Đề cương ôn tập môn lí luận dạy học | Đại học Sư Phạm Hà Nội

lOMoAR cPSD| 40420603
Đề cương ôn tập môn lí luận dạy học
Phần 1: Quá trình dạy học I,
khái quát về quá trình dạy học 1. khái niệm:
Quá trình dạy học là quá trình dưới sự tổ chức hướng dẫn của người giáo viên;
người học tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo, tự tổ chức điều khiển hoạt động
học của mình, nhằm thực hiện hiệu quả những nhiệm vụ dạy học.
Hoạt động học là hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều
khiển nhằm thu nhập, xử lý, biến đổi thông tin bên ngoài thành tri thức của bản thân
Hoạt động dạy là hoạt động mà người giáo viên là chủ thể, giữ vai trò chủ đạo
trong quá trình dạy học; với hoạt động có chức năng tổ chức, hướng dẫn, tạo
điều kiện thuận lợi cho hoạt động học của học sinh
2. Bản chất của quá trình dạy học
-Giáo viên tổ chức, hướng dẫn quá trình nhận thức, thực hành có tính độc đáo
của học sinh nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học.
-Hoạt động nhận thức: - đối tượng: tri thức kĩ năng, kĩ xảo được các nhà khoa học nghiên cứu
- được thực hiện theo phương pháp của các nhà khoa học
- kết quả: hình thành tri thức.
-Hoạt động thực hành: - đối tượng: các lý thuyết đã học.
- phương pháp: tuân thủ các nguyên tắc, nguyên lý.
- kết quả: phát triển kĩ năng, kĩ xảo. 3. Nhiệm vụ dạy học.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh phát triển trí tuệ, tư duy.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh hình thành tư tưởng, thế giới quan khoa học, những
phẩm chất đạo đức để phát triển nhân cách toàn diện. lOMoAR cPSD| 40420603
4. Động lực của quá trình dạy học.
- khái niệm: động lực của quá trình dạy học là kết quả của việc giải quyết các
mâu thuẫn vốn có của quá trình dạy học. Trong đó bản chất của mâu thuẫn cơ
bản chính là mâu thuẫn giữa yêu cầu, nhiệm vụ học tập do giáo viên đề ra với trình độ nhận thức.
- mâu thuẫn trở thành động lực khi: - học sinh hiểu rõ mâu thuẫn đó.
- nhiệm vụ đặt ra vừa sức với nhận thức (tương ứng với vùng giới hạn trên của
vùng phát triển trí tuệ gần nhất của HS mà họ có thể giải quyết được với sự nỗ
lực cao nhất về trí lực và thể lực)
- tiến hành theo tiến trình dạy học logic từ dễ đến khó.
5. Logic của quá trình dạy học.
Khái niệm: là sự phù hợp giữa nội dung dạy học với trình độ nhận thức của học sinh từ dễ đến khó.
Các khâu của quá trình dạy học:
- kích thích thái độ học tập tích cực của học sinh.
- tổ chức điều khiển học sinh chiếm lĩnh tri thức mới
- tổ chức điều khiển học sinh củng cố tri thức, rèn luyện hình thành kỹ năng, kỹ xảo.
- tổ chức, điều khiển việc kiểm tra đánh giá HS.
6. Quy luật cơ bản của QTDH.
- Phản ánh mối quan hệ chủ yếu, tất yếu và bền vững giữa các thành tố trong
cấutrúc của quá trình dạy học. - Các quy luật(5):
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa môi trường xã
hội với các thành tố của quá trình dạy học. ⮚ Quy luật về mối quan hệ
thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa dạy học và giáo dục. lOMoAR cPSD| 40420603 ⮚ Q
uy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa dạy học và sự phát triển trí tuệ.
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa mục đích, nội dung,
phương pháp, phương tiện của quá trình dạy học. 7. Nguyên tắc dạy học.
Nguyên tắc dạy học là những luận điểm cơ bản có tính quy luật của lí luận dạy
học, chỉ đạo toàn bộ tiến trình dạy và học nhằm thực hiện tốt mục đích, nhiệm vụ dạy học.
*Hệ thống các nguyên tắc dạy học ở trường phổ thông bao gồm:
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính khoa học và tính giáo dục;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn;
- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính tuần tự (tính kế thừa, đảm bảo mối liên hệ lô-gic);
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính cụ thể và tính trừu tượng;
- Nguyên tắc đảm bảo tính vững chắc của tri thức và sự phát triển năng lực nhận thức của học sinh;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa hoạt động dạy và hoạt động học trongquá trình dạy học;
- Nguyên tắc đảm bảo tính cảm xúc tích cực của dạy học;
- Nguyên tắc đảm bảo chuyển quá trình dạy học sang quá trình tự học. II. Mục tiêu dạy học.
- Mục tiêu dạy học là kết quả mong đợi từ phía người dạy về sự phát triển nhân
cách của người học sau khi kết thúc một giai đoạn hay một quá trình dạy học
- Chức năng: chức năng định hướng và chức năng kiểm tra- đánh giá
*Yêu cầu đối với mục tiêu dạy học
- Mô tả được các kết quả, khả năng được kỳ vọng hoặc mong muốn và nội dung
hay điều kiện, môi trường mà các khả năng đó được áp dụng. lOMoAR cPSD| 40420603
- Các mục tiêu phức hợp cần phải được xác định theo kiểu phân tích và đủ mức
cụ thể, rõ ràng đối với các hành vi, khả năng, kết quả học tập được kỳ vọng.
- Các mục tiêu phải xây dựng có tính phân hoá, phân tầng giữa các học sinh có
trình độ và năng lực khác nhau. lOMoAR cPSD| 40420603
- Mục tiêu có tính phát triển (tạo tiềm năng, tiềm lực), thể hiện các con đường
đitới chứ không chỉ là các điểm cuối cùng.
- Mục tiêu phải thực tế và chỉ bao gồm những gì được hiện thực hoá thành vốn
tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm ở học sinh trong lớp học.
- Phạm vi của các mục tiêu phải đủ rộng để chứa đựng tất cả các kết quả đầu ra
mà cơ sở giáo dục chịu trách nhiệm. - Mục tiêu phải đo lường được.
Phần 2. Lý thuyết học tập I. Thuyết hành vi. 1. Nội dung.
Thuyết hành vi ra đời vào năm 1913 ở Mỹ, gắn liền với tên tuổi của nhà sáng lập
J.B. Watson. Học tập là tác động qua lại giữa kích thích (Stimulus) và phản ứng
(Response). Trong dạy học, cần tạo ra những kích thích nhằm tạo ra hưng phấn,
dẫn đến các phản ứng học tập và qua đó thay đổi hànhvi. Vì vậy, quá trình học
tập được hiểu là quá trình thay đổi hành vi.
Dạy học cần tạo ra kích thích -> hưng phấn -> phản ứng học tập -> thay đổi hvi
*Các đặc điểm của cơ chế học tập theo thuyết hành vi như sau: -
Dạy học được định hướng theo hành vi đặc trưng có thể quan sát được.-
Các quá trình học tập phức tạp được chia thành một chuỗi các bước học tập đơn
giản, trong đó bao gồm các hành vi cụ thể. -
Giáo viên hỗ trợ và khuyến khích hành vi đúng đắn, tức là sắp xếp việc
học tậpsao cho học sinh đạt được hành vi mong muốn và sẽ được phản hồi trực
tiếp (khen thưởng và công nhận). -
Giáo viên thường xuyên điều chỉnh và giám sát quá trình học tập để kiểm
soáttiến độ học tập và điều chỉnh kịp thời những sai lầm.
2. Ưu điểm và hạn chế. *
Ưu điểm: học sinh có phản ứng tạo ra những hành vi học tập, và qua việc
luyện tập thường xuyên, dần thay đổi hành vi của mình. Như vậy, sự phát triển
của người học có thể lượng giá được theo mức độ người học có thể đưa những
hành vi mong đợi theo yêu cầu.
vvvHS phản ứng tạo ra hvi học tập -> thường xuyên -> dần thay đổi hvi
=> Sự phát triển của người học lượng giá đc bằng mức độ HS đưa hvi mong đợi theo yêu cầu.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 *
Hạn chế: - Thuyết hành vi chỉ chú ý đến các kích thích từ bên ngoài;
không quan tâm nhận thức bên trong. Do vậy, việc thiết kế bài học đôi khi đi
ngược với quá trình nhận thức tự nhiên đó; học sinh có thể bị áp đặt, học vì điểm.
- Việc chia quá trình học tập thành chuỗi các hành vi đơn giản chưa
tạo ra hiểu biết đầy đủ về các mối quan hệ tổng thể.
3. Ứng dụng của thuyết hành vi.
* Thuyết hành vi được vận dụng trong việc xác định mục tiêu bài học – Là các
hành vi HS có thể thực hiện được, quan sát được sau khi học bài đó.
* Ứng dụng của thuyết hành vi trong dạy học như sau:
- Xác định mục tiêu bài học dựa trên các hành vi quan sát được, lượng hoá
đượccủa học sinh sau bài học.
- Nhấn mạnh vai trò của việc giáo viên trong việc đặt câu hỏi, giao nhiệm
vụ;giám sát, cung cấp phản hồi và điều chỉnh quá trình học tập của học sinh.
- Rèn luyện kĩ năng của học sinh.
- Dạy học chương trình hóa, đặc biệt là dạy học qua mạng trên hệ thống quản líhọc tập (LMS). II. Thuyết nhận thức. 1. Nội dung.
Thuyết nhận thức (Cognitivism) ra đời vào những năm 1920 và phát triển mạnh
trong nửa sau của thế kỉ XX. * Đặc điểm: -
Các lý thuyết nhận thức nghiên cứu quá trình nhận thức bên trong với tư
cách là một quá trình xử lý thông tin. -
Quá trình nhận thức là quá trình có cấu trúc và có ảnh hưởng đến hành vi.
Con người tiếp thu các thông tin bên ngoài, xử lý và đánh giá chúng, từ đó
quyết định các hành vi ứng xử. -
Trung tâm của quá trình nhận thức là các hoạt động trí tuệ: nhận biết,
phân tíchvà hệ thống hóa các sự kiện và hiện tượng, nhớ lại những kiến thức đã
học, giải quyết các vấn đề và phát triển, hình thành các ý tưởng mới. -
Cấu trúc nhận thức của con người không phải bẩm sinh mà hình thành qua kinh nghiệm. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Mỗi người có cấu trúc nhận thức riêng. Vì vậy, muốn có sự thay đổi với
một người thì cần có tác động phù hợp nhằm thay đổi nhận thức của người đó. -
Con người có thể tự điều chỉnh quá trình nhận thức: tự đặt mục đích, xây
dựng kế hoạch và thực hiện. Trong đó có thể tự quan sát, tự đánh giá, tự hưng
phấn, không cần kích thích từ bên ngoài.
2. Ưu điểm và hạn chế a) Ưu điểm
Thuyết nhận thức nhấn mạnh ý nghĩa của các cấu trúc nhận thức đối với sự
học tập. Thuyết nhận thức thừa nhận tính khách quan của tri thức, nhưng cũng
nhấn mạnh vai trò của chủ thể nhận thức. b) Hạn chế -
Việc dạy học nhằm phát triển tư duy, giải quyết vấn đề cần nhiều thời
gian, chuẩn bị kĩ lưỡng và đòi hỏi cao ở năng lực của giáo viên. -
Cấu trúc quá trình tư duy không quan sát trực tiếp được nên những mô
hình dạy học nhằm tối ưu hoá quá trình nhận thức cũng chỉ mang tính giả thuyết.
3. Vận dụng thuyết nhận thức trong quá trình dạy học
Thuyết nhận thức khi được vận dụng trong dạy học dẫn đến các quan điểm dạy học sau: -
Mục đích của dạy học là tạo ra những khả năng để người học hiểu thế giới
khách quan (tự nhiên, xã hội, tư duy). Theo đó, bên cạnh kết quả học tập, giáo
viên cần chú trọng đến quá trình học tập - quá trình tư duy. -
Nhiệm vụ của giáo viên là tạo ra môi trường học tập thuận lợi, thường
xuyên, khuyến khích các quá trình tư duy; người học cần được tạo cơ hội hành
động và tư duy tích cực. Cần thiết kế nội dung cũng như các nhiệm vụ học tập
phù hợp với đặc điểm của hoạt động nhận thức của cá nhân học sinh. -
Giải quyết vấn đề có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát triển tư duy. Các quá
trình tư duy được thực hiện không chỉ thông qua các vấn đề nhỏ, đưa ra một
cách tuyến tính, mà thông qua các nội dung học tập phức hợp. -
Các phương pháp học tập có vai trò quan trọng trong quá trình học tập
của người học. Các phương pháp học tập bao gồm tất cả các cách thức làm việc
và tư duy mà người học sử dụng để tổ chức và thực hiện quá trình học tập của
mình một cách hiệu quả nhất. -
Cần có sự kết hợp thích hợp giữa những nội dung do giáo viên truyền đạt
và những nhiệm vụ tự lực chiếm lĩnh và vận dụng tri thức của người học. Ngày
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
nay thuyết nhận thức được thừa nhận và ứng dụng rộng rãi trong dạy học. Mục
tiêu phát triển khả năng nhận thức, đặc biệt là phát triển tư duy được ưu tiên
trong các bài học. Bài học cần được xây dựng theo cách mà thông tin mới được
suy ra từ kinh nghiệm và kiến thức trước đó, và sau đó tiến dần lên tư duy bậc cao. III. Thuyết kiến tạo. 1. Nội dung
Theo thuyết kiến tạo, các hoạt động học phải dựa vào tri thức đã học (tri thức
cũ) và vốn kinh nghiệm sống của các em. Việc học tập chính là một quá trình
thích ứng những khuôn mẫu đã có để hòa hợp được với những kinh nghiệm
mới. Khi học tập, trải nghiệm, mỗi người hình thành thế giới quan riêng của mình. * Đặc điểm
- Thuyết kiến tạo chú trọng sự tương tác giữa học sinh với nội dung học tập
(hấpdẫn, có tính thách thức) nhằm chiếm lĩnh kiến thức theo từng cá nhân. Chủ
thể nhận thức tự cấu trúc các kiến thức này vào hệ thống bên trong của mình;
tri thức của mỗi người có thể mang tính chủ quan.
- Dạy học định hướng các nội dung tích hợp, gắn liền với hiện thực cuộc sống
vànghề nghiệp của học sinh trong tương lai. Học không chỉ là khám phá mà
còn là giải thích, cấu trúc mới tri thức. Nội dung học tập luôn định hướng vào
học sinh (của học sinh, do học sinh, vì học sinh).
- Kiến thức, kĩ năng mới của học sinh dựa trên nền tảng kiến thức, kĩ năng cũ
cóliên quan. Mặt khác, những trải nghiệm, kiến thức mới làm biến đổi bản thân học sinh.
- Nội dung học tập được triển khai thông qua tương tác trong nhóm, tương tác
xã hội (kiến tạo xã hội – social constructivisum).
- Học tập dựa trên sự phát hiện và sửa chữa sai lầm của học sinh.
- Đánh giá hoạt động học không chỉ đánh giá kết quả học tập, mà còn đánh giá
cả quá trình đi tới kết quả đó. * Nguyên tắc -
Hoạt động học phải xuất phát từ những sự vật, hiện tượng gần gũi với học
sinh,gây hứng thú khiến các em phải tìm hiểu bản chất vấn đề. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Mục đích của việc học tập là mỗi cá nhân học sinh phải tự tìm ra được
bản chấtcủa sự vật, hiện tượng; không chỉ đơn thuần là việc ghi nhớ những câu
trả lời đúng, lặp lại nội dung người khác đã tìm ra. -
Quá trình chiếm lĩnh tri thức của học sinh tập trung vào các khái niệm cơ
bản, nền tảng, chứ không phải là các sự kiện rời rạc, riêng lẻ. -
Hoạt động học có sự tham gia của ngôn ngữ; ngôn ngữ mà chúng ta sử
dụng cóảnh hưởng đến việc tiếp nhận tri thức mới. -
Học là hoạt động suốt đời, cần có thời gian. Chìa khóa dẫn đến học tập có
hiệu quả là động lực. -
Các hoạt động thực hành là cần thiết cho việc học tập, đặc biệt ở trẻ nhỏ,
nhưng không phải là điều kiện đủ. Giáo viên cần cung cấp cho học sinh những
hoạt động tích hợp cả tư duy và hành động.
2. Ưu điểm và hạn chế *
Ưu điểm: Lý thuyết kiến tạo trong dạy học đi theo hướng tích cực hoá
nhận thức của học sinh, giúp các em tự tìm kiếm, phát hiện, khám phá ra vấn đề
và giải quyết các vấn đề đó trong quá trình dạy học. Như vậy, học sinh chiếm
lĩnh tri thức thông qua các hoạt động mà ở đó giáo viên có vai trò tổ chức, định hướng. *
Hạn chế: -Dạy học theo thuyết kiến tạo đòi hỏi thời gian lớn, yêu cầu cao
về năng lực giáo viên và phụ thuộc vào tính tích cực, tự lực của học sinh.
- Có một số quan điểm cực đoan: phủ định hoàn toàn sự tồn tại của tri thức
khách quan; người học phải tự mình kiến tạo tri thức; đòi hỏi nội dung học tập
luôn phải hấp dẫn với học sinh; tuyệt đối hoá vai trò của việc trao đổi, tranh
luận trong nhóm mà ít chú trọng đến hoạt động tự lực cá nhân.
3. Ứng dụng vào quá trình dạy học
Thuyết kiến tạo được chú ý trong những năm gần đây, thách thức một cách cơ
bản tư duy truyền thống về dạy học. Không phải người dạy, mà là người học
trong sự tương tác với nội dung học tập là trung tâm của quá trình dạy học.
Nhiều quan điểm dạy học mới bắt nguồn từ thuyết kiến tạo: học tập khám phá,
học tập tự điều chỉnh, học theo tình huống, học theo nhóm, học qua sai lầm.
Phần 3. Dạy học định hướng phát triển năng lực
1. Phẩm chất, năng lực học sinh.
Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người;
cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
Theo Chương trình GDPT 2018, “năng lực là thuộc tính cá nhân được hình
thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con
người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác
như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất
định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể” Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
2. yêu cầu cần đạt được về phần chất và năng lực theo chương trình GDPT 2018
a, Chương trình GDPT 2018 hình thành và phát triển cho học sinh những
phẩm chất chủ yếu sau: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, và trách
nhiệm. Phẩm chất của người học được hình thành và phát triển bằng hai con
đường: thông qua nội dung kiến thức một số môn học và thông qua phương pháp giáo dục.
b, Chương trình GDPT 2018 hình thành, phát triển ở học sinh những năng lực cốt lõi sau: -
Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các
môn học và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và
hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. -
Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua
một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực
tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực
thẩm mĩ, năng lực thể chất.
3. Dạy học phát triển phẩm chất và năng lực.
3.1 Quan niệm về dạy học phát triển năng lực
Dạy học phát triển năng lực là sự “tích lũy” dần dần các biểu hiện, yếu tố của
năng lực người học để chuyển hóa và góp phần hình thành, phát triển nhân cách
Quá trình hình thành và phát triển năng lực học sinh chịu sự chi phối của các yếu tố chủ yếu sau:
● Các yếu tố bẩm sinh di truyền( không do yếu tố này quyết định)
● Hoàn cảnh sống (không có vai trò quyết định)
● Giáo dục (giữ vai trò chủ đạo)
● Tự học tập và rèn luyện (có vai trò quyết định)
3.2 Đặc điểm dạy học phát triển năng lực.
a) Nội dung dạy học: cơ bản, thiết thực, hiện đại
b) Tính tích cực của người học khi tham gia vào hoạt động học tập
c. Tăng cường những hoạt động thực hành, trải nghiệm cho HS
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
d. Tăng cường dạy học, giáo dục tích hợp
e. Tăng cường dạy học, giáo dục phân hóa
ĐỀ CƯƠNG MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC
Phần 1: Quá trình dạy học I,
khái quát về quá trình dạy học 1. khái niệm:
Quá trình dạy học là quá trình dưới sự tổ chức hướng dẫn của người giáo viên;
người học tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo, tự tổ chức điều khiển hoạt động
học của mình, nhằm thực hiện hiệu quả những nhiệm vụ dạy học.
Hoạt động học là hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều
khiển nhằm thu nhập, xử lý, biến đổi thông tin bên ngoài thành tri thức của bản thân
Hoạt động dạy là hoạt động mà người giáo viên là chủ thể, giữ vai trò chủ đạo
trong quá trình dạy học; với hoạt động có chức năng tổ chức, hướng dẫn, tạo
điều kiện thuận lợi cho hoạt động học của học sinh
2. Bản chất của quá trình dạy học
-Giáo viên tổ chức, hướng dẫn quá trình nhận thức, thực hành có tính độc đáo
của học sinh nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học.
-Hoạt động nhận thức: - đối tượng: tri thức kĩ năng, kĩ xảo được các nhà khoa học nghiên cứu
- được thực hiện theo phương pháp của các nhà khoa học
- kết quả: hình thành tri thức.
-Hoạt động thực hành: - đối tượng: các lý thuyết đã học.
- phương pháp: tuân thủ các nguyên tắc, nguyên lý.
- kết quả: phát triển kĩ năng, kĩ xảo. 3. Nhiệm vụ dạy học.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh phát triển trí tuệ, tư duy.
- Tổ chức, hỗ trợ học sinh hình thành tư tưởng, thế giới quan khoa học, những
phẩm chất đạo đức để phát triển nhân cách toàn diện. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
4. Động lực của quá trình dạy học.
- khái niệm: động lực của quá trình dạy học là kết quả của việc giải quyết các
mâu thuẫn vốn có của quá trình dạy học. Trong đó bản chất của mâu thuẫn cơ
bản chính là mâu thuẫn giữa yêu cầu, nhiệm vụ học tập do giáo viên đề ra với trình độ nhận thức.
- mâu thuẫn trở thành động lực khi: - học sinh hiểu rõ mâu thuẫn đó.
- nhiệm vụ đặt ra vừa sức với nhận thức (tương ứng với vùng giới hạn trên của
vùng phát triển trí tuệ gần nhất của HS mà họ có thể giải quyết được với sự nỗ
lực cao nhất về trí lực và thể lực)
- tiến hành theo tiến trình dạy học logic từ dễ đến khó.
5. Logic của quá trình dạy học.
Khái niệm: là sự phù hợp giữa nội dung dạy học với trình độ nhận thức của học sinh từ dễ đến khó.
Các khâu của quá trình dạy học:
- kích thích thái độ học tập tích cực của học sinh.
- tổ chức điều khiển học sinh chiếm lĩnh tri thức mới
- tổ chức điều khiển học sinh củng cố tri thức, rèn luyện hình thành kỹ năng, kỹ xảo.
- tổ chức, điều khiển việc kiểm tra đánh giá HS.
6. Quy luật cơ bản của QTDH.
- Phản ánh mối quan hệ chủ yếu, tất yếu và bền vững giữa các thành tố trong
cấutrúc của quá trình dạy học. - Các quy luật(5):
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa môi trường xã
hội với các thành tố của quá trình dạy học. ⮚ Quy luật về mối quan hệ
thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa dạy học và giáo dục. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa dạy học và sự phát triển trí tuệ.
⮚ Quy luật về mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa mục đích, nội dung,
phương pháp, phương tiện của quá trình dạy học. 7. Nguyên tắc dạy học.
Nguyên tắc dạy học là những luận điểm cơ bản có tính quy luật của lí luận dạy
học, chỉ đạo toàn bộ tiến trình dạy và học nhằm thực hiện tốt mục đích, nhiệm vụ dạy học.
*Hệ thống các nguyên tắc dạy học ở trường phổ thông bao gồm:
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính khoa học và tính giáo dục;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn;
- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính tuần tự (tính kế thừa, đảm bảo mối liên hệ lô-gic);
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính cụ thể và tính trừu tượng;
- Nguyên tắc đảm bảo tính vững chắc của tri thức và sự phát triển năng lực nhận thức của học sinh;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng;
- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa hoạt động dạy và hoạt động học trongquá trình dạy học;
- Nguyên tắc đảm bảo tính cảm xúc tích cực của dạy học;
- Nguyên tắc đảm bảo chuyển quá trình dạy học sang quá trình tự học. II. Mục tiêu dạy học.
- Mục tiêu dạy học là kết quả mong đợi từ phía người dạy về sự phát triển nhân
cách của người học sau khi kết thúc một giai đoạn hay một quá trình dạy học
- Chức năng: chức năng định hướng và chức năng kiểm tra- đánh giá
*Yêu cầu đối với mục tiêu dạy học
- Mô tả được các kết quả, khả năng được kỳ vọng hoặc mong muốn và nội dung
hay điều kiện, môi trường mà các khả năng đó được áp dụng.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
- Các mục tiêu phức hợp cần phải được xác định theo kiểu phân tích và đủ mức
cụ thể, rõ ràng đối với các hành vi, khả năng, kết quả học tập được kỳ vọng.
- Các mục tiêu phải xây dựng có tính phân hoá, phân tầng giữa các học sinh có
trình độ và năng lực khác nhau.
- Mục tiêu có tính phát triển (tạo tiềm năng, tiềm lực), thể hiện các con đường
đitới chứ không chỉ là các điểm cuối cùng.
- Mục tiêu phải thực tế và chỉ bao gồm những gì được hiện thực hoá thành vốn
tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm ở học sinh trong lớp học.
- Phạm vi của các mục tiêu phải đủ rộng để chứa đựng tất cả các kết quả đầu ra
mà cơ sở giáo dục chịu trách nhiệm. - Mục tiêu phải đo lường được.
Phần 2. Lý thuyết học tập I. Thuyết hành vi. 1. Nội dung.
Thuyết hành vi ra đời vào năm 1913 ở Mỹ, gắn liền với tên tuổi của nhà sáng lập
J.B. Watson. Học tập là tác động qua lại giữa kích thích (Stimulus) và phản ứng
(Response). Trong dạy học, cần tạo ra những kích thích nhằm tạo ra hưng phấn,
dẫn đến các phản ứng học tập và qua đó thay đổi hànhvi. Vì vậy, quá trình học
tập được hiểu là quá trình thay đổi hành vi.
Dạy học cần tạo ra kích thích -> hưng phấn -> phản ứng học tập -> thay đổi hvi
*Các đặc điểm của cơ chế học tập theo thuyết hành vi như sau: -
Dạy học được định hướng theo hành vi đặc trưng có thể quan sát được.-
Các quá trình học tập phức tạp được chia thành một chuỗi các bước học tập đơn
giản, trong đó bao gồm các hành vi cụ thể. -
Giáo viên hỗ trợ và khuyến khích hành vi đúng đắn, tức là sắp xếp việc
học tậpsao cho học sinh đạt được hành vi mong muốn và sẽ được phản hồi trực
tiếp (khen thưởng và công nhận). -
Giáo viên thường xuyên điều chỉnh và giám sát quá trình học tập để kiểm
soáttiến độ học tập và điều chỉnh kịp thời những sai lầm.
2. Ưu điểm và hạn chế. *
Ưu điểm: học sinh có phản ứng tạo ra những hành vi học tập, và qua việc
luyện tập thường xuyên, dần thay đổi hành vi của mình. Như vậy, sự phát triển
của người học có thể lượng giá được theo mức độ người học có thể đưa những
hành vi mong đợi theo yêu cầu. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
vvvHS phản ứng tạo ra hvi học tập -> thường xuyên -> dần thay đổi hvi
=> Sự phát triển của người học lượng giá đc bằng mức độ HS đưa hvi mong đợi theo yêu cầu. *
Hạn chế: - Thuyết hành vi chỉ chú ý đến các kích thích từ bên ngoài;
không quan tâm nhận thức bên trong. Do vậy, việc thiết kế bài học đôi khi đi
ngược với quá trình nhận thức tự nhiên đó; học sinh có thể bị áp đặt, học vì điểm.
- Việc chia quá trình học tập thành chuỗi các hành vi đơn giản chưa
tạo ra hiểu biết đầy đủ về các mối quan hệ tổng thể.
3. Ứng dụng của thuyết hành vi.
* Thuyết hành vi được vận dụng trong việc xác định mục tiêu bài học – Là các
hành vi HS có thể thực hiện được, quan sát được sau khi học bài đó.
* Ứng dụng của thuyết hành vi trong dạy học như sau:
- Xác định mục tiêu bài học dựa trên các hành vi quan sát được, lượng hoá
đượccủa học sinh sau bài học.
- Nhấn mạnh vai trò của việc giáo viên trong việc đặt câu hỏi, giao nhiệm
vụ;giám sát, cung cấp phản hồi và điều chỉnh quá trình học tập của học sinh.
- Rèn luyện kĩ năng của học sinh.
- Dạy học chương trình hóa, đặc biệt là dạy học qua mạng trên hệ thống quản líhọc tập (LMS). II. Thuyết nhận thức. 1. Nội dung.
Thuyết nhận thức (Cognitivism) ra đời vào những năm 1920 và phát triển mạnh
trong nửa sau của thế kỉ XX. * Đặc điểm: -
Các lý thuyết nhận thức nghiên cứu quá trình nhận thức bên trong với tư
cách là một quá trình xử lý thông tin. -
Quá trình nhận thức là quá trình có cấu trúc và có ảnh hưởng đến hành vi.
Con người tiếp thu các thông tin bên ngoài, xử lý và đánh giá chúng, từ đó
quyết định các hành vi ứng xử.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Trung tâm của quá trình nhận thức là các hoạt động trí tuệ: nhận biết,
phân tíchvà hệ thống hóa các sự kiện và hiện tượng, nhớ lại những kiến thức đã
học, giải quyết các vấn đề và phát triển, hình thành các ý tưởng mới. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Cấu trúc nhận thức của con người không phải bẩm sinh mà hình thành qua kinh nghiệm. -
Mỗi người có cấu trúc nhận thức riêng. Vì vậy, muốn có sự thay đổi với
một người thì cần có tác động phù hợp nhằm thay đổi nhận thức của người đó. -
Con người có thể tự điều chỉnh quá trình nhận thức: tự đặt mục đích, xây
dựng kế hoạch và thực hiện. Trong đó có thể tự quan sát, tự đánh giá, tự hưng
phấn, không cần kích thích từ bên ngoài.
2. Ưu điểm và hạn chế a) Ưu điểm
Thuyết nhận thức nhấn mạnh ý nghĩa của các cấu trúc nhận thức đối với sự
học tập. Thuyết nhận thức thừa nhận tính khách quan của tri thức, nhưng cũng
nhấn mạnh vai trò của chủ thể nhận thức. b) Hạn chế -
Việc dạy học nhằm phát triển tư duy, giải quyết vấn đề cần nhiều thời
gian, chuẩn bị kĩ lưỡng và đòi hỏi cao ở năng lực của giáo viên. -
Cấu trúc quá trình tư duy không quan sát trực tiếp được nên những mô
hình dạy học nhằm tối ưu hoá quá trình nhận thức cũng chỉ mang tính giả thuyết.
3. Vận dụng thuyết nhận thức trong quá trình dạy học
Thuyết nhận thức khi được vận dụng trong dạy học dẫn đến các quan điểm dạy học sau: -
Mục đích của dạy học là tạo ra những khả năng để người học hiểu thế giới
khách quan (tự nhiên, xã hội, tư duy). Theo đó, bên cạnh kết quả học tập, giáo
viên cần chú trọng đến quá trình học tập - quá trình tư duy. -
Nhiệm vụ của giáo viên là tạo ra môi trường học tập thuận lợi, thường
xuyên, khuyến khích các quá trình tư duy; người học cần được tạo cơ hội hành
động và tư duy tích cực. Cần thiết kế nội dung cũng như các nhiệm vụ học tập
phù hợp với đặc điểm của hoạt động nhận thức của cá nhân học sinh. -
Giải quyết vấn đề có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát triển tư duy. Các quá
trình tư duy được thực hiện không chỉ thông qua các vấn đề nhỏ, đưa ra một
cách tuyến tính, mà thông qua các nội dung học tập phức hợp. -
Các phương pháp học tập có vai trò quan trọng trong quá trình học tập
của người học. Các phương pháp học tập bao gồm tất cả các cách thức làm việc
và tư duy mà người học sử dụng để tổ chức và thực hiện quá trình học tập của
mình một cách hiệu quả nhất. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Cần có sự kết hợp thích hợp giữa những nội dung do giáo viên truyền đạt
và những nhiệm vụ tự lực chiếm lĩnh và vận dụng tri thức của người học. Ngày
nay thuyết nhận thức được thừa nhận và ứng dụng rộng rãi trong dạy học. Mục
tiêu phát triển khả năng nhận thức, đặc biệt là phát triển tư duy được ưu tiên
trong các bài học. Bài học cần được xây dựng theo cách mà thông tin mới được
suy ra từ kinh nghiệm và kiến thức trước đó, và sau đó tiến dần lên tư duy bậc cao. III. Thuyết kiến tạo. 1. Nội dung
Theo thuyết kiến tạo, các hoạt động học phải dựa vào tri thức đã học (tri thức
cũ) và vốn kinh nghiệm sống của các em. Việc học tập chính là một quá trình
thích ứng những khuôn mẫu đã có để hòa hợp được với những kinh nghiệm
mới. Khi học tập, trải nghiệm, mỗi người hình thành thế giới quan riêng của mình. * Đặc điểm
- Thuyết kiến tạo chú trọng sự tương tác giữa học sinh với nội dung học tập
(hấpdẫn, có tính thách thức) nhằm chiếm lĩnh kiến thức theo từng cá nhân. Chủ
thể nhận thức tự cấu trúc các kiến thức này vào hệ thống bên trong của mình;
tri thức của mỗi người có thể mang tính chủ quan.
- Dạy học định hướng các nội dung tích hợp, gắn liền với hiện thực cuộc sống
vànghề nghiệp của học sinh trong tương lai. Học không chỉ là khám phá mà
còn là giải thích, cấu trúc mới tri thức. Nội dung học tập luôn định hướng vào
học sinh (của học sinh, do học sinh, vì học sinh).
- Kiến thức, kĩ năng mới của học sinh dựa trên nền tảng kiến thức, kĩ năng cũ
cóliên quan. Mặt khác, những trải nghiệm, kiến thức mới làm biến đổi bản thân học sinh.
- Nội dung học tập được triển khai thông qua tương tác trong nhóm, tương tác
xã hội (kiến tạo xã hội – social constructivisum).
- Học tập dựa trên sự phát hiện và sửa chữa sai lầm của học sinh.
- Đánh giá hoạt động học không chỉ đánh giá kết quả học tập, mà còn đánh giá
cả quá trình đi tới kết quả đó. * Nguyên tắc -
Hoạt động học phải xuất phát từ những sự vật, hiện tượng gần gũi với học
sinh,gây hứng thú khiến các em phải tìm hiểu bản chất vấn đề. Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603 -
Mục đích của việc học tập là mỗi cá nhân học sinh phải tự tìm ra được
bản chấtcủa sự vật, hiện tượng; không chỉ đơn thuần là việc ghi nhớ những câu
trả lời đúng, lặp lại nội dung người khác đã tìm ra. -
Quá trình chiếm lĩnh tri thức của học sinh tập trung vào các khái niệm cơ
bản, nền tảng, chứ không phải là các sự kiện rời rạc, riêng lẻ. -
Hoạt động học có sự tham gia của ngôn ngữ; ngôn ngữ mà chúng ta sử
dụng cóảnh hưởng đến việc tiếp nhận tri thức mới. -
Học là hoạt động suốt đời, cần có thời gian. Chìa khóa dẫn đến học tập có
hiệu quả là động lực. -
Các hoạt động thực hành là cần thiết cho việc học tập, đặc biệt ở trẻ nhỏ,
nhưng không phải là điều kiện đủ. Giáo viên cần cung cấp cho học sinh những
hoạt động tích hợp cả tư duy và hành động.
2. Ưu điểm và hạn chế *
Ưu điểm: Lý thuyết kiến tạo trong dạy học đi theo hướng tích cực hoá
nhận thức của học sinh, giúp các em tự tìm kiếm, phát hiện, khám phá ra vấn đề
và giải quyết các vấn đề đó trong quá trình dạy học. Như vậy, học sinh chiếm
lĩnh tri thức thông qua các hoạt động mà ở đó giáo viên có vai trò tổ chức, định hướng. *
Hạn chế: -Dạy học theo thuyết kiến tạo đòi hỏi thời gian lớn, yêu cầu cao
về năng lực giáo viên và phụ thuộc vào tính tích cực, tự lực của học sinh.
- Có một số quan điểm cực đoan: phủ định hoàn toàn sự tồn tại của tri thức
khách quan; người học phải tự mình kiến tạo tri thức; đòi hỏi nội dung học tập
luôn phải hấp dẫn với học sinh; tuyệt đối hoá vai trò của việc trao đổi, tranh
luận trong nhóm mà ít chú trọng đến hoạt động tự lực cá nhân.
3. Ứng dụng vào quá trình dạy học
Thuyết kiến tạo được chú ý trong những năm gần đây, thách thức một cách cơ
bản tư duy truyền thống về dạy học. Không phải người dạy, mà là người học
trong sự tương tác với nội dung học tập là trung tâm của quá trình dạy học.
Nhiều quan điểm dạy học mới bắt nguồn từ thuyết kiến tạo: học tập khám phá,
học tập tự điều chỉnh, học theo tình huống, học theo nhóm, học qua sai lầm.
Phần 3. Dạy học định hướng phát triển năng lực
1. Phẩm chất, năng lực học sinh.
Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người;
cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người.
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
Theo Chương trình GDPT 2018, “năng lực là thuộc tính cá nhân được hình
thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con
người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác
như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất
định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”
2. yêu cầu cần đạt được về phần chất và năng lực theo chương trình GDPT 2018
a, Chương trình GDPT 2018 hình thành và phát triển cho học sinh những
phẩm chất chủ yếu sau: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, và trách
nhiệm. Phẩm chất của người học được hình thành và phát triển bằng hai con
đường: thông qua nội dung kiến thức một số môn học và thông qua phương pháp giáo dục.
b, Chương trình GDPT 2018 hình thành, phát triển ở học sinh những năng lực cốt lõi sau: -
Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các
môn học và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và
hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. -
Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua
một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực
tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực
thẩm mĩ, năng lực thể chất.
3. Dạy học phát triển phẩm chất và năng lực.
3.1 Quan niệm về dạy học phát triển năng lực
Dạy học phát triển năng lực là sự “tích lũy” dần dần các biểu hiện, yếu tố của
năng lực người học để chuyển hóa và góp phần hình thành, phát triển nhân cách
Quá trình hình thành và phát triển năng lực học sinh chịu sự chi phối của các yếu tố chủ yếu sau:
● Các yếu tố bẩm sinh di truyền( không do yếu tố này quyết định)
● Hoàn cảnh sống (không có vai trò quyết định)
● Giáo dục (giữ vai trò chủ đạo)
● Tự học tập và rèn luyện (có vai trò quyết định) Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com) lOMoAR cPSD| 40420603
3.2 Đặc điểm dạy học phát triển năng lực.
a) Nội dung dạy học: cơ bản, thiết thực, hiện đại
b) Tính tích cực của người học khi tham gia vào hoạt động học tập
c. Tăng cường những hoạt động thực hành, trải nghiệm cho HS
d. Tăng cường dạy học, giáo dục tích hợp
e. Tăng cường dạy học, giáo dục phân hóa
f. Kiểm tra, đánh giá theo năng lực, phẩm chất là điều kiện tiên quyết trong dạy học phát triển phẩm ch
Downloaded by kim kim (dawnhousedecor@gmail.com)