ĐỀ TÀI : Chế độ hôn nhân, gia đình trong bộ luật Hammurabi ở Lưỡng Hà cổ đại.I) Khái quát chung về bộ luật Hammurabi môn Lí luận nhà nước và pháp luật | Trường đại học Mở Hà Nội

lOMoAR cPSD| 47028186
HỌ VÀ TÊN: NGUYỄN THỊ TƯƠI NGÀY SINH: 09/12/2004
MÃ SINH VIÊN: 22A5001D0271 LỚP: LUẬT- 2250A01
BÀI TẬP HỌC KÌ 1/2023-2024
MÔN LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
ĐỀ TÀI : Chế độ hôn nhân, gia đình trong bộ luật Hammurabi ở Lưỡng Hà cổ đại.
I) Khái quát chung về bộ luật Hammurabi 1) Nguồn gốc
- Bộ luật Hammurabi là một trong những văn bản luật cổ xưa nhất của con người,
được phát hiện vào năm 1901 bởi một đoàn khảo cổ người Pháp.
- Bộ luật này được soạn thảo vào thời vua Hammurabi (1793-1750 TCN), là người
sáng lập vương triều Amorite đầu tiên của vương quốc cổ Babylon
- Trước bộ luật này còn có một vài bộ luật của người Xume (Sumer) – một dân tộc
nổi tiếng về những quy tắc lập pháp và hình pháp và người Akan (Akkal) để nhà
vua noi theo, và nguồn chính của bộ luật Hammurabi là những pháp điển của người
Xume, những phán quyết của vua Hammurabi và tòa án thời đó. 2) Nội dung
Bộ luật được chia thành ba phần : mở đầu, nội dung và phần kết luận
Bộ luật này thường được chỉ ra như là ví dụ sơ đẳng về việc ngay cả vua cũng không
thể thay đổi các luật lệ nền tảng liên quan tới việc điều hành đất nước, dạng nguyên
thủy của cái mà ngày nay được gọi là hiến pháp. Ở một số các điều khoản trong Bộ
luật thể hiện một ý tưởng chính trị của Hammurabi muốn thông qua luật pháp để
hạn chế hay làm xoa dịu mâu thuẫn xã hội ở Babilon, củng cố và phát triển đời sống
kinh tế đầy sôi động ở đây, cũng như xây dựng một xã hội công bằng. - Ở phần mở đầu:
Hammurabi đã kết hợp giữa thần quyền, vương quyền và pháp quyền để làm thiêng
liêng hóa bộ luật này : “Vì hạnh phúc của loài người, thần Anu và thần Enlin đã ra lệnh
cho trẫm – Hammurabi, một vị quốc vương quanh vinh và ngoan đạo, vì chính nghĩa,
diệt trừ những kẻ gian ác không tuân theo pháp luật, làm cho kẻ mạnh không hà hiếp
người yếu, làm cho trẫm giống như thần Samát sai xuống dân đen, tỏa ánh sáng khắp
muôn dân” - Ở phần nội dung:
Bộ luật chứa đựng 282 điều luật – đây là phần chủ yếu của bộ luật. Nội dung của bộ
luật chưa phân chia thành từng ngành luật riêng biệt, nhưng tác giả của bộ luật đã
có ý thức sắp xếp các điều khoản ra từng nhóm riêng theo nội dung của chúng.
Điều này thuận tiện cho việc tìm hiểu và xét xử. Luật Hammurabi là một bộ luật
tổng hợp được xây dựng dưới dạng luật hình, bao gồm các quy phạm pháp luật điều lOMoAR cPSD| 47028186
chỉnh nhiều lĩnh vực, chủ yếu là những quan hệ xã hội liên quan đến lợi ích của giai
cấp thống trị. Phần nội dung, bộ luật tập trung điều chỉnh bốn lĩnh vực chủ yếu là
dân sự, hình sự, hôn nhân gia đình và tố tụng nhưng không có sự tách rời giữa các
lĩnh vực. Ở mỗi nội dung của điều luật đều chứa đựng những điểm tiến bộ và hạn
chế so với luật pháp của các quốc gia cổ đại khác. - Phần kết luận:
Hammurabi đề cao công lao của mình trước nhân dân, kêu gọi những ông vua kế
tục đền ơn và thực hiện những điều luật của Hammurabi: “Đây là pháp luật do đức
vua Hammurabi bách thắng đặt ra để đem lại hạnh phúc cho chân chính và đặt nền
thống trị nhân từ trong nước”. “Từ nay đến ngàn đời sau, các vua trong nước phải
tuân theo những lời chính nghĩa của trẫm đã khắc trên cột đá của trẫm, không được
thay đổi việc xét xử do trẫm đã quyết định”. Đồng thời, Hammurabi tuyên bố sẽ
trừng trị tất cả những ai xem thường và có ý định hủy bỏ bộ luật. Điều đó phần nào
chứng tỏ vai trò to lớn của bộ luật này đối với sự phát triển toàn thịnh của đất nước
Lưỡng Hà thời Babylonia. •
Về kĩ thuật lập pháp, tuy không phân chia thành các ngành luật nhưng bộ luật
cũng được chia thành nhóm các điều khoản có nội dung khác nhau. Phạm vi điều
chỉnh của bộ luật là những quan hệ xã hội rộng, bao quát lên toàn bộ hoạt động
của đời sống xã hội như hôn nhân gia đình, ruộng đất, thừa kế tài sản, hợp đồng
dân sự, hình sự, tố tụng… •
Về mức độ điều chỉnh: Mức độ điều chỉnh pháp luật phụ thuộc vào tính chất của
các loại quan hệ xã hội cần được điều chỉnh bằng pháp luật, các yếu tố chủ quan
của nhà làm luật. Thông thường người ta phân biệt thành hai mức độ điều chỉnh
pháp luật: cụ thể – chi tiết và khái quát hoá cao. Bộ luật về cơ bản áp dụng mức
độ điều chỉnh cụ thể, chi tiết. •
Về mặt hình thức pháp lý, đây là một bộ luật tổng hợp được xây dựng dưới dạng
luật hình, bao gồm các qui phạm pháp luật điều chỉnh nhiều lĩnh vực và đều có
chế tài. Phần nội dung, bộ luật tập trung điều chỉnh bốn lĩnh vực chủ yếu đó là
dân sự, hình sự, hôn nhân gia đình và tố tụng, tuy vậy không có sự tách rời giữa
các lĩnh vực. Các qui phạm của Bộ luật Hammurabi cũng giống như các bộ luật
khác ở Phương Đông thời kỳ cổ đại là mang tính hàm hỗn, các điều luật đều kèm theo chế tài. •
Những nét đặc trưng của bộ luật Hammurabi:
- Đánh dấu hoạt động pháp điển hóa đầu tiên, sớm nhất trong pháp luật thế giới. Do
chính hoàng đế tổ chức biên soạn
- Thể hiện kĩ thuật lập pháp khá cao
- Mang nhiều tư tưởng mang tính thời đại tiến bộ
3) Chế độ hôn nhân, gia đình trong bộ luật Hammurabi ở Lưỡng Hà cổ đại Trong
số những quy định tiến bộ nhất trong bộ luật của nhà vua Hammurabi đó là những
quy định về gia đình. Luật về hôn nhân và gia đình gồm 66 điều rất chi tiết
về kết hôn, thoái hôn, ly hôn, vợ cả, vợ lẽ, vợ kế, nàng hầu, con nuôi kế thừa tài sản cha mẹ, dì chú… lOMoAR cPSD| 47028186 •
Điểm tiến bộ đầu tiê •
Trong gia đình ở Babilon, người chồng có vị trí rất quan trọng.
- Người đàn ông vừa làm chủ kinh tế, họ còn thay mặt cho gia đình trong mọi quan
hệ xã hội, thậm chí có quyền bán đợ con cái cho bất cứ ai dưới danh nghĩa làm con
nuôi (Điều 185; 188). Điều này cũng làm sáng tỏ được xã hội trọng nam thời bấy giờ.
- Theo xu hướng củng cố địa vị của người chồng, người cha nên trách nhiệm và nghĩa
vụ thuộc về người vợ và con cái. Điều này thấy rõ được ở
+ Điều 129 “Nếu không có con, người chồng có quyền ly dị hoặc bán vợ hoặc lấy
vợ lẽ. Nếu bắt được vợ ngoại tình thì chồng có quyền trói vợ và tình nhân của vợ
ném xuống sông, người chồng cũng có thể tha thứ cho người vợ”.
+ Và ngược lại “Nếu vợ bắt được chồng ngoại tình, chỉ có quyền ly dị” (Điều 142).
- Người phụ nữ trong gia đình ở Babilon cổ đại thường phải đối mặt với những bất
công thuộc quyền nhân thân trong quan hệ vợ chồng ví dụ như:
- Nếu vợ của người đàn ông đang ở nhà chồng, cố chấp đi ra ngoài, làm việc dại dột,
bỏ về nhà cô ấy, coi thường chồng mình, thì anh ta có thể truy tố vợ. Nếu chồng cô
ấy nói “Tôi ly hôn với cô ấy”, cô ấy sẽ tự ra đi. Anh ta sẽ không cho cô ấy thứ gì
như cái giá phải trả của cô ấy khi ly hôn. Nếu chồng cô ấy nói “Tôi sẽ không ly hôn
với cô ấy” thì anh ấy có thể lấy một người phụ nữ khác làm vợ. Còn người vợ kia
sẽ sống như nô lệ trong nhà chồng.
- Nếu cô ấy không kín đáo, đã ra ngoài, phá hoại nhà cửa, coi thường chồng mình, cô ấy sẽ bị dìm chết
Tuy nhiên bộ luật Hammurabi có những nét tiến bộ được ghi nhận đó là có một số
quy định bảo vệ quyền lợi của người phụ nữ. Chẳng hạn như:
- Người chồng phải có nghĩa vụ yêu thương, chăm sóc người vợ. Điều 128 quy định:
Nếu người chồng lấy vợ, nhưng không quan hệ tình dục với người đó, thì người phụ
nữ này không phải vợ của y
- Người vợ có quyền ly hôn khi người chồng đi khỏi nhà không có lý do. Điều 136
quy định rằng nếu người chồng bỏ nhà đi khônh rõ lý do, khi anh ta trở lại, người vợ có quyền ly di
- Người chồng không được bỏ vợ khi biết người vợ mắc bệnh. Người chồng phải có
nghĩa vụ nuôi nấng người vợ cho đến hết đời (Điều 148)