Đề cương môn Tư tưởng Hồ chí minh - trường đại học kinh tế- tài chính thành phố Hồ chí minh.

Tư Tưởng Hồ Chí Minh
Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân GVHD: Trần Thị Mai Thanh
Nhóm 5: Đinh Phương Thảo Nguyễn Quốc Anh Bùi Gia Giang Trần Thanh Khôi Nguyễn Quang Minh
1. Bản chất của giai cấp nhà nước (Đinh Phương Thảo)
Để đưa ra quan niệm của mình về nhà nước, bản chất của nhà
nước, HCM phải kế thừa tư tưởng của chủ nghĩa Mác lê nin về
vấn đề nhà nước từ nguồn gốc, bản chất đến chức năng, kiểu
nhà nước. Về Bản chất của nhà nước xhcn, cn Mác lê nin khẳng
định rằng nhà nước xhcn là mang bản chất của giai cấp công
nhân và nhà nước đó phải đặt dưới sự lãnh đạo của đội tiên
phong là Đảng cộng sản. Khi đề cập tới vấn đề bản chất của
nhà nước chúng ta biết rằng trong tư tưởng Hồ Chí Minh thì nhà
nước Việt Nam là nhà nước dân chủ. Nhưng tuyệt nhiên nó
không phải là nhà nước toàn dân. Hiểu theo nghĩa là nhà nước
phi giai cấp. Nhà nước ở đâu và bao giờ cũng mang bản chất
giai cấp nhất định. Nhà nước Việt Nam mới – Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa, theo quan điểm của Hồ Chí Minh, là một nhà nước mang bản chất giai cấp công nhân.
- Bản chất giai cấp công nhân của nhà nước Việt Nam được thể
hiện ở một số Phương diện sau
+ Thứ nhất: Một là, Đảng Cộng sản Việt Nam giữ vị trí và
vai trò cầm quyền. Lời nói đầu của bản Hiến pháp năm
1959 khẳng định: “Nhà nước của ta là Nhà nước dân chủ
nhân dân, dựa trên nền tảng liên minh công nông, do giai
cấp công nhân lãnh đạo”. Ngay trong quan điểm về nhà
nước dân chủ, nhà nước do nhân dân là người chủ nắm
chính quyền, Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh nòng cốt của
nhân dân là liên minh công – nông – trí, do giai cấp công
nhân mà đội tiên phong của nó là Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
+ Thứ 2: Hai là, bản chất giai cấp của Nhà nước Việt Nam
thể hiện ở tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong sự phát
triển đất nước. Đưa đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội và
chủ nghĩa cộng sản là mục tiêu cách mạng nhất quán của
Hồ Chí Minh. Việc giành lấy chính quyền, lập nên Nhà
nước Việt Nam mới, chính là để giai cấp công nhân và
nhân dân lao động có được một tổ chức mạnh mẽ nhằm
thực hiện mục tiêu nói trên.
+ Thứ 3: Ba là, bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước
thể hiện ở nguyên tắc tổ chức và hoạt động của nó là
nguyên tắc tập trung dân chủ. Hồ Chí Minh rất chú ý đến
cả hai mặt dân chủ và tập trung trong tổ chức và hoạt
động của tất cả bộ máy, cơ quan nhà nước.
- Trong Nhà nước Việt Nam, bản chất giai cấp công nhân thống
nhất với tính nhân dân và tính dân tộc. Trong tư tưởng của
Người về Nhà nước mới ở Việt Nam, bản chất giai cấp công
nhân của Nhà nước thống nhất với tính nhân dân và tính dân
tộc, thể hiện cụ thể như sau:
+ Một là, Nhà nước Việt Nam ra đời là kết quả của cuộc đấu
tranh lâu dài, gian khổ của rất nhiều thế hệ người Việt
Nam, của toàn thể dân tộc. Từ giữa thế kỷ XIX, khi đất
nước bị ngoại xâm, các tầng lớp nhân dân Việt Nam, hết
thế hệ này đến đến thế hệ khác đã không quản hy sinh,
xương máu chiến đấu cho độc lập, tự do của Tổ quốc. Từ
khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, trở thành lực lượng
lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của dân tộc, với chiến
lược đại đoàn kết đúng đắn, sức mạnh của toàn dân tộc
đã được tập hợp và phát huy cao độ, chiến thắng ngoại
xâm, giành lại độc lập, tự do, lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
+ Hai là, Nhà nước Việt Nam ngay từ khi ra đời đã xác định
rõ và luôn kiên trì, nhất quán mục tiêu vì quyền lợi của
nhân dân, lấy quyền lợi của dân tộc làm nền tảng.
+ Ba là, trong thực tế, Nhà nước mới ở Việt Nam đã đảm
đương nhiệm vụ mà toàn thể dân tộc giao phó là tổ chức
nhân dân tiến hành các cuộc kháng chiến để bảo vệ nền
độc lập, tự do của Tổ quốc, xây dựng một nước Việt Nam
hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh,
góp phần tích cực vào sự phát triển tiến bộ của thế giới.
Con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội và đi đến chủ
nghĩa cộng sản là con đường mà Hồ Chí Minh và Đảng ta
đã xác định, cũng là sự nghiệp của chính Nhà nước.
2. Nhà nước của dân (Nguyễn Quốc Anh)
- Nhà nước của dân: Quan điểm nhất quán và sâu sắc nhất về
Nhà nước của dân là mọi quyền lực của Nhà nước và trong xã
hội đều thuộc về nhân dân. Điều này được ghi trong Hiến pháp
đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946 và
sau đó tiếp tục được khẳng định trong Hiến pháp 1959. Điều
thứ nhất Hiến pháp 1946 ghi: “Nước Việt Nam là một nước dân
chủ cộng hòa. Tất cả quyền bình trong nước là của toàn thể
nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, tôn giáo".
- “Nhân dân có quyền bãi miễn các đại biểu mình đã bầu ra”.
Đây là điều thuộc về quyền dân chủ đại diện. “Nhân dân có
quyền phúc quyết về Hiến pháp và những việc quan hệ đến
vận mệnh quốc gia”. Điểu 4 Hiến pháp 1959 ghi: “Tất cả
quyền lực trong nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đều thuộc về
nhân dân. Nhân dân sử dụng quyền lực của mình thông qua
Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp do nhân dân bầu ra và
chịu trách nhiệm trước nhân dân”. Nhân dân có quyền làm chủ
về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, bầu ra Quốc hội - cơ quan
quyền lực nhà nước cao nhất, thể hiện quyền tối cao của nhân dân.
- Nhà nước của dân tức là quyền hạn trong tay dân và dân ủy
quyền cho các đại biểu của mình kể cả chức vụ Chủ tịch nước.
Khi nói về chức vụ Chủ tịch nước khi mình đang đảm nhiệm.
Hồ Chí Minh cho rằng “Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì
đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một
người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận.
Bao giờ đồng bào cho tôi lui, thì tôi rất vui lòng lui”.
- Như vậy nhà nước của dân là xác định vị thế của dân - dân là
chủ và nghĩa vụ của dân- dân làm chủ. Hồ Chí Minh thường
nhắc nhở dân bầu mình ra là để làm việc cho dân chứ không
phải để cậy thế với dân, vác mặt làm quan cách mạng, đè đầu
cưỡi cổ dân. Trong nhà nước của dân địa vị cao nhất là dân,
quyền lực của nhân dân được đặt ở vị trí tối thượng. Giá trị lớn
nhất từ thắng lợi Cách mạng Tháng Tám là từ đây quyền lực
nhà nước của toàn dân chứ không phải trong tay một bọn ít người.
- Ví dụ nhà nước của nhân dân: Những người làm việc trong cơ
quan điều hành nhà nước đề là những người do nhân dân bầu
cử, nên nhà nước chính là do nhân dân làm chủ và quyết định
mọi việc. Cụ thể là Quốc hội hiện là cơ quan cao nhất quyết
định mọi việc của đất nước và đại biểu đều là người đại diện của nhân dân.
3. Nhà nước do dân (Bùi Gia Giang )
- rong tư tưởng Hồ Chí Minh, nhà nước do nhân dân trước hết là
nhà nước do nhân dân lập nên sau thắng lợi của sự nghiệp
cách mạng của toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng
sản Việt Nam. Nhân dân “cử ra”, “tổ chức nên” nhà nước dựa
trên nền tảng pháp lý của một chế độ dân chủ và theo các
trình tự dân chủ với các quyền bầu cử, phúc quyết, v.v..
- Nhà nước do nhân dân còn có nghĩa “dân làm chủ”. Người
khẳng định rõ: “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là nước nhà do
nhân dân làm chủ”[ Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2011, t.9, tr.258.]. Nếu “dân là chủ” xác định vị
thế của nhân dân đối với quyền lực nhà nước, thì “dân làm
chủ” nhấn mạnh quyền lợi và nghĩa vụ của nhân dân với tư
cách là người chủ. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, “nhân
dân có quyền lợi làm chủ, thì phải có nghĩa vụ làm tròn bổn
phận công dân, giữ đúng đạo đức công dân”[ Hồ Chí Minh:
Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.9, tr.258.].
Nhân dân làm chủ thì phải tuân theo pháp luật của Nhà nước,
tuân theo kỷ luật lao động, giữ gìn trật tự chung, đóng góp
(nộp thuế) đúng kỳ, đúng số để xây dựng lợi ích chung, hăng
hái tham gia công việc chung, bảo vệ tài sản công cộng, bảo vệ Tổ quốc, v.v..
- Trong nhà nước do nhân dân làm chủ, nhà nước phải tạo mọi
điều kiện để nhân dân được thực thi những quyền mà Hiến
pháp và pháp luật đã quy định, hưởng dụng đầy đủ quyền lợi
và làm tròn nghĩa vụ làm chủ của mình. Người yêu cầu cán bộ,
đảng viên phải thật sự tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân.
- Nhà nước do nhân dân cần coi trọng việc giáo dục nhân dân,
đồng thời nhân dân cũng phải tự giác phấn đấu để có đủ năng
lực thực hiện quyền dân chủ của mình. Hồ Chí Minh nói:
“Chúng ta là những người lao động làm chủ nước nhà. Muốn
làm chủ được tốt, phải có năng lực làm chủ”[ Hồ Chí Minh:
Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.12, tr.527.].
Không chỉ tuyên bố quyền làm chủ của nhân dân, cũng không
chỉ đưa nhân dân tham gia công việc nhà nước, mà còn chuẩn
bị và động viên nhân dân chuẩn bị tốt năng lực làm chủ, quan
điểm đó thể hiện tư tưởng dân chủ triệt để của Hồ Chí Minh khi
nói về nhà nước do nhân dân. 4. Nhà nước vì dân
Nhà nước vì dân là gì?
Nhà nước vì dân là nhà nước sẽ thực hiện những công tác vì lợi ích
của nhân dân, để nhân dân có ăn, có mặc, có chỗ ở và học hành. Vì
trong các cuộc chiến tranh từ xưa thì nhân dân phải chịu cuộc sống
nghèo nàn, đô hộ và cướp bóc nên người dân không được sống bình
yên, cơm no, áo mặc và hạnh phúc. Chính vì vậy trong lịch sử thì
nhà nước được hình thành nhằm bảo vệ nhân dân và đáp ứng
những nhu cầu tối thiểu của người dân.
Nhân dân được hưởng đầy đủ vật chất và tinh thần trong đời sống
là nghĩa vụ của nhà nước. Nhà nước phải có những chính sách, định
hướng đề phục vụ nhân dân chứ không vì lợi ích nào khác.
Như vậy Nhà nước của dân, do dân, vì dân là một nhà nước văn
minh, dân chủ, nhà nước được thành lập vì lợi ích của người dân, do
nhân dân tổ chức và làm chủ.
Giải thích vì sao Nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân?
Nhà nước là một tổ chức quyền lực, nắm quyền điều hành đất nước
thông qua bộ máy chính trị. Nhà nước có quyền ban hành pháp
luật, mọi hoạt động trong xã hội đều phải được sự giám sát và điều chỉnh của Nhà nước.
Nhà nước ta là thành quả của cuộc Cách mạng tháng Tám năm
1945 do nhân dân ta tiến hành dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam, bộ máy Nhà nước ta do nhân dân bầu ra. (nhân dân bầu
ra đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp). Nhà nước hoạt
động vì lợi ích của nhân dân.
Nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân đã được quy định
tại Khoản 2 Điều 2 Hiến pháp năm 2013 như sau:
"Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ;
tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên
minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức."
Liên hệ thực tiễn nhà nước vì dân
Nhiệm vụ, chức năng của Nhà nước là quản lý và điều hành đất
nước. Nhà nước thực hiện nhiệm vụ của mình để phục vụ cho lợi ích
của dân tộc ta. Nhà nước luôn tạo điều kiện tốt nhất đề nhân dân
được phát triển kinh tế, đời sống, giáo dục, văn hoá mạnh mẽ,
những khu vực khó khăn có những chính sách được nhà nước ban
hành hỗ trợ người dân.
Thế nào là nhà nước của dân, vì dân?
Nhà nước của dân, vì dân là một nhà nước lấy lợi ích chính đáng
của nhân dân làm mục tiêu, tất cả đều vì lợi ích của dân, ngoài ra
không có bất cứ một lợi ích nào khác.
Nhân dân là người bầu lên hệ thống chính quyền của nhà nước, còn
những cán bộ trong nhà nước làm việc cho nhân dân. Vậy nên nhân
dân có quyền dân chủ trong việc bầu cử những người đại điện cho
mình làm việc trong cơ quan nhà nước. Những người được nhân bầu
ra thực chất là thực hiện những công việc quản lý nhà nước theo ý
chí của nhân dân. Chính vì vậy trong hoạt động nhà nước thì nhân
dân có quyền giám sát và kiểm tra hoạt động của nhà nước.
Để khẳng định Nhà nước là vì dân, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Mọi
đường lối, chính sách đều chỉ nhằm đưa lại quyền lợi cho dân, việc
gì có lợi cho dân dù nhỏ cũng cố gắng làm, việc gì có hại cho dân
dù nhỏ cũng cố gắng tránh". Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh
nhiệm vụ của Nhà nước: "Phải làm cho dân có ăn, phải làm cho dân
có mặc, phải làm cho dân có chỗ ở phải làm cho dân được học hành."
Nhân dân được hưởng đầy đủ vật chất và tinh thần trong đời sống
là nghĩa vụ của nhà nước. Nhà nước phải có những chính sách, định
hướng đề phục vụ nhân dân chứ không vì lợi ích nào khác.