Mở đầu trang 25 Sinh học 11
Quang hợp ở thực vật có vai trò gì đối với thực vật và với các sinh vật khác trên Trái
Đất? Có phải quá trình quang hợp ở các cây trong hình 4.1 đều diễn ra theo cơ chế giống nhau? Lời giải:
- Vai trò của quang hợp ở thực vật đối với thực vật: Quang hợp tạo ra các phân tử
đường. Một phần hợp chất carbon tạo ra từ quá trình quang hợp được sử dụng để
cung cấp năng lượng cho thực vật thông qua quá trình hô hấp tế bào, phần còn lại
được sử dụng để tổng hợp các hợp chất hữu cơ tham gia kiến tạo đồng thời dự trữ
năng lượng cho tế bào và cơ thể thực vật.
- Vai trò của quang hợp ở thực vật đối với các sinh vật khác trên Trái Đất: Quang
hợp giải phóng O2 cung cấp dưỡng khí cho nhiều sinh vật trên Trái Đất, tạo ra chất
hữu cơ cung cấp nguyên liệu và năng lượng cho các sinh vật khác.
- Cơ chế của quá trình quang hợp ở các cây trong hình trên không giống nhau. Cụ
thể: Pha sáng có diễn biến giống nhau ở tất cả các cây trên. Còn ở pha tối (pha
đồng hóa CO2), lúa nước (a) thực hiện theo chu trình C3, mía (b) thực hiện theo chu
trình C4 và thanh long (c) thực hiện theo chu trình CAM.
I. Khái quát về quang hợp ở thực vật
Câu hỏi trang 26 Sinh học 11
Dựa vào phương trình tổng quát, hãy nêu bản chất của quá trình quang hợp ở thực vật Lời giải:
Bản chất của quá trình quang hợp ở thực vật: Quang hợp ở thực vật là quá trình lục
lạp hấp thụ và sử dụng năng lượng ánh sáng để chuyển hóa CO2 và H2O thành hợp
chất hữu cơ (C6H12O6) đồng thời giải phóng O2.
Luyện tập trang 26 Sinh học 11
Nên chiếu ánh sáng có bước sóng nào để tăng cường hiệu quả quang hợp ở thực vật? Lời giải:
Do cả hai phân tử diệp lục a và b đều chủ yếu hấp thụ ánh sáng ở vùng màu đỏ và
vùng màu xanh tím → Để tăng cường hiệu quả quang hợp ở thực vật nên chiếu ánh
sáng có bước sóng 430 – 470 nm (vùng màu xanh tím) và 640 – 760 nm (vùng màu đỏ).
II. Quá trình quang hợp ở thực vật
Giải Sinh học 11 trang 27
Câu hỏi trang 27 Sinh học 11: Cho biết nguyên liệu và sản phẩm của pha sáng. Lời giải:
- Nguyên liệu của pha sáng: H2O, NADP+, ADP, Pi, năng lượng ánh sáng.
- Sản phẩm của pha sáng: O2, ATP và NADPH.
Câu hỏi trang 27 Sinh học 11: Phân chia thực vật thành các nhóm C3, C4 và CAM
dựa trên cơ sở khoa học nào? Lời giải:
Phân chia thực vật thành các nhóm C3, C4 và CAM dựa trên cơ sở khoa học về
những điểm khác nhau trong diễn biến pha tối của quá trình quang hợp:
- Nhóm thực vật C3 cố định CO2 bằng chu trình Calvin, có sản phẩm ổn định đầu tiên
khi cố định CO2 là hợp chất có 3 carbon (3 – Phosphoglycerate).
- Nhóm thực vật C4 cố định CO2 bằng con đường C4 (hai giai đoạn đều diễn ra vào
ban ngày trên 2 loại tế bào khác nhau), có sản phẩm ổn định đầu tiên khi cố định
CO2 là hợp chất 4 carbon (oxaloacetate).
- Nhóm thực vật CAM cố định CO2 bằng con đường CAM (gồm hai giai đoạn giống
con đường C4 nhưng diễn ra trên cùng một tế bào ở hai thời điểm khác nhau), được
đặt tên theo họ thực vật mà cơ chế này lần đầu tiên được phát hiện ra là họ Crassulacean.
III. Vai trò của quang hợp ở thực vật
Câu hỏi trang 28 Sinh học 11
Giải thích vì sao quang hợp có vai trò quyết định đến năng suất cây trồng? Lời giải:
Quang hợp có vai trò quyết định đến năng suất cây trồng vì: Quang hợp tạo ra hợp
chất hữu cơ – nguyên liệu để cung cấp, dự trữ năng lượng và kiến tạo nên cơ thể
thực vật. Khoảng 90 – 95% tổng khối lượng vật chất khô của tế bào và cơ thể thực
vật chính là các hợp chất hữu cơ. Chính vì vậy, quang hợp là nhân tố quyết định
năng suất cây trồng, hiệu quả của quá trình quang hợp sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng.
IV. Một số yếu tố ảnh hưởng đến quang hợp ở thực vật
1. Giải Sinh học 11 trang 29
Câu hỏi trang 29 Sinh học 11: Phân tích ảnh hưởng của ánh sáng tới hiệu quả quang hợp. Lời giải:
Ảnh hưởng của ánh sáng tới hiệu quả quang hợp:
- Ánh sáng ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến quá trình quang hợp: Ánh sáng ảnh
hưởng trực tiếp đến phản ứng phân li nước và mức độ kích thích của các phân tử
diệp lục, ảnh hưởng đến sự đóng mở của khí khổng nên gián tiếp làm ảnh hưởng
đến hàm lượng CO2 trong tế bào.
- Cường độ ánh sáng, thành phần quang phổ và thời gian chiếu sáng đều ảnh
hưởng đến quá trình quang hợp ở thực vật: Hiệu quả của quang hợp tăng khi tăng
cường độ ánh sáng và đạt giá trị cực đại ở điểm bão hòa ánh sáng; vượt qua điểm
bão hòa ánh sáng, cường độ quang hợp không tăng mà có thể bị giảm. Ánh sáng đỏ
và xanh tím giúp tăng hiệu quả quang hợp. Thời gian chiếu sáng khoảng 10 – 12
giờ/ngày thường phù hợp với đa số thực vật.
2. Giải Sinh học 11 trang 30
Câu hỏi trang 30 Sinh học 11: Phân tích mối quan hệ giữa nồng độ CO2 và cường
độ quang hợp. Điểm bù CO2 được xác định như thế nào? Lời giải:
- Mối quan hệ giữa nồng độ CO2 và cường độ quang hợp: Nồng độ CO2 thấp nhất
mà cây quang hợp được là khoảng 0,008 – 0,01 %. Khi tăng nồng độ CO2 thì cường
độ quang hợp cũng tăng tỉ lệ thuận, sau đó tăng chậm cho tới khi đến giá trị bão hòa
(nồng độ CO2 khoảng 0,06 – 0,1 %).
- Điểm bù CO2 được xác định là nồng độ CO2 mà tại đó lượng CO2 sử dụng cho quá
trình quang hợp tương đương với lượng CO2 tạo ra trong quá trình hô hấp.
Luyện tập trang 30 Sinh học 11: Quan sát hình 4.9, so sánh nhu cầu CO2 giữa thực vật C3 và C4. Lời giải:
So sánh nhu cầu CO2 giữa thực vật C3 và C4:
- Thực vật C4 có điểm bù CO2 thấp hơn thực vật C3.
- Thực vật C4 có điểm bão hòa CO2 thấp hơn thực vật C3.
3. Giải Sinh học 11 trang 31
Câu hỏi trang 31 Sinh học 11: Phân tích ảnh hưởng của nhiệt độ đến quá trình quang hợp. Lời giải:
Ảnh hưởng của nhiệt độ đến quá trình quang hợp: Khi các nhân tố môi trường khác
ở điều kiện thuận lợi, cường độ quang hợp tăng khi tăng nhiệt độ. Khi vượt qua
ngưỡng nhiệt tối ưu, cường độ quang hợp bắt đầu giảm. Nhiệt độ tối ưu cho quá
trình quang hợp của các nhóm thực vật là khác nhau.
Câu hỏi trang 31 Sinh học 11: Nêu các biện pháp kĩ thuật và công nghệ nâng cao
năng suất cây trồng dựa trên cơ sở cải tạo điều kiện môi trường sống. Lời giải:
Một số biện pháp kĩ thuật và công nghệ nâng cao năng suất cây trồng dựa trên cơ
sở cải tạo điều kiện môi trường sống:
- Bón phân hợp lí: làm tăng sự phát triển của bộ lá, nâng cao hiệu suất quang hợp;
thúc đẩy quá trình vận chuyển sản phẩm đồng hóa về cơ quan dự trữ, làm tăng năng suất.
- Tưới nước hợp lí: Cung cấp nước đầy đủ, đặc biệt là khi cây bắt đầu chuyển sang
giai đoạn sinh sản sẽ quyết định đến sự vận chuyển vật chất trong cây về cơ quan
dự trữ. Đồng thời, nước cũng là nguyên liệu của quá trình quang hợp nên cung cấp
đủ nước làm tăng hiệu quả quang hợp, từ đó làm tăng năng suất cây trồng.
- Tăng cường nguồn sáng: Khi cần thiết có thể chiếu sáng bổ sung và sử dụng
nguồn sáng có bước sóng phù hợp với từng loại cây trồng.
- Ngoài ra, ủ ấm hoặc chống nóng cho cây trồng, xới đất tạo độ thoáng khí, diệt cỏ
dại,… cũng là những biện pháp kĩ thuật giúp cải tạo môi trưởng để tăng năng suất cây trồng.
Luyện tập trang 31 Sinh học 11: Giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp kĩ
thuật và công nghệ nâng cao năng suất cây trồng liên quan đến quá trình quang hợp. Lời giải:
Cơ sở khoa học của các biện pháp kĩ thuật và công nghệ nâng cao năng suất cây
trồng liên quan đến quá trình quang hợp:
- Cải tạo tiềm năng của cây trồng: Chọn tạo giống có cường độ quang hợp cao
nhằm tăng hiệu suất quang hợp, kết hợp với các biện pháp canh tác để sản phẩm
quang hợp phân bố chủ yếu vào các bộ phận có giá trị kinh tế (hạt, củ, hoặc thân,…).
- Tăng diện tích lá: Lá là cơ quan quang hợp để tạo ra các chất hữu cơ tích lũy vào
các cơ quan có giá trị kinh tế, diện tích lá lớn sẽ nâng cao hiệu suất quang hợp và
tăng năng suất cây trồng.
- Sử dụng hiệu quả nguồn sáng: Chọn giống cây có thời gian sinh trưởng phù hợp
với thời gian chiếu sáng và nhiệt độ ở các mùa khác nhau. Tăng diện tích tiếp xúc
của lá cây với ánh sáng bằng cách bố trí hàng, luống phù hợp.
- Tăng cường nguồn sáng: Chiếu sáng bổ sung khi cần thiết và sử dụng nguồn sáng
có bước sóng phù hợp với từng loại cây trồng sẽ làm tăng cường độ quang hợp. V. Thực hành
1. Báo cáo thực hành trang 32 Sinh học 11
Học sinh trình bày (hình vẽ hoặc ảnh chụp) và giải thích các kết quả thu được. Tham
khảo cách trình bày báo cáo theo mẫu bài 3. Lời giải:
BÁO CÁO KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM
QUAN SÁT ĐƯỢC LỤC LẠP TRONG TẾ BÀO THỰC VẬT
- Tên thí nghiệm: Quan sát lục lạp trong tế bào thực vật.
- Nhóm thực hiện: …………………..
- Kết quả và thảo luận:
+ Ảnh chụp tế bào lục lạp dưới kính hiển vi:
+ Giải thích: Lục lạp là bào quan lớn, có màu xanh lục của tế bào thực vật nên có
thể quan sát trực tiếp dưới kính hiển vi.
- Kết luận: Có thể quan sát lục lạp của tế bào thực vật trực tiếp dưới kính hiển vi.
2. Báo cáo thực hành trang 33 Sinh học 11
Học sinh trình bày các kết quả thu được trên từng loại lá và cho nhận xét về màu
sắc của các dịch lọc và miếng giấy lọc thu được ở các mẫu thí nghiệm và mẫu đối
chứng. Tham khảo cách trình bày báo cáo theo mẫu bài 3. Lời giải:
BÁO CÁO KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM
NHẬN BIẾT, TÁCH CHIẾT CÁC SẮC TỐ TRONG LÁ CÂY
- Tên thí nghiệm: Nhận biết, tách chiết các sắc tố trong lá cây.
- Nhóm thực hiện: ………………
- Kết quả và thảo luận:
Học sinh tiến hành thí nghiệm theo hướng dẫn trong SGK để ghi nhận và giải thích
kết quả thí nghiệm về màu sắc của các dịch lọc và miếng giấy lọc thu được ở các
mẫu thí nghiệm và mẫu đối chứng. Chú ý:
+ Các sắc tố hòa tan tốt trong dung môi hữu cơ (cồn) và hòa tan kém trong nước.
Điều này được thể hiện thông qua sự khác nhau về màu sắc của các dịch lọc ở các
mẫu thí nghiệm và mẫu đối chứng (Ví dụ: dịch chiết từ lá cây khoai lang khi sử dụng
dung môi hữu cơ có màu xanh lục, dịch chiết từ lá cây khoai lang khi sử dụng nước có màu xanh lục nhạt).
Chạy sắc kí tách chiết sắc tố quang hợp của lá khoai lang
(a) thí nghiệm và (b) kết quả
+ Mỗi loại lá cây có thể có thành phần các sắc tố khác nhau, dịch chiết sẽ có màu
tương ứng với màu sắc của lá cây (Ví dụ: dịch chiết của lá cây khoai lang có màu
xanh lục, dịch chiết của lá cây rau rền có màu đỏ tía vì lá cây khoai lang có hàm
lượng diệp lục (có màu xanh lục) cao còn lá cây rau rền có chứa nhiều anthocyanin (có màu đỏ tía) cao). - Kết luận:
+ Lá cây chứa nhiều loại sắc tố quang hợp khác nhau như chlorophyll, carotenoid,…
+ Các sắc tố hòa tan trong dung môi hữu cơ, do đó có thể dùng dung môi hữu cơ để tách sắc tố quang hợp.
3. Báo cáo thực hành trang 34 Sinh học 11
- Học sinh trình bày các kết quả thu được, nhận xét màu sắc của phiến lá bọc giấy
màu và không bọc giấy màu (tham khảo kết quả hình 4.12c).
- Tham khảo cách trình bày báo cáo theo mẫu bài 3. Lời giải:
BÁO CÁO KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM
TÌM HIỂU SỰ HÌNH THÀNH TINH BỘT
TRONG QUÁ TRÌNH QUANG HỢP
- Tên thí nghiệm: Tìm hiểu sự hình thành tinh bột trong quá trình quang hợp.
- Nhóm thực hiện: ……………….
- Kết quả và thảo luận:
+ Kết quả: Phần lá không được bọc giấy màu chuyển sang màu xanh tím, còn phần
lá được bọc giấy không xuất hiện màu xanh tím. + Giải thích:
Phần lá bọc giấy màu sẽ không nhận được ánh sáng → Phần lá này không thể tiến
hành quá trình quang hợp để tạo ra tinh bột → Do không có tinh bột nên khi nhúng
lá vào dung dịch iodine thì phần lá này không xuất hiện màu xanh tím đặc trưng.
Phần lá không bọc giấy màu sẽ vẫn nhận được ánh sáng → Phần lá này vẫn tiến
hành quá trình quang hợp để tạo ra tinh bột → Do có tinh bột nên khi nhúng lá vào
dung dịch iodine phần lá này sẽ xuất hiện màu xanh tím đặc trưng.
- Kết luận: Lá cây chỉ thực hiện quá trình quang hợp (hình thành tinh bột) khi có ánh sáng.
4. Báo cáo thực hành trang 35 Sinh học 11
Học sinh trình bày và giải thích các kết quả thu được. Tham khảo cách trình bày báo cáo theo mẫu bài 3. Lời giải:
BÁO CÁO KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM
TÌM HIỂU SỰ THẢI OXYGEN TRONG QUÁ TRÌNH QUANG HỢP
- Tên thí nghiệm: Tìm hiểu sự thải oxygen trong quá trình quang hợp.
- Nhóm thực hiện: ……………………
- Kết quả và thảo luận:
+ Kết quả: Sau 5 giờ, quan sát thấy ống nghiệm khi để ngoài sáng có bọt khí thoát
ra, khi đưa que tăm đang cháy vào miệng ống nghiệm thấy có hiện tượng que tăm
bùng cháy mạnh hơn. Ở ống nghiệm để trong tối, không có bọt khí thoát ra; khi đưa
que tăm đang cháy vào miệng ống nghiệm, que tăm bị tắt. + Giải thích:
Ở ống nghiệm để trong tối, do không nhận được ánh sáng nên cành rong trong ống
nghiệm không tiến hành quá trình quang hợp, bằng chứng là không có bọt khí
oxygen thoát ra dẫn đến khi đưa que tăm đang cháy vào thì que tăm bị tắt vì thiếu
oxygen để duy trì sự cháy.
Ở ống nghiệm để ngoài sáng, do nhận được ánh sáng đầy đủ nên cành rong tiến
hành quá trình quang hợp thải khí oxygen tạo thành bọt khí dẫn đến khi đưa que
tăm đang cháy vào thì que tăm đang cháy sẽ bùng cháy mạnh hơn do oxygen là loại khí duy trì sự cháy.
- Kết luận: Cây giải phóng khí oxygen trong quá trình quang hợp.
5. Vận dụng trang 35 Sinh học 11
Vận dụng trang 35 Sinh học 11: Ở những vùng có khí hậu nóng và khô nên trồng
nhóm thực vật nào? Giải thích. Lời giải:
Ở những vùng có khí hậu nóng và khô nên trồng nhóm thực vật C4 và CAM vì các
nhóm thực vật này có những đặc điểm thích nghi để quang hợp hiệu quả trong điều
kiện này, nhờ đó, các nhóm thực vật này có thể sinh trưởng và phát triển tốt. Cụ thể,
các nhóm thực vật này có quá trình cố định tạm CO2, do đó, cây không bị tình trạng
thiếu CO2 để quang hợp như ở nhóm thực vật C3 khi khí khổng đóng một phần
trong điều kiện nóng và khô.
Vận dụng trang 35 Sinh học 11: Ý nghĩa của việc xác định điểm bù ánh sáng và
điểm bão hòa ánh sáng đối với cây trồng. Lời giải:
Ánh sáng là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến quá trình quang hợp ở cây
trồng, từ đó, ảnh hưởng lớn đến năng suất của cây trồng → Việc xác định điểm bù
ánh sáng và điểm bão hòa ánh sáng đối với cây trồng sẽ giúp con người có thể điều
khiển được cường độ ánh sáng thuận lợi nhất cho quá trình quang hợp (đặc biệt có
ý nghĩa trong kĩ thuật trồng cây trong nhà kính), từ đó, giúp nâng cao năng suất của cây trồng.