp và tầng lớp trong xã hội. Nhà nước
pháp quyền là hình thức nhà nước tiến bộ, hợp lí, khoa học trong việc thực hành dân chủ,
trong việc tổ chức, vận hành của bộ máy nhà nước.
Tóm lại, nhà nước pháp quyền được hiểu là nhà nước mà ở đó, tất cả mọi công dân đều
được giáo dục pháp luật và phải hiểu biết pháp luật, tuân thủ pháp luật, pháp luật phải
đảm bảo tính nghiêm minh; trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, phải có sự kiểm
soát l n nhau, tất cả vì mục tiêu phục vụ nhân dân. 3.2.
Đặc điểm của nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
Thứ nhất, xây dựng nhà nước do nhân dân lao động làm chủ, đó là Nhà nước của dân, do dân, vì dân.
Thứ hai, Nhà nước được tổ chức và hoạt động dựa trên cơ sở của Hiến pháp và pháp luật.
Trong tất cả các hoạt động của xã hội, pháp luật được đặt ở vị trí tối thượng để điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Thứ ba, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rõ ràng, có cơ chế phối hợp
nhịp nhàng và kiểm soát giữa các cơ quan: lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Thứ tư, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam phải do Đảng Cộng sản Việt
Nam lãnh đạo, phù hợp với điều 4 Hiến pháp năm 2013. Hoạt động của Nhà nước được
giám sát bởi nhân dân với phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”
thông qua các tổ chức, các cá nhân được nhân dân ủy nhiệm.
Thứ năm, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tôn trọng quyền con người,
coi con người là chủ thể, là trung tâm của sự phát triển. Quyền dân chủ của nhân dân
được thực hành một cách rộng rãi; “nhân dân có quyền bầu và bãi miễn những đại biểu
không xứng đáng”; đồng thời tăng cường thực hiện sự nghiêm minh của pháp luật.
Thứ sáu, tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập trung dân chủ,
có sự phân công, phân cấp, phối hợp và kiểm soát l n nhau, nhưng bảo đảm quyền lực là
thống nhất và sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương. 3.3.
Trách nhiệm của sinh viên đại học UEH trong xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN ở Việt Nam
Là một sinh viên của đại học UEH, tôi nhận thức được trách nhiệm quan trọng của bản
thân mình trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Vì vậy, tôi tự
r甃Āt ra cho bản thân mình những bài học sau:
Thứ nhất, không ngừng cố gắng học tập và rèn luyện: là một sinh viên UEH, bản thân tôi
nói riêng và các bạn sinh viên nói chung cần nắm vững kiến thức về pháp luật và hệ
thống chính trị xã hội chủ nghĩa. Tôi nên chăm chỉ học tập, nắm bắt kiến thức cần thiết
qua các môn lý luận chính trị và rèn luyện kỹ năng phân tích, tư duy logic, và quản lý
thời gian để trở thành công dân có kiến thức và phẩm chất đạo đức cao.
Thứ hai, ý thức pháp luật: Là sinh viên, tôi cần tuân thủ các quy định pháp luật và hiểu rõ
về quyền và nghĩa vụ của công dân trong hệ thống pháp luật; nên tránh vi phạm pháp luật
và trở thành những người sống có trách nhiệm và tôn trọng pháp luật.
Thứ ba,tham gia hoạt động cộng đồng: Là sinh viên nên tham gia vào các hoạt động xã
hội, tình nguyện và các tổ chức văn hóa để thể hiện trách nhiệm của mình đối với cộng
đồng. Điều này có thể bao gồm việc tham gia các dự án giáo dục, hoạt động xây dựng
cộng đồng, quyên góp và hỗ trợ những người có hoàn cảnh khó khăn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tài liệu hướng d n ôn tập môn Chủ nghĩa xã hội khoa học (UEH-2023)
2. Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học (Bộ Giáo dục-Đào tạo 2021)
3. Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững 2021 – 2025 - Báo điện tử
Chính phủ: https://baochinhphu.vn/chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-giam-ngheo-ben-
vung-2021-2025-102220119152559183.htm