Soạn Sử 6 Bài 16: Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu giành độc lập trước thế kỉ X Phần Mở đầu
❓Em có biết, sau khi chiếm được Âu Lạc, các triều đại phong kiến phương Bắc
đã tìm “trăm phương ngàn kế” để áp đặt ách cai trị đối với nước ta. Những thực
tế lịch sử có thuận theo ý đồ của họ không? Em suy nghĩ gì về lời “phàn nàn”
của Thái thú người Hán: Dân xứ ấy rất khó cai trị? Trả lời:
Lịch sử đã chứng minh, dù các triều đại phong kiến phương Bắc có dùng trăm
phương ngàn kế thì nhân dân ta với tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường bất
khuất đã giành được độc lập sau hơn một ngàn năm Bắc thuộc. Việt Nam với
cái nôi của nghề nông làm lúa nước, nên những truyền thống tính cộng đồng đặc
biệt là vai trò của làng xã đã đi sâu vào câu hỏi của người Việt, người ta thường
nói “phép vua còn thua lệ làng”, do đó lời phàn nàn của thái thú người Hán là
hoàn toàn có cơ sở và đây cũng là yếu tố giúp nhân dân Việt Nam không những
không bị đồng hóa mà còn giữ gìn được truyền thống và phong tục tập quán của người Việt.
Phần nội dung bài học
1. Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
❓Hãy cho biết nguyên nhân và mục đích của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng. Trả lời:
Nguyên nhân và mục đích của cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng: 1
● Mùa xuân năm 40, do chính sách cai trị hà khắc của chính quyền đô hộ
nhà Hán đã làm cho nhân dân ta ở khắp nơi đều căm phẫn, muốn nổi dậy chống lại.
● Hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị là con gái Lạc tướng huyện Mê
Linh, có lòng yêu nước, chí căm thù quân xâm lược sâu sắc.
● Để đền nợ nước, trả thù nhà Hai Bà Trưng đã dựng cờ khởi nghĩa.
❓Hãy trình bày diễn biến chính của khởi nghĩa Hai Bà Trưng trên lược đồ hình 2 (tr71) Trả lời:
● Mùa Xuân năm 40, Hai Bà Trưng nổi dậy khởi nghĩa ở Hát Môn (Phúc
Thọ, Hà Nội). Được đông đảo nhân dân nhiệt liệt hưởng ứng.
● Từ sông Hát, nghĩa quân theo đường sông Hồng tiến xuống chiếm căn cứ
quân Hán ở Mê Linh và Cổ Loa
● Nghĩa quân tiếp tục tấn công thành Luy Lâu và chiếm được trị sở của chính quyền đô hộ
● Khởi nghĩa thắng lợi, Trưng Trắc được suy tôn làm vua, đóng đô ở Mê Linh.
● Năm 42, nhà Hán sai tướng Mã Viện đem quân sang đàn áp. Nghĩa quân
của Hai Bà Trưng kháng cự quyết liệt trong gần 1 năm, nhưng do thế giặc
mạnh, nên buộc phải rút quân về Hát Môn; Hai Bà Trưng gieo mình
xuống sông Hát tuẫn tiết (năm 43); cuộc khởi nghĩa thất bại.
❓Đoạn tư liệu 1 và hình 3 cho em biết điều gì về cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng
và tình thế của chính quyền đô hộ. Trả lời:
● Khí thế của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng và tình thế của chính quyền đô hộ: 2
● Khí thế hùng dũng, oai phong, mãnh liệt cùng lòng yêu nước, căm thù
giặc sục sôi đã giúp Hai Bà Trưng lãnh đạo cuộc khởi nghĩa thành công.
● Tình thế quân đô hộ rơi vào cảnh thất bại, liên tục mất các căn cứ, bị
chiếm trụ sở. "Thái thú Giao Chỉ là Tô Định hoảng hốt cũng tháo chạy.
Để thoát thân, Tô Định phải cạo tóc, cạo râu, trà trộn vào loạn quân, vứt
bỏ ấn tín mà chạy. Tương truyền người Việt đương thời vẫn có tục lệ phổ
biến là cạo tóc, nên Tô Định làm như vậy để bắt chước cho khỏi bị phát
hiện trên đường trốn"
❓Hãy cho biết kết quả và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng. Trả lời:
- Kết quả của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng:
● Giành được quyền tự chủ trong thời gian ngắn (năm 40 – 42).
● Năm 42, nhà Hán sai tướng Mã Viện đem quân sang đàn áp. Cuộc khởi
nghĩa của hai Bà Trưng thất bại.
- Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng:
● Là cuộc khởi nghĩa lớn đầu tiên của người Việt ở thời kì Bắc thuộc.
● Cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân; mở đầu thời kì đấu tranh giành
độc lập, tự chủ lâu dài, bền bỉ của người Việt.
● Thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí anh hùng của phụ nữ Việt Nam
2. Khởi nghĩa Bà Triệu
❓Nêu nguyên nhân và mục đích của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu. Trả lời:
Nguyên nhân và mục đích của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu 3
● Nguyên nhân: do chính sách cai trị hà khắc của chính quyền đô hộ nhà Ngô
● Mục đích: Chống lại ách thống trị, đòi lại đất nước, bảo vệ cuộc sống người dân
❓Hãy trình bày diễn biến chính và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu Trả lời: - Diễn biến:
● Năm 248, từ căn cứ ở núi Nưa (Triệu Sơn, Thanh Hoá), khởi nghĩa bùng nổ
● Lực lượng nghĩa quân đã đánh hạ nhiều huyện lị, thành ấp ở Cửu Chân,
Cửu Đức, Nhật Nam. Cuộc khởi nghĩa khiến cho toàn thể Giao Châu đều chấn động.
● Trước tình hình đó, nhà Ngô đã cử 8 000 quân sang đàn áp. Do lực lượng
quân Ngô quá mạnh, khởi nghĩa đã bị đàn áp, Bà Triệu anh dũng hi sinh
tại khu vực núi Tùng (Thanh Hoá) - Ý nghĩa:
● Làm rung chuyển chế độ đô hộ
● Thức tỉnh tinh thần dân tộc
● Tạo đà cho cuộc khởi nghĩa Lý Bí sau này
3. Khởi nghĩa Lý Bí và sự thành lập nước Vạn Xuân
❓Dựa vào sơ đồ hình 5 (tr.78), hãy trình bày diễn biến chính của cuộc khởi
nghĩa Lý Bí và công cuộc bảo vệ nước Vạn Xuân. Trả lời:
Diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Lý Bí: 4
● Năm 542, Lý Bí phất cờ khởi nghĩa ở Thái Bình. Hào kiệt ở khắp nơi kéo
về hưởng ứng: Tinh Thiều, Phạm Tu, Triệu Túc,..
● Trong vòng chưa đầy 3 tháng, nghĩa quân đã chiếm được hầu hết các quận huyện.
● Tháng 4/542, nhà Lương cử quân sang đàn áp, bị nghĩa quân đánh bại,
giải phóng được Hoàng Châu.
● Đầu năm 543, nhà Lương đàn áp lần hai.
● Nghĩa quân ta chủ động đón đánh địch ở Hợp Phố và giành thắng lợi.
❓Khai thác sơ đồ hình 5 và tư liệu trên, hãy cho biết kết quả và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lý Bí. Trả lời: - Kết quả:
● Giành được chính quyền trong thời gian ngắn (542 – 603), lên ngôi hoàng
đế, lập ra nhà nước Vạn Xuân (544).
● Năm 603, nhà Tùy đưa quân sang xâm lược, nhà nước Vạn Xuân sụp đổ. - Ý nghĩa:
● Cuộc khởi nghĩa Lý Bí cho ta thấy được lòng yêu nước, sự quyết giành
lại độc lập, tự do của đất nước ta trong lòng mỗi người dân. Đồng thời khi
Lý Bí lên ngôi hoàng đế còn cho thấy rằng nước ta đã là một nước độc
lập, có dân, có vua và có hạnh phúc, ấm no.
● Để lại những bài học kinh nghiệm quý báu về tinh thần kháng chiến kiên
trì, cách đánh du kích…
4. Khởi nghĩa Mai Thúc Loan
❓Hãy trình bày diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Mai Thúc Loan trên lược đồ. 5 Trả lời: Diễn biến chính:
● Năm 713: Khởi nghĩa Mai Thúc Loan bùng nổ (Nghệ An- Hà Tĩnh)
● Khởi nghĩa lan rộng, được cả nhân dân Cham-pa, Chân Lạp hưởng ứng
● Quân khởi nghĩa đánh ra Bắc, đánh đuổi chính quyền đô hộ, giải phóng đất nước
● Năm 722: Mai Thúc Loan xây thành Vạn An (quốc đô)
● Năm 722: Nhà Đường mang quân sang đàn áp, khởi nghĩa thất bại.
❓Cuộc khởi nghĩa Mai Thúc Loan có ý nghĩa gì đối với lịch sử dân tộc? Trả lời:
Sau khi khởi nghĩa Mai Thúc Loan kết thúc, dù thất bại nhưng đó đã để lại
những ý nghĩa vô cùng to lớn.
● Đó là cuộc khởi nghĩa đã thể hiện tinh thần quyết tâm chiến đấu của nhân
dân ta trong cuộc đấu tranh giành độc lập và tự do cho dân tộc.
● Hơn thế nữa, nó còn cổ vũ tinh thần chiến đấu của nghĩa quân và nhân
dân ta trong những cuộc khởi nghĩa ở giai đoạn tiếp theo.
5. Khởi nghĩa Phùng Hưng
❓Trình bày nguyên nhân, kết quả và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng Trả lời:
* Nguyên nhân: Do chính sách bóc lột nặng nề của nhà Đường.
* Kết quả: Khởi nghĩa thất bại nhưng đã giành quyền làm chủ trong 9 năm * Ý nghĩa: 6
● Khẳng định quyết tâm giành lại độc lập dân tộc, tự chủ, mong muốn dân
tộc được hòa bình, tự do của người Việt
● Phản ánh nỗi bất bình của nhân dân ta trước những chính sách tàn bạo của quân xâm lược
● Mở đường cho những thắng lợi to lớn về sau.
Phần luyện tập và vận dụng Câu 1
❓Hãy lập bảng hệ thống các cuộc khởi nghĩa: Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Lý Bí,
Mai Thúc Loan và Phùng Hưng theo gợi ý sau: thời gian bùng nổ, nơi đóng đô
của chính quyền tự chủ (nếu có), kết quả, ý nghĩa. Trả lời: Khởi Khởi
Khởi nghĩa Khởi nghĩa Khởi nghĩa nghĩa Hai nghĩa Lí Bí Mai Thúc Phùng Hưng Bà Trưng Bà Loan Triệu Thời
Năm 40 – Năm 248 Năm 542 - Năm 713 - Cuối thế kỉ gian 43 602 722 VIII bùng nổ Nơi Mê Linh
Căn cứ ở Đóng đô ở Thành Vạn Phủ Tống đóng núi Nưa vùng cửa An (Nghệ Bình (Hà Nội sông Tô Lịch 7 đô (Hà Nội) An) Kết Thất bại Thất Bại Thất bại Thất bại Thất bại quả Ý Chứng Là cuộc khởi Khẳng định + + làm + lòng yêu nghĩa tỏ tinh rung nước, sự nghĩa lớn quyết tâm thần bất chuyển quyết giành nhất, đánh giành lại độc khuất của chính
lại độc lập, tự dấu mốc quan lập, tự chủ của người
quyền đô do của đất trọng trên con người Việt, Việt hộ nước ta đường đấu mở đường cho
tranh để giải những thắng + Tạo tiền +
còn + nước Vạn phóng dân lợi to lớn về đề
cho góp phần Xuân ra đời tộc sau
việc khôi thức tỉnh còn cho thấy phục độc ý thức rằng nước ta lập, tự dân tộc đã là một chủ sau nước độc lập, này có vua ngang với Trung Hoa Câu 2
❓Từ kết quả của bài tập 1 và dựa vào kiến thức đã học, em có nhận xét gì về
tinh thần đấu tranh chống xâm lược của nhân dân ta? Trả lời: 8
Trong thời kì Bắc thuộc, nhân dân ta đã rất anh dũng, kiên cường chống trả lại
quân xâm lược. Có một ý chí lớn mạnh không chịu khuất phục, gục ngã trước
sự tàn bạo, độc ác của quân đô hộ. Tất cả chứng tỏ nhân dân ta đoàn kết, đồng
lòng và có tình yêu nước nồng nàn, mãnh liệt. Câu 3
❓Em hãy tìm hiểu thêm thông tin từ sách, báo và internet để biết hiện nay có
những con đường, trường học, di tích lịch sử nào,... được mang tên Hai Bà
Trưng, Lý Bí và Mai Thúc Loan. Điều này gợi cho em suy nghĩ gì? Trả lời:
- Một số con đường, trường học, di tích lịch sử mang tên các anh hùng dân tộc: Tên địa điểm Con đường
- Phố Hai Bà Trưng (quận Hoàn Kiếm – Hà Nội)...
- Phố Bà Triệu (quận Hoàn Kiếm – Hà Nội)...
- Phố Lý Nam Đế (quận Hoàn Kiếm – Hà Nội)...
- Đường Mai Thúc Loan (Cửa Lò – Nghệ An) Trường học
- Trường THCS Hai Bà Trưng (số 94, đê Trần Khát Chân,
phường Thanh Lương, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội).
- Trường THCS Triệu Thị Trinh (thôn Bình Thạnh, xã Xuân
Bình, thị xã sông Cầu, tỉnh Phú Yên).
- Trường THCS Lý Nam Đế (xã Hồng Minh, huyện Hưng 9 Hà, tỉnh Thái Bình).
- Trường THCS Mai Thúc Loan (thôn Phước Nhơn, xã
Xuân Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Bình Thuận).
Di tích lịch sử - Đền thờ Hai Bà Trưng (thôn Hạ Lôi, xã Mê Linh, huyện Mê Linh, Hà Nội).
- Đền thờ Bà Triệu (xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa).
- Đền thờ Lý Nam Đế (xã Tiên Phong, thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên)
- Đền thờ Mai Thúc Loan (xã Mai Phụ, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh).
- Việc sử dụng tên các anh hùng dân tộc để đặt tên cho địa danh (con đường,
trường học...) nhằm: Tỏ lòng biết ơn, gợi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc. 10
Lý thuyết Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu giành độc lập trước thế kỉ X
1. Khởi nghĩa Hai Bà Trưng - Nguyên nhân:
• Chính sách cai trị hà khắc, bóc lột tàn bạo của nhà Hán khiến đời sống
của người Việt cực khổ.
• Tương truyền, chồng của bà Trưng Trắc bị thái thú Tô Định giết hại. - Những nét chính:
• Mùa xuân năm 40, Trưng Trắc và Trưng Nhị dựng cờ khởi nghĩa..
• Nghĩa quân nhanh chóng làm chủ Mê Linh, hạ thành Cổ Loa, tiến đánh Luy Lâu.
• Sau khi giành thắng lợi, Trưng Trắc xưng vương, đóng đô ở Mê Linh.
• Năm 42, nhà Hán đem quân sang đàn áp. Nghĩa quân của Hai Bà Trưng
kháng cự kiên cường nhưng cuối cùng bị dập tắt. - Ý nghĩa:
• Là cuộc khởi nghĩa lớn đầu tiên trong thời Bắc thuộc.
• Mở đầu thời kì đấu tranh giành độc lập, tự chủ lâu dài, bền bỉ của người Việt.
• Thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí anh hùng của phụ nữ Việt Nam.
2. Khởi nghĩa Bà Triệu
- Nguyên nhân: chính sách cai trị hà khắc, bóc lột tàn bạo của nhà Ngô khiến
đời sống của người Việt cực khổ. 11 - Diễn biến chính:
• Năm 248, từ căn cứ ở núi Nưa (Triệu Sơn, Thanh Hoá), khởi nghĩa bùng nổ.
• Lực lượng nghĩa quân đã đánh hạ nhiều huyện lị, thành ấp ở Cửu Chân,
Cửu Đức, Nhật Nam,… khiến cho toàn thể Giao Châu đều chấn động.
• Nhà Ngô đã cử 8000 quân sang đàn áp, Bà Triệu anh dũng hi sinh tại núi Tùng. - Ý nghĩa:
• Làm rung chuyển chính quyền đô hộ.
• Góp phần thức tỉnh ý thức dân tộc, tạo đà cho cuộc khởi nghĩa Lý Bí sau này.
3. Khởi nghĩa Lý Bí và nước Vạn Xuân
- Nguyên nhân: chính sách cai trị hà khắc, bóc lột tàn bạo của nhà Lương khiến
đời sống của người Việt cực khổ. - Diễn biến chính:
• Năm 542, khởi nghĩa bùng nổ. Quân khởi nghĩa nhanh chóng làm chủ Giao Châu.
• Đầu năm 544, Lý Bí tự xưng là Lý Nam Đế, lập nước Vạn Xuân, đóng đô
ở vùng cửa sông Tô Lịch (Hà Nội).
• Năm 545, quân Lương xâm lược. Triệu Quang Phục thay Lý Bí tiếp tục
lãnh đạo cuộc kháng chiến, xây dựng căn cứ tại đầm Dạ Trạch (Hưng
Yên). Kháng chiến thắng lợi, Triệu Quang Phục lên làm vua, gọi là Triệu Việt Vương.
• Năm 602, nhà Tùy đưa quân xâm lược, nước Vạn Xuân chấm dứt. • - Ý nghĩa: 12
• Thể hiện tinh thần yêu nước, đấu tranh bất khuất chống giặc ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.
• Để lại những bài học kinh nghiệm quý báu về tinh thần kháng chiến kiên
trì, cách đánh du kích…
4. Khởi nghĩa Mai Thúc Loan
- Nguyên nhân: Chính sách cai trị hà khắc, bóc lột tàn bạo của nhà Lương khiến
đời sống của người Việt cực khổ. - Diễn biến chính:
• Năm 713, khởi nghĩa bùng nổ. Quân khởi nghĩa nhanh chóng làm chủ
Hoan Châu rồi nhanh chóng lan rộng ra phạm vi cả nước.
• Quân khởi nghĩa tiến ra Bắc, đánh đuổi chính quyền đô hộ, làm chủ Tống
Bình, giải phóng đất nước. Mai Thúc Loan xưng đế, xây thành Vạn An (Nghệ An) làm quốc đô.
• Năm 722, nhà Đường đem quân sang đàn áp, cuộc khởi nghĩa thất bại. - Ý nghĩa:
• Là sự tiếp nối truyền thống đấu tranh kiên cường của người Việt.
• Đánh dấu mốc quan trọng trên con đường đấu tranh để giải phóng dân tộc thời kì Bắc thuộc.
5. Khởi nghĩa Phùng Hưng
- Nguyên nhân: chính sách cai trị hà khắc, bóc lột tàn bạo của nhà Đường khiến
đời sống của người Việt cực khổ. - Diễn biến chính: 13
• Năm 776, Phùng Hưng dấy binh khởi nghĩa và nhanh chóng làm chủ vùng Đường Lâm.
• Được nhân dân các vùng xung quanh hưởng ứng, Phùng Hưng chiếm
được thành Tống Bình, tổ chức việc cai trị.
• Sau khi Phùng Hưng qua đời, con trai ông là Phùng An nối nghiệp cha.
• Năm 791, nhà Đường đem quân sang đàn áp, dập tắt cuộc khởi nghĩa. - Ý nghĩa:
• Là sự tiếp nối truyền thống đấu tranh kiên cường của người Việt.
• Cổ vũ cho tinh thần đấu tranh giành độc lập hoàn toàn của người Việt đầu thế kỉ X.
Trắc nghiệm Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu giành độc lập trước thế kỉ X
Câu 1. Những câu thơ dưới đây gợi cho em liên tưởng đến cuộc khởi nghĩa nào
của người Việt thời bắc thuộc?
“Một xin rửa sạch nước thù,
Hai xin dựng lại nghiệp xưa họ Hùng,
Ba kẻo oan ức lòng chồng
Bốn xin vẹn vẹn sở công lênh này”
A. Khởi nghĩa Hai Bà Trưng. B. Khởi nghĩa Bà Triệu. C. Khởi nghĩa Lý Bí.
D. Khởi nghĩa Mai Thúc Loan. Đáp án: A 14
Câu 2. Ai là tác giả của câu nói nổi tiếng sau đây: “Tôi muốn cưới cơn gió
mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở Biển Đông, lấy lại giang sơn, dựng
nền độc lập, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp cho người”? A. Triệu Thị Trinh. B. Bùi Thị Xuân. C. Nguyễn Thị Bình. D. Lê Chân. Đáp án: A
Câu 3. Đầu năm 544, Lý Bí tự xưng là Lý Nam Đế, lập ra nhà nước Vạn Xuân, đóng đô ở
A. vùng cửa sông Bạch Đằng. B. Phong Châu.
C. vùng cửa sông Tô Lịch. D. Phong Khê. Đáp án: C 15