Giáo trình môn Khoa học quản lý 1 | Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội

Tài liệu gồm có 2 tập chính bao gồm các kiến thức cơ bản liên quan:vận dụng vào quản lý doanh nghiệp ;....giúp bạn ôn luyện và nắm vững kiến thức môn học đại cương Khoa học quản lý. Mời bạn đọc đón xem!

161 81 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

TR¦êng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néi

Khoa qu¶n lý kinh doanh

------------------------------

Gi¸o tr×nh

Khoa häc qu¶n lý 1

VËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp

Biªn so¹n: KS. ThS. Ph¹m Quang Lª

Lu hµnh néi bé

Hµ Néi, 2007

Lêi nãi ®Çu

Tõ xa xa, khi c¸c ho¹t ®éng trong x· héi cßn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n víi quy m«

cha lín, c«ng viÖc qu¶n lý ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së kinh nghiÖm víi sù linh ho¹t, nh¹y

bÐn cña ngêi ®øng ®Çu tæ chøc. Kinh nghiÖm ngµy cµng phong phó, vµ ngêi ta rót ra

®îc tõ ®ã nh÷ng ®iÒu mang tÝnh quy luËt cã thÓ vËn dông trong nhiÒu t×nh huèng t¬ng

tù. Ngµy nay, ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu dùa trªn c¬ së khoa häc; qua tæng kÕt, kh¸i

qu¸t tõ thùc tiÔn sinh ®éng ®Ó trë thµnh khoa häc qu¶n lý.

Khoa häc qu¶n lý ®· gÇn nh trë thµnh mét ngµnh khoa häc hoµn chØnh, b¾c cÇu

gi÷a khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, dùa trªn nh÷ng t tëng triÕt häc thÊm nhuÇn

c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mçi céng ®ång x· héi. Lªnin coi khoa häc qu¶n lý lµ thµnh tùu

chung cña nh©n lo¹i, mµ c¸c níc t b¶n lµ ngêi ®Çu tiªn biÕt sö dông nh mét c«ng cô

h÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thiÕt lËp trËt tù x· héi. ¤ng kªu gäi nh÷ng ngêi céng

s¶n “ph¶i häc tËp chñ nghÜa x· héi ë phÇn lín nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c¸c tê - rít, nh÷ng

nhµ tæ chøc lín nhÊt cña chñ nghÜa t b¶n”; bëi lÏ “n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ nh©n tè

quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña mét chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi”.

Khoa häc qu¶n lý nh ta thÊy ngµy nay lµ kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh nhiÒu

n¨m tæng kÕt tõ thùc tiÔn qu¶n lý vµ kh«ng ngõng ®îc bæ sung, n©ng cao nh»m ®¸p øng

yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ã lµ mét ngµnh khoa häc lu«n lu«n s¸ng

t¹o, ®îc vËn dông phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi cña mçi

níc ë tõng thêi kú kh¸c nhau. Ngay ë c¸c níc ph¸t triÓn cao vÉn ®ang cßn kh«ng Ýt

vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn ®Ó lµm s¸ng tá vµ phong phó

thªm. §èi víi ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ®ang ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ

ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Do xuÊt

ph¸t chËm, chóng ta cÇn kÕ thõa cã chän läc c¸c thµnh tùu vÒ qu¶n lý mµ loµi ngêi ®·

®¹t ®îc, ®ång thêi tù m×nh tæng kÕt, rót kinh nghiÖm vµ s¸ng t¹o ph¬ng thøc qu¶n lý

thÝch hîp.

Kinh doanh lµ mét lo¹i ho¹t ®éng ®ßi hái ®îc qu¶n lý mét c¸ch khoa häc, ®ång

thêi nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc qu¶n lý cÇn ®îc vËn dông khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o nh

mét nghÖ thuËt - nghÖ thuËt qu¶n lý. Lý thuyÕt qu¶n lý kinh doanh xuÊt hiÖn víi nhiÒu

trêng ph¸i, nhiÒu thuyÕt kh¸c nhau øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ë tõng thêi kú,

víi nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Nã nghiªn cøu vµ t×m ra c¸ch xö lý c¸c quan

hÖ qu¶n lý trong qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, trong ®ã øng dông thµnh tùu

cña nhiÒu bé m«n khoa häc (nh kinh tÕ häc, x· héi häc, hµnh chÝnh häc, t©m lý häc,

to¸n häc, luËt häc…).

Gi¸o tr×nh “Khoa häc qu¶n lý vËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp” ®îc biªn

so¹n nh»m cung cÊp cho sinh viªn vµ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬

b¶n nhËp m«n vÒ khoa häc qu¶n lý, trong ®ã ®Æc biÖt ®Ò cËp s©u h¬n vÒ qu¶n lý ho¹t

®éng kinh doanh. §©y lµ m«n häc c¬ së ®Ó tõ ®ã tiÕp thô c¸c néi dung qu¶n lý cô thÓ

qua c¸c bµi gi¶ng kh¸c.

Ch¬ng I sÏ cè g¾ng lµm râ néi hµm chñ yÕu cña kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung

vµ qu¶n lý kinh doanh nãi riªng theo c¸ch hiÓu ®îc c«ng nhËn réng r·i hiÖn nay, víi

c¸ch thÓ hiÖn ng¾n gän vµ dÔ hiÓu. ë ®©y còng x¸c ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chøc

n¨ng qu¶n lý vµ c¸c yªu cÇu ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶.

Ch¬ng II giíi thiÖu tãm lîc c¸c thuyÕt qu¶n lý. Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c

trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n lý chØ lµ t¬ng ®èi, theo c¸ch dÔ ®îc chÊp nhËn vµ thuËn

cho viÖc tr×nh bµy c¸c néi dung chÝnh cÇn n¾m.

Khi nghiªn cøu c¸c néi dung cña ch¬ng nµy, cã thÓ thÊy tÝnh kÕ thõa vµ ph¸t

triÓn cña tõng thuyÕt, trong ®ã thuyÕt sau bï ®¾p khiÕm khuyÕt cña thuyÕt tríc ®Ó ngµy

cµng hoµn thiÖn, ph¶n ¸nh bíc ph¸t triÓn cña ®èi tîng qu¶n lý. CÇn lu ý r»ng, c¸c

thuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” tuy ra ®êi tõ l©u song nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n trong ®ã

vÉn ®ang cßn ®îc thõa nhËn ®Ó vËn dông (®Æc biÖt lµ thuyÕt “qu¶n lý theo khoa häc”

cña F.W.Taylor vµ Henri Fayol). ThuyÕt “qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi” cña x· héi

th«ng tin cßn rÊt míi mÎ, v× vËy gi¸o tr×nh chØ giíi thiÖu hÕt søc s¬ lîc.

Ch¬ng III lµ néi dung träng t©m quan träng nhÊt, nªu c« ®äng nh÷ng ý chÝnh

trong c¸c chøc n¨ng qu¶n lý mµ nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp cÇn n¾m ch¾c. Nh÷ng khÝa

c¹nh cô thÓ h¬n ®îc dµnh l¹i cho c¸c m«n häc tiÕp sau.

Ch¬ng IV còng rÊt quan träng, ®ã lµ c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý vµ c¸c

ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong qu¶n lý kinh doanh. VÊn ®Ò triÕt lý kinh doanh vµ

v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®ang lµ mét néi dung t¬ng ®èi míi mÎ ®èi víi chóng ta, cÇn

®îc quan t©m ®óng møc nh mét t¸c nh©n tinh thÇn ®Ó ®¹t thµnh c«ng trong kinh

doanh víi b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam.

Víi tÝnh chÊt kh¸i qu¸t cña kiÕn thøc nhËp m«n, gi¸o tr×nh nµy kh«ng ®a ra c¸c

t×nh huèng qu¶n lý ®Ó vËn dông xö lý; viÖc nµy thÝch hîp víi c¸c m«n häc vÒ qu¶n lý

cô thÓ tõng lÜnh vùc. Cuèi mçi ch¬ng, sÏ cã phÇn híng dÉn häc tËp bao gåm träng

t©m néi dung vµ c©u hái «n tËp.

Tríc mét chñ ®Ò réng lín vµ cßn ý kiÕn kh¸c nhau, viÖc biªn so¹n khã tr¸nh

khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt c¶ vÒ bè côc vµ néi dung. Nhµ trêng vµ b¶n th©n ngêi

biªn so¹n ch©n thµnh mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp x¸c ®¸ng cña c¸c nhµ nghiªn

cøu còng nh c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp./.

Ch¬ng I

Kh¸i niÖm qu¶n lý vµ qu¶n lý kinh doanh

1- Qu¶n lý lµ g×?

Qu¶n lý lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm x¸c ®Þnh, song l©u nay thêng cã c¸c c¸ch

®Þnh nghÜa, c¸ch hiÓu kh¸c nhau vµ ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c thuËt ng÷ kh¸c nhau. Thùc

chÊt cña qu¶n lý lµ g×? (hoÆc qu¶n lý tríc hÕt, chñ yÕu lµ g×?) còng cã nh÷ng quan niÖm

kh«ng hoµn toµn gièng nhau. Tuy nhiªn, víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý, vÊn ®Ò

®· c¬ b¶n ®îc lµm s¸ng tá ®Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt.

Qu¶n lý lµ chøc n¨ng vèn cã cña mäi tæ chøc, mäi lo¹i ho¹t ®éng. Nã ph¸t sinh

tõ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n, c¸c

bé phËn trong tæ chøc cã sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña

tæ chøc.

Qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã chñ ®Ých cña chñ thÓ qu¶n lý tíi ®èi tîng qu¶n lý

mét c¸ch liªn tôc, cã tæ chøc, liªn kÕt c¸c thµnh viªn trong tæ chøc hµnh ®éng nh»m

®¹t tíi môc tiªu víi kÕt qu¶ tèt nhÊt. Qu¶n lý bao gåm c¸c yÕu tè:

- Cã chñ thÓ qu¶n lý n¾m quyÒn lùc vµ sö dông quyÒn lùc (chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n

sù…).

- §èi tîng qu¶n lý lµ c¸c ngêi thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý (trùc tiÕp t¸c ®éng

vµo ph¬ng tiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô).

- Cã môc tiªu râ rµng (cho c¶ chñ thÓ vµ ®èi tîng qu¶n lý).

- G¾n víi m«i trêng ho¹t ®éng (lu«n biÕn ®éng).

Tõ kh¸i niÖm nªu trªn, ta thÊy ®èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ

nh÷ng con ngêi trong tæ chøc; th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè vËt chÊt (vèn, vËt

t, c«ng nghÖ) ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng. V× vËy, xÐt vÒ thùc

chÊt, qu¶n lý tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ qu¶n lý con ngêi (trong bÊt cø lo¹i ho¹t ®éng

nµo).

X¸c ®Þnh nh vËy ®Ó thÊy con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong mäi ho¹t ®éng;

hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ néi dung c¸c chøc n¨ng qu¶n lý chØ lµ qu¶n lý nh©n sù (mét

bé phËn träng yÕu cña qu¶n lý). §iÒu nµy ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý nhÊn

m¹nh qua c¸ch thÓ hiÖn nh: “Qu¶n lý lµ mét qu¸ tr×nh lµm cho nh÷ng ho¹t ®éng ®îc

hoµn thµnh víi hiÖu qu¶ cao, b»ng vµ th«ng qua nh÷ng ngêi kh¸c” (S.P.Robbins) vµ

“C¸c nhµ qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm duy tr× c¸c ho¹t ®éng lµm cho c¸c c¸ nh©n cã thÓ

®ãng gãp tèt nhÊt vµo c¸c môc tiªu cña nhãm” (H.Koontz, C.O’donnell, H.Weihrich).

2- qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

a- Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét lÜnh vùc rÊt cÇn cã sù qu¶n lý, víi tÝnh ®Æc thï

râ rÖt so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Cã c¸c c¸ch hiÓu vµ diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm

kinh doanh.

Theo c¸ch hiÓu th«ng thêng, kinh doanh lµ viÖc ®a mét sè vèn ban ®Çu vµo

ho¹t ®éng trªn thÞ trêng ®Ó thu mét lîng tiÒn lín h¬n sau mét thêi gian nµo ®ã.

Tríc ®©y, trong nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta thêng chØ nãi ®Õn s¶n xuÊt (t¹o

ra c¸c s¶n phÈm vËt thÓ); hÇu nh kh«ng sö dông kh¸i niÖm kinh doanh. Trong kinh tÕ

thÞ trêng, kh¸i niÖm s¶n xuÊt (Production) ®îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n, bao gåm qu¸

tr×nh t¹o ra s¶n phÈm (Goods) hoÆc dÞch vô (Services), tøc lµ “®Çu ra” bao gåm c¶ vËt

thÓ vµ phi vËt thÓ. Sù chuyÓn ho¸ c¸c ®Çu vµo (Inputs) thµnh c¸c ®Çu ra (Outputs) ®îc

thùc hiÖn nh»m môc tiªu lîi nhuËn; ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh doanh.

LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) cña níc ta x¸c ®Þnh: “kinh doanh lµ viÖc thùc

hiÖn mét, mét sè, hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu

thô s¶n phÈm, hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi”.

 Kinh doanh cã c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ:

- Do mét chñ thÓ thùc hiÖn. Chñ thÓ kinh doanh cã thÓ lµ mét c¸ nh©n, mét hé gia

®×nh, mét doanh nghiÖp (cã mét chñ së h÷u), mét c«ng ty (hïn vèn), mét tËp

®oµn kinh tÕ (trong níc hoÆc siªu quèc gia). Chñ thÓ kinh doanh lµ ph¸p nh©n

hoÆc thÓ nh©n, cã quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong khu«n khæ ph¸p luËt

vµ th«ng lÖ quèc tÕ.

- G¾n víi thÞ trêng vµ diÔn ra trªn thÞ trêng, tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quan

cña thÞ trêng. ThÞ trêng lµ m«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, chÞu nhiÒu

¶nh hëng kh¸c nhau rÊt phøc t¹p víi nh÷ng c¬ may vµ rñi ro khã lêng tríc.

- Ph¹m vi ho¹t ®éng kh«ng giíi h¹n theo ®¬n vÞ ®Þa lý hµnh chÝnh (tuú kh¶

n¨ng chiÕm lÜnh thÞ phÇn vµ ph¸p luËt, th«ng lÖ).

 Môc ®Ých cña kinh doanh lµ sinh lîi

b- Doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi t c¸ch

mét thùc thÓ tù vËn ®éng trong thÞ trêng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn hoÆc bÞ diÖt vong. Doanh

nghiÖp lµ n¬i tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu lîi nhuËn vµ ®ãng gãp

nghÜa vô cho ng©n s¸ch Nhµ níc; phÇn cßn l¹i ®Ó bï ®¾p c«ng søc cho ngêi gãp vèn

vµ ngêi lao ®éng; tÝch luü ®Ó t¸i ®Çu t ph¸t triÓn.

LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) x¸c ®Þnh: “Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã

tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh

cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh”.

 LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc (30/4/1995) x¸c ®Þnh:

“Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËp

vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c

môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao.

Doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n

sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do

doanh nghiÖp qu¶n lý.

Doanh nghiÖp Nhµ níc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh

thæ ViÖt Nam”. §Ó cã quan niÖm ®Çy ®ñ vµ ®óng thùc chÊt cÇn n¾m c¸c ®Æc ®iÓm chñ

yÕu sau:

- Doanh nghiÖp lµ c¸c ®¬n vÞ tæ chøc ®îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,

chñ yÕu ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Nãi “chñ yÕu” v× cã nh÷ng

doanh nghiÖp ph¶i phôc vô c¸c môc tiªu phi kinh tÕ lµ chÝnh (dÞch vô c«ng céng,

c«ng nghiÖp quèc phßng, tõ thiÖn, v¨n ho¸) ®ång thêi cã sinh lêi. LuËt Doanh

nghiÖp Nhµ níc ph©n chia hai lo¹i: doanh nghiÖp cã môc tiªu lîi nhuËn vµ

doanh nghiÖp phôc vô c«ng Ých.

- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh cã quy m« ®ñ lín vÒ vèn, vÒ lao ®éng

vµ vÒ quyÒn ®Ó ho¹t ®éng ®éc lËp nhÊt ®Þnh (tøc lµ kh«ng kÓ c¬ së c¸ thÓ, hé gia

®×nh). Chia ra quy m« lín, võa vµ nhá.

- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc sèng víi vßng ®êi cña nã bao gåm h×nh thµnh, t¨ng

trëng, suy gi¶m vµ cã thÓ gi¶i thÓ.

- Doanh nghiÖp cã thÓ cã mét chñ së h÷u (t nh©n hoÆc Nhµ níc ®Çu t 100%),

hoÆc nhiÒu chñ së h÷u (chung vèn, gãp cæ phÇn) víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c

nhau; chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hay v« h¹n. Chñ së h÷u cã thÓ trùc tiÕp ®iÒu

hµnh hoÆc thuª gi¸m ®èc.

- Doanh nghiÖp cã thÓ kinh doanh tæng hîp hoÆc kinh doanh chuyªn ngµnh

trong c¸c lÜnh vùc: c«ng nghiÖp (khai th¸c, chÕ t¹o, chÕ biÕn x©y dùng), th¬ng

m¹i (néi th¬ng, xuÊt nhËp khÈu), dÞch vô (vÒ nhiÒu mÆt), n«ng-l©m (n«ng

trêng, l©m trêng, trang tr¹i), ®Þa èc (nhµ, ®Êt), tµi chÝnh - tÝn dông…

- Doanh nghiÖp cã thÓ ho¹t ®éng trong níc (kh«ng giíi h¹n vÒ ®Þa lý - hµnh

chÝnh) hoÆc ngoµi níc (®Çu t ë níc ngoµi, trªn nhiÒu níc).

c- Qu¶n lý kinh doanh lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý mét c¸ch liªn tôc, cã

tæ chøc tíi ®èi tîng qu¶n lý lµ tËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp; sö

dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc vµ c¬ héi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ®¹t tíi

môc tiªu cña doanh nghiÖp theo ®óng ph¸p luËt vµ th«ng lÖ, trong ®iÒu kiÖn biÕn ®éng

cña m«i trêng kinh doanh, víi hiÖu qu¶ tèi u.

Qua kh¸i niÖm ®ã, cã thÓ thÊy c¸c ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý kinh doanh lµ:

- CÇn cã sù t¸c ®éng thêng xuyªn, liªn tôc (trong mçi chu kú kinh doanh vµ

trong toµn bé thêi gian tån t¹i doanh nghiÖp).

- Chñ thÓ qu¶n lý bao gåm chñ së h÷u (n¾m quyÒn lùc kinh tÕ) vµ ngêi ®iÒu hµnh

(sö dông quyÒn lùc).

- §èi tîng chñ yÕu lµ tËp thÓ lao ®éng; xÐt ®Õn cïng lµ con ngêi (th«ng qua ®ã

t¸c ®éng ®Õn c¸c nguån lùc kh¸c).

- Môc tiªu kh«ng chØ lµ thùc hiÖn ®îc khèi lîng c«ng viÖc (s¶n phÈm, dÞch vô),

mµ ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, lîi nhuËn lín nhÊt trong kh¶ n¨ng cho

phÐp.

- Lu«n g¾n víi m«i trêng (chñ yÕu lµ thÞ trêng, thÓ chÕ), kÞp thêi thÝch øng víi

c¸c biÕn ®éng cña m«i trêng).

S¬ ®å 2

Logic cña kh¸i niÖm qu¶n lý kinh doanh

Chñ thÓ qu¶n lý doanh

nghiÖp

LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ x·

héi

Nh÷ng ngêi cung øng

®Çu vµo

C¸c ®èi thñ

c¹nh tranh

Kh¸ch hµng

C¸c c¬ héi,

rñi ro

Nh÷ng ngêi lao ®éng

trong doanh nghiÖp

Môc tiªu

doanh nghiÖp

ThÞ trêng

C¸c

®Çu vµo

T¸c

®éng

3- qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc, mét nghÖ thuËt vµ

lµ mét nghÒ

Qu¶n lý kinh doanh lµ mét lo¹i lao ®éng trÝ ãc ®Æc thï nh»m tæ chøc, ®iÒu khiÓn

vµ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng mµ doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu kinh doanh.

Nã kh«ng chØ dùa trªn kinh nghiÖm mµ ph¶i cã c¬ së khoa häc (tæng kÕt tõ thùc tiÔn

qu¶n lý vµ cã sù vËn dông c¸c quy luËt, nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý).

MÆt kh¸c, nã cßn lµ mét nghÖ thuËt trong xö lý c¸c t×nh huèng ®a d¹ng kh«ng thÓ dù

tÝnh ®Çy ®ñ; cÇn hÕt søc linh ho¹t, s¸ng t¹o, tuú c¬ øng biÕn sao cho cã hiÖu qu¶ cao

nhÊt. Ngoµi ra, qu¶n lý kinh doanh cßn lµ mét nghÒ chuyªn nghiÖp, kÕt qu¶ cña sù ph©n

c«ng lao ®éng cao trong x· héi; ®ßi hái kü n¨ng vµ phÈm chÊt nhÊt ®Þnh.

3.1- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc

TÝnh khoa häc cña qu¶n lý kinh doanh thÓ hiÖn ë c¸c ®ßi hái sau:

Mét lµ, ph¶i dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c quy luËt kh¸ch quan chung vµ

riªng (tù nhiªn, kü thuËt vµ x· héi). §Æc biÖt cÇn tu©n thñ c¸c quy luËt cña quan hÖ c«ng

nghÖ, quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña quan hÖ x· héi vµ tinh thÇn. V× vËy, qu¶n lý häc ph¶i

dùa trªn c¬ së lý luËn cña triÕt häc, kinh tÕ häc, ®ång thêi ®ßi hái øng dông nhiÒu thµnh

tùu cña c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, nh: to¸n häc, ®iÒu khiÓn häc,

tin häc, c«ng nghÖ häc, v.v…. còng nh øng dông nhiÒu luËn ®iÓm vµ thµnh tùu cña c¸c

m«n x· héi häc, t©m lý häc, luËt häc, gi¸o dôc häc, v¨n ho¸ øng xö, v.v…

Hai lµ, ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tæ chøc qu¶n lý (vÒ x¸c ®Þnh chøc n¨ng,

nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n; vÒ x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý; vÒ vËn hµnh

c¬ chÕ qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ xö lý c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý).

Ba lµ, ph¶i vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p khoa häc (nh ®o lêng ®Þnh lîng hiÖn

®¹i, dù ®o¸n, xö lý lu tr÷ d÷ liÖu, truyÒn th«ng, t©m lý x· héi…); vµ biÕt sö dông c¸c kü

thuËt qu¶n lý (nh qu¶n lý theo môc tiªu MBO, lËp kÕ ho¹ch, ph¸t triÓn tæ chøc, lËp

ng©n quü, h¹ch to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm, kiÓm tra theo m¹ng líi, kiÓm tra tµi chÝnh,

v.v…).

Bèn lµ, ph¶i dùa trªn sù ®Þnh híng cô thÓ ®ång thêi cã sù nghiªn cøu toµn

diÖn, ®ång bé c¸c ho¹t ®éng híng vµo môc tiªu l©u dµi, víi c¸c kh©u chñ yÕu trong

tõng giai ®o¹n.

Tãm l¹i, khoa häc qu¶n lý cho ta nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt, nguyªn t¾c,

ph¬ng ph¸p, kü thuËt qu¶n lý; ®Ó trªn c¬ së ®ã biÕt c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò qu¶n lý

trong c¸c hoµn c¶nh cô thÓ, biÕt c¸ch ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc nh÷ng thêi c¬ vµ

nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong viÖc ®¹t tíi môc tiªu. Tuy nhiªn, nã chØ lµ mét c«ng cô;

sö dông nã cÇn tÝnh to¸n ®Õn ®iÒu kiÖn ®Æc ®iÓm cô thÓ tõng t×nh huèng ®Ó vËn dông

s¸ng t¹o, uyÓn chuyÓn (®ã lµ tÝnh nghÖ thuËt).

3.2- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÖ thuËt

TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng, phong phó cña

c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong kinh tÕ, kinh doanh vµ trong qu¶n lý; h¬n n÷a cßn xuÊt

ph¸t tõ b¶n chÊt cña qu¶n lý kinh doanh. Nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a con ngêi (víi nh÷ng

®éng c¬, t©m t, t×nh c¶m khã ®Þnh lîng) lu«n ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i xö lý khÐo lÐo,

linh ho¹t. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh cßn phô thuéc vµo kinh nghiÖm vµ

nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n cña tõng ngêi qu¶n lý; vµo c¬ may vµ vËn rñi, v.v…

NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c ph¬ng

ph¸p, c¸c tiÒm n¨ng, c¸c c¬ héi vµ c¸c kinh nghiÖm ®îc tÝch luü trong kinh doanh

nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra cña doanh nghiÖp. §ã lµ viÖc xem xÐt ®éng tÜnh cña c«ng

viÖc kinh doanh ®Ó chÕ ngù nã, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp tån t¹i, æn ®Þnh vµ kh«ng

ngõng ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cao. Nãi c¸ch kh¸c, nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ tæng

hîp nh÷ng “bÝ quyÕt”, nh÷ng “thñ ®o¹n” trong kinh doanh ®Ó ®¹t môc tiªu mong muèn

víi hiÖu qu¶ cao.

NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh kh«ng thÓ t×m ®îc ®Çy ®ñ trong s¸ch b¸o; v× nã

lµ bÝ mËt kinh doanh vµ rÊt linh ho¹t. Ta chØ cã thÓ n¾m c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã,

kÕt hîp víi quan s¸t tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý kh¸c ®Ó vËn dông vµo

®iÒu kiÖn cô thÓ. Mét sè lÜnh vùc cÇn thÓ hiÖn nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:

- NghÖ thuËt t¹o thêi c¬, chíp thêi c¬, tr¸nh nguy c¬.

- NghÖ thuËt t¹o vèn, sö dông vèn vµ tÝch luü vèn.

- NghÖ thuËt c¹nh tranh (giµnh thÞ phÇn, ®¹t lîi nhuËn cao).

- NghÖ thuËt sö dông ngêi (ph¸t hiÖn, bè trÝ, ph¸t huy, liªn kÕt).

- NghÖ thuËt ra quyÕt ®Þnh (nh¹y, ®óng, kÞp thêi…) vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt

®Þnh.

- NghÖ thuËt sö dông c¸c ®ßn bÈy trong qu¶n lý.

- NghÖ thuËt giao tiÕp (víi ®èi t¸c, víi kh¸ch hµng, víi cÊp díi…).

- V.v…

Nh÷ng yÕu tè t¹o c¬ së cho nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:

- TiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp (sù trêng vèn, c«ng nghÖ míi, nguån chÊt x¸m,

nguån cung øng, thÞ trêng tiªu thô…).

- Tri thøc vµ th«ng tin (kiÕn thøc vÒ nhËn biÕt quy luËt, khoa häc - c«ng nghÖ, t×nh

h×nh thÞ trêng, ®èi thñ vµ ®èi t¸c, thêi c¬ vµ vËn rñi…).

- BÝ mËt trong kinh doanh (ý ®å chiÕn lîc, ph¬ng híng c«ng nghÖ, gi¸ c¶…).

- Sù quyÕt ®o¸n cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (kiªn ®Þnh môc tiªu, d¸m nghÜ, d¸m

lµm vµ d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu, chØ ®¹o døt kho¸t cã hiÖu

lùc…).

- Sö dông c¸c mu kÕ trong kinh doanh (vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c thñ ®o¹n

truyÒn thèng, s¸ng kiÕn bÊt ngê, t¬ng kÕ tùu kÕ…).

3.3- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÒ

Lµ mét chøc n¨ng ®Æc biÖt h×nh thµnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng

x· héi, ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh ph¶i do mét sè ngêi ®îc ®µo t¹o, cã kinh

nghiÖm vµ lµm viÖc chuyªn nghiÖp thùc hiÖn.

Ngêi lµm nghÒ qu¶n lý kinh doanh cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn: n¨ng khiÕu qu¶n lý, ý

chÝ lµm giÇu (cho doanh nghiÖp, cho ®Êt níc, cho b¶n th©n), cã häc vÊn c¬ b¶n, ®îc

®µo t¹o vÒ qu¶n lý (tõ thÊp ®Õn cao), tÝch luü kinh nghiÖm, cã t¸c phong n¨ng ®éng vµ

thËn träng, cã ®Çu ãc ®æi míi, cã ph¬ng ph¸p øng xö tèt, cã phÈm chÊt chÝnh trÞ vµ

nh©n c¸ch ®óng mùc, v.v… (Nh÷ng néi dung nµy ®îc ®Ò cËp ®Çy ®ñ trong bµi gi¶ng

“Gi¸m ®èc doanh nghiÖp”).

4- Vai trß quan träng cña qu¶n lý

4.1- §Ó tån t¹i vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, con ngêi kh«ng thÓ hµnh ®éng riªng

lÎ, mµ cÇn tæ chøc phèi hîp nh÷ng nç lùc c¸ nh©n híng vµo nh÷ng môc tiªu chung.

Qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ tæ chøc cuéc sèng an toµn cña céng

®ång x· héi ngµy cµng ®îc thùc hiÖn trªn quy m« lín h¬n víi tÝnh chÊt phøc t¹p h¬n;

®ßi hái cã sù ph©n c«ng, ®iÒu khiÓn ®Ó liªn kÕt c¸c con ngêi trong tæ chøc.

ChÝnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ lao ®éng vµ sù quy ®Þnh lÉn

nhau gi÷a sù vËn ®éng cña lao ®éng vËt ho¸ víi lao ®éng sèng ®· lµm xuÊt hiÖn mét

chøc n¨ng ®Æc biÖt: chøc n¨ng qu¶n lý. C.M¸c ®· chØ ra: “Mäi lao ®éng x· héi trùc tiÕp

hoÆc lao ®éng chung khi thùc hiÖn trªn mét quy m« t¬ng ®èi lín, ë møc ®é nhiÒu hay Ýt

®Òu cÇn ®Õn qu¶n lý”. ¤ng ®· ®a ra mét h×nh tîng dÔ hiÓu vÒ vai trß cña qu¶n lý:

“Mét nghÖ sÜ vÜ cÇm th× tù ®iÒu khiÓn m×nh, cßn dµn nh¹c th× cÇn cã nh¹c trëng”.

Sù qu¶n lý cÇn thiÕt ®èi víi mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trong x· héi, tõ mçi ®¬n vÞ

s¶n xuÊt - kinh doanh ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n; tõ mét ®¬n vÞ d©n c ®Õn mét

®Êt níc vµ nh÷ng ho¹t ®éng trªn ph¹m vi khu vùc, ph¹m vi toµn cÇu. Môc tiªu cô thÓ vµ

ph¬ng thøc qu¶n lý trªn ®¹i thÓ ®îc chia ra 2 cÊp ®é: qu¶n lý vi m« (trong ph¹m vi

mét ®¬n vÞ) vµ qu¶n lý vÜ m« (trªn ph¹m vi mét ®Þa ph¬ng, mét níc…).

4.2- Trong ho¹t ®éng kinh tÕ cã 5 yÕu tè t¹o thµnh kÕt qu¶, ®ã lµ: tµi nguyªn, tiÒn

vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng sèng vµ lao ®éng qu¶n lý. NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ th«ng qua

con ngêi t¸c ®éng tíi c¸c yÕu tè cßn l¹i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. HiÖu qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn

ë viÖc sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm nhÊt ®èi tîng lao ®éng, t liÖu lao ®éng vµ søc lao

®éng; gi¶m chi phÝ ë ®Çu vµo vµ n©ng cao kÕt qu¶ ë ®Çu ra (®ã lµ sè lîng s¶n phÈm,

chÊt lîng s¶n phÈm vµ gi¸ thµnh). Môc ®Ých cña qu¶n lý lµ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt

c¶ vÒ lîng vµ chÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt; tõ ®ã cã lîi nhuËn cao.

§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã, qu¶n lý ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu râ rµng, ho¹ch

®Þnh ®îc chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch chu ®¸o, tæ chøc hîp lý, ®iÒu hµnh phèi hîp tèt vµ

cã sù kiÓm tra chÆt chÏ. Nã còng cÇn cã mét m«i trêng ho¹t ®éng thuËn lîi (tríc hÕt

lµ luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vµ sù híng dÉn, ®iÒu tiÕt, kiÓm tra, hç trî cña Nhµ níc).

--------------------------------------

híng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

Kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý kinh doanh, tËp trung vµo:

- C¸c néi hµm chÝnh: t¸c ®éng cã chñ ®Ých (môc tiªu), liªn tôc, cã tæ chøc, liªn

kÕt.

- C¸c yÕu tè: chñ thÓ qu¶n lý, ®èi tîng qu¶n lý, môc tiªu qu¶n lý, m«i trêng

ho¹t ®éng.

- Vai trß vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý, c¸c yªu cÇu ®èi víi qu¶n lý.

C©u hái «n tËp:

1) V× sao mäi ho¹t ®éng ®Òu cÇn cã sù qu¶n lý? Môc ®Ých cña qu¶n lý?

2) Qu¶n lý dùa trªn c¬ së nµo? Mèi quan hÖ gi÷a kinh nghiÖm, khoa häc, nghÖ

thuËt qu¶n lý.

3) Qu¶n lý kinh doanh lµ g×? Cã c¸c ®Æc ®iÓm g×?

4) V× sao thùc chÊt cña qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi? Trong qu¶n lý kinh doanh,

qu¶n lý t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè nµo?

Ch¬ng II

Tæng quan vÒ lý thuyÕt qu¶n lý

1- c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý

1.1- Thêi cæ ®¹i ë Trung Hoa cã t tëng ®øc trÞ cña Khæng Tö dùa trªn c¬ së

triÕt lý vÒ §¹o Nh©n, bao gåm: Nh©n - LÔ, Nh©n - NghÜa, Nh©n - TrÝ, Nh©n - Dòng vµ

Nh©n - Lîi. XÐt díi gãc ®é khoa häc qu¶n lý, Nh©n võa lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t

®éng qu¶n lý (trong quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi ®èi tîng bÞ qu¶n lý), võa lµ ®¹o ®øc

vµ hµnh vi cña chñ thÓ qu¶n lý. Néi dung cña tõng cÆp ph¹m trï nãi trªn rÊt s©u s¾c vµ

giÇu tÝnh nh©n b¶n; kh¸c xa víi c¸c thuyÕt thùc dông, duy lîi, duy kinh tÕ… ë ph¬ng

T©y hiÖn ®¹i; song còng kh«ng qu¸ xa c¸ch ®êi thêng qua t tëng “lµm cho d©n giÇu”.

Víi quan hÖ gi÷a Nh©n vµ Lîi, t tëng ®ã gÇn víi mét vÊn ®Ò quan träng cña triÕt häc

hiÖn nay lµ “nhu cÇu, lîi Ých víi t c¸ch lµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi”. T tëng qu¶n lý

cña Khæng Tö xuÊt hiÖn trong bèi c¶nh kinh tÕ tiÓu n«ng, do ®ã chñ yÕu lµ c¬ së cho

viÖc qu¶n lý x· héi (trÞ quèc); tuy nhiªn còng cã ý nghÜa ®èi víi qu¶n lý kinh tÕ. §¹o

Nh©n cña Khæng Tö ®îc Hå ChÝ Minh coi träng, kÕ thõa cã chän läc vµ ®ang tiÕp tôc

¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi ta hiÖn nay (theo ®Þnh híng XHCN).

TiÕp ®ã lµ t tëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö ë thêi ChiÕn Quèc (280-233) tríc

C«ng nguyªn) lµ thêi kú ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ song l¹i kÐm æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. T

tëng triÕt häc næi bËt cña Hµn Phi lµ: b¶n chÊt con ngêi cã tÝnh ¸c, lêi biÕng vµ mu

lîi cho b¶n th©n mét c¸ch tµn b¹o; do ®ã chñ tr¬ng coi träng ph¸p chÕ nghiªm kh¾c

®Ó duy tr× kû c¬ng x· héi vµ ®Ò cao thuËt dïng ngêi. T tëng qu¶n lý cña Hµn Phi lµ

duy lý, duy lîi vµ thùc dông, ®ßi hái lý luËn ph¶i phï hîp víi thùc tÕ. Nã t¸i hiÖn sau

h¬n 2000 n¨m trong c¬ së triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” cña häc thuyÕt qu¶n lý theo

khoa häc cña F.Taylor vµ cña ThuyÕt X” do Mc.Gregor ®Ò xíng.

§iÓm qua vµi nÐt chñ yÕu trong hai t tëng qu¶n lý cæ ®¹i tiªu biÓu nãi trªn (hai

th¸i cùc), ta cã thÓ thÊy qu¶n lý cÇn c¶ ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ, biÕn ®æi theo thêi thÕ. Lùa

chän vµ nhÊn m¹nh mÆt nµo chñ yÕu phô thuéc ®èi tîng qu¶n lý, tµi n¨ng cña nhµ qu¶n

lý vµ nÒn v¨n ho¸ d©n téc.

1.2- S¬ lîc lÞch sö ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý

Cã c¸c c¸ch ph©n kú dùa theo tiªu chÝ kh¸c nhau. Mét trong c¸c c¸ch ®îc mét

sè nhµ khoa häc qu¶n lý nªu ra lµ ph©n chia thµnh ba giai ®o¹n chÝnh, ®¸nh dÊu c¸c

bíc ph¸t triÓn vÒ chÊt cña lý thuyÕt qu¶n lý øng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n

xuÊt. Chóng ta cha kh¼ng ®Þnh ®©y lµ c¸ch ph©n kú hîp lý nhÊt.

a- Giai ®o¹n tiÒn t b¶n: lý thuyÕt qu¶n lý h×nh thµnh víi néi dung cßn t¬ng

®èi ®¬n gi¶n, cha t¸ch khái triÕt häc ®Ó trë thµnh mét khoa häc ®éc lËp. Tríc ®ã, ë

thêi cæ ®¹i míi chØ cã c¸c t tëng qu¶n lý, cha xuÊt hiÖn c¸c lý thuyÕt qu¶n lý.

b- Giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ra ®êi: lý thuyÕt qu¶n lý nãi chung vµ lý thuyÕt

qu¶n lý kinh doanh nãi riªng ®îc tõng bíc t¸ch khái triÕt häc, ®Ó ®Õn kho¶ng cuèi thÕ

kû 19 ®Çu thÕ kû 20 dÇn trë thµnh mét bé m«n khoa häc ®éc lËp. §· xuÊt hiÖn mét sè

trêng ph¸i, song cha râ nÐt.

c- Giai ®o¹n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay: víi sù ®iÒu chØnh sau tæng

khñng ho¶ng, c¸c níc t b¶n chñ nghÜa chuyÓn sang chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, ®ång

thêi hÖ thèng kinh tÕ XHCN còng cã bíc ph¸t triÓn míi.

- ë c¸c níc TBCN, ph¹m vi qu¶n lý cña doanh nghiÖp më réng h¬n tíi thÞ

trêng, kh¸ch hµng vµ sù rµng buéc cña x· héi, cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, cña

c¸c nhµ cung øng vËt t - thiÕt bÞ. Víi t tëng coi qu¶n lý lµ sù chñ ®éng s¸ng

t¹o b¸m ch¾c vµo kh¸ch hµng vµ thÞ trêng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý

kinh doanh hiÖn ®¹i (nh marketing, kinh tÕ vÜ m«…). C¸c nhµ qu¶n lý B¾c ¢u

g¾n qu¶n lý doanh nghiÖp víi viÖc ®iÒu hoµ lîi Ých mét phÇn cho x· héi th«ng

qua vai trß ChÝnh phñ (Nhµ níc phóc lîi). C¸c nhµ qu¶n lý NhËt B¶n vµ c¸c

níc ASEAN kÕt hîp hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng d©n téc vµ con ngêi ®Ó t¹o ra

®éng c¬ t©m lý m¹nh cho sù ph¸t triÓn nhanh. C¸c níc nµy ®· ®¹t nhiÒu thµnh

tùu lín, song còng cã thêi kú ch÷ng l¹i víi mét sè vÊn ®Ò nan gi¶i.

- ë c¸c níc XHCN tr¶i qua hai thêi kú:

+ Tríc khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u tan r·, qu¶n lý kinh tÕ dùa trªn

quan ®iÓm triÕt häc M¸c-Lªnin, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn mÆt kinh tÕ - x· héi

(b¶n chÊt cña chÕ ®é: bãc lét hay kh«ng bãc lét); coi qu¶n lý lµ chøc n¨ng

x· héi ®Æc biÖt b¾t nguån tõ tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng. Tõ quan ®iÓm ®ã,

nÒn kinh tÕ ®îc tæ chøc theo ph¬ng thøc s¶n xuÊt XHCN dùa trªn chÕ ®é

c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt; thùc hiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c

ho¸ víi sù qu¶n lý tËp trung cã kÕ ho¹ch. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö ë giai ®o¹n

®ã (víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi vµ nhu cÇu cña con ngêi cha cao),

m« h×nh kinh tÕ ®ã ®· ph¸t huy t¸c dông to lín trong hÖ thèng XHCN; song

tiÒm Èn h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Lý thuyÕt qu¶n lý Ýt ®îc quan t©m ph¸t

triÓn ë c¸c níc XHCN, mÆc dï Lªnin cã nhiÒu dÆn dß: ph¶i häc Taylor vµ

c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý ë c¸c níc TBCN.

+ Do c¸c nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, hÖ thèng XHCN l©m vµo khñng

ho¶ng toµn diÖn trÇm träng dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña thÓ chÕ X« ViÕt. C¸c níc

XHCN ph©n ho¸ theo hai híng: c¸c níc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò thay ®æi

thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, xo¸ bá chÕ ®é c«ng h÷u, thùc hiÖn kinh tÕ thÞ

trêng; cßn Trung Quèc, ViÖt Nam ®ang t×m tßi con ®êng ®i lªn CNXH

phï hîp ®Æc ®iÓm ®Êt níc vµ thêi ®¹i.

2- néi dung chñ yÕu cña c¸c trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n

lý

Theo mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tån t¹i 5 trêng ph¸i

qu¶n lý tiªu biÓu lµ:

- Trêng ph¸i “cæ ®iÓn”

- Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”

- Trêng ph¸i “kinh nghiÖm”

- Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi”

- Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”

Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c trêng ph¸i nãi trªn chØ lµ t¬ng ®èi, trong ®ã cã

chç cha hîp lý vµ thËt râ rµng. Gi÷a chóng cã sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Cã thÓ ch¾t läc

néi dung chñ yÕu cña tõng trêng ph¸i vµ tõng thuyÕt qu¶n lý nh sau:

1.2- Trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (cßn gäi lµ trêng ph¸i “phæ biÕn”): ®¹i diÖn cña

trêng ph¸i nµy lµ Frederick Winslow Taylor, Henry Ford (Mü) vµ Henri Faylo (Ph¸p).

a- Taylor (1856 - 1916) dùa trªn sù nghiªn cøu vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh vËn ®éng

lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt (thao t¸c), ®Ò ra quy tr×nh lao ®éng hîp lý, kh«ng thõa,

kh«ng trïng lÆp, tèn Ýt thêi gian vµ søc ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. §ã lµ sù hîp lý ho¸ lao

®éng (theo nghÜa réng lµ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc) lµ ®Æc trng næi bËt cña

thuyÕt Taylor - thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc, mét thuyÕt cã gi¸ trÞ lín më ra “kû

nguyªn vµng” trong qu¶n lý ë Mü vµ ¶nh hëng s©u réng ®Õn toµn bé qu¶n lý häc cña x·

héi c«ng nghiÖp.

T tëng c¬ b¶n vÒ qu¶n lý cña Taylor thÓ hiÖn qua ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý lµ biÕt

®îc chÝnh x¸c ®iÒu b¹n muèn ngêi kh¸c lµm, vµ sau ®ã hiÓu ®îc r»ng hä ®· hoµn

thµnh c«ng viÖc mét c¸ch tèt nhÊt vµ rÎ nhÊt”. Néi dung chñ yÕu cña thuyÕt Taylor

gåm:

- C¶i t¹o c¸c quan hÖ qu¶n lý: mét môc tiªu c¬ b¶n nhÊt cña khoa häc qu¶n lý

lµ gi¶i quyÕt mèi m©u thuÉn gay g¾t gi÷a chñ vµ thî, kh«ng chØ b»ng mét hÖ thèng c¸c

gi¶i ph¸p kü thuËt mµ cßn b»ng ph¬ng thøc qu¶n lý khiÕn c¶ chñ vµ thî cã thÓ g¾n bã

hîp t¸c víi nhau trong mét tæ chøc c«ng nghiÖp ®Ó cïng ®i tíi môc tiªu chung lµ n©ng

cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Taylor cho ®ã lµ sù më ®Çu “mét cuéc c¸ch m¹ng

tinh thÇn vÜ ®¹i” nh»m thay ®æi toµn bé tinh thÇn, th¸i ®é cña c¶ ®«i bªn trªn c¬ së hoµ

gi¶i, hîp t¸c vµ niÒm tin cËy lÉn nhau. Nh vËy, cã thÓ thÊy kh¸c c¬ b¶n víi con ®êng

®Êu tranh giai cÊp do c¸c nghiÖp ®oµn, c«ng ®oµn tæ chøc. Taylor còng thÊy ®îc mèi

quan t©m cña ®«i bªn (®éng c¬ thóc ®Èy lao ®éng) lµ lîi Ých kinh tÕ, ph¶i ®îc xö lý hµi

hoµ qua chÕ ®é l¬ng, thëng hîp lý; chØ cã nh vËy c¸c c¸ch thøc tæ chøc s¶n xuÊt mét

c¸ch khoa häc míi ph¸t huy ®îc t¸c dông cao. Taylor ®a ra 4 nguyªn t¾c vÒ hÖ thèng

qu¶n lý theo khoa häc:

1) Bè trÝ lao ®éng mét c¸ch khoa häc ®Ó thay thÕ c¸c thao t¸c l¹c hËu, kÐm hiÖu

suÊt.

2) Lùa chän c«ng nh©n mét c¸ch khoa häc; ®µo t¹o, båi dìng hä.

3) G¾n c«ng nh©n víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt.

4) Ph©n c«ng ®Òu c«ng viÖc gi÷a ngêi qu¶n lý vµ c«ng nh©n. C¸i g¾n bã gi÷a

hä lµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, vµ chÝnh n¨ng suÊt lµ yÕu tè t¹o ra nhiÒu

lîi nhuËn.

- Tiªu chuÈn ho¸ c«ng viÖc: qua quan s¸t, ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c cña c«ng

nh©n, Taylor nhËn thÊy cã nh÷ng ®éng t¸c thõa, trïng nhau vµ mÊt nhiÒu søc khiÕn n¨ng

suÊt lao ®éng bÞ h¹n chÕ; tõ ®ã rót ra kÕt luËn cÇn ph¶i hîp lý ho¸ lao ®éng trªn c¬ së

®Þnh møc cô thÓ víi nh÷ng tiªu chuÈn ®Þnh lîng nh mét c¸ch thøc tèi u ®Ó ph©n chia

c«ng viÖc thµnh nh÷ng c«ng ®o¹n, nh÷ng kh©u hîp lý; ®Þnh ra chuÈn mùc ®Ó ®¸nh gi¸

kÕt qu¶ lao ®éng.

ViÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc lao ®éng chñ yÕu ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p

thùc nghiÖm: chän c«ng nh©n khoÎ, híng dÉn hä nh÷ng thao t¸c chuÈn x¸c, bÊm giê

thùc hiÖn tõng ®éng t¸c; lÊy ®ã lµm møc kho¶n chung. §ã lµ møc cao ®ßi hái ph¶i lµm

cËt lùc song ®îc bï ®¾p b»ng thu nhËp tõ t¨ng n¨ng suÊt. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· gäi ®ã

lµ ph¬ng ph¸p “khoa häc v¾t må h«i c«ng nh©n”; tuy nhiªn «ng vÉn ®¸nh gi¸ cao vÒ

mÆt tæ chøc lao ®éng vµ yªu cÇu ph¶i häc tËp vËn dông ph¬ng ph¸p nµy trong sù nghiÖp

x©y dùng CNXH.

- Chuyªn m«n ho¸ lao ®éng: lao ®éng theo nghÜa khoa häc ®ßi hái sù chuyªn

m«n hãa trong ph©n c«ng nh»m ®¹t yªu cÇu “tèt nhÊt” (do thµnh thôc trong thao t¸c) vµ

“rÎ nhÊt” (do kh«ng cã ®éng t¸c thõa vµ do chi phÝ ®µo t¹o thÊp). ViÖc nµy tríc hÕt phô

thuéc nhµ qu¶n lý trong tæ chøc s¶n xuÊt. Tæ chøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn lµ hÖ qu¶

cña híng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, trong ®ã mçi c«ng nh©n chØ thùc hiÖn thêng

xuyªn, liªn tôc mét (hoÆc vµi) ®éng t¸c ®¬n gi¶n. Tõ ®ã, viÖc ®µo t¹o c«ng nh©n híng

vµo sù thµnh th¹o h¬n lµ tay nghÒ “v¹n n¨ng”. Taylor nhÊn m¹nh ph¶i t×m nh÷ng ngêi

thî “giái nhÊt” theo híng chuyªn s©u, dùa vµo n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt ®ã ®Ó x©y

dùng ®Þnh møc lao ®éng.

ViÖc chuyªn m«n ho¸ lao ®éng kÐo theo yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng còng

theo híng chuyªn m«n ho¸ (c«ng cô chuyªn dïng cho tõng ®éng t¸c lao ®éng ®· ®îc

chia nhá) ®Ó dÔ sö dông nhÊt, tèn Ýt søc nhÊt vµ ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt. M«i trêng lao

®éng còng lµ mét yÕu tè quan träng, ®ã lµ viÖc bè trÝ n¬i lµm viÖc thuËn tiÖn vµ viÖc duy

tr× bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c g¾n bã tho¶i m¸i gi÷a ngêi ®iÒu hµnh vµ thî.

Víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ hîp lý ho¸, trong ®ã vai trß cña qu¶n lý, cña n¨ng lùc tæ

chøc vµ nh©n tè con ngêi ®îc ®Æt lªn trªn trang bÞ, kü thuËt. Ph¬ng ph¸p nµy bÞ chi

phèi bëi mét t tëng triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” ë thêi ®¹i ®ã; kh«ng ph¶i chØ lµ mét

tËp hîp c¸c nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p kü thuËt thuÇn tuý, mµ lµ sù hîp t¸c, hoµ hîp

nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n gi÷a con ngêi víi m¸y mãc, kü thuËt; gi÷a ngêi víi ngêi

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Æc biÖt gi÷a ngêi qu¶n lý vµ ngêi lao ®éng).

Tõ tinh thÇn cèt lâi ®ã, ®· t¹o ra mét phong trµo qu¶n lý theo khoa häc víi “HiÖp

héi Taylor” thu hót nhiÒu nhµ qu¶n lý tµi n¨ng ®· ph¸t triÓn, hoµn thiÖn lý thuyÕt nµy.

Hä ®· nghiªn cøu, ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ra nhiÒu ®iÓm míi nh»m h¹n chÕ tÝnh c¬ giíi, ®Ò

cao tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, nh©n ®¹o ho¸ quan hÖ qu¶n lý, ph¸t triÓn

tÝnh d©n chñ trong c«ng nghiÖp, nªu bËt h¼n lªn vai trß cña yÕu tè con ngêi, chó träng

sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi (mçi c¸ nh©n ®Òu sÏ cã c¬ héi nh ngêi kh¸c ®Ó ph¸t huy n¨ng

lùc cña m×nh ë møc cao nhÊt), coi tiÒn thëng lµ ®éng c¬ m¹nh mÏ thóc ®Èy c«ng viÖc

(chø kh«ng ph¶i lµ h×nh ph¹t, kû luËt).

b- Henry Ford (cïng thêi víi F.Taylor) lµ mét nhµ qu¶n lý theo khoa häc thµnh

c«ng nhÊt, ngêi s¸ng lËp ra hÖ thèng s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn (cã nhµ m¸y «t« víi

d©y chuyÒn dµi 24 km, mçi ngµy xuÊt xëng 7000 «t« con lµ n¨ng suÊt kû lôc thÕ giíi

thêi kú ®ã). ¤ng ®· ¸p dông nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ cao trong ph©n c«ng lao ®éng,

tiªu chuÈn ho¸ lao ®éng vµ ¸p dông khoa häc qu¶n lý trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nh©n,

trong viÖc sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i.

c- Henri Fayol (1841 - 1925) lµ ngêi ®a ra thuyÕt qu¶n lý ë Ph¸p, ®îc ®¸nh

gi¸ lµ “mét Taylor cña ch©u ¢u”; lµ “ngêi cha thùc sù cña lý thuyÕt qu¶n lý hiÖn ®¹i”.

- H.Fayol ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý” lµ sù dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒu

khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra”; chÝnh lµ 5 chøc n¨ng c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý. Trong 6

nhãm ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp (kü thuËt, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, an ninh, h¹ch

to¸n - thèng kª vµ qu¶n lý), «ng coi qu¶n lý lµ tæng hîp bao trïm ®Ó t¹o ra søc m¹nh cña

mét doanh nghiÖp. Chøc vô cµng cao th× ®ßi hái vÒ kh¶ n¨ng qu¶n lý cµng lín; cßn ë cÊp

díi th× kh¶ n¨ng chuyªn m«n lµ quan träng nhÊt (doanh nghiÖp cµng lín th× cµng nh

vËy). Kh¸c víi Taylor, «ng xem xÐt qu¶n lý tõ trªn xuèng, tËp trung vµo viÖc tæ chøc bé

m¸y l·nh ®¹o cña c¸c h·ng lín. Fayol ®i ®Õn kÕt luËn r»ng thµnh c«ng cña ngêi qu¶n lý

kh«ng ph¶i nhê nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n mµ nhê nh÷ng ph¬ng ph¸p ®· ¸p dông vµ

c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o hµnh ®éng cña ngêi ®ã.

- Trong 5 yÕu tè cña qu¶n lý (5 chøc n¨ng cña ngêi qu¶n lý) Fayol coi chøc

n¨ng dù ®o¸n - lËp kÕ ho¹ch lµ néi dung quan träng hµng ®Çu cña qu¶n lý vµ lµ chøc

n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý. Tuy nhiªn, «ng còng chØ ra tÝnh t¬ng ®èi cña c«ng cô kÕ

ho¹ch: kh«ng thÓ dù ®o¸n tríc ®îc tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc bÊt ngê cã thÓ x¶y ra, cÇn ph¶i

cã tÝnh linh ho¹t ®Ó øng phã.

- §ãng gãp næi bËt lµ ®a ra trËt tù thø bËc trong bé m¸y qu¶n lý víi s¬ ®å tæ

chøc qu¶n lý, gåm 3 cÊp c¬ b¶n: cÊp cao nhÊt lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng

trong doanh nghiÖp. CÊp gi÷a lµ c¸c nhµ qu¶n lý tõng bé phËn vµ tõng c«ng ®o¹n (tham

mu vµ chØ ®¹o thùc hiÖn). CÊp thÊp lµ c¸c nhµ qu¶n lý c¬ së mang tÝnh t¸c nghiÖp. TrËt

tù ®ã thÓ hiÖn sù ph©n phèi quyÒn lùc (quyÒn h¹n) vµ tr¸ch nhiÖm víi ranh giíi râ rµng.

- VÒ yÕu tè ®iÒu khiÓn, Fayol cho r»ng muèn vËn hµnh guång m¸y ho¹t ®éng ®Ó

®¹t tíi môc tiªu, ngêi qu¶n lý ph¶i g¬ng mÉu, thóc ®Èy sù thèng nhÊt hµnh ®éng, tÝnh

s¸ng t¹o vµ tÝnh kû luËt (sù trung thµnh cña cÊp díi).

- §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng phèi hîp, Fayol ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i: kÕt hîp

hµi hoµ mäi ho¹t ®éng; c©n b»ng hîp lý c¸c khÝa c¹nh vËt chÊt, x· héi vµ chøc n¨ng; duy

tr× c¸n c©n tµi chÝnh; ¸p dông mäi biÖn ph¸p thÝch ®¸ng ®Ó mäi ho¹t ®éng ®Òu híng vµo

môc ®Ých chung. ViÖc phèi hîp ®îc thùc hiÖn qua c¸c cuéc häp hµng tuÇn (giao ban)

®Ó trao ®æi th«ng tin phôc vô viÖc xö lý b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cô thÓ.

- Chøc n¨ng cuèi cïng lµ kiÓm tra, qua ®ã ph¶i thu nhËn ®îc nhiÒu th«ng tin

trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn (thêng xuyªn, kÞp thêi, chÝnh x¸c) ®Ó c¸c cÊp qu¶n lý kÞp thêi

®iÒu chØnh hoÆc rót kinh nghiÖm. Fayol còng cho r»ng kh«ng nªn l¹m dông kiÓm tra, cã

thÓ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh.

- Fayol ®a ra mét sè nguyªn t¾c vÒ qu¶n lý mµ «ng cho r»ng kh«ng ®îc cøng

nh¾c mµ ph¶i vËn dông linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt, cÇn cã kinh nghiÖm, trÝ th«ng

minh vµ sù qu¶ quyÕt. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c vÒ chØ ®¹o vµ ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, bao

gåm:

1) Ph©n c«ng lao ®éng: nh»m chuyªn m«n ho¸ ngêi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho

hä trë thµnh ngêi s¶n xuÊt cã kinh nghiÖm vµ cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. Ph©n

c«ng ph¶i phï hîp, râ rµng vµ t¹o sù liªn kÕt.

2) QuyÒn h¹n: ngêi qu¶n lý ph¶i cã quyÒn h¹n chÝnh thøc ®Ó ra quyÕt ®Þnh; ®ång

thêi ph¶i cã uy tÝn c¸ nh©n (tõ n¨ng lùc, kinh nghiÖm vµ phong c¸ch).

3) Kû luËt: c«ng nh©n ph¶i tù nguyÖn tu©n thñ néi quy cña doanh nghiÖp. Kû luËt

tèt lµ nhê tæ chøc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, nhê thùc hiÖn c«ng b»ng hîp

lý trong ®·i ngé, nhê thëng - ph¹t c«ng minh.

4) ChØ huy thèng nhÊt: mçi cÊp díi chØ nhËn mÖnh lÖnh tõ mét cÊp trªn (tr¸nh

can thiÖp vît cÊp víi mÖnh lÖnh tr¸i ngîc).

5) ChØ ®¹o nhÊt qu¸n: mçi ho¹t ®éng ph¶i ®îc chØ ®¹o theo mét kÕ ho¹ch t¸c

nghiÖp duy nhÊt cña mét c¬ quan chøc n¨ng.

6) Hµi hoµ lîi Ých: c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých chung, bé phËn phôc tïng lîi Ých

toµn doanh nghiÖp; xö lý hµi hoµ khi lîi Ých xung ®ét.

7) Thï lao hîp lý: tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, sßng ph¼ng, c«ng b»ng.

8) TËp trung quyÒn lùc: cã hÖ thèng quyÒn lùc th«ng suèt tõ cao nhÊt ®Õn thÊp

nhÊt; viÖc ra quyÕt ®Þnh ph¶i tËp trung vµo cÊp cã quyÒn cao nhÊt, kiÓm so¸t

®îc t×nh h×nh.

9) æn ®Þnh chøc tr¸ch: h¹n chÕ viÖc thuyªn chuyÓn, ®æi viÖc; t¹o ®iÒu kiÖn häc

tËp vµ tÝch luü c«ng viÖc.

10) S¸ng t¹o: trao ®ñ quyÒn chñ ®éng cho cÊp díi, thóc ®Èy ãc s¸ng t¹o vµ sù

høng thó trong kinh nghiÖm.

11) Tinh thÇn ®ång ®éi: t¨ng cêng ý thøc tËp thÓ, ®oµn kÕt hç trî trong ngêi lao

®éng.

ThuyÕt qu¶n lý cña Fayol cã u ®iÓm lµ t¹o kû c¬ng trong doanh nghiÖp; song

cha chó träng ®Çy ®ñ c¸c mÆt t©m lý, m«i trêng x· héi cña ngêi lao ®éng vµ cha ®Ò

cËp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi kh¸ch hµng, thÞ trêng, ®èi thñ c¹nh tranh vµ

c¸c rµng buéc ®èi víi Nhµ níc.

Nh×n chung, c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” ®· ®Ò ra ®îc hµng

lo¹t vÊn ®Ò quan träng cña qu¶n lý (chøc n¨ng, nguyªn t¾c), chó träng viÖc hîp lý ho¸

lao ®éng vµ hiÖu lùc qu¶n lý, ®iÒu hµnh. NhiÒu luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nã vÉn mang gi¸ trÞ

l©u dµi, ®îc c¸c thÕ hÖ sau bæ sung vµ n©ng cao thªm. Song còng cßn nhiÒu mÆt nã

cha ®Ò cËp ®Õn nh: cha xem xÐt tÝnh x· héi, tÝnh giai cÊp cña qu¶n lý; cßn xem nhÑ

yÕu tè con ngêi (tÝnh nh©n b¶n), ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng ®éng c¬ t©m lý bªn trong cña

ngêi lao ®éng víi nhu cÇu ®a d¹ng; cha quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c mèi quan hÖ víi

bªn ngoµi doanh nghiÖp.

2.2- Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”

Trêng ph¸i nµy nghiªn cøu nh÷ng ®éng c¬ t©m lý thuéc hµnh vi cña con ngêi

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong quan hÖ tËp thÓ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ hîp t¸c -

xung ®ét trong qu¸ tr×nh nµy (nh÷ng yÕu tè mµ trêng ph¸i “cæ ®iÓn” cha xem xÐt

®Õn).

Qua thùc nghiÖm, ngêi ta chøng minh ®îc r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng

kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh (nh ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®é

nghØ ng¬i…) mµ cßn phô thuéc t©m lý ngêi lao ®éng vµ bÇu kh«ng khÝ trong tËp thÓ

lao ®éng (vÝ dô phong c¸ch xö sù cña ®èc c«ng, sù quan t©m cña nhµ qu¶n lý doanh

nghiÖp ®èi víi søc khoÎ, hoµn c¶nh riªng cña ngêi lao ®éng…). Lý thuyÕt qu¶n lý cña

trêng ph¸i nµy ®îc x©y dùng chñ yÕu dùa vµo nh÷ng thµnh tùu cña t©m lý häc. Hä ®a

ra c¸c kh¸i niÖm “c«ng nh©n tham gia qu¶n lý”, “ngêi lao ®éng coi doanh nghiÖp nh

lµ nhµ cña m×nh”, “®ång thuËn vµ d©n chñ gi÷a c«ng nh©n vµ chñ”, “hµi hoµ vÒ lîi Ých”,

v.v… T tëng qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®îc nhiÒu níc ¸p dông, ®Æc biÖt lµ NhËt.

§¹i diÖn cña trêng ph¸i nµy lµ Hugo Munsterbery (víi t¸c phÈm “t©m lý häc vµ hiÖu

qu¶ cña c«ng nghiÖp” n¨m 1913); lµ Elton Mayo (víi nhiÒu cuéc thÝ nghiÖm vÒ mèi

quan hÖ gi÷a t©m lý vµ t¸c phong cña c¸ nh©n trong thêi kú 1927-1932); lµ Abraham

Maslow (1908-1970)…

Tuy nhiªn, lý thuyÕt cña trêng ph¸i nµy kh«ng lý gi¶i ®îc ®Çy ®ñ nhiÒu hiÖn

tîng qu¶n lý x¶y ra trªn thùc tÕ, do qu¸ nhÊn m¹nh yÕu tè x· héi, xem xÐt mèi quan hÖ

con ngêi theo quan ®iÓm híng néi, xem nhÑ t¸c ®éng cña yÕu tè ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh.

C.M¸c nhÊn m¹nh: con ngêi lµ tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi (bao gåm c¶

c¸c yÕu tè bªn trong vµ c¸c yÕu tè bªn ngoµi).

2.3- Trêng ph¸i “kinh nghiÖm”

C¬ së lý luËn cña trêng ph¸i nµy chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn cña

b¶n th©n c¸c nhµ qu¶n lý l©u n¨m. C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy cho r»ng khoa häc

qu¶n lý hiÖn nay cha ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh; tõ ®ã hä coi yÕu tè quyÕt ®Þnh chÝnh

trong qu¶n lý lµ kinh nghiÖm, sù nh¹y bÐn, tµi n¨ng vµ kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu hµnh cña

tõng nhµ qu¶n lý. Hä chó träng nhiÒu ®Õn viÖc ®óc kÕt kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý

doanh nghiÖp lín cã nhiÒu thµnh c«ng, truyÒn b¸ c¸c kinh nghiÖm ®ã ®Ó vËn dông.

Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý thêng ®îc ®a ra díi d¹ng lêi khuyªn, híng dÉn, ®iÒu lÖ

mÉu, c¸c t×nh huèng ®îc coi lµ ®iÓn h×nh vÒ c¸ch xö lý…

Tuy kh«ng ®ãng gãp ®îc nh÷ng nÐt míi vÒ mÆt lý luËn, song nã còng ®· ®îc

tiÕp nhËn víi t¸c dông thiÕt thùc nhÊt ®Þnh; vµ v× vËy, vÉn cÇn ®îc tham kh¶o vËn dông.

2.4- Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi”

Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty lín vµ c«ng ty siªu quèc gia (kho¶n gi÷a nh÷ng n¨m

1960) ®· thóc ®Èy sù xuÊt hiÖn trêng ph¸i qu¶n lý nµy.

C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy kh«ng chØ quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lîi

nhuËn, mµ cßn xem xÐt ®Õn nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c vÊn ®Ò x· héi nh mét

hÖ thèng tæng hîp víi nh÷ng ph©n hÖ bao gåm c¸ nh©n, c¬ cÊu quan hÖ chÝnh thøc, c¬

cÊu quan hÖ phi chÝnh thøc, con ngêi vµ hoµn c¶nh vËt lý xung quanh. Hä híng sù

quan t©m ®Õn mèi quan hÖ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c ph©n hÖ, gi÷a ph©n hÖ víi

c¶ hÖ thèng cïng víi c¸c t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chung. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÓm trung t©m cã

tÝnh ph¬ng ph¸p luËn cña trêng ph¸i nµy lµ kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ hoÆc c¸c qu¸

tr×nh liªn hÖ.

Lý luËn qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i gi÷ cho c¸c hÖ thèng

nµy bÒn v÷ng tríc c¸c t¸c ®éng hçn lo¹n tõ bªn ngoµi, víi c¸c kh¸i niÖm chung gåm

c¸c yÕu tè cè ®Þnh, v¹n n¨ng, phæ biÕn (t¸ch rêi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña thÕ giíi xung

quanh) vµ cè g¾ng kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng m« h×nh kinh doanh lý tëng cã kh¶ n¨ng lo¹i

trõ c¸c m©u thuÉn trong x· héi.

Mét sè nhµ khoa häc cho r»ng c¬ së khoa häc cña trêng ph¸i nµy kh«ng râ

rµng, kÐm tÝnh thuyÕt phôc; v× vËy Ýt ®îc ®ång t×nh vµ xuÊt hiÖn nhiÒu bÊt ®ång.

2.5- Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”

C¸c trêng ph¸i qu¶n lý kÓ trªn lµ s¶n phÈm cña thêi kú ®Çu x· héi c«ng nghiÖp

(thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX) víi sù ph¸t minh ra ®éng c¬ h¬i níc (cña Jame Watt).

Víi sù ph¸t triÓn cao cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, tõ gi÷a thÕ

kû XX mèi quan hÖ qu¶n lý trong c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ngµy cµng lín vµ m«i

trêng ho¹t ®éng ngµy cµng réng më, ®Æt ra yªu cÇu míi vÒ qu¶n lý phøc t¹p h¬n víi

nhiÒu yÕu tè biÕn ®éng thêng xuyªn. Tõ ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý míi, gäi

chung lµ trêng ph¸i qu¶n lý “hiÖn ®¹i” (hiÓu lµ hiÖn ®¹i trong x· héi c«ng nghiÖp).

C¸c lý thuyÕt qu¶n lý theo trêng ph¸i nµy kh«ng thuÇn nhÊt. Mét híng dùa

trªn quan niÖm “qu¶n lý lµ quyÕt ®Þnh” vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh hÖ

thèng, ®iÒu khiÓn häc… Tõ ®ã tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p

to¸n häc míi vµ nh÷ng kü thuËt ®Þnh lîng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh; Ýt quan t©m

®Õn yÕu tè con ngêi (thùc chÊt lµ ph¸t triÓn c¸c thuyÕt qu¶n lý, theo khoa häc trong

®iÒu kiÖn míi). Mét híng kh¸c lµ coi träng nh©n tè con ngêi trong qu¶n lý, nhÊn

m¹nh vai trß cña yÕu tè v¨n ho¸ trong qu¶n lý (lµ bíc ph¸t triÓn míi cña trêng ph¸i

“quan hÖ con ngêi”). Bíc ph¸t triÓn míi tiÕp sau trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” lµ c¸c thuyÕt

qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi, s¶n phÈm cña x· héi th«ng tin ®ang b¾t ®Çu diÔn ra.

a- ThuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc do Max Weber, nhµ x· héi häc, luËt häc ngêi

§øc (1864-1920) khëi xíng vµ Chester Barnard (1886-1961) ph¸t triÓn.

M.Weber ®a ra ph¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¶n lý coi toµn bé tæ chøc nh mét

trung t©m ®Ó ph©n tÝch; ®Ò ra m« h×nh qu¶n lý nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín dùa

trªn c¸c nguyªn t¾c:

- Ph©n c«ng lao ®éng râ rµng dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ cao, tinh th«ng nghÒ

nghiÖp.

- S¾p xÕp c¸c vÞ trÝ trong tæ chøc theo mét hÖ thèng quyÒn lùc, cã mét tuyÕn chØ

huy râ rµng.

- Cã mét hÖ thèng néi quy, thñ tôc chÝnh thøc chi phèi quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng,

®¶m b¶o sù phèi hîp tèt, ®Þnh híng cho hä ph¸t triÓn, ®Ò b¹t theo thµnh tÝch vµ

th©m niªn.

C.Barnard nghiªn cøu qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu tæ

chøc chÝnh thøc (tæ chøc h×nh thÓ) vµ c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc (phi h×nh thÓ)

còng nh vai trß, chøc n¨ng cña c¸n bé. ¤ng quan niÖm tæ chøc nh lµ mét hÖ thèng

c¸c ho¹t ®éng hay t¸c ®éng cã ý thøc cña 2 hay nhiÒu ngêi (®îc coi lµ “®Þnh nghÜa

næi tiÕng nhÊt” vÒ tæ chøc); nãi c¸ch kh¸c: tæ chøc chÝnh thøc lµ kiÓu hîp t¸c gi÷a nh÷ng

con ngêi cã ý thøc, cã c©n nh¾c vµ cã môc ®Ých. Tæ chøc ph¶i ®îc xem xÐt nh mét

tæng thÓ vµ tÝnh tréi cña hÖ thèng tæ chøc lµ ë chç nã t¹o ra søc m¹nh lín h¬n tæng sè

søc m¹nh cña c¸c bé phËn hîp thµnh. Qu¶n lý bao giê còng lµ viÖc qu¶n lý mét hÖ thèng

tæ chøc nhÊt ®Þnh.

Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tæ chøc lµ h×nh thµnh vµ ®Þnh râ ph¹m vi quyÕt ®Þnh cña

c¸c c¸ nh©n trong tæ chøc; ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ cÊu cña hÖ thèng cÊp bËc, chÝnh

s¸ch vµ ®iÒu lÖ tæ chøc, th«ng qua hÖ thèng th«ng tin vµ kÕ ho¹ch ®µo t¹o c¸n bé. Qu¶n

lý lµ thùc hiÖn vai trß chuyªn m«n ho¸, lµm cho tæ chøc ho¹t ®éng, bao gåm c¸c viÖc

cung cÊp vµ trao ®æi th«ng tin, ®¶m b¶o nh÷ng ph¬ng tiÖn chñ yÕu cho c¸ nh©n vµ ®Þnh

râ môc tiªu cña tæ chøc.

Ba yÕu tè chung (phæ biÕn) cña mét tæ chøc lµ:

- Sù s½n sµng hîp t¸c gi÷a c¸c c¸ nh©n, trong ®ã chó ý mèi quan hÖ gi÷a ®ãng

gãp (cèng hiÕn) vµ nhËn l¹i (hëng thô). Sù tho¶ m·n khi “nhËn l¹i” t¹o ra ®éng

lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt, víi 4 kiÓu ®éng c¬ phæ biÕn t¸c ®éng tíi hµnh vi cña

con ngêi, ®ã lµ: sù hÊp dÉn (g©y høng thó) cña c«ng viÖc; sù thÝch øng cña c¸c

ph¬ng ph¸p vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc; c¬ héi ®Ó tham gia réng r·i vµo c¸c sù kiÖn

lín (liªn quan ®Õn sù u ®·i vµ danh tiÕng); sù ®ång thuËn, ®oµn kÕt trong tæ

chøc.

- Cã môc ®Ých chung râ rµng cña tæ chøc ®Ó thÓ hiÖn ®îc sù hîp t¸c cña c¸ nh©n

v× lîi Ých chung. Môc ®Ých cña tæ chøc vµ ®éng c¬ c¸ nh©n chØ ®ång nhÊt khi

môc ®Ých chung trë thµnh nguån gèc cña sù tho¶ m·n c¸ nh©n.

- Th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi ®Ó môc ®Ých chung ®îc biÕt râ, ®¶m

b¶o tÝnh thèng nhÊt trong tæ chøc. C¸c nguyªn t¾c th«ng tin chÝnh thøc lµ:

+ C«ng khai (víi nh÷ng ngêi cÇn biÕt)

+ Râ rµng (tÝnh x¸c ®Þnh)

+ Trùc tiÕp vµ ng¾n gän (nãi vµ viÕt)

+ Thêng xuyªn (kh«ng ng¾t qu·ng)

+ Tin cËy (chuÈn x¸c, trung thùc, ®óng quyÒn h¹n).

ThuyÕt nµy ®Æc biÖt coi träng chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. C¸c kiÓu quyÕt

®Þnh cã quan hÖ tíi trËt tù thø bËc cña tæ chøc, gåm:

+ ë cÊp cao, c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi c¸c môc tiªu chung

+ ë cÊp trung gian liªn quan tíi c¸c môc tiªu cô thÓ vµ c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n,

c«ng nghÖ…

+ ë cÊp thÊp, liªn quan trùc tiÕp tíi sù chØ ®¹o thùc hiÖn vÒ c«ng nghÖ, nghiÖp

vô trong ho¹t ®éng.

Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ quyÕt ®Þnh lµ mét nghÖ thuËt ®ßi hái t duy

logic, bao gåm:

+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò kh«ng cßn thÝch hîp

+ Kh«ng quyÕt ®Þnh véi vµng (khi vÊn ®Ò cha ®ñ chÝn)

+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh thiÕu hiÖu lùc thi hµnh

+ Kh«ng ra c¸c quyÕt ®Þnh thuéc tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña ngêi kh¸c.

ThuyÕt nµy cßn quan t©m mét sè vÊn ®Ò quan träng kh¸c nh: hÖ thèng chøc vÞ,

yÕu tè quyÒn hµnh, sù thuyÕt phôc vµ khuyÕn khÝch, ®¹o ®øc cña ngêi qu¶n lý.

b- ThuyÕt qu¶n lý hÖ thèng do L.P.Bertalafly (nhµ sinh vËt ngêi ¸o) ®Ò xuÊt tõ

thËp kû 40, vµ ®Õn thËp kû 60-70 cña thÕ kû XX ®îc ¸p dông phæ biÕn trong qu¶n lý.

ThuyÕt nµy xem sù vËt trong mèi liªn hÖ bªn trong gi÷a c¸c bé phËn víi c¶ hÖ thèng.

Mét hÖ thèng bao giê còng n»m trong mét m«i trêng nhÊt ®Þnh vµ gåm c¸c yÕu tè cÊu

thµnh c¬ b¶n: ®Çu vµo, qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ®Çu ra.

HÖ thèng tæ chøc “mÑ-con” (c«ng ty mÑ, c«ng ty con…) lµ mét kÕt qu¶ vËn dông

thuyÕt nµy. Kh¸i niÖm “hép ®en” còng tõ thuyÕt hÖ thèng. Theo thuyÕt nµy, mäi hÖ

thèng trªn thùc tÕ ®Òu lµ hÖ thèng më víi møc ®é më kh¸c nhau; hÖ thèng cµng më th×

®êng biªn cña hÖ thèng víi m«i trêng cµng linh ho¹t. Mäi hÖ thèng ®Òu cã c¸c c¬ chÕ

ph¶n håi th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. Lý thuyÕt hÖ thèng lµ ph¬ng ph¸p quan

träng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tù nhiªn vµ x· héi, ®îc øng dông trong qu¶n lý.

c- ThuyÕt nghiªn cøu t¸c nghiÖp (tin häc ho¸ qu¶n lý) sö dông nh÷ng m« h×nh

to¸n häc gióp cho viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ kiÓm tra: c«ng thøc ho¸ c¸c gi¶i ph¸p

qu¶n lý. Edmud R.Gray vµ Lary R.Smelter ®· tãm t¾t c¸c ph¬ng ph¸p nh sau:

- Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh (gåm lý thuyÕt tæ chøc ®iÒu khiÓn häc vµ tèi u ho¸ bé

phËn), ¸p dông cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña doanh nghiÖp, ®¸nh gi¸ nh÷ng

xung ®ét vµ nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nhãm, dù tÝnh kh¶ n¨ng hoµn thµnh

nhiÖm vô, ph©n tÝch tæ chøc.

- X©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm, ¸p dông cho kü thuËt x©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm,

x©y dùng m« h×nh dù b¸o cÇn thiÕt.

- Lý thuyÕt “trß ch¬i”, ¸p dông cho viÖc dù tÝnh thêi gian vµ gi¸ c¶.

- Lý thuyÕt th«ng tin, ¸p dông cho viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng xö lý th«ng tin, ph©n

tÝch tæ chøc hiÖu qu¶ qu¶ng c¸o khi ®iÒu tra thÞ trêng.

- Ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh, ¸p dông cho viÖc s¾p xÕp nh©n sù vµ thiÕt bÞ, lËp biÓu

thêi gian, ph©n tÝch ®Çu t s¶n lîng, lËp tuyÕn ®êng giao th«ng, c¬ cÊu s¶n

phÈm, ®Þnh vÞ c¸c qu¸ tr×nh.

- Qu¶n lý dù tr÷, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷ vµ tÝnh to¸n khèi lîng dù

tr÷ mét c¸ch kinh tÕ.

- Lý thuyÕt x¸c suÊt, ®îc ¸p dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc.

- Lý thuyÕt xÕp hµng, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷, qu¶n lý giao th«ng, hÖ

thèng trùc ®iÖn tho¹i, lËp biÓu thêi gian kh¸m bÖnh.

- Lý thuyÕt chän mÉu, ¸p dông vµo viÖc kiÓm tra chÊt lîng, ®¬n gi¶n ho¸ viÖc

kiÓm tra vµ thanh to¸n, quan s¸t ngêi tiªu dïng vµ u tiªn s¶n phÈm trong

nghiªn cøu tiÕp thÞ.

- Lý thuyÕt m« pháng, ¸p dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña hÖ thèng, kÕ

ho¹ch ho¸ lîi nhuËn, qu¶n lý dù tr÷ nhu cÇu nh©n lùc.

- Lý thuyÕt thèng kª, ¸p dông vµo viÖc íc lîng c¸c th«ng sè trong nh÷ng m«

h×nh x¸c suÊt.

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tin häc vµ m¸y vi tÝnh, to¸n häc gióp c¸n bé qu¶n lý

rÊt nhiÒu trong viÖc lËp tr×nh, khai th¸c th«ng tin, hÖ thèng ho¸ hå s¬ nh©n sù vµ sæ s¸ch

kÕ to¸n… Tuy nhiªn, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã kh«ng thÓ thay thÕ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña

nhµ qu¶n lý (nh kÕ ho¹ch ho¸, tæ chøc, kiÓm tra…).

d- ThuyÕt qu¶n lý ngÉu nhiªn do Karl Waybe vµ Samo March ®Ò xíng tõ sù

phª ph¸n m« h×nh qu¶n lý cña F.Taylor kÐm thÝch nghi, ph¶n øng chËm ch¹p tríc c¸c

biÕn ®æi cña t×nh h×nh vµ m«i trêng, trë nªn x¬ cøng theo c¸ch thøc nh tæ chøc qu©n

®éi. ThuyÕt ngÉu nhiªn nh»m h¹n chÕ tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ trong qu¶n lý.

ThuyÕt nµy cho r»ng kh«ng cã mét c«ng thøc chung nµo cho qu¶n lý. Nh÷ng

nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p mµ ngêi qu¶n lý sö dông ®Òu phô thuéc tõng t×nh huèng vµ

hoµn c¶nh cô thÓ. TÝnh n¨ng ®éng vµ ngÉu høng lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®îc nhÊn m¹nh.

Ngêi qu¶n lý cÇn t×m hiÓu ®Ó nhËn d¹ng nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m, nh÷ng yÕu tè quan

träng cÇn ph¸t huy hoÆc h¹n chÕ trong mçi bèi c¶nh; tõ ®ã cã thÓ lùa chän ph¬ng ¸n tèi

u.

ThuyÕt ngÉu nhiªn ®èi lËp víi thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc (mÆc dï ®Òu phô

thuéc vµo n¨ng lùc qu¶n lý cña con ngêi). Nã cha cã mét c¬ së lý luËn v÷ng ch¾c vµ

®Çy ®ñ, do ®ã cha ®îc ¸p dông réng r·i.

®- ThuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý (thuyÕt X vµ thuyÕt Y)

KÕ thõa c¸c t tëng qu¶n lý tríc ®ã (gÇn nhÊt lµ thuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc cña

Barnard), G.B.Watson (1878-1958) ®Ò xíng thuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý tõ n¨m 1913

t¹i Mü, h×nh thµnh mét trêng ph¸i mµ ®¹i biÓu lµ Herbert Simon vµ Douglas

Mc.Gregor; ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸.

§ã lµ mét thuyÕt t©m lý häc hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi chñ nghÜa thùc dông vµ chñ

nghÜa thùc chøng; coi con ngêi lµ mét “bé m¸y liªn hoµn”, quy c¸c hiÖn tîng t©m lý

vµo c¸c ph¶n øng sinh häc cña c¬ thÓ, ®ång nhÊt ý thøc víi hµnh vi (nh c¸c ®éng t¸c bÞ

t¸c ®éng, ph¶n øng thÝch nghi). Thêi kú ®Çu, thuyÕt X mang tÝnh duy vËt m¸y mãc,

kh«ng tÝnh ®Õn c¸c tr¹ng th¸i ý thøc vµ ®éng c¬ cña con ngêi trong hµnh vi, sau ®ã

®îc ®iÒu chØnh qua thuyÕt Y.

 Néi dung chÝnh trong t tëng qu¶n lý cña Simon:

Simon cho r»ng “viÖc ra quyÕt ®Þnh lµ néi dung cèt lâi cña qu¶n lý”, sau ®ã míi

lµ hµnh ®éng thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. ¤ng chia c¸c quyÕt ®Þnh cña tæ chøc thµnh 2 nhãm

lín:

- QuyÕt ®Þnh gi¸ trÞ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ môc tiªu cuèi cïng.

- QuyÕt ®Þnh thùc tÕ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu

(víi c¸c yÕu tè thùc tÕ, kh¶ thi).

Sù kÕt hîp 2 nhãm ®ã lµ träng t©m cña c«ng viÖc qu¶n lý, trong ®ã nhãm 1 bao

qu¸t h¬n vµ nhãm II ®Æc trng h¬n. Suy cho cïng, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ c¸c quyÕt

®Þnh tæ hîp cã sù ®ãng gãp cña nhiÒu ngêi. §iÒu quan träng lµ cã c¸c quyÕt ®Þnh hîp

lý - kh¸ch quan phï hîp víi thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý - chñ quan

(tèi u, hoµn h¶o); vµ tÝnh hîp lý lµ cã h¹n. Sù h¹n chÕ trong sù lùa chän hay ra quyÕt

®Þnh kh«ng ph¶i ë cÊp qu¶n lý cao nhÊt, mµ th«ng qua tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý víi sù thay

®æi vÒ tÝnh chÊt vµ ph¹m vi lùa chän.

C¸c môc tiªu cña quyÕt ®Þnh lµ mét hÖ thèng c¸c môc tiªu - ph¬ng tiÖn qua

mçi cÊp bËc; th«ng qua ®ã mµ ho¹t ®éng cña tæ chøc ®îc thùc hiÖn thèng nhÊt. Simon

ñng hé xu híng ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh, kh«ng h¹n chÕ quyÒn tù chñ cña

cÊp díi, t¹o ra “vïng chÊp thuËn” hîp lý ®èi víi quyÒn hµnh gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý.

Ngoµi ph¬ng tiÖn th«ng tin chÝnh thøc (c¬ cÊu chÝnh thøc) cßn ph¶i cã hÖ thèng

th«ng tin kh«ng chÝnh thøc (c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc), truyÒn dÉn th«ng tin hai

chiÒu qua 2 kªnh. Khi cÊp trªn dÊu th«ng tin víi cÊp díi, thËm chÝ sö dông nã ®Ó duy

tr× quyÒn hµnh cña m×nh, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thiÕu n¨ng lùc vµ sù kh«ng an toµn cña cÊp

trªn.

 ThuyÕt X vµ thuyÕt Y vÒ qu¶n lý:

Douglas Mc.Gregor (1906-1964) lµ ngêi ®a ra thuyÕt X vµ tiÕp ®ã lµ thuyÕt Y

trªn c¬ së nghiªn cøu hµnh vi cña con ngêi trong mét tæ chøc.

ThuyÕt X lµ lý luËn vÒ hµnh vi chung cña ngêi lao ®éng theo quan niÖm: mét

ngêi b×nh thêng ¸c c¶m víi c«ng viÖc sÏ trèn tr¸nh nã nÕu cã thÓ; tõ ®ã thÝch bÞ ®iÒu

khiÓn (Ðp buéc, trõng ph¹t), muèn nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm vµ Ýt hoµi b·o (an phËn); vµ ®ã lµ

b¶n chÊt “m¸y mãc, v« tæ chøc” cña con ngêi.

ThuyÕt nµy chñ tr¬ng trong qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc tuyÖt ®èi víi cÊp

díi ®Ó ®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ; sö dông lîi Ých vËt chÊt vµ h×nh ph¹t ®Ó thóc

®Èy ngêi lao ®éng lµm viÖc.

ThuyÕt Y lµ mét bíc tiÕn rÊt quan träng trong t tëng qu¶n lý cña Gregor theo

híng nhËn râ vµ tin tëng vµo b¶n chÊt tèt cña con ngêi víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o; thÓ

hiÖn tÝnh nh©n v¨n trong qu¶n lý. Dùa trªn quan niÖm nh©n b¶n vµ l¹c quan h¬n vÒ hµnh

vi chung cña ngêi lao ®éng, thuyÕt Y quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng cña con ngêi tù t¹o ra

®éng c¬ lµm viÖc (liªn quan ®Õn nhu cÇu); kÕt hîp lý trÝ vµ t×nh c¶m; ph¸t huy nhiÖt t×nh,

n¨ng lùc vµ trÝ s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®Þnh híng vµ tù chñ ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña tæ

chøc khi nã thèng nhÊt víi môc tiªu c¸ nh©n.

Tõ ®ã, thuyÕt Y chñ tr¬ng sö dông “biÖn ph¸p tù chñ”, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn

phï hîp ®Ó c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cã thÓ ®¹t tíi môc tiªu cña chÝnh m×nh mét c¸ch

tèt nhÊt b»ng cè g¾ng hÕt m×nh v× thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Ngêi qu¶n lý ph¶i

giao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ngêi ®¸ng tin cËy, thóc ®Èy hä lµm viÖc víi tinh thÇn tù

gi¸c, sö dông quyÒn tù chñ ngµy cµng cao víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ.

VÒ nhu cÇu (liªn quan ®Õn ®éng c¬), Gregor cho r»ng ngoµi nhu cÇu sinh lý lµ

nhu cÇu ë møc ®é thÊp nhÊt, cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÞ kû gåm 2 lo¹i: lßng tù

träng, tù tin cña con ngêi vµ nhu cÇu vÒ danh väng, ®Þa vÞ. Nhu cÇu ë møc cao nhÊt lµ

sù tù hoµn thiÖn, tæng hîp kh¶ n¨ng vµ kÕt qu¶ mµ mçi ngêi ®¹t ®îc trong cuéc sèng.

§ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông hÕt kh¶ n¨ng cña con ngêi qua nhËn thøc, trùc c¶m, häc

hái, rÌn luyÖn kü n¨ng lÜnh héi tri thøc, s¸ng t¹o; thÓ hiÖn hÕt thiªn t cña con ngêi. Tæ

chøc qu¶n lý ph¶i cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng, tËp trung

vµo nh÷ng nhu cÇu cao.

Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a hai thuyÕt X vµ Y lµ ë chç thuyÕt X ®Ò cËp tíi

ph¬ng thøc qu¶n lý truyÒn thèng, tËp trung vµ chuyªn quyÒn; cßn thuyÕt Y ®Ò cao tÝnh

d©n chñ. Hai thuyÕt thÓ hiÖn hai khuynh híng tr¸i ngîc nhau vÒ qu¶n lý con ngêi,

tuy nhiªn kh«ng thÓ chØ cã mét sù lùa chän ®Ó ¸p dông ë mäi n¬i, mäi lóc. Khi thõa

nhËn thuyÕt Y, vÉn cã thÓ cÇn øng xö theo thuyÕt X.

c- C¸c thuyÕt v¨n ho¸ qu¶n lý - ThuyÕt Z

§Æc trng cña thêi ®¹i c«ng nghiÖp lµ m¸y mãc c¬ khÝ víi hÖ thèng liªn hoµn

ho¹t ®éng ®ång bé. Qu¶n lý mét tæ chøc kinh doanh ®îc quan niÖm nh viÖc vËn hµnh

mét cç m¸y, mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt, trong ®ã vai trß cña ngêi lao ®éng lµ nh÷ng

“b¸nh xe, ®inh èc”. Tõ ®ã, t duy duy lý vµ c¬ giíi thèng trÞ trong qu¶n lý; ngêi ta cè

g¾ng chÝnh x¸c ho¸, lîng ho¸ ho¹t ®éng qu¶n lý thµnh nh÷ng con sè, nh÷ng ph¬ng

tr×nh; qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ gi¶i c¸c bµi to¸n víi c¸c biÕn sè x¸c ®Þnh. C¸c mèi quan

hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh bÞ h¹n chÕ trong nh÷ng

biÖn ph¸p phi nh©n b¶n, quan liªu, dÉn ®Õn nhiÔu lo¹n, kÐm hiÖu qu¶. Tõ t×nh h×nh ®ã,

h×nh thµnh ph¬ng thøc qu¶n lý míi víi nh÷ng nguyªn t¾c rµng buéc tinh tÕ h¬n, nghÖ

thuËt h¬n vµ nh©n ®¹o h¬n; híng vµo viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ qu¶n lý

vµ ngêi lao ®éng; ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ cæ truyÒn vÒ t×nh th¬ng, nh©n c¸ch vµ sù hoµ

hîp trong lao ®éng. §ã lµ c¬ së cho c¸c thuyÕt qu¶n lý híng m¹nh vµo con ngêi, vµo

c¸c yÕu tè v¨n ho¸.

 ThuyÕt Z vÒ qu¶n lý

Thµnh c«ng “thÇn kú” vÒ kinh tÕ cña NhËt B¶n sau §¹i chiÕn II ®· khiÕn c¸c nhµ

qu¶n lý vµ khoa häc qu¶n lý ph¬ng T©y tõ chç miÖt thÞ ®i ®Õn kinh ng¹c, sïng b¸i m«

h×nh vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®éc ®¸o ®îc gäi lµ ph¬ng thøc qu¶n lý NhËt B¶n, phong

c¸ch qu¶n lý NhËt B¶n, hoÆc nghÖ thuËt qu¶n lý NhËt B¶n…

Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý Mü (tiªu biÓu lµ T.J.Peters vµ R.H.Waterman)

kh«ng ch¹y theo xu híng rËp khu«n, mµ nghiªn cøu vËn dông vµo nh÷ng c«ng ty thµnh

®¹t cña Mü theo híng ®Ò cao vai trß nh©n tè con ngêi, trong ®ã cã nhiÒu nÐt t¬ng

®ång víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n. W.Ouchi lµ ngêi t×m ra “mÉu sè chung” qua nghiªn

cøu so s¸nh, tõ ®ã ®Ò ra thuyÕt Z (1981).

Träng t©m cña thuyÕt Z lµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, m« h×nh qu¶n lý vµ

phong c¸ch kinh doanh, dùa trªn qu¸ tr×nh ®æi míi nªn v¨n ho¸ kinh doanh gäi lµ “nÒn

v¨n ho¸ kiÓu Z”; nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c cña doanh nghiÖp. B¶n

chÊt nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z lµ mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt trÝ trong céng ®ång, b×nh ®¼ng hîp

t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc ®Ých chung. §ã lµ

sù chó träng vµ biÕt c¸ch khai th¸c nguån lùc con ngêi, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc s¸ng t¹o

vµ tinh thÇn céng ®ång cña c¸c c¸ nh©n vµ cña toµn thÓ doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã

chØ ®¹o lèi øng xö dùa trªn sù g¾n bã, lßng trung thµnh vµ tin cËy; chø kh«ng ph¶i dùa

trªn ng«i thø vµ sù gi¸m s¸t, thëng ph¹t víi c¸c gi¸ trÞ cña chñ nghÜa c¸ nh©n ph¬ng

T©y.

NÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ nh÷ng ý niÖm trõu tîng mµ ®îc cô thÓ

ho¸ mét c¸ch sèng ®éng qua mét tËp hîp nh÷ng biÓu tîng (logo), nghi lÔ, quy t¾c… vµ

c¶ nh÷ng huyÒn tho¹i ®Ó truyÒn ®Õn ngêi lµm viÖc c¸c gi¸ trÞ vµ niÒm tin néi th©n cña

doanh nghiÖp; g¾n kÕt hä víi sè phËn cña doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã cã c¬ së lý

luËn (h¹t nh©n) lµ mét triÕt lý kinh doanh cã gi¸ trÞ ®Þnh híng cho hµnh ®éng. ViÖc

thay ®æi m« h×nh qu¶n lý cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña Mü chÝnh lµ viÖc x©y dùng mét

nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z cho m«i trêng bªn trong cña doanh nghiÖp.

§Ó ®i tíi x¸c ®Þnh néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z, t¸c gi¶ ®a ra b¶ng so s¸nh

nh sau:

M« h×nh qu¶n lý ph¬ng T©y

M« h×nh qu¶n lý NhËt B¶n

1. Lµm viÖc ng¾n h¹n (thay ®æi n¬i lµm

viÖc, thÊt nghiÖp)

1. Lµm viÖc suèt ®êi (®Õn lóc nghØ hu) ë

mét c«ng ty

2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t nhanh

2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t chËm (cã thÓ 10-15 n¨m

míi ®Ò b¹t)

3. NghÒ nghiÖp chuyªn m«n ho¸ (®µo t¹o vµ

lµm mét nghÒ thµnh th¹o, Ýt ®æi nghÒ)

3. NghÒ nghiÖp kh«ng chuyªn m«n ho¸

(cã thÓ chuyÓn sang viÖc kh¸c)

4. C¬ chÕ kiÓm tra trùc tiÕp, hiÓn nhiªn

(qua ®Þnh lîng)

4. C¬ chÕ kiÓm tra gi¸n tiÕp, mÆc nhiªn

(qua ®¸nh gi¸ cña tËp thÓ)

5. QuyÕt ®Þnh qu¶n lý hoµn toµn do c¸ nh©n

thñ trëng

5. QuyÕt ®Þnh tËp thÓ

6. Tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n

6. Tr¸ch nhiÖm tËp thÓ

7. QuyÒn lîi cã giíi h¹n (chñ yÕu lµ

l¬ng, thëng khi ®ang lµm viÖc)

7. QuyÒn lîi toµn côc (ngoµi l¬ng vµ

thëng cßn cã nhiÒu d¹ng phóc lîi kh¸c

vµ l¬ng hu do c«ng ty tr¶)

W.Ouchi ®Ò ra nh÷ng néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z gåm:

- Ngêi lµm viÖc g¾n bã l©u dµi víi c«ng ty.

- Ngêi lµm viÖc cã quyÒn phª b×nh vµ tá lßng trung thùc trong quan hÖ víi l·nh

®¹o c«ng ty.

- Ngêi lµm viÖc ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh chuÈn bÞ quyÕt ®Þnh qu¶n lý; khuyÕn

khÝch tÝnh tù chñ vµ ãc s¸ng t¹o.

- Ngêi lµm viÖc cã tinh thÇn tËp thÓ cao dï vÉn coi träng c¸ nh©n (quyÒn lîi,

nh©n c¸ch).

- C«ng ty ph¸t triÓn c¸c quan hÖ tin cËy, t×nh b¹n vµ hîp t¸c gi÷a nh÷ng ngêi

cïng lµm viÖc, híng vµo môc tiªu chung.

MÆc dï W.Ouchi cho r»ng thuyÕt Z phï hîp víi v¨n ho¸ kinh doanh ®Æc thï cña

Mü, kh«ng thÓ ®em ¸p dông ë c¸c níc kh¸c; song t tëng cèt lâi cña nã cã thÓ trë

thµnh nguyªn t¾c qu¶n lý chung cho nhiÒu níc. §ã lµ: viÖc quan t©m ®Õn con ngêi vµ

yªu cÇu mäi ngêi cïng lµm viÖc cã hiÖu qu¶ víi tinh thÇn céng ®ång lµ ch×a kho¸ t¹o

nªn n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao.

2.6- ThuyÕt qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi

C¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” cã thÓ coi lµ nh÷ng s¶n phÈm

míi nhÊt cña x· héi c«ng nghiÖp; vÉn ®îc ¸p dông cho ®Õn hiÖn nay. Tuy nhiªn, víi

cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin ®ang diÔn ra, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi (b¾t ®Çu tõ c¸c níc

ph¸t triÓn cao) ®· më ra mét x· héi “hËu c«ng nghiÖp” gäi lµ x· héi th«ng tin. Tõ ®ã b¾t

®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng thuyÕt qu¶n lý míi, trong ®ã ®Þnh h×nh râ h¬n c¶ lµ thuyÕt tæng

hîp vµ thÝch nghi cña Peter Drucker (1909, ngêi Anh) víi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu

næi tiÕng, ®Æc biÖt lµ cuèn s¸ch “Qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p”.

Thùc chÊt thuyÕt nµy lµ kÕt qu¶ cña sù tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ t

tëng tríc ®©y, vËn dông vµo bèi c¶nh míi (cã sù vît bËc vÒ kü thuËt tin häc) ®Ó h×nh

thµnh mét häc thuyÕt riªng cho x· héi th«ng tin.

Theo thuyÕt nµy, qu¶n lý bao gåm:

- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp

- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý

- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc

a- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp:

Mét t tëng quan träng lµ qu¶n lý mét doanh nghiÖp tËp trung vµo nhiÖm vô

kinh doanh, trong ®ã kh«ng nhÊt thiÕt chØ lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn; lîi nhuËn lµ quan

träng song chñ yÕu nã lµ c¨n cø ®Ó kiÓm nghiÖm kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý c¸c

ho¹t ®éng kinh doanh.

Qu¶n lý kinh doanh kh«ng ph¶i lµ mét nhiÖm vô thÝch øng thô ®éng, mµ lµ hµnh

®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ thay ®æi chóng khi cÇn thiÕt.

Kh¸ch hµng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, kinh doanh tån t¹i vµ ph¸t triÓn v× kh¸ch

hµng. V× vËy qu¶n lý mét doanh nghiÖp b¾t ®Çu b»ng môc ®Ých kinh doanh: t¹o ra

kh¸ch hµng. Tõ ®ã, kinh doanh cã 2 chøc n¨ng quan träng lµ: marketing vµ c¶i tiÕn

(hoÆc ph¸t triÓn). Marketing t×m c¸ch th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ trêng vµ

ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp hµng hãa víi gi¸ c¶ mµ kh¸ch hµng chÊp nhËn; c¶i tiÕn lµ

t¹o ra c¸c ®iÒu kho¶n vÒ hµng hãa vµ dÞch vô ngµy cµng tèt h¬n, cã lîi nhiÒu h¬n (dÉn

tíi c¸c s¶n phÈm míi rÎ h¬n, tèt h¬n hay t¹o ra c¸c nhu cÇu míi trong x· héi). Ch¼ng

h¹n cïng mét lo¹i s¶n phÈm tñ l¹nh, t¹o ra 2 mÆt hµng: tñ l¹nh cã ®é l¹nh cao ®Ó b¸n

cho ngêi ®¸nh c¸ vµ tñ l¹nh cã ®é l¹nh thÊp ®Ó phôc vô ngêi tiªu dïng (gi÷ thøc ¨n).

b- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý:

§iÓm xuÊt ph¸t lµ quan ®iÓm coi c¸c nhµ qu¶n lý lµ nguån lùc c¬ b¶n vµ quý gi¸

nhÊt trong c¸c tæ chøc kinh doanh; x©y dùng ®éi ngò qu¶n lý rÊt tèn thêi gian vµ c«ng

søc song l¹i cã thÓ bÞ ph¸ huû bÊt cø lóc nµo. Tõ ®ã ph¶i quan t©m ®¸p øng c¸c yªu cÇu:

- Qu¶n lý theo c¸c môc tiªu vµ tù ®iÒu khiÓn: Qu¶n lý theo môc tiªu (Management

by objectives - MBO) ®ßi hái tæ chøc c«ng viÖc mét c¸ch thÝch hîp, cã ph¹m vi

qu¶n lý vµ quyÒn lùc réng nhÊt vµ nhµ qu¶n lý tù ®iÒu khiÓn ®Ó kiÓm so¸t c«ng

viÖc cña chÝnh m×nh; t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh h¬n víi tÇm nh×n réng h¬n.

Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu ®óng gãc ®é nhµ qu¶n lý, vÝ dô víi ho¹t ®éng xÎ ®¸

cã thÓ cã 3 môc tiªu: kiÕm tiÒn, næi tiÕng vµ x©y dùng mét c«ng tr×nh, nhµ qu¶n

lý ph¶i coi môc tiªu thø 3 lµ chÝnh.

- Liªn kÕt c«ng viÖc víi yªu cÇu cña cÊp cao h¬n: mét mÆt, ph¶i tõ ®iÒu mµ cÊp

trªn cÇn ®Ó ®ãng gãp vµo môc tiªu chung; g¾n lîi Ých riªng víi lîi Ých toµn côc.

MÆt kh¸c, ngêi qu¶n lý ph¶i híng cho cÊp díi ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng hµi hoµ

trong c¶ doanh nghiÖp.

- T¹o ra tinh thÇn hîp lý trong tæ chøc: cã yªu cÇu cao, ®ång thêi ®éng viªn ®îc

c¸c c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý (khuyÕn khÝch, khen thëng, t¨ng l¬ng, ®Ò b¹t);

t¹o c¬ héi ph¸t huy kh¶ n¨ng cho mäi ngêi.

c- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc:

NhÊn m¹nh yÕu tè con ngêi víi t c¸ch mét tiÒm n¨ng nh sinh vËt x· héi cã ý

thøc, cã ®¹o ®øc, cã nh©n c¸ch cÇn t«n träng vµ ph¸t huy. Trong c«ng viÖc, ®Æt c¸ nh©n

ngêi c«ng nh©n trong quan hÖ víi nhãm lao ®éng; lµm viÖc ¨n ý víi nhau ®Ó cïng ®¹t

tíi môc ®Ých chung. T tëng nµy nh»m kh¾c phôc nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p Taylor

trong viÖc ph©n chia c«ng viÖc qu¸ chuyªn s©u vµ t¸ch biÖt gi÷a viÖc lËp kÕ ho¹ch víi

viÖc thùc hiÖn; khiÕn c«ng nh©n kh«ng muèn thay ®æi viÖc lµm (bÞ g¾n qu¸ chÆt víi d©y

chuyÒn ë mét vÞ trÝ). Híng cÇn thùc hiÖn (nh hµng IBM ®· ¸p dông) lµ më réng c«ng

viÖc nh»m t¹o ra c¸c c¬ héi tù ph¸t triÓn cho c«ng nh©n “b¸n lµnh nghÒ” trong ®ã cã mét

lo¹i c«ng nh©n “cÊp cao” cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o c«ng viÖc vµ kÌm cÆp lo¹i c«ng nh©n Ýt

kinh nghiÖm. Híng nµy thÝch øng víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tù ®éng ho¸, trong ®ã c«ng

nh©n kh«ng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc mÖt mái mét c¸ch m¸y mãc trªn d©y chuyÒn mµ

®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ tù ®éng lµ lo¹i viÖc mang tÝnh tæng hîp gièng nh viÖc lËp kÕ

ho¹ch.

ThuyÕt tæng hîp vµ thÝch nghi nghiªn cøu kh¸ s©u vÒ vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh qu¶n

lý, coi qu¶n lý lu«n lµ mét qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt c¸c quyÕt ®Þnh chiÕn

lîc vµ c¸c quyÕt ®Þnh s¸ch lîc; trong ®ã c¸c quyÕt ®Þnh thùc sù khã kh¨n lµ c¸c quyÕt

®Þnh chiÕn lîc, bao hµm kh«ng chØ viÖc ph¸t hiÖn ra hoµn c¶nh vµ c¸c tiÒm lùc mµ c¶

viÖc thay ®æi vµ ¶nh hëng ®Õn chóng mét c¸ch cã lîi nhÊt. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh gåm

5 giai ®o¹n:

- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò: bao hµm viÖc ®Æt ra c©u hái ®óng vµ t×m c©u tr¶ lêi nh»m kh¸m

ph¸ “nh©n tè quyÕt ®Þnh” (vÊn ®Ò thùc sù n»m ë ®©u, träng t©m cña vÊn ®Ò lµ g×:

c¬ cÊu tæ chøc hay lµ chi phÝ s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n hay lµ thiÕt

kÕ, kü thuËt, bu«n b¸n…).

- Ph©n tÝch vÊn ®Ò: Tõ c¸c d÷ kiÖn ®· cã, xem cßn thiÕu th«ng tin g× ®Ó ®¸nh gi¸

®îc sù m¹o hiÓm ®Õn møc nµo, ®êng lèi hµnh ®éng ®· ®Ò ra cã ®é ch¾c ch¾n

®Õn ®©u; thay v× dù ®o¸n theo linh c¶m, trùc gi¸c thiÕu c¨n cø.

- Khai th¸c c¸c gi¶i ph¸p thay thÕ: xem xÐt l¹i nh÷ng gi¶ ®Þnh ®· ®îc ®Æt ra, nghÜ

ra c¸c gi¶i ph¸p cã thÓ lùa chän vµ kiÓm tra gi¸ trÞ cña chóng.

- T×m gi¶i ph¸p tèi u: qua so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸c nhau, lùa chän mét

ph¬ng ¸n tèt nhÊt.

- §a ra quyÕt ®Þnh h÷u hiÖu: biÕn gi¶i ph¸p tèi u thµnh quyÕt ®Þnh hµnh ®éng

mµ mäi ngêi ph¶i tham gia mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm.

T tëng qu¶n lý nãi trªn ®îc ph¸t triÓn thµnh t tëng qu¶n lý trong “thêi ®¹i

b·o t¸p” (b¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970) víi nh÷ng biÕn ®æi nhanh vÒ c«ng nghÖ vµ

nh÷ng thay ®æi tËn gèc vÒ c¬ cÊu kinh tÕ; dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n lùc, viÖc lµm

vµ m«i trêng kinh doanh cña thÕ giíi. §ã lµ sù xuÊt hiÖn xu híng toµn cÇu ho¸, ®ång

tiÒn xuyªn quèc gia, hÖ thèng ng©n hµng thÕ giíi m¹nh, vai trß c¸c níc c«ng nghiÖp

ho¸ míi (NICS). Trong bèi c¶nh ®ã, qu¶n lý ph¶i thay ®æi thÝch nghi víi mét lo¹t vÊn ®Ò

c¬ b¶n cÇn tËp trung gi¶i quyÕt lµ:

- Qu¶n lý thÝch nghi víi l¹m ph¸t (trong ®ã lîi nhuËn ghi nhËn ®èi víi sè tån kho

kh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn ®Ých thùc).

- Duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ søc m¹nh tµi chÝnh (c©n ®èi quan träng h¬n lç

l·i, cÇn biÕt chØ sè tèi thiÓu vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®Ó tån t¹i).

- N©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh (dùa vµo tiÕn bé cña c«ng nghÖ vµ qu¶n lý). §©y

lµ nhiÖm vô chñ ®¹o.

- Chó träng hiÖu qu¶ cña lao ®éng trÝ ãc (nh©n tè quyÕt ®Þnh lµ con ngêi víi kiÕn

thøc vµ kü n¨ng).

- Ph©n biÖt chi phÝ duy tr× ho¹t ®éng ®èi víi lîi nhuËn (trªn thùc tÕ, lîi nhuËn chØ

lµ ¶o ¶nh cña c«ng t¸c kÕ to¸n, vµ thùc ra ®ã chØ lµ chi phÝ giao dÞch duy tr× cho

ho¹t ®éng mµ th«i).

Tãm l¹i, qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p lµ chÝnh s¸ch qu¶n lý híng vÒ t¬ng

lai b»ng c¸ch ph¸t triÓn tri thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña con ngêi. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míi

mÎ víi néi dung kh¸ phøc t¹p, chóng ta cha cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ còng

cha ph¶i lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc cÊp thiÕt ®èi víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta

hiÖn nay.

-------------------------

híng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

Tinh thÇn chÝnh trong c¸c thuyÕt qu¶n lý ë x· héi c«ng nghiÖp, tËp trung vµo c¸c

thuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (Taylor, Fayol), trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”,

trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” (®Æc biÖt lµ c¸c thuyÕt X, Y vµ Z).

C©u hái «n tËp:

1. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc? Néi dung chñ yÕu lµ g×? §Æc

®iÓm næi bËt nhÊt lµ g×?

2. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý cña Fayol lµ g×? C¸c yÕu tè (5 chøc n¨ng) cña

qu¶n lý. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña thuyÕt nµy.

3. Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi” quan t©m ®Õn yÕu tè g×? Dùa trªn t tëng g×? ¦u

®iÓm vµ h¹n chÕ.

4. Tinh thÇn chung trong c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i hiÖn ®¹i lµ g×? §iÓm

kh¸c biÖt gi÷a c¸c thuyÕt (®Æc biÖt gi÷a thuyÕt X vµ thuyÕt Y). ThuyÕt Z dùa trªn

nh©n tè chñ yÕu nµo? V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×?

Ch¬ng iii

C¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh

1- Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh

1.1- Chøc n¨ng qu¶n lý lµ tæng hîp c¸c lo¹i c«ng viÖc mµ chñ thÓ qu¶n lý

ph¶i thùc hiÖn thêng xuyªn, liªn tôc ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®éng ®¹t tíi môc tiªu

®· x¸c ®Þnh.

Chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng theo

híng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Chøc n¨ng lµ c¬

së ®Ó ®Þnh ra c¸c nhiÖm vô cÇn thùc hiÖn l©u dµi, tr¸ch nhiÖm ph¶i hoµn thµnh, quyÒn

h¹n ®îc giao; lµ c¬ së ®Ó lùa chän m« h×nh tæ chøc, thiÕt lËp bé m¸y vµ bè trÝ nguån

nh©n lùc; ®ång thêi x¸c lËp c¸c mèi quan hÖ lµm viÖc.

Chøc n¨ng cÇn ®îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n (phôc vô môc tiªu), râ rµng (kh«ng hiÓu

sai), kh«ng trïng chÐo. Néi dung chÝnh cña chøc n¨ng ®îc thÓ hiÖn c« ®äng qua tªn gäi

cña mçi tæ chøc. Tõ chøc n¨ng tæng qu¸t (c¬ b¶n), ®îc ph©n t¸ch ra nh÷ng chøc n¨ng

cô thÓ (lo¹i viÖc lín) cÇn thùc hiÖn lÇn lît hoÆc ®ång thêi ®Ó cuèi cïng hoµn tÊt chøc

n¨ng c¬ b¶n.

Chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý kinh doanh lµ ho¹ch ®Þnh, ra c¸c quyÕt ®Þnh

qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ

kh«ng ngõng ph¸t triÓn.

1.2- §Ó x¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña qu¶n lý, cã hai c¸ch ph©n lo¹i theo

tiªu chÝ kh¸c nhau:

a- Ph©n lo¹i theo néi dung qu¸ tr×nh qu¶n lý (tõng lo¹i viÖc lín cÇn qu¶n lý ®Ó

b¶o ®¶m hoµn thµnh trän vÑn c¶ qu¸ tr×nh qu¶n lý).

Henri Fayol ph©n chia qu¸ tr×nh qu¶n lý ra 5 chøc n¨ng cô thÓ: ho¹ch ®Þnh, tæ

chøc, ®iÒu khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra.

Lyther Gulick vµ Lydal Urwick nªu lªn 7 chøc n¨ng cô thÓ gäi t¾t lµ POSCORD,

trong ®ã:

P (Planning) : ho¹ch ®Þnh

O (Organizing) : tæ chøc

S (Staffing) : nh©n sù

D (Directing) : chØ huy, ®iÒu khiÓn

CO (Coordinating): phèi hîp

R (Reviewing) : kiÓm tra

B (Budgeting) : tµi chÝnh, ng©n s¸ch

Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý l¹i nªu c«ng thøc POSDCIR, trong ®ã:

I (Innovating) : ®æi míi

R (Representation): ®èi ngo¹i

GÇn ®©y, cã ý kiÕn (cña James Stonner vµ Stephen P.Robbins) dïng kh¸i niÖm

“l·nh ®¹o” theo nghÜa ®iÒu hµnh thay cho hai chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp, nh vËy

chØ cßn 4 chøc n¨ng cô thÓ.

Hai c¸ch ph©n lo¹i theo tiªu chÝ nµy (dï sè lîng chøc n¨ng cô thÓ cã kh¸c

nhau) l©u nay ®îc coi lµ hîp lý, phï hîp víi mäi cÊp bËc qu¶n lý trong mäi tæ chøc, ®Ó

x¸c ®Þnh khèi lîng c«ng viÖc vµ nguån lùc.

b- Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh cÇn qu¶n lý, gåm:

- Qu¶n lý marketing (tiÕp thÞ theo nghÜa réng)

- Qu¶n lý chiÕn lîc kinh doanh

- Qu¶n lý kü thuËt - c«ng nghÖ (s¶n xuÊt, dÞch vô)

- Qu¶n lý cung øng vËt tù kü thuËt

- Qu¶n lý tµi chÝnh

- Qu¶n lý bé m¸y vµ con ngêi

C¸ch ph©n lo¹i nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã tÇm nh×n réng ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p c¬

b¶n víi sù chuÈn bÞ theo chiÒu s©u cho sù ph¸t triÓn l©u dµi.

2- Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh

2.1- Ho¹ch ®Þnh lµ chøc n¨ng ®Çu tiªn cña qu¶n lý, lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c

chøc n¨ng cßn l¹i; trªn thùc tÕ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ sù ph¸t

triÓn v÷ng bÒn cña doanh nghiÖp.

Nãi chung, ho¹ch ®Þnh lµ sù tÝnh to¸n, dù kiÕn mäi yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸

tr×nh kinh doanh, víi tÇm nh×n l©u dµi còng nh cho tõng chu kú kinh doanh. VÒ ®¹i

thÓ, c«ng viÖc ho¹ch ®Þnh bao gåm: dù b¸o, x¸c ®Þnh môc tiªu, v¹ch chiÕn lîc (l©u dµi),

lËp kÕ ho¹ch hoÆc dù ¸n, ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.

Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh cã t¸c dông nh sau:

a) Lµ cÇu nèi cÇn thiÕt gi÷a hiÖn t¹i vµ t¬ng lai, lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¹t ®îc c¸c

kÕt qu¶ mong muèn víi môc tiªu râ rµng. Nã kh¾c phôc c¸ch lµm mß mÉm, tuú

tiÖn, ®èi phã thô ®éng vµ “¨n xæi” víi tÇm nh×n h¹n hÑp. §ã lµ tÝnh chiÕn lîc

trong qu¶n lý.

b) Gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ chñ ®éng nhËn biÕt vµ tËn dông c¸c c¬ héi tõ m«i

trêng kinh doanh, øng phã nh¹y bÐn víi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh, c¸c biÕn cè xuÊt

hiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. §ã lµ tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong qu¶n lý.

c) Híng dÉn c¸c nhµ qu¶n lý biÕt c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu víi kÕt

qu¶ tèi u, biÕt tËp trung vµo c¸c träng ®iÓm trong tõng thêi gian; tr¸nh ph©n t¸n

c¸c nguån lùc. §ã lµ tÝnh hiÖu lùc trong qu¶n lý.

d) Ph¸t huy tÝnh tËp thÓ trong lao ®éng, liªn kÕt ®îc mäi ngêi ë mét vÞ trÝ cïng

hµnh ®éng theo mét híng chung, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong doanh

nghiÖp víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cao. §ã lµ tÝnh hiÖp ®ång trong qu¶n lý.

e) Cã c¬ së ®Ó kiÓm tra ®îc t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô víi chuÈn mùc râ

rµng, ®¸nh gi¸ ®îc ®óng thùc chÊt kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ sù ®ãng gãp cña mçi bé

phËn, mçi c¸ nh©n. §ã lµ tÝnh chuÈn mùc trong qu¶n lý.

2.2- Trong qu¶n lý, cÇn ph©n biÖt hai lo¹i (hai cÊp ®é) ho¹ch ®Þnh:

a- Ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc: x¸c ®Þnh môc tiªu vµ c¸c viÖc lín cÇn lµm trong thêi

gian dµi, víi c¸c gi¶i ph¸p lín (mang tÝnh ®Þnh híng) ®Ó ®¹t tíi môc tiªu trªn c¬ së

khai th¸c vµ sö dông tèi u c¸c nguån lùc hiÖn cã vµ cã thÓ cã.

§©y lµ nhiÖm vô mµ ngêi qu¶n lý chñ chèt ph¶i trùc tiÕp thùc hiÖn vµ quyÕt

®Þnh (víi sù trî gióp cña bé m¸y chøc n¨ng); ®îc chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o vµ xÐt duyÖt

thËn träng ®Ó cã gi¸ trÞ l©u dµi (chØ ®iÒu chØnh khi cã thay ®æi lín tõ m«i trêng).

Trong thùc tiÔn, mét doanh nghiÖp cã ý ®å ph¸t triÓn l©u bÒn cÇn x©y dùng ®îc

c¸c chiÕn lîc sau:

- ChiÕn lîc æn ®Þnh: hÇu nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi gian tån t¹i doanh

nghiÖp víi m«i trêng Ýt thay ®æi vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý nhÊt ®Þnh. VÝ dô tiÕp tôc cung cÊp

lo¹i s¶n phÈm, dÞch vô “truyÒn thèng” theo ph¬ng thøc quen thuéc; tiÕp tôc duy tr× thÞ

phÇn vµ m¶ng kh¸ch hµng s½n cã… §©y lµ lo¹i chiÕn lîc mang tÝnh duy tr×, cñng cè;

h¹n chÕ tham väng.

Trªn thùc tÕ, viÖc theo ®uæi chiÕn lîc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng, bëi

lÏ t©m lý th«ng thêng cña c¸c nhµ doanh nghiÖp lu«n bÞ hÊp dÉn, l«i cuèn vµo nh÷ng

c«ng viÖc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn; kh«ng muèn an phËn, tù m·n.

- ChiÕn lîc ph¸t triÓn: tÝnh ®Õn sù gia t¨ng, më réng ho¹t ®éng vÒ nhiÒu yÕu

tè: doanh thu, quy m« ho¹t ®éng, thÞ phÇn, s¶n phÈm, ph¬ng thøc dÞch vô… Víi sù

ph¸t triÓn cña thÞ trêng, nhu cÇu cña x· héi vµ tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp, chiÕn lîc

nµy cã thÓ thùc hiÖn ®îc víi tÇm nh×n vµ b¶n lÜnh cña nhµ qu¶n lý; ®îc dù b¸o dµi h¹n

tèt vµ chuÈn bÞ mäi nguån lùc cã thÓ huy ®éng ®îc.

- ChiÕn lîc c¾t gi¶m ®Ó tiÕt kiÖm: gi¶m bít ®Çu t vµ quy m« ho¹t ®éng cña

doanh nghiÖp trong c¸c t×nh thÕ bÊt lîi lín (khñng ho¶ng kinh tÕ - tiÒn tÖ, thiªn tai, chiÕn

tranh, sù sa sót cña doanh nghiÖp khiÕn thua lç kÐo dµi, c«ng nî lín…).

- ChiÕn lîc kÕt hîp, ®iÒu hoµ: thùc hiÖn ®ång thêi mét sè chiÕn lîc kÓ trªn ë

tõng bé phËn kh¸c nhau trong doanh nghiÖp (ph¸t triÓn l©u dµi môc tiªu nµy, gi÷ v÷ng

hoÆc h¹n chÕ môc tiªu kh¸c trong tõng thêi gian).

§©y lµ vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p, cã bµi gi¶ng riªng.

b- Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp: x¸c ®Þnh môc tiªu cã tÝnh ng¾n h¹n h¬n (cã chØ tiªu

®Þnh lîng), x©y dùng dù ¸n vµ kÕ ho¹ch, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó tæ chøc thùc hiÖn trªn

c¬ së c¸c nguån lùc cã thÓ dù tÝnh t¬ng ®èi s¸t vµ cã tÝnh kh¶ thi cao. Cã thÓ chia ra kÕ

ho¹ch trung h¹n (3-5 n¨m) vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n (1 n¨m).

Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ c¬ së trùc tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng diÔn ra

“hµng ngµy”, vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý; ®îc bé m¸y chuyªn tr¸ch vÒ

kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp tæng hîp l¹i, c©n ®èi ®Ó gi¸m ®èc xÐt duyÖt (kÕ ho¹ch chÝnh

thøc). Víi doanh nghiÖp nhá, cã thÓ lµ kÕ ho¹ch “phi chÝnh thøc” do chñ doanh nghiÖp

®ång thêi lµ gi¸m ®èc tù ph¸c ra vµ ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

Cã thÓ coi ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ viÖc ®Þnh ra chiÕn thuËt ®Ó thùc hiÖn tõng

bíc chiÕn lîc, hoÆc cßn gäi lµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng. Ch¬ng tr×nh môc tiªu lµ lo¹i

kÕ ho¹ch sö dông mét lÇn (kh«ng lÆp l¹i khi môc tiªu cô thÓ ®· hoµn tÊt); qu¶n lý lo¹i kÕ

ho¹ch nµy ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p riªng gäi lµ “qu¶n lý theo môc tiªu”

(Management by objectives - MBO) hoÆc cßn gäi lµ “qu¶n lý theo dù ¸n” (Management

by Projects).

C«ng viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch, dù ¸n bao gåm mét quy tr×nh víi c¸c bíc:

1) NhËn thøc, n¾m b¾t c¬ héi (®ang ®Õn vµ sÏ ®Õn) víi c¸ch nh×n toµn diÖn vµ

chÝnh x¸c vÒ thÞ trêng, kh¸ch hµng, kh¶ n¨ng, chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p…

2) X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cÇn ®¹t (®Þnh lîng) ë tõng thêi ®iÓm víi thø tù u

tiªn.

3) Xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c tiÒn ®Ò ho¹ch ®Þnh, dù ®o¸n sù biÕn ®éng vµ ph¸t

triÓn cña chóng. C¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lµ c¸c dù b¸o, c¸c gi¶ thiÕt vÒ m«i

trêng kinh doanh, c¸c kÕ ho¹ch hiÖn cã vµ c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông.

Nhµ qu¶n lý cÊp cao trong doanh nghiÖp cÇn gi¶i thÝch râ vµ t¹o ®iÒu kiÖn

cho c¸c cÊp díi hiÓu râ c¸c tiÒn ®Ò ®ã ®Ó hä ®¸nh gi¸ ®óng khi lËp kÕ

ho¹ch.

4) X©y dùng c¸c ph¬ng ¸n hµnh ®éng kh¸c nhau, qua bµn b¹c trong tËp thÓ vÒ

nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ thùc hiÖn. Ýt nhÊt nªn cã 2 ph¬ng ¸n, song kh«ng nªn

®Ò ra qu¸ nhiÒu, g¹t bá nh÷ng ph¬ng ¸n Ýt tÝnh kh¶ thi.

5) Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n; xem xÐt c¸c u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña tõng

ph¬ng ¸n (tèt nhÊt lµ lîng ho¸ ®îc c¸c yÕu tè so s¸nh).

6) X¸c ®Þnh mét ph¬ng ¸n tèi u ®îc lùa chän qua so s¸nh. Còng cã trêng

hîp cÇn thùc hiÖn ®ång thêi 2,3 ph¬ng ¸n thÝch hîp víi tõng ®iÒu kiÖn.

Ph¬ng ¸n tèi u kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i hoµn h¶o, mµ lµ ph¬ng ¸n Ýt nhîc

®iÓm lín vµ kh¶ thi h¬n c¶; ®îc lùa chän dùa vµo: kinh nghiÖm, ph¬ng

ph¸p thùc nghiÖm (thÝ ®iÓm), ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ph©n tÝch.

7) LËp c¸c kÕ ho¹ch phô (bæ sung) ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch chÝnh (vÝ

dô ngoµi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt s¶n phÈm chÝnh, cÇn cã kÕ ho¹ch vÒ phô tïng dù

phßng, vÒ b¶o dìng, vÒ huÊn luyÖn, vÒ b¶o hµnh, vÒ qu¶ng c¸o…).

8) LËp ng©n quü vµ c¸c chi phÝ thùc hiÖn, lîng ho¸ c¸c th«ng sè: tæng thu, chi

phÝ, lîi nhuËn… §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ

chÊt lîng cña kÕ ho¹ch.

2.3- Qu¶n lý theo môc tiªu (MBO) lµ c¸ch qu¶n lý th«ng qua viÖc c¸c cÊp qu¶n

lý vµ c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp tù m×nh x¸c ®Þnh môc tiªu; sau ®ã tù tæ chøc

thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.

NhËn thøc

c¬ héi

X¸c ®Þnh c¸c môc

tiªu

Xem xÐt c¸c tiÒn ®Ò

X©y dùng c¸c ph¬ng

¸n

Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng

¸n

Chän ph¬ng ¸n

tèi u

LËp kÕ ho¹ch

phô trî

LËp ng©n quü vµ

dù kiÕn c¸c chi phÝ

S¬ ®å 2

C¸c bíc cña quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch

Ph¬ng ph¸p MBO cung cÊp c¬ së quan träng cho viÖc ho¹ch ®Þnh cña doanh

nghiÖp; kÝch thÝch tÝnh chñ ®éng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mäi ngêi, mäi bé phËn

tham gia qu¶n lý; t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã c¬ héi ph¸t triÓn n¨ng lùc víi tÝnh s¸ng

t¹o vµ n¨ng ®éng; gióp nhµ qu¶n lý nhËn thÊy dÔ h¬n vµ râ h¬n c¸c thiÕu sãt trong c«ng

t¸c qu¶n lý ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶.

Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p MBO ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµo viÖc bµn b¹c, trao ®æi

ý kiÕn khi x¸c ®Þnh môc tiªu cho tõng bé phËn; mét sè trêng hîp môc tiªu ®Ò ra kh«ng

kh¶ thi do thiÕu sù híng dÉn cô thÓ tõ cÊp qu¶n lý cao nhÊt; dÔ cã khuynh híng tËp

trung vµo c¸c vÊn ®Ò tríc m¾t, ng¾n h¹n vµ t¹i chç.

Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp ®îc nhËn c¸c hîp

®ång cã thêi h¹n víi môc tiªu trän gãi, hoÆc lín h¬n lµ c¸c dù ¸n nh»m ®¸p øng mét nhu

cÇu cã sù rµng buéc vÒ kú h¹n vµ vÒ nguån lùc. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu tõ díi lªn vµ do

tõng cÊp, tõng ngêi tù tæ chøc thùc hiÖn ®ßi hái ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i qu¸n

xuyÕn chung rÊt s©u s¸t vµ cã híng dÉn, kiÓm tra cô thÓ ®Ó g¾n kÕt víi nhau trong kÕ

ho¹ch vµ chiÕn lîc chung cña doanh nghiÖp (trong ph¹m vi bµi gi¶ng nµy kh«ng cã

®iÒu kiÖn ®Ò cËp s©u vµo ph¬ng ph¸p nµy).

3- chøc n¨ng tæ chøc

3.1- Qu¶n lý vÒ tæ chøc lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n quan träng nhÊt cña qu¶n lý nãi

chung vµ cña qu¶n lý kinh doanh nãi riªng, bëi lÏ qu¶n lý chñ yÕu vµ tríc hÕt lµ qu¶n

lý con ngêi - yÕu tè quyÕt ®Þnh - th«ng qua ®ã t¸c ®éng vµo ®èi tîng vËt chÊt; xÐt ®Õn

cïng qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi (trong tæ chøc).

Tæ chøc ®îc hiÓu vµ ®Ò cËp víi hai ph¹m vi réng, hÑp kh¸c nhau. Theo nghÜa

réng nhÊt, c«ng viÖc tæ chøc lµ liªn kÕt nhiÒu ngêi l¹i ®Ó cïng nhau thùc hiÖn c¸c

ho¹t ®éng cã sù ph©n c«ng, nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Thùc thÓ ®îc x©y dùng ®Ó

lµm viÖc ®ã gäi lµ mét tæ chøc; doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, vµ mçi bé phËn

cÊu thµnh lµ mét tæ chøc nhá trong hÖ thèng tæ chøc. Víi nghÜa nµy, c«ng viÖc tæ chøc

gÇn nh ®ång nghÜa víi c«ng viÖc qu¶n lý; bao gåm c¸c yÕu tè: môc tiªu ho¹t ®éng, c¸c

nguån lùc vËt chÊt, tæ chøc guång m¸y ho¹t ®éng, bé m¸y ®iÒu khiÓn vµ ®éi ngò nh©n

lùc. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c yÕu tè: ph¬ng ph¸p qu¶n lý, thêi gian hoµn thµnh

c«ng viÖc, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng; nÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp.

Theo nghÜa hÑp, tæ chøc lµ sù thiÕt lËp vµ vËn hµnh hÖ thèng bé m¸y (hoÆc

tõng bé phËn riªng lÎ) ®Ó ®iÒu khiÓn, phèi hîp mäi ho¹t ®éng trong mäi tæ chøc. Víi

ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ tæ chøc qu¶n lý víi nghÜa x©y dùng c¬ cÊu vµ x¸c lËp c¬

chÕ vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý - ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp; dùa trªn vai trß vµ

chøc n¨ng ®îc thÓ chÕ ho¸; trong ®ã c¸c thµnh viªn thùc hiÖn tõng phÇn viÖc ®îc ph©n

c«ng víi sù liªn kÕt h÷u c¬ b»ng c¸c quan hÖ vÒ tæ chøc, nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n

lý doanh nghiÖp. Nh vËy, c¸c yÕu tè cña tæ chøc qu¶n lý gåm vai trß vµ chøc n¨ng, c¬

cÊu bé m¸y, c¸c mèi quan hÖ tæ chøc vµ ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý. Nãi gän

h¬n, qu¶n lý tæ chøc gåm hai bé phËn chÝnh: qu¶n lý tæ chøc - bé m¸y vµ qu¶n lý nh©n

sù.

Víi néi hµm phong phó nh vËy, c¸c néi dung cô thÓ cña chøc n¨ng tæ chøc cã

mÆt ë c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. Riªng vÒ tæ chøc qu¶n lý, do tÇm quan träng ®Æc biÖt

cña nã, cÇn cã hai bµi gi¶ng chuyªn s©u, mét bµi vÒ tæ chøc - qu¶n lý vµ mét bµi vÒ qu¶n

lý nh©n sù. Trong bµi gi¶ng nµy chØ ®Ò cËp nh÷ng néi dung chung nhÊt.

3.2- Néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng qu¶n lý tæ chøc trong doanh nghiÖp gåm:

a- X¸c ®Þnh chøc n¨ng cô thÓ cÇn thùc hiÖn: xuÊt ph¸t tõ môc tiªu cña doanh

nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cÇn qu¶n lý: kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, vËt t,

marketing, c«ng nghÖ, tæ chøc, nh©n sù…

b- Lùa chän c¬ cÊu bé m¸y qu¶n lý tèi u: c¬ cÊu ®ã ph¶i hîp lý (gåm s¬ cÊp, sè

kh©u cÇn thiÕt) vµ cã tÝnh hÖ thèng (liªn kÕt víi nhau theo quan hÖ däc vµ ngang)

t¹o thµnh mét tæng thÓ ho¹t ®éng nhÞp nhµng, g¾n bã, cã hiÖu lùc; cho phÐp sö

dông tèt c¸c nguån lùc phôc vô kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n

lý bao gåm c¬ cÊu chÝnh thøc (bé khung “cøng”) vµ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc

(h×nh thøc tæ chøc “mÒm”).

c- Ph©n chia quyÒn lùc: tõ chøc n¨ng ph¶i thùc hiÖn, x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n cÇn cã

(võa ®ñ), tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch, chÕ ®é lµm viÖc, lÒ lèi lµm viÖc (thÓ hiÖn c¸c

mèi quan hÖ tæ chøc).

d- Bè trÝ nguån nh©n lùc: tuyÓn mé, tuyÓn chän, ph©n c«ng (®Þnh chøc danh), huÊn

luyÖn - ®µo t¹o, ®¸nh gi¸, ®·i ngé, gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng.

Qu¸ tr×nh qu¶n lý tæ chøc ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:

- Phôc vô ®óng vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng mµ môc tiªu ®ßi hái, bao gåm c¸c

ho¹t ®éng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý. Kh«ng cã c¸c tæ chøc thõa, trïng lÆp

hoÆc thiÕu.

- Gióp cho viÖc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, kiÓm so¸t ®îc mäi ho¹t ®éng víi

c¸c kªnh th«ng tin nhiÒu chiÒu ®¸ng tin cËy.

- T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bé phËn vµ mäi thµnh viªn trong tæ chøc n¾m ch¾c nhiÖm

vô ph¶i hoµn thµnh, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o víi tr¸ch nhiÖm cao.

- C¬ b¶n æn ®Þnh (Ýt x¸o trén) song cã ®é uyÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh ®Ó dÔ dµng thÝch

nghi víi ®iÒu kiÖn míi khi m«i trêng biÕn ®æi.

- §Æc biÖt chó träng x¸c lËp vµ xö lý tèt c¸c mèi quan hÖ gi÷a tæ chøc víi con

ngêi, gi÷a c¸c ®¬n vÞ tæ chøc, gi÷a c¸c con ngêi trong tËp thÓ lao ®éng.

3.3- Khi thiÕt lËp vµ vËn hµnh tæ chøc, ph¶i dùa trªn c¬ së khoa häc vµ vËn dông

linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt (®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt dïng ngêi). CÇn tu©n thñ c¸c

nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc bao gåm:

a- Tr×nh tù logic cña tæ chøc lµ: tõ môc tiªu mµ ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô; tõ

chøc n¨ng nhiÖm vô mµ thiÕt lËp bé m¸y phï hîp; vµ tõ bé m¸y mµ bè trÝ sö

dông con ngêi ®¸p øng yªu cÇu.

b- Néi dung chøc n¨ng cÇn ®îc ph©n chia thµnh c¸c phÇn viÖc râ rµng vµ ph©n

c«ng hîp lý víi tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch. Sù ph©n c«ng bao gåm theo chiÒu ngang

(chuyªn m«n ho¸) vµ theo chiÒu däc (ph©n cÊp theo nguyªn t¾c bËc thang).

c- NhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm ph¶i t¬ng xøng víi quyÒn h¹n. X¸c ®Þnh râ c¸c lo¹i

tr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm tËp thÓ, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ

tr¸ch nhiÖm cuèi cïng (theo kÕt qu¶ cuèi cïng mµ môc tiªu chung ®· ®Ò ra).

QuyÒn h¹n ph¶i võa ®ñ.

d- X¸c lËp vµ xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ chøc n¨ng (®óng tuyÕn, æn ®Þnh

thêng xuyªn hay t¹m thêi, ranh giíi tr¸ch nhiÖm, chÕ ®é vµ lÒ lèi lµm viÖc).

e- B¶o ®¶m cung cÊp th«ng tin qua l¹i ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, trung thùc vµ tin cËy. HÖ

thèng th«ng tin ph¶i cã nhiÒu chiÒu vµ lu«n th«ng suèt, nhanh nh¹y, chÝnh x¸c.

f- Cã sù kiÓm tra kÞp thêi ë mäi kh©u ®Ó kiÓm chøng viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô; qua

®ã xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, thóc ®Èy tiÕn ®é vµ ®óc kÕt kinh nghiÖm.

g- T¹o sù hîp t¸c g¾n bã gi÷a c¸c kh©u, c¸c cÊp, c¸c thµnh viªn trong tæ chøc,

híng vµo môc tiªu chung (thùc hiÖn qua hai lo¹i quan hÖ tæ chøc: chÝnh thøc vµ

kh«ng chÝnh thøc).

h- TuyÓn chän chÆt chÏ vµ bè trÝ sö dông ®óng c¸n bé, nh©n viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho

mäi ngêi ph¸t huy cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh¶ n¨ng së trêng, tÝnh n¨ng

®éng s¸ng t¹o; kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc. Cã tÇm nh×n xa

trong viÖc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ ®èi víi ngêi

lao ®éng, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt.

Nguyªn t¾c cao nhÊt trong tæ chøc doanh nghiÖp lµ: tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm

(trong khu«n khæ thÓ chÕ), cã hiÖu lùc qu¶n lý cao ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.

3.4- Khi thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh hëng trùc

tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu, chñ yÕu lµ:

- Môc tiªu vµ chiÕn lîc cña doanh nghiÖp (tæ chøc ph¶i ®¸p øng).

- Quy m« vµ møc ®é phøc t¹p cña tæ chøc (liªn quan ®Õn c¸c mèi quan hÖ réng hay

hÑp, møc ®é chuyªn m«n ho¸).

- Kü thuËt, c«ng nghÖ mµ doanh nghiÖp øng dông (kÓ c¶ c«ng nghÖ qu¶n lý).

- M«i trêng víi møc ®é diÔn biÕn (m«i trêng kinh doanh æn ®Þnh th× c¬ cÊu tæ chøc

æn ®Þnh; m«i trêng cã nhiÒu biÕn ®éng th× c¬ cÊu tæ chøc ph¶i cã tÝnh mÒm dÎo.

- TriÕt lý, t tëng qu¶n lý cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (xu híng qu¶n lý tËp trung

hoÆc xu híng qu¶n lý d©n chñ).

- Tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý (tr×nh ®é cao th× a m« h×nh qu¶n lý më,

cã ph©n cÊp m¹nh).

- §Þa bµn ho¹t ®éng (ph¹m vi ®Þa bµn thay ®æi th× ®ßi hái c¬ cÊu tæ chøc ph¶i thay

®æi phï hîp, bè trÝ l¹i lao ®éng).

Cã nhiÒu lo¹i h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý, tiÓu biÓu lµ:

a- C¬ cÊu trùc tuyÕn

Ngêi qu¶n lý

chung

Ngêi ®iÒu

hµnh tuyÕn 1

Tæ chøc

thµnh viªn

§¬n

vÞ

§¬n

vÞ

§¬n

vÞ

Ngêi ®iÒu hµnh

tuyÕn 2

§¬n vÞ trùc tiÕp

s¶n xuÊt - dÞch vô

…

S¬ ®å 3

C¬ cÊu trùc tuyÕn

§Æc ®iÓm cña c¬ cÊu trùc tuyÕn lµ:

- Mçi cÊp qu¶n lý bªn díi chØ cã mét thñ trëng cÊp trªn trùc tiÕp.

- Mèi quan hÖ chØ ®¹o theo chiÒu däc (cßn quan hÖ ngang lµ quan hÖ phèi hîp -

cïng phôc tïng).

- Thñ trëng mçi cÊp tù m×nh ®iÒu hµnh, kh«ng cã c¸c c¬ quan chøc n¨ng gióp

viÖc (cã thÓ cã trî lý).

- Th«ng tin qu¶n lý chØ truyÒn dÉn theo chiÒu däc trªn - díi, trùc tiÕp qua tõng

cÊp (kh«ng vît cÊp).

Lo¹i h×nh c¬ cÊu nµy cã u ®iÓm lµ tu©n thñ chÕ ®é thñ trëng, t¹o ra sù thèng

nhÊt tËp trung trong ®iÒu hµnh; chÕ ®é tr¸ch nhiÖm râ rµng; th«ng tin nhanh nh¹y; tû lÖ

gi¸n tiÕp thÊp. Chñ yÕu ®îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã quy m« nhá, s¶n phÈm ®¬n

gi¶n, tÝnh chÊt s¶n xuÊt liªn tôc; hoÆc ¸p dông ë cÊp thÊp.

C¬ cÊu nµy ®ßi hái ngêi qu¶n lý cã tr×nh ®é toµn diÖn, tÝnh quyÕt ®o¸n cao. CÇn

chuyÓn giao mét phÇn quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cho cÊp díi chñ ®éng s¸ng t¹o. Víi tÝnh

chÊt kinh doanh phøc t¹p h¬n, cÇn cã mét sè phã gi¸m ®èc vµ trî lý tõng mÆt.

b- C¬ cÊu chøc n¨ng:

Nguyªn lý cña c¬ cÊu nµy lµ mçi cÊp díi ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o vÒ tõng mÆt

qu¶n lý cña nhiÒu cÊp trªn trùc tiÕp (nh c¸c phßng, ban chøc n¨ng) song l¹i lµ nh÷ng c¬

quan chØ ®¹o kh«ng toµn diÖn.

Víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh t¬ng ®èi phøc t¹p (doanh nghiÖp võa), c¬ cÊu

nµy cã hiÖu qu¶ h¬n c¬ cÊu trùc tuyÕn. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp ®îc sù gióp søc bëi

c¸c phô t¸ lµ chuyªn gia giái tõng mÆt qu¶n lý, kh«ng ph¶i tù m×nh qu¸n xuyÕn s©u, chØ

bao qu¸t chung. Tuy nhiªn, cã nhîc ®iÓm lµ quyÒn lùc bÞ ph©n t¸n, chÕ ®é thñ trëng

thiÕu triÖt ®Ó, sù phèi hîp c¸c mÆt qu¶n lý víi nhau cã khã kh¨n (nhÊt lµ khi cã nhiÒu

®Çu mèi), gi¸m ®èc dÔ quan liªu, cã thÓ dÉn ®Õn xu híng côc bé, b¶n vÞ. Do ®ã, thêng

Ýt sö dông thuÇn tuý kiÓu c¬ cÊu nµy.

c- C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn vµ chøc n¨ng:

Ngêi qu¶n lý ë mçi cÊp (gi÷a hä cã quan hÖ chØ ®¹o trùc tuyÕn) ®îc sù gióp viÖc

cña c¸c phßng, ban chøc n¨ng vÒ tõng lÜnh vùc qu¶n lý ®Ó chuÈn bÞ ra quyÕt ®Þnh, híng dÉn

vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. C¸c phßng, ban kh«ng cã quyÒn ra lÖnh trùc tiÕp cho

cÊp díi. C¬ cÊu nµy t¹o mét khung hµnh chÝnh v÷ng ch¾c ®Ó qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu

lùc vµ cã hiÖu qu¶, do thñ trëng ®îc chuÈn bÞ kü cho c¸c quyÕt ®Þnh, cÊp díi ®îc híng

dÉn cô thÓ song quyÒn lùc vÉn tËp trung. Nhîc ®iÓm lµ thñ trëng ph¶i dµnh thêi gian lµm

viÖc víi nhiÒu ®Çu mèi vµ ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a bé phËn trùc tuyÕn vµ bé phËn

chøc n¨ng; bé m¸y cång kÒnh, c¸ch bøc.

Ngêi qu¶n lý chung

Ngêi qu¶n lý chøc

n¨ng A

Ngêi qu¶n lý

chøc n¨ng B

§¬n

vÞ

§¬n

vÞ

§¬n

vÞ

Ngêi qu¶n lý

chøc n¨ng C

...

…

S¬ ®å 4

C¬ cÊu chøc n¨ng

…

Ngêi qu¶n lý chung

§¬n vÞ

…….

S¬ ®å 5

C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn - chøc n¨ng

Ngêi ®iÒu

hµnh tuyÕn 1

Phßng chøc

n¨ng A

Phßng chøc

n¨ng C

Ngêi ®iÒu

hµnh tuyÕn 2

Phßng chøc

n¨ng B

T¬ng tù c¬ cÊu nµy lµ kiÓu c¬ cÊu trùc tuyÕn - tham mu, thùc chÊt lµ c¬ cÊu

trùc tuyÕn më réng. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp vÉn chØ ®¹o theo tuyÕn, song ®îc mét

nhãm chuyªn gia tham mu vÒ tõng lÜnh vùc thay cho c¸c phßng, ban chøc n¨ng trong

c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng. Tham mu lµ cè vÊn, t vÊn (vÒ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh

h×nh vµ vÒ c¸c ph¬ng ¸n xö lý), kh«ng híng dÉn vµ kiÓm tra cÊp díi. ¦u ®iÓm lµ

®¶m b¶o chÕ ®é thñ trëng song vÉn sö dông ®îc trÝ tuÖ cña chuyªn gia ®Ó cã quyÕt

®Þnh ®óng ®¾n. C¬ cÊu nµy kh«ng thÝch hîp cho c¸c c«ng ty lín (®ßi hái ph©n c«ng

chuyªn m«n ho¸ cao trong lao ®éng qu¶n lý). S¬ víi c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng, c¬

cÊu nµy cã bé m¸y tinh gän h¬n.

d- C¬ cÊu theo s¶n phÈm, kh¸ch hµng, thÞ trêng:

Thêng ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c tæ hîp c«ng ty cã s¶n phÈm ®a d¹ng vµ thÞ

trêng réng trªn nhiÒu ®Þa bµn kh¸c nhau; nh»m thÝch øng víi c¸c c¬ héi vµ nguy c¬

c¹nh tranh ë tÇm réng lín.

¦u ®iÓm lµ: thÝch øng linh ho¹t víi thÞ trêng (ë xa trung t©m qu¶n lý); t¹o sù

liªn kÕt theo chiÒu s©u (qua chuyªn m«n ho¸ trong hÖ thèng qu¶n lý); tËp trung vµo

nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô, kh¸ch hµng, thÞ trêng ®Æc biÖt; t¹o sù c¹nh tranh gi÷a c¸c

®¬n vÞ thµnh viªn cña tæ hîp c«ng ty.

Nhîc ®iÓm lµ: cã xu híng qu¸ mÒm dÎo trong qu¸ tr×nh qu¶n lý; cã thÓ trïng

lÆp gi÷a c¸c chi nh¸nh trong khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t¬ng tù; cã thÓ x¶y ra tranh chÊp

trong viÖc chia sÎ c¸c nguån lùc trong c¸c dù ¸n chung (khi cÇn u tiªn ®Ó ®èi phã víi

th¸ch thøc chung); kh«ng t¹o ®îc c¬ së chung cho viÖc ®µo t¹o nh©n lùc cã tr×nh ®é

cao…

Tæng gi¸m ®èc

Phã TG§

nghiªn cøu

ph¸t triÓn

Phã TG§

marketing

Phã TG§ s¶n

xuÊt

Phã TG§ tµi

chÝnh

Gi¸m ®èc nhãm s¶n

phÈm A

Gi¸m ®èc nhãm s¶n

phÈm B

Gi¸m ®èc nhãm s¶n

phÈm C

S¬ ®å 6

C¬ cÊu tæ chøc theo s¶n phÈm

®- C¬ cÊu theo ma trËn (theo bµn cê):

Ngoµi c¸c cÊp theo trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ngêi qu¶n lý

cao nhÊt cßn ®îc sù trî gióp cña nh÷ng ngêi qu¶n lý ®Ò ¸n (hay s¶n phÈm). Ngêi

qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bè c¸c nguån lùc cho c¸c ®Ò ¸n, c¸c ch¬ng tr×nh theo chiÕn

lîc chung vµ c¸c môc tiªu kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Mçi bé phËn trong c¸c cÊp

trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn mét ®Ò ¸n (mét s¶n

phÈm) trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. Sau khi hoµn thµnh, c¸c bé phËn ®ã l¹i trë vÒ vai trß,

chøc n¨ng cò.

Tæng gi¸m ®èc

Phã TG§

nguån

nh©n lùc

Phã TG§

marketing

Phã TG§ s¶n

xuÊt

Phã TG§ tµi

chÝnh

Gi¸m ®èc

B¾c Mü

Gi¸m ®èc

ViÔn §«ng

Gi¸m ®èc Ch©u Phi vµ

Trung §«ng

S¬ ®å 7

C¬ cÊu tæ chøc theo thÞ trêng

Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp

Ngêi

®iÒu hµnh

Ngêi

®iÒu hµnh

C¬ quan

chøc n¨ng A

C¬ quan

chøc n¨ng B

Qu¶n

lý ®Ò

¸n 1

Qu¶n

lý ®Ò

¸n 1

Môc

tiªu 1

Môc

tiªu 2

S¬ ®å 8

C¬ cÊu theo ma trËn

¦u ®iÓm lµ: cã tÝnh n¨ng ®éng, dÔ dµng bè trÝ l¹i nh©n lùc tõ ®Ò ¸n nµy sang ®Ò ¸n kh¸c,

sö dông ngêi cã hiÖu qu¶ h¬n; h×nh thµnh vµ gi¶i thÓ c¬ cÊu nhanh; cho phÐp thùc hiÖn

cïng mét lóc nhiÒu dù ¸n, nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô.

Nhîc ®iÓm lµ: dÔ x¶y ra tranh chÊp, víng m¾c gi÷a c¸c ngêi phô tr¸ch víi

nh©n viªn thõa hµnh, ®ßi hái cã nh÷ng quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ, thÓ thøc, quy t¾c thËt râ

rµng, chÆt chÏ.

C¬ cÊu nµy thêng ®îc ¸p dông trong c¸c c«ng ty lín, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c

trêng ®¹i häc.

e- C¬ cÊu hçn hîp:

Phèi hîp ®a d¹ng c¸c kiÓu c¬ cÊu kÓ trªn; ¸p dông khi quy m«, tÝnh ®a ngµnh, ®a

h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp t¨ng cao. Nã cã thÓ tËp hîp c¸c c«ng ty theo chiÒu

däc hoÆc chiÒu ngang; tõng ®¬n vÞ thµnh viªn hoµn toµn ®éc lËp nhng gãp chung c¸c

nguån lùc ®Ó thùc hiÖn môc tiªu lín.

Nhîc ®iÓm lµ: khi quy m« hîp nhÊt cµng lín th× c¸c nguån lùc cµng bÞ dµn

máng, dÉn ®Õn t¨ng chi phÝ qu¶n lý. Nã ®ßi hái nhµ qu¶n lý cao nhÊt ph¶i cã tr×nh ®é

chuyªn m«n vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc ®óng (cã thÓ h¹n chÕ nhîc

®iÓm nµy b»ng c¸ch ph©n quyÒn m¹nh h¬n cho cÊp díi).

Héi ®ång qu¶n trÞ

Tæng Gi¸m ®èc

Ban KiÓm so¸t

Phã TG§

tµi chÝnh

Phã TG§

s¶n xuÊt

Phã TG§

xuÊt nhËp khÈu

Phã TG§

tæ chøc, hµnh chÝnh

G§ Cty

liªn doanh

G§ Cty

s¶n xuÊt

G§ Cty

th¬ng m¹i

G§ Cty

dÞch vô

G§ ng©n

hµng TMCP

G§ Cty kinh

doanh nhµ

S¬ ®å 9

C¬ cÊu tæ chøc hçn hîp

Ban tham mu Tæng c«ng ty

3.5- Sù ph©n chia quyÒn lùc

a- Lùa chän ®îc c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý phï hîp lµ c¨n cø quan träng cho viÖc

ph©n chia quyÒn lùc trong qu¶n lý doanh nghiÖp. QuyÒn lùc lµ c«ng cô quyÕt ®Þnh ®Ó

thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý. Ph©n chia quyÒn lùc kh«ng ®óng ®¾n sÏ lµm yÕu hiÖu

lùc qu¶n lý, thËm chÝ g©y rèi lo¹n trong tæ chøc.

QuyÒn lùc trong mét tæ chøc lµ møc ®é ®éc lËp trong ho¹t ®éng qu¶n lý dµnh

cho mçi chøc vô ®Ó cã thÓ ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ b¶o ®¶m hiÖu lùc cña quyÕt ®Þnh.

Mçi cÊp qu¶n lý ®Òu ®îc giao mét phÇn quyÒn lùc gäi lµ quyÒn h¹n (quyÒn lùc cã giíi

h¹n) t¬ng xøng víi chøc n¨ng, nhiÖm vô ®Ó ®¶m b¶o hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm.

PhÇn quyÒn lùc ®îc ph©n chia ph¶i ®¶m b¶o võa ®ñ cho ngêi sö dông. NÕu

thiÕu, sÏ kh«ng hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô vµ do ®ã kh«ng thÓ quy tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ

vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn, hiÖu lùc qu¶n lý bÞ h¹n chÕ, thËm chÝ mÊt hiÖu lùc. NÕu giao qu¸

nhiÒu quyÒn lùc sÏ t¹o c¬ héi cho sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn; lÊn vµo quyÒn h¹n cña

ngêi kh¸c vµ lµm thui chét tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp díi.

Sù ph©n chia quyÒn lùc thêng ®îc thùc hiÖn theo hai híng: tËp trung quyÒn

lùc vµ ph©n quyÒn. TËp trung quyÒn lùc lµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn n¾m toµn bé quyÒn

lùc (hoÆc c¸c quyÒn quan träng) ®Ó cÊp díi thõa hµnh mét c¸ch hoµn toµn thô ®éng.

¦u thÕ cña tËp trung quyÒn lùc lµ t¹o ®îc sù thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng b»ng mét

kû c¬ng cøng r¾n; qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã thÓ diÔn ra nhanh gän. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái

n¨ng lùc qu¶n lý võa bao qu¸t võa s©u cña cÊp trªn, rÊt dÔ ph¹m sai lÇm khi c«ng viÖc

phøc t¹p vµ kh«ng khai th¸c ®îc trÝ tuÖ, tÝnh s¸ng t¹o, sù høng thó cña cÊp díi.

Ph©n quyÒn lµ xu híng ph©n t¸n c¸c quyÒn ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý, lµ c¬ së cho

viÖc x¸c ®Þnh vµ giao quyÒn h¹n cho mçi cÊp. Thêng kh«ng thÓ cã sù ph©n quyÒn tuyÖt

®èi, mµ ph¶i cã møc ®é tèi u. Ph©n quyÒn lµ viÖc t¹o cho mçi ngêi cã quyÒn hµnh

nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®îc giao.

Møc ®é ph©n quyÒn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau:

- Quy m« cña tæ chøc cµng lín th× møc ®é ph©n quyÒn cµng cÇn t¨ng ®Ó cÊp trªn

chØ n¾m nh÷ng vÊn ®Ò lín quan träng nhÊt, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý c¸c viÖc cô

thÓ. Ph©n quyÒn m¹nh cho cÊp díi sÏ gióp cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh nhanh

nh¹y h¬n, s¸t thùc tÕ h¬n vµ chØ ®¹o thùc hiÖn cã hiÖu lùc h¬n.

- TÇm quan träng cña nhiÖm vô vµ quyÕt ®Þnh qu¶n lý cµng xuèng cÊp díi cµng

gi¶m, do ®ã cÇn giao quyÒn quyÕt ®Þnh cho cÊp díi; ngîc l¹i cÊp trªn cÇn n¾m

quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c nhiÖm vô quan träng h¬n, phøc t¹p h¬n, cã tÇm xa h¬n.

N¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý cÊp díi cµng cao th× cµng cã ®iÒu kiÖn ph©n

quyÒn m¹nh h¬n víi ®é tin cËy cao h¬n.

ViÖc giao phã quyÒn h¹n cã thÓ thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n (uû quyÒn chÝnh thøc),

hay truyÒn miÖng trùc tiÕp (uû quyÒn mÆc nhiªn) theo cÊp bËc ®Ó xö lý c¸c t×nh huèng

liªn quan ®Õn chøc n¨ng nhiÖm vô. Khi giao quyÒn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau:

a- Giao quyÒn theo môc tiªu: trang bÞ cho ngêi thùc hiÖn mét c«ng cô quyÒn lùc

®ñ ®Ó hä cã thÓ chñ ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m ®¹t ®îc môc

tiªu (kÕt qu¶ cuèi cïng).

b- Giao quyÒn theo chøc n¨ng: c¸c quyÒn lùc ®îc giao ph¶i øng víi chøc n¨ng

mµ tõng cÊp cÇn thùc hiÖn. Giao quyÒn ngoµi chøc n¨ng sÏ g©y ra sù lÉn lén,

“lÊn s©n” cña bé phËn kh¸c.

c- Ph©n quyÒn theo cÊp bËc (nguyªn t¾c bËc thang): mçi cÊp qu¶n lý cÇn cã quyÒn

h¹n víi møc ®é kh¸c nhau øng víi tÇm tr¸ch nhiÖm, liªn quan ®Õn chuçi c¸c

quan hÖ theo trùc tuyÕn cã thø bËc trong hÖ thèng qu¶n lý.

d- §¶m b¶o sù thèng nhÊt trong mÖnh lÖnh: c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp díi (theo

quyÒn h¹n ®îc giao) chØ lµ cô thÓ ho¸ c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn ®èi víi mçi

nhiÖm vô, hoÆc nÕu lµ s¸ng kiÕn riªng th× còng ®Ó nh»m phôc vô viÖc thùc hiÖn

quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn; kh«ng ®îc tr¸i ngîc.

e- Giao quyÒn ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm: kh«ng uû quyÒn cho cÊp díi

qu¸ møc ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm; mÆt kh¸c cÊp díi khi ®îc giao quyÒn ph¶i

sö dông ®óng quyÒn ®ã ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶

c«ng viÖc. QuyÒn h¹n ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm.

3.6- Qu¶n lý nh©n sù lµ mét bé phËn rÊt quan träng trong chøc n¨ng qu¶n lý tæ

chøc. §ã lµ toµn bé c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn con ngêi trong mét tæ chøc. Tõ kho¶ng

10 n¨m gÇn ®©y, ngêi ta sö dông kh¸i niÖm “qu¶n lý tµi nguyªn nh©n lùc” (Human

resource management) víi ý nghÜa mang tÇm chiÕn lîc, coi nh©n lùc lµ mét lo¹i tµi

nguyªn quý gi¸ cÇn khai th¸c vµ ph¸t triÓn. Tµi nguyªn nh©n lùc bao gåm mäi c¸ nh©n

tham gia ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë c¸c vÞ trÝ lµm viÖc kh¸c nhau: qu¶n lý - ®iÒu

hµnh, chuyªn gia, nh©n viªn t¸c nghiÖp, lao ®éng s¶n xuÊt - dÞch vô.

a- Qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c viÖc: x¸c ®Þnh cung - cÇu, tuyÓn mé vµ tuyÓn chän,

bè trÝ sö dông, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, ®·i ngé vµ xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng. Môc

tiªu cña qu¶n lý nh©n sù lµ cung cÊp cho c¸c kh©u ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp mét lùc

lîng lao ®éng (trÝ ãc vµ ch©n tay) víi chÊt lîng tèt ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c nhiÖm

vô. Nã ph¶i t¹o ®îc hÖ thèng hîp t¸c lµm viÖc qua ph©n c«ng hîp lý, ph¸t huy tèi ®a

n¨ng lùc cña mçi ngêi nh»m ®¶m b¶o hoµn thµnh tèt c¸c môc tiªu tríc m¾t còng nh

l©u dµi cña doanh nghiÖp.

Qu¶n lý nh©n sù lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi cÊp qu¶n lý, tríc hÕt lµ thñ trëng. Tuy nhiªn,

víi néi dung phong phó vµ phøc t¹p cña nã, ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù

m×nh gi¶i quyÕt mäi c«ng viÖc. Cã hai ph¬ng diÖn qu¶n lý nh©n sù:

- Ph¬ng diÖn thùc tÕ trùc tiÕp g¾n víi viÖc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng trong ®¬n

vÞ, ph¶i do thñ trëng c¸c cÊp n¾m bao qu¸t ®Ó xö lý kÞp thêi, ®ång thêi cã c¸c

dù tÝnh ë tÇm chiÕn lîc cho t¬ng lai l©u dµi cña doanh nghiÖp.

- Ph¬ng diÖn thÓ chÕ, vËn dông luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chung cña

Nhµ níc liªn quan ®Õn con ngêi còng nh c¸c quy ®Þnh hîp thøc cña riªng

doanh nghiÖp (®iÒu lÖ, quy chÕ, tiªu chuÈn, ®Þnh møc…). §ã lµ nhiÖm vô cña c¬

quan chøc n¨ng vÒ qu¶n lý nh©n sù, gåm c¸c viÖc: chuÈn bÞ ho¹ch ®Þnh (chiÕn

lîc, kÕ ho¹ch), cung cÊp th«ng tin, chuÈn bÞ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh©n sù, híng

dÉn c¸c cÊp thùc hiÖn, lµm c¸c dÞch vô vÒ nh©n sù (tuyÓn dông, ®µo t¹o, tr¶

l¬ng, phóc lîi, hîp ®ång,…) xö lý cô thÓ c¸c vÊn ®Ò hµng ngµy vÒ nh©n sù vµ

kiÓm tra, ®¸nh gi¸.

C¸c doanh nghiÖp cÇn cã Phßng (hoÆc Ban) qu¶n lý nh©n sù hoÆc cã thÓ lµ

Phßng (Ban) tæ chøc - nh©n sù nÕu quy m« nhá.

b- Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc

th«ng thêng vÒ nh©n sù, mµ cÇn quan t©m ®Õn xu híng míi vµ nh÷ng th¸ch thøc

®ang ®îc ®Æt ra ®Ó cã tÇm nh×n chiÕn lîc; tõ ®ã chñ ®éng chuÈn bÞ. Cã nh÷ng vÊn ®Ò

cha thùc sù lµ th¸ch thøc tríc m¾t ë ViÖt Nam, song trong mét t¬ng lai kh«ng xa sÏ

trë thµnh vÊn ®Ò nan gi¶i. §ã lµ:

- Víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ v¨n ho¸ - x· héi, ho¹t ®éng kinh

doanh ngµy cµng ®ßi hái cao ®èi víi ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, chuyªn gia vµ c«ng

nh©n vÒ tr×nh ®é, kü n¨ng vµ phong c¸ch. Lùc lîng lao ®éng kh«ng ®îc ®µo

t¹o ®Çy ®ñ sÏ bÞ ®µo th¶i, khã t×m ®îc viÖc lµm. Lao ®éng gi¶n ®¬n víi gi¸ rÎ

còng kh«ng cßn hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t nh tríc ®©y n÷a. Sù c¹nh tranh vÒ lao

®éng lµnh nghÒ ®ang diÔn ra, ®ßi hái cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng vµo viÖc chuÈn bÞ

nguån nh©n lùc cã kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cao vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý

hiÖn ®¹i.

Cïng víi sù n©ng cao møc sèng vµ lèi sèng trong x· héi, nhu cÇu cña ngêi lao

®éng còng ngµy cµng cao. Ngêi lao ®éng kh«ng chØ lo nhu cÇu vËt chÊt ®ñ sèng (®Ó

duy tr× vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng), mµ cßn cã nh÷ng nhu cÇu vÒ tinh thÇn trong tæng

thÓ “phong c¸ch sèng cã môc ®Ých” víi sù tù kh¼ng ®Þnh m×nh; cã niÒm vui vµ høng thó

trong lao ®éng vµ sinh ho¹t. ë ViÖt Nam, víi ®Þnh híng XHCN cßn ph¶i t¹o cho ngêi

lao ®éng vÞ trÝ thùc sù lµm chñ ®Êt níc, ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi trong mét ®Êt

níc giµu m¹nh, mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vµ v¨n minh.

- Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt dÉn tíi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, robot ho¸ sÏ lµm

cho c«ng nh©n nhµm ch¸n víi c«ng viÖc ®¬n ®iÖu; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng

gi¶m (t¬ng ®èi) vµ h¹n chÕ tÝnh s¸ng t¹o, thËm chÝ n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn

trong qu¶n lý. §iÒu nµy chi phèi híng ®µo t¹o c«ng nh©n tõ chuyªn s©u vµ nÆng

vÒ c¬ b¾p cïng sù khÐo tay sang lao ®éng tæng hîp cã trÝ tuÖ.

- Sù c¨ng th¼ng trong lao ®éng lµ mét héi chøng cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, trë

thµnh mét lo¹i bÖnh nghÒ nghiÖp nguy hiÓm; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót,

tuæi thä rót ng¾n, dÔ g©y tai n¹n, lµm cho bÇu kh«ng khÝ lao ®éng nÆng nÒ. §iÒu

nµy ®Æc biÖt ®¸ng lo ng¹i víi thÓ lùc h¹n chÕ vµ thãi quen lµm viÖc “tho¶i m¸i”

cña ngêi ViÖt Nam do nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng ®Ó l¹i. Trong qu¶n lý, cÇn chó ý

c¸c gi¶i ph¸p tõ viÖc lµm thªm giê, t¨ng ca kÝp, ®æi viÖc ®Õn sù ch¨m sãc søc

khoÎ, ph¬ng tiÖn an toµn, gi¸o dôc phong c¸ch lao ®éng…

- ë ViÖt Nam, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang ®øng tríc t×nh tr¹ng hiÖu qu¶

thÊp, søc c¹nh tranh kÐm, thua lç kÐo dµi; dÉn ®Õn yªu cÇu ph¶i s¾p xÕp l¹i (bao

gåm thu hÑp s¶n xuÊt, chuyÓn híng kinh doanh, cæ phÇn ho¸, s¸p nhËp, gi¶i

thÓ), khiÕn lîng lao ®éng d thõa sÏ t¨ng rÊt lín. T×nh h×nh ®ã chñ yÕu ph¶i

gi¶i quyÕt tõ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m«, song tõng doanh nghiÖp còng cÇn cã biÖn ph¸p

thiÕt thùc (nh t¹o viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i, gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch x· héi…).

c- Trong qu¶n lý nh©n sù, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i biÕt c¸c mong muèn, c¸c nhu cÇu

chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng ®Ó cè g¾ng ®¸p øng trong kh¶ n¨ng cho phÐp.

VÒ viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, cã c¸c mong muèn:

- Mét viÖc lµm æn ®Þnh, l©u dµi.

- Mét lµm viÖc an toµn (c¶ vÒ tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp).

- Mét viÖc lµm ®óng kh¶ n¨ng, së trêng vµ cã híng ph¸t triÓn.

- Mét viÖc lµm võa søc, ®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi.

- Mét viÖc lµm g©y høng thó, kh«ng nhµm ch¸n.

- Mét chÕ ®é lµm viÖc hîp lý cho sinh ho¹t (giê giÊc, ca kÝp, ®i l¹i…).

- Nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt thÝch hîp (vÞ trÝ lµm viÖc, ph¬ng tiÖn…).

VÒ quyÒn lîi c¸ nh©n, cã c¸c ®ßi hái:

- Cã hÖ thèng l¬ng, tiÒn c«ng hîp lý, c«ng b»ng, t¬ng xøng cèng hiÕn.

- Cã quü phóc lîi dåi dµo, ph©n phèi c«ng b»ng.

- Cã chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c b¶o hiÓm kh¸c (®îc ®¶m b¶o).

- §îc ®èi xö ®óng møc, t«n träng phÈm gi¸ vµ vai trß ngêi chñ x· héi.

- §îc ®iÒu khiÓn bëi cÊp trªn gåm nh÷ng ngêi xøng ®¸ng (vÒ n¨ng lùc, phÈm

chÊt).

- §îc ®ãng gãp ý kiÕn, ®îc l¾ng nghe.

- §îc biÕt râ yªu cÇu vÒ c«ng viÖc ®îc giao vµ ®îc ®¸nh gi¸ ®óng.

VÒ c¬ héi ph¸t triÓn, cã c¸c mong muèn:

- C¬ héi ®îc häc hái kü n¨ng míi, ®îc ®µo t¹o n©ng cao.

- C¬ héi ®îc thö th¸ch qua c«ng viÖc khã h¬n, quan träng h¬n.

- C¬ héi ®îc khen thëng, ®Ò b¹t.

- C¬ héi ®îc n©ng cao møc sèng mäi mÆt.

d- Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c nhiÖm vô chÝnh:

- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n sù.

- Ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh chøc danh nh©n sù.

- TuyÓn dông nh©n lùc (gåm tuyÓn mé, tuyÓn chän, bè trÝ sö dông, ®¸nh gi¸).

- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao).

- Tr¶ l¬ng, tiÒn c«ng, ph©n phèi phóc lîi vµ c¸c trî cÊp.

- Xö lý cô thÓ vÒ nh©n sù (kû luËt vµ khen thëng, cho nghØ viÖc vµ th«i viÖc,

gi¸ng chøc vµ ®Ò b¹t, thuyªn chuyÓn, thùc hiÖn chÕ ®é vÒ x· héi).

- Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng (tho¶ íc, tranh chÊp, øng xö).

Néi dung cô thÓ cña tõng nhiÖm vô nãi trªn rÊt phong phó, ®îc ®Ò cËp s©u trong

bµi gi¶ng riªng vÒ qu¶n lý nh©n sù (c¸c Phßng, Ban qu¶n lý vÒ nh©n sù cÇn n¾m v÷ng ®Ó

chuÈn bÞ cho gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh vµ híng dÉn c¸c cÊp díi thùc hiÖn, hoÆc trùc tiÕp

xö lý). Trong bµi gi¶ng nµy chØ lu ý mét sè ®iÓm cÇn thiÕt ®èi víi nhµ qu¶n lý.

- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n lùc lµ tiÕn tr×nh ph©n tÝch, dù b¸o nhu cÇu vµ

chuÈn bÞ mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c viÖc vÒ nh©n sù ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp lùc

lîng lao ®éng ®ñ sè lîng, chñng lo¹i, chÊt lîng; ph©n bè hîp lý cho c¸c kh©u

trong doanh nghiÖp, nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c¸c chøc n¨ng qu¶n lý theo

môc tiªu ®· ®Þnh. C¸c viÖc ®ã ®îc thÓ hiÖn trong chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ng

tr×nh víi møc thêi h¹n kh¸c nhau. ChiÕn lîc cã tÇm nh×n xa, kÕ ho¹ch ¸p dông

cho mét vµi n¨m, ch¬ng tr×nh cho mét môc tiªu cã thêi h¹n.

- Ph©n chia c«ng viÖc lµ tiÕn tr×nh x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c nhiÖm vô vµ

kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña mét tæ chøc. Nã m« t¶ vµ ghi

nhËn môc tiªu cô thÓ cña mçi nhiÖm vô, n¬i thùc hiÖn, thêi gian ph¶i hoµn thµnh,

c¸ch lµm, c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt, c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó hoµn thµnh tr¸ch

nhiÖm ®îc giao. Tõ sù ph©n chia c«ng viÖc mµ ®Þnh ra c¸c chøc danh nh©n sù

trong tæ chøc, g¾n víi ngêi ®îc giao nhiÖm vô. Sù ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh

chøc danh lµ c¬ së ®Ó dù tÝnh nhu cÇu, tuyÓn dông, ®µo t¹o, ®¸nh gi¸ vµ ®·i ngé

con ngêi trong doanh nghiÖp.

- TuyÓn dông lao ®éng lµ qu¸ tr×nh thu hót nh©n lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c«ng

viÖc vµ sö dông ®óng. TuyÓn dông bao gåm c¸c kh©u: tuyÓn mé (hoÆc chiªu

mé), tuyÓn chän vµ bè trÝ sö dông (héi nhËp vµo m«i trêng lµm viÖc).

- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao.

§ã lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, thêng xuyªn vµ chñ ®éng b»ng nhiÒu h×nh thøc vµ

ph¬ng ph¸p kh¸c nhau phï hîp víi môc tiªu. TiÕn tr×nh ®ã gåm 6 bíc chÝnh:

x¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn thay ®æi (vÒ sè lîng, lo¹i vµ chÊt lîng); lùa chän ph¬ng

ph¸p thÝch hîp; h¹n chÕ c¸c hÖ qu¶ cña sù thay ®æi; triÓn khai c¸c chøc danh

míi; ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶. Trong ®ã, bíc 1 lµ quan träng nhÊt, phô thuéc tÇm nh×n

cña nhµ qu¶n lý.

- Tr¶ l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c lµ viÖc bï ®¾p søc lao ®éng hao phÝ, t¹o ®éng lùc vËt

chÊt vµ tinh thÇn ®Ó thóc ®Èy lao ®éng tèt; trong ®ã l¬ng (hoÆc tiÒn c«ng) vµ

tiÒn thëng lµ nguån ®éng viªn c¬ b¶n, thiÕt thùc nhÊt. Ngoµi ra, c¸c nguån thu

nhËp tõ phóc lîi, b¶o hiÓm, trî cÊp x· héi, c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, c¸c ®iÒu kiÖn

lµm viÖc vµ bÇu kh«ng khÝ trong m«i trêng lµm viÖc còng hÕt søc quan träng.

Cã thÓ chia ra 2 lo¹i chÝnh: ®·i ngé vÒ tµi chÝnh (trùc tiÕp, gi¸n tiÕp) vµ ®·i ngé

phi tµi chÝnh (c«ng viÖc, m«i trêng).

§·i ngé tµi chÝnh trùc tiÕp bao gåm: l¬ng th¸ng, l¬ng c«ng nhËt (tiÒn c«ng),

tiÒn thëng vµ “hoa hång”. §·i ngé tµi chÝnh gi¸n tiÕp bao gåm c¸c chÕ ®é: b¶o hiÓm

(c¸c lo¹i), trî cÊp x· héi, phóc lîi, hu trÝ, an sinh x· héi, ®Òn bï vÒ m«i trêng ®éc h¹i,

phô cÊp lµm ngoµi giê vµ ngµy nghØ, èm ®au vµ thai s¶n, trî cÊp ®µo t¹o.

Xö lý vÊn ®Ò nµy ph¶i ®óng luËt ph¸p vµ c«ng b»ng (bao gåm c«ng b»ng víi

bªn ngoµi - t¬ng quan mÆt b»ng thu nhËp x· héi, vµ c«ng b»ng trong néi bé - kh«ng

thiªn vÞ). CÇn ph¶i nghiªn cøu kü c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c, tãm

t¾t qua s¬ ®å sau:

ViÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò nh©n sù cô thÓ (diÔn ra thêng xuyªn) bao gåm c¸c viÖc: thi

hµnh kû luËt, thuyªn chuyÓn, gi¸ng chøc, ®Ò b¹t, cho nghØ viÖc hoÆc th«i viÖc, cho nghØ

hu…

Cuèi cïng lµ nhiÖm vô xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng, bao gåm viÖc th¬ng

nghÞ tËp thÓ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng.

Th¬ng nghÞ tËp thÓ lµ nÒn t¶ng cña mèi t¬ng quan gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý víi

tËp thÓ ngêi lao ®éng. ë ®©y, vai trß cña C«ng ®oµn rÊt lín, víi t c¸ch lµ ®¹i diÖn lîi

Ých cña ngêi lao ®éng. KÕt qu¶ c¸c cuéc th¬ng nghÞ gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý vµ ®¹i diÖn

C«ng ®oµn lµ mét b¶n tho¶ íc tËp thÓ (LuËt lao ®éng cã quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu tõ 44

®Õn 54). Th¬ng nghÞ tËp thÓ ®îc tiÕn hµnh chñ ®éng tõ ®Çu hoÆc khi x¶y ra quan hÖ

c¨ng th¼ng. CÇn ®¶m b¶o ®óng tr×nh tù thñ tôc.

C«ng viÖc

§¸nh gi¸ c«ng viÖc

ThÞ trêng lao ®éng

- Møc l¬ng trªn thÞ trêng

- Chi phÝ sinh ho¹t

- C«ng ®oµn (vai trß)

- X· héi (søc Ðp)

- Kh¶ n¨ng nÒn kinh tÕ

- LuËt ph¸p, chÝnh s¸ch

Ên ®Þnh møc ®·i ngé

Ngêi lao ®éng

- Møc hoµn thµnh c«ng viÖc

- Th©m niªn

- Kinh nghiÖm

- PhÈm chÊt

- TiÒm n¨ng ph¸t triÓn

L¬ng

Thëng

§·i ngé kh¸c

M«i trêng

doanh nghiÖp

- ChÝnh s¸ch (néi bé)

- C¬ cÊu tæ chøc

- Kh«ng khÝ v¨n ho¸

- Kh¶ n¨ng chi tr¶

S¬ ®å 10

C¸c yÕu tè chÝnh ¶nh hëng ®Õn ®·i ngé

Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng ®îc thùc hiÖn khi cã khiÕu n¹i cña

ngêi lao ®éng hoÆc khi cã sù tranh chÊp víi doanh nghiÖp kh¸c vÒ lao ®éng. §èi t¸c

gi¶i quyÕt cã thÓ chØ lµ C«ng ®oµn (gi¶i quyÕt néi bé doanh nghiÖp), còng cã khi ph¶i cã

kh«ng tháa thuËn tay ®«i ®îc th× nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo c¬ quan thanh tra lao ®éng

hoÆc Toµ ¸n, nÕu cÇn.

4- Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp (®iÒu hµnh)

Theo H.Fayol, ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp ®îc coi lµ 2 chøc n¨ng riªng biÖt; trªn

thùc tÕ hai yÕu tè ®ã g¾n kÕt víi nhau nh mét chøc n¨ng duy nhÊt, gäi lµ chøc n¨ng

®iÒu hµnh.

4.1- §iÒu hµnh trong qu¶n lý kinh doanh lµ qu¸ tr×nh khëi ®éng vµ duy tr×

guång m¸y ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo kÕ ho¹ch; b»ng c¸ch t¸c ®éng lªn ®éng

cña m×nh trong sù liªn kÕt víi nhau nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Qu¸ tr×nh ®ã gièng

nh viÖc cña ngêi nh¹c trëng chØ huy mét dµn nh¹c giao hëng; trong ®ã ph¶i t¹o ra

Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ thÊy chøc n¨ng ®iÒu hµnh võa t¸c ®éng lªn tõng c¸

phèi hîp nhÞp nhµng víi nhau theo mét kÕ ho¹ch chung, cïng nh»m ®¹t tíi môc tiªu

chung.

§iÒu hµnh ®ßi hái cã hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý tèt (nhiÒu chiÒu, nhanh nh¹y,

®óng ®¾n vµ kÞp thêi; tiÕp ®ã lµ chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn cã hiÖu lùc cao (cã träng ®iÓm,

®¹o thùc hiÖn, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh vµ kÞp thêi xö lý t×nh huèng; gi¶i

quyÕt c¸c víng m¾c c¶n trë c«ng viÖc.

C«ng viÖc ®iÒu hµnh còng ®ßi hái xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ vÒ tæ chøc,

®îc kh¸i qu¸t thµnh 2 lo¹i quan hÖ c¬ b¶n: quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng vµ quan hÖ

phèi hîp - céng t¸c.

4.2- Quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng lµ mèi quan hÖ chñ yÕu trong mét tæ chøc

víi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi, gi÷a ngêi phô tr¸ch vµ ngêi thõa hµnh.

T¸c ®éng ®iÒu khiÓn lµ viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi ®¬n nhÊt cña qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸c

nhiÖm vô ®¬n nhÊt qua c¸c h×nh thøc quyÕt ®Þnh kh¸c nhau, nh: lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o

(b»ng v¨n b¶n hoÆc truyÒn miÖng). §ã lµ h×nh thøc t¸c ®éng tÝch cùc nhÊt vµ còng linh

ho¹t nhÊt trong qu¶n lý; cã hiÖu lùc thi hµnh cao do dùa vµo quyÒn lùc cña tæ chøc (c¨n

cø chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi cÊp).

Sù ®iÒu khiÓn cã thÓ mang tÝnh hµnh chÝnh (cìng chÕ thi hµnh) hoÆc mang tÝnh

híng dÉn (qua c¬ quan chøc n¨ng). HiÖu lùc thi hµnh cã khi lµ tuyÖt ®èi (ph¶i chÊp

hµnh v« ®iÒu kiÖn) song còng cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ ®îc t¹m ngõng ®Ó xem xÐt

®iÒu chØnh khi cÊp díi ®Ò nghÞ.

Ra quyÕt ®Þnh lµ hµnh vi quyÕt ®o¸n mang tÝnh s¸ng t¹o cña ngêi qu¶n lý, tõ

viÖc ho¹ch ®Þnh (chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh) ®Õn viÖc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh thùc

hiÖn. Sù ®óng ®¾n cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý phô thuéc viÖc n¾m th«ng tin, ®Ò ra nhiÖm vô

®óng vµ lùa chän gi¶i ph¸p ®óng. C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý cÇn ®¹t c¸c yªu cÇu: cã c¬ së

kh¸ch quan, cã tÝnh ®Þnh híng, cã tÝnh hÖ thèng, cã tÝnh linh ho¹t, cã tÝnh cô thÓ vµ cã

tÝnh hµnh chÝnh.

Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt trêng hîp ngêi qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh trùc

gi¸c, dùa vµo c¸c quyÕt ®Þnh t¬ng tù tríc ®ã (kinh nghiÖm) hoÆc “tuú c¬ øng biÕn”.

Ra c¸c quyÕt ®Þnh trùc gi¸c kh¸ dÔ dµng vµ kÞp thêi, song dÔ ph¹m sai lÇm gi¶n ®¬n, chñ

quan, kinh nghiÖm chñ nghÜa. Víi c¸c viÖc phøc t¹p vµ míi mÎ, tèt h¬n c¶ lµ ra c¸c

quyÕt ®Þnh mang tÝnh logic qua xö lý th«ng tin, luËn chøng, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸c

nhau ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n tèi u (Ýt nhîc ®iÓm quan träng, cã tÝnh kh¶ thi, hiÖu qu¶

cao nhÊt).

ViÖc truyÒn ®¹t quyÕt ®Þnh ph¶i râ rµng (kh«ng thÓ hiÓu sai), néi dung ®Çy ®ñ

(c¸c yÕu tè cÇn thiÕt), cã ®Þa chØ chÞu tr¸ch nhiÖm, cã thêi h¹n ph¶i hoµn thµnh, cã c¸c

®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh; vµ nÕu cã thÓ nªn gi¶i thÝch tÇm quan träng vµ gîi ý biÖn ph¸p.

S¬ bé ®Ò ra

nhiÖm vô

Ra quyÕt ®Þnh

TruyÒn ®¹t

quyÕt ®Þnh

Thu thËp vµ

xö lý th«ng tin

ChÝnh thøc ®Ò

ra nhiÖm vô

Chän tiªu chuÈn

®¸nh gi¸

ChØ ®¹o thùc

hiÖn

§iÒu chØnh

quyÕt ®Þnh

KiÓm tra (thuéc

chøc n¨ng kh¸c)

Dù kiÕn c¸c

ph¬ng ¸n

Lùa chän

ph¬ng ¸n tèi u

S¬ ®å 11

C¸c bíc ra quyÕt ®Þnh vµ triÓn khai thùc hiÖn quyÕt ®Þnh

4.3- Quan hÖ phèi hîp - céng t¸c: lµ quan hÖ theo chiÒu ngang gi÷a c¸c bé phËn cïng

cÊp, gi÷a c¬ cÊu chÝnh thøc víi c¬ cÊu phi chÝnh thøc, gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc

víi nhau. Sù phèi hîp hay sù céng t¸c ®Òu cã vai trß cña cÊp qu¶n lý víi t c¸ch lµ trung

a- Phèi hîp lµ h×nh thøc ®iÒu hµnh rÊt quan träng, lµm t¨ng hiÖu lùc cña tæ chøc,

t¹o ra tÝnh ®ång bé nhÞp nhµng gi÷a c¸c bé phËn trong hÖ thèng qu¶n lý; hiÖp ®ång trong

hµnh ®éng ®Ó cïng phôc vô môc tiªu chung. ThiÕu phèi hîp hoÆc phèi hîp kh«ng tèt sÏ

lµm cho c¸c ho¹t ®éng rêi r¹c, trïng chÐo; kh«ng hç trî ®îc cho nhau, thËm chÝ c¶n

còng cã trêng hîp tù gi¸c phèi hîp (kh«ng b¾t buéc) do ý thøc ®îc sù cÇn thiÕt trong

tr¸ch nhiÖm liªn ®íi hoÆc tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Cã 3 lo¹i h×nh phèi hîp:

- Phèi hîp thuÇn tuý tù gi¸c: kh«ng cÇn sù ®iÒu phèi cña cÊp trªn, hoÆc cÊp trªn

chØ t¸c ®éng ë møc ®é nhÑ nhµng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi. §ã lµ trêng hîp c¸c

mét sè hµnh ®éng ®Ó cïng nhau ®èi phã víi sù c¹nh tranh hoÆc sù ®éc quyÒn cña

doanh nghiÖp kh¸c.

- Phèi hîp “cïng phôc tïng” lµ sù liªn kÕt ngang cã tÝnh b¾t buéc ®¬ng nhiªn

do chøc n¨ng quy ®Þnh, kh«ng cÇn cã lÖnh cña cÊp trªn song cïng chÞu sù ®iÒu

hµnh chung thêng xuyªn cña cÊp trªn. §ã lµ trêng hîp c¸c Phßng, Ban chøc

n¨ng cña doanh nghiÖp khi xö lý c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng cña

Phßng, Ban kh¸c nh»m ®¹t ®îc sù thèng nhÊt ®Ó c¬ quan qu¶n lý cÊp díi thùc

hiÖn.

- Phèi hîp “cøng r¾n” lµ quan hÖ phèi hîp cã tÝnh chÊt b¾t buéc nghiªm ngÆt,

thêng xuyªn vµ liªn tôc, theo kû luËt s¶n xuÊt mµ c«ng nghÖ ®ßi hái. §ã lµ

hîp nµy nhÊt thiÕt ph¶i cã sù ®iÒu hµnh chung thêng xuyªn cña c¬ quan qu¶n lý

cÊp trªn.

b- Sù céng t¸c lµ mèi quan hÖ kh«ng mang tÝnh hµnh chÝnh (c¶ vÒ c¬ cÊu tæ chøc

vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng). Nã dùa trªn sù giao tiÕp øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc

víi sù rµng buéc gi÷a c¸c bªn céng sù b»ng sù tin cËy lÉn nhau, ý thøc tr¸ch nhiÖm

chung vµ bÇu kh«ng khÝ v¨n ho¸ trong doanh nghiÖp. Quan hÖ céng t¸c bæ sung cho quan

ph¸t huy ®îc c¸c nguån lùc tiÒm tµng trong doanh nghiÖp.

Quan hÖ céng t¸c ®îc thùc hiÖn qua c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc víi c¸c h×nh thøc

tæ chøc “mÒm” nh Héi ®ång T vÊn (vÒ tõng lÜnh vùc), c¸c ban chØ ®¹o ®Æc biÖt (tõng

nhiÖm vô ®ét xuÊt), c¸c ban ®iÒu phèi c¸c ch¬ng tr×nh - dù ¸n, c¸c uû ban liªn tÞch

(nhiÒu thµnh phÇn ®¹i diÖn c¸c tæ chøc trong doanh nghiÖp), v.v… Sù rµng buéc thÓ hiÖn

nµy gióp nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp khai th¸c trÝ tuÖ vµ kinh nghiÖm cña c¸c chuyªn gia

gióp nhµ qu¶n lý lùa chän gi¶i ph¸p tèi u. Gi¸m ®èc lµ ngêi chñ ®éng nªu vÊn ®Ò, ®Æt

ra c¸c yªu cÇu, gîi ý vµ thu thËp ý kiÕn ®Ó xö lý thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Quan hÖ céng

t¸c bæ sung trÝ tuÖ cho ngêi qu¶n lý khi cÇn xö lý c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p liªn quan ®Õn

nhiÒu mÆt; nã kh«ng biÕn thµnh chÕ ®é qu¶n lý tËp thÓ mµ chØ lµ mét ph¬ng thøc bæ

sung cho chÕ ®é thñ trëng; quyÒn quyÕt ®Þnh vÉn thuéc gi¸m ®èc. CÇn tr¸nh khuynh

híng hµnh chÝnh ho¸ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc hoÆc h×nh thøc chiÕu lÖ, kh«ng thùc

chÊt. Sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm thÓ hiÖn qua chÕ ®é lµm viÖc, trong ®ã ph¸t huy ®îc

trÝ tuÖ vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm chung cña c¸c thµnh viªn céng t¸c; cã sù t¹o ®iÒu kiÖn vµ

cung cÊp th«ng tin cña c¬ quan qu¶n lý.

Gi÷a gi¸m ®èc víi Héi ®ång qu¶n trÞ, víi c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ còng nh

víi c¸c phã gi¸m ®èc kh«ng ph¶i lµ quan hÖ céng t¸c mµ lµ quan hÖ chøc n¨ng theo thÓ

chÕ, song còng thÓ hiÖn tinh thÇn céng t¸c, phèi hîp; trong ®ã gi¸m ®èc cã thÓ lµ ngêi

chñ ®éng hoÆc lµ ngêi tham gia.

Mèi quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi tËp thÓ ngêi lao ®éng lµ quan hÖ céng t¸c; ë

víi lîi Ých cña doanh nghiÖp) kh¸c víi lùc lîng lao ®éng (mét yÕu tè c¬ b¶n cña kinh

víi tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña ngêi qu¶n lý. Mét

tËp thÓ lao ®éng lµnh m¹nh thêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm:

thùc hiÖn môc tiªu chung (trong ®ã cã quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng).

- Cã sù ®oµn kÕt, t¬ng trî vµ gi¸o dôc, ®éng viªn lÉn nhau.

- Cã thñ lÜnh lµ ngêi cã uy tÝn thùc sù, tËp hîp ®îc sè ®«ng ngêi lao ®éng; biÕt

tæ chøc vµ hiÓu ph¸p luËt.

- Cã quan hÖ tèt víi c¸c nhµ qu¶n lý, song kh«ng lÖ thuéc; biÕt b¶o vÖ nguyªn t¾c

song tr¸nh ®èi ®Çu, xung ®ét manh ®éng.

5- chøc n¨ng kiÓm tra

KiÓm tra lµ chøc n¨ng cuèi cïng cña qu¶n lý, song kh«ng ph¶i lµ c«ng ®o¹n cuèi

cïng, nã ®îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh (®èi víi tõng viÖc, tõng c«ng

then chèt cña qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸

kÕt qu¶, hiÖu qu¶ kinh doanh; lµ c¬ së ®Ó nh×n nhËn l¹i, tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn

thiÖn c«ng viÖc thuéc c¸c chøc n¨ng qu¶n lý.

5.1- Theo H,Fayol, “trong kinh doanh, kiÓm tra lµ viÖc kiÓm chøng xem mäi viÖc cã

thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh vµ theo nh÷ng nguyªn t¾c ®· ®Ò ra hay kh«ng. Nã cã

nhiÖm vô v¹ch ra nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ sai lÇm ®Ó söa ch÷a, ng¨n ngõa sù vi ph¹m. Nã

®Ò cËp ®Õn mäi sù, bao gåm sù vËt, con ngêi vµ hµnh ®éng”.

Víi t c¸ch mét chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm tra ®îc hiÓu lµ: “qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh

c¸c gi¶i ph¸p cho mét ch¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m kh¾c phôc sù sai lÖch ®Ó ®¶m

b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh”.

xÊu. Bu«ng láng kiÓm tra sÏ ®a doanh nghiÖp r¬i vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng chÖch cho¹c,

mÊt ph¬ng híng, kÐm hiÖu qu¶, kh«ng kÞp thêi thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi cña m«i

nguån lùc.

5.2- Néi dung kiÓm tra cÇn tËp trung vµo mét sè ®iÓm thiÕt yÕu cã ¶nh hëng

lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; kh«ng nªn dµn tr¶i. Ch¼ng h¹n, cã nhiÒu

trêng hîp chØ 10% s¶n lîng (ë mét sè mÆt hµng nµo ®ã) t¹o ra tíi 70% doanh thu;

hái sau:

- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt môc tiªu cña doanh nghiÖp?

- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt t×nh tr¹ng kh«ng ®¹t môc tiªu?

- Nh÷ng ®iÓm nµo cã thÓ ®o lêng ®îc râ nhÊt sù sai lÖch?

- Nh÷ng ®iÓm nµo qua ®ã nhµ qu¶n lý biÕt râ tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ xÊu thuéc vÒ

ai?

- Tiªu chuÈn kiÓm tra nµo Ýt tèn kÐm nhÊt?

- Tiªu chuÈn nµo cã thÓ thu thËp ®îc th«ng tin cÇn thiÕt dÔ nhÊt?

S¶n xuÊt - dÞch vô

Marketing

Tµi chÝnh - kÕ

to¸n

Nh©n sù

- Khèi lîng s¶n

phÈm, dÞch vô

- Doanh sè

- Chi phÝ s¶n

xuÊt, dÞch vô

- N¨ng suÊt lao

®éng

- ChÊt lîng s¶n

phÈm, dÞch vô

- Chi phÝ b¸n hµng

- Dù tr÷

- Quan hÖ gi÷a

c¸c ngêi lao

®éng

- Chi phÝ cho s¶n

phÈm, dÞch vô

- Chi phÝ qu¶ng c¸o,

chiªu thÞ

- Lîi nhuËn

- Sè ngµy v¾ng

mÆt kh«ng lý do

- Møc ®é hoµn

thµnh c«ng viÖc

cña c¸ nh©n

- ViÖc thùc hiÖn chØ

tiªu b¸n hµng vµ dÞch

vô ®èi víi tõng ngêi

- Lu chuyÓn

tiÒn tÖ

- Ph¸t triÓn ®éi

ngò c¸n bé qu¶n

lý

B¶ng kª mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong mét sè lÜnh vùc

quan träng cña doanh nghiÖp cÇn tËp trung kiÓm tra

5.3- §Ó kiÓm tra cã hiÖu qu¶, hÖ thèng kiÓm tra cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:

a- HÖ thèng kiÓm tra ®îc thiÕt kÕ theo kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh c¸c kÕ ho¹ch cña

doanh nghiÖp. Qua ®ã, ngêi qu¶n lý n¾m ®îc diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn

kÕ ho¹ch.

b- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi tæ chøc vµ con ngêi trong doanh nghiÖp,

chuyÒn hay s¶n xuÊt ®¬n chiÕc…). Ph¶i b¶o ®¶m cã ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ó

®iÒu chØnh; phï hîp víi vÞ trÝ cña tõng cÊp qu¶n lý; phï hîp víi tr×nh ®é c¸n bé

c- KiÓm tra cÇn ph¶i kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c, dùa trªn c¸c tiªu chuÈn râ rµng;

tr¸nh c¶m tÝnh, ®Þnh kiÕn.

d- KiÓm tra cÇn linh ho¹t, thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi kh«ng lêng tríc (vÒ kÕ

ho¹ch, chi phÝ…).

®iÒu chØnh.

f- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi v¨n ho¸ doanh nghiÖp (phong c¸ch qu¶n lý

tù gi¸c, tù ®iÒu chØnh).

5.4- TiÕn tr×nh kiÓm tra ®îc ph¶n ¸nh qua ®Þnh nghÜa cña Robert J.Mockless:

“KiÓm tra trong qu¶n lý lµ cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn so víi môc tiªu

kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ hÖ thèng tinh gi¶n ph¶n håi, so s¸nh sù thùc hiÖn víi c¸c tiªu chuÈn, x¸c

®Þnh vµ ®o lêng møc ®é sai lÖch vµ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mäi nguån lùc

®· ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu”.

Qua ®ã, ta thÊy qu¸ tr×nh kiÓm tra gåm 3 giai ®o¹n:

- TiÕn hµnh ®iÒu chØnh (hay ®¸nh gi¸ l¹i c¸c tiªu chuÈn) nÕu cÇn.

®· ®¹t vµ “®Çu ra” lµ kÕt qu¶ mong muèn sau khi ®iÒu chØnh.

XÐt tæng qu¸t h¬n, kiÓm tra kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ viÖc kiÓm chøng kÕt qu¶ sau khi ®·

thùc hiÖn; mµ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng kiÓm tra tõ tríc khi thùc hiÖn (kiÓm tra ®Çu vµo),

kiÓm tra trong khi ®ang thùc hiÖn (kiÓm tra hiÖn hµnh) vµ kiÓm tra sau khi thùc hiÖn

(kiÓm tra ®Çu ra, kiÓm tra kÕt qu¶). KiÓm tra tríc khi thùc hiÖn nh»m tr¸nh sai lÇm

ngay tõ ®Çu, dùa vµo c¸c th«ng tin míi nhÊt vÒ c¸c yÕu tè cña m«i trêng kinh doanh

(bªn ngoµi vµ bªn trong doanh nghiÖp) ®Ó ®èi chiÕu víi kÕ ho¹ch ®· lËp; qua ®ã kÞp thêi

®iÒu chØnh cho phï hîp. KiÓm tra trong khi thùc hiÖn nh»m th¸o gì nh÷ng trë ng¹i,

víng m¾c n¶y sinh, qua theo dâi trùc tiÕp nh÷ng diÔn biÕn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, cÇn lu ý thªm c¸c vÊn ®Ò:

- Uû quyÒn trong kiÓm tra: trong trêng hîp ngêi qu¶n lý kh«ng thÓ trùc tiÕp

thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, cÇn uû quyÒn cho ngêi kh¸c trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶o

t¬ng xøng gi÷a tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n ®îc giao.

- Thêi ®iÓm vµ thêi h¹n kiÓm tra: chän thêi ®iÓm kiÓm tra thÝch hîp sÏ gióp ph¸t

hiÖn kÞp thêi c¸c sai lÖch, gi¶m tæn thÊt. X¸c ®Þnh thêi h¹n kiÓm tra hîp lý sÏ t¹o

m«i trêng æn ®Þnh cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; tr¸nh lµm s¬ sµi hoÆc qu¸

kÐo dµi.

- Quy ®Þnh ngêi cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra vµ ngêi cã tr¸ch nhiÖm xö lý c¸c kÕt

qu¶ kiÓm tra (qua ®ã cã ch¬ng tr×nh ®iÒu chØnh).

Víi ®èi tîng lµ c¸c nhµ qu¶n lý, bµi gi¶ng nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng

cña Ban kiÓm so¸t, cña c¬ quan Nhµ níc vµ cña ngêi lao ®éng.

KÕt qu¶ thùc tÕ

(®Çu vµo)

KÕt qu¶ mong

muèn

(®Çu ra)

Thùc hiÖn c¸c

®iÒu chØnh

§o lêng kÕt

qu¶ thùc tÕ

Ch¬ng tr×nh

®iÒu chØnh

So s¸nh

thùc t¹i

víi c¸c tiªu chuÈn

X¸c ®Þnh c¸c

sai lÖch

nh©n sai lÖch

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

LËp kÕ ho¹ch

Thùc hiÖn

KÕt qu¶

KiÓm tra

Híng dÉn häc tËp

n¨ng: ho¹ch ®Þnh, ®iÒu khiÓn - phèi hîp, kiÓm tra. VÒ chøc n¨ng tæ chøc, chØ cÇn n¾m

c¸c ®iÓm chñ yÕu (nhµ qu¶n lý cÇn trùc tiÕp quyÕt ®Þnh); c¸c vÊn ®Ò cô thÓ h¬n sÏ ®Ò cËp

trong bµi gi¶ng riªng.

1. Chøc n¨ng c¬ b¶n (tæng qu¸t) cña qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

2. Ho¹ch ®Þnh lµ c«ng viÖc g×, cã nh÷ng t¸c dông g×?

gåm nh÷ng bíc g×?

4. Kh¸i niÖm tæ chøc theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp lµ g×?

5. C¸c néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng tæ chøc.

6. C¸c nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc lµ g×?

8. Hai lo¹i quan hÖ c¬ b¶n cÇn xö lý khi thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu khiÓn - phèi hîp lµ

g×?

9. Chøc n¨ng kiÓm tra nh»m môc ®Ých g×? Ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu g×?

TiÕn tr×nh kiÓm tra gåm nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng bíc nµo?

Ch¬ng Iv

C¸c nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p qu¶n lý

vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp

1- C¸c nguyªn t¾c chung

C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh lµ c¸c chuÈn mùc hµnh vi mµ nhµ qu¶n lý

nguyªn t¾c ®ã h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c rµng buéc sau:

- Môc tiªu ng¾n h¹n cña doanh nghiÖp (sau mçi chu tr×nh kinh doanh, thêng lµ 1

n¨m hoÆc 1 nhiÖm kú Héi ®ång qu¶n trÞ).

- C¸c rµng buéc cña m«i trêng vÜ m« bªn ngoµi (x· héi, quèc tÕ, b¹n hµng, kh¸ch

hµng, ®èi thñ c¹nh tranh…).

- Thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.

C¸c nguyªn t¾c chung gåm:

LuËt ph¸p lµ nh÷ng chuÈn mùc mµ Nhµ níc rµng buéc c¸c doanh nghiÖp ®Ó

®¶m b¶o lîi Ých chung cña x· héi, nÕu vi ph¹m sÏ bÞ xö lý hµnh chÝnh vµ kinh tÕ (kh«ng

lÉn víi téi h×nh sù). Ngoµi ra, cßn cã c¸c th«ng lÖ kinh doanh ®îc quy íc víi nhau

(trong níc hoÆc chung trªn thÕ giíi) cã tÝnh b¾t buéc chÊp hµnh mÆc dï nhiÒu khi

kh«ng ®îc quy ®Þnh thµnh v¨n b¶n. Khi vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn lu ý 2 thùc tÕ

lµ:

- LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ kh«ng thÓ hoµn thiÖn vµ kh«ng cã tÝnh cËp nhËt (chËm

thay ®æi so víi ®ßi hái thùc tiÔn); ®«i khi tÝnh hîp ph¸p kh«ng phï hîp víi tÝnh

hîp lý nhng vÉn ph¶i chÊp nhËn.

- Trong ®éi ngò c«ng chøc hµnh ph¸p vµ t ph¸p cã nh÷ng kÎ xÊu, cã thÓ lîi dông

b- XuÊt ph¸t tõ kh¸ch hµng:

KÕt qu¶ kinh doanh tuú thuéc gÇn nh quyÕt ®Þnh vµo ngêi mua; mçi doanh

nghiÖp ph¶i t¹o ra, duy tr× vµ kh«ng ngõng t¨ng sè lîng kh¸ch hµng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t

qu¶n lý cña doanh nghiÖp (vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ, thÞ trêng, v¨n ho¸ doanh

nghiÖp…). Doanh nghiÖp ph¶i n¾m v÷ng vßng ®êi cña mçi s¶n phÈm ®Ó lu«n ®iÒu chØnh,

®æi míi chiÕn lîc, thÝch nghi víi thÞ trêng lu«n biÕn ®éng.

c- HiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm:

b¶o ®¶m an toµn kinh doanh vµ ®¹t tíi lîi nhuËn cao.

HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi toµn bé c¸c chi phÝ,

tÝnh:

;

E 

Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶

K lµ tæng kÕt kÕt qu¶ thu ®îc

C lµ tæng chi phÝ bá ra

HiÖu qu¶ tuyÖt ®èi ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

 

 



01i

);CC(kE

Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi (chung)

lµ kÕt qu¶ thu ®îc n¨m i

lµ chi phÝ bæ sung n¨m i

lµ chi phÝ ban ®Çu

n lµ sè n¨m trong mét chu tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp

h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c rñi ro, ®¶m b¶o an toµn cho kinh doanh; bao gåm biÖn

ph¸p b¶o hiÓm ®Ó ®îc båi thêng.

d- Chuyªn m«n ho¸ c«ng viÖc:

C«ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi c¸c ngêi cã kiÕn thøc,

§ång thêi, hä ph¶i ý thøc ®îc mèi quan hÖ liªn kÕt víi nh÷ng ngêi kh¸c vµ bé phËn

kh¸c ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc tiªu chung cña tæ chøc.

®- KÕt hîp hµi hoµ c¸c lîi Ých:

Ngêi qu¶n lý ph¶i xö lý tháa ®¸ng, hµi hoµ c¸c lo¹i lîi Ých liªn quan ®Õn sù tån

t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ doanh nghiÖp, bao gåm:

- Lîi Ých cña ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp: ®¶m b¶o bï ®¾p søc lao ®éng, cã

®éng lùc thóc ®Èy hä lµm viÖc; qua ®ã hä g¾n bã víi doanh nghiÖp vµ lu«n lu«n

v¬n lªn.

- Lîi Ých cña kh¸ch hµng: ®îc mua hµng tèt, rÎ vµ phôc vô chu ®¸o; tho¶ m·n

nhu cÇu ngµy cµng cao.

- Lîi Ých cña Nhµ níc vµ x· héi: lµm trßn c¸c nghÜa vô (tríc hÕt lµ ®ãng thuÕ

c¬ng, an toµn, b¶o vÖ m«i sinh…).

- Lîi Ých cña c¸c b¹n hµng: gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä trªn

c¬ së hai bªn ®Òu cã lîi, tin cËy lÉn nhau.

e- BÝ mËt trong kinh doanh:

Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp phô thuéc rÊt quyÕt ®Þnh ë kh¶ n¨ng

c¹nh tranh trªn thÞ trêng; giµnh gi÷ ®îc vµ më réng thÞ phÇn. Doanh nghiÖp ph¶i lu«n

®Ò phßng vµ ®èi phã víi c¸c thñ ®o¹n cña ®èi thñ, biÕt dÊu kÝn ý ®å, tiÒm n¨ng vµ c¸c bÝ

quyÕt kinh doanh cña m×nh. MÆt kh¸c, trong khi chÊp hµnh nghiªm tóc ph¸p luËt cßn

kiÕm ch¸c.

g- TËn dông thêi c¬ vµ m«i trêng kinh doanh:

M«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, khã lêng tríc; trong ®ã xuÊt hiÖn

nh÷ng c¬ héi còng nh nh÷ng rñi ro, nguy c¬. Nh÷ng biÕn ®éng ®ã rÊt ®a d¹ng, tõ nhiÒu

phÝa vµ nhiÒu khi ®ét ngét.

Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i biÕt khai th¸c c¸c th«ng tin cã lîi tõ mäi

nguån ®Ó kÞp thêi cã ®èi s¸ch tËn dông thêi c¬. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin vÒ cung - cÇu,

vÒ c«ng nghÖ míi vµ vÒ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc liªn quan ®Õn kinh doanh. Ai biÕt

lùc cña doanh nghiÖp; trong ®ã tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp lµ lùc, cßn mèi quan hÖ

gi÷a doanh nghiÖp vµ m«i trêng kinh doanh t¹o ra thÕ.

h- D¸m m¹o hiÓm:

M¹o hiÓm kh«ng ph¶i lµ liÒu lÜnh mµ lµ sù “phiªu lu cã tÝnh to¸n”. Trong kinh

doanh, ph¶i biÕt m¹o hiÓm míi ®¹t thµnh c«ng lín, víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®éc ®¸o, s¸ng

t¹o ®Ó tËn dông thêi c¬, vît qua ®èi thñ.

T×nh huèng m¹o hiÓm xuÊt hiÖn khi ph¶i lùa chän hai hay nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ

x¶y ra mµ ta kh«ng biÕt ch¾c ch¾n kÕt qu¶ sÏ nh thÕ nµo; tøc lµ hµm chøa c¶ nh÷ng høa

hÑn thµnh c«ng lÉn nh÷ng nguy c¬ thÊt b¹i. Sù lùa chän ®ã ë gi÷a hai con ®êng “t¸o

b¹o” vµ “thËn träng”; vµ ngêi qu¶n lý ph¶i ®¸nh gi¸ theo chñ quan ®Ó quyÕt ®o¸n.

D¸m m¹o hiÓm ph¶i ®i ®«i víi d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶; ®ßi hái ph¶i tù

i- BiÕt dõng l¹i ®óng lóc:

Mong muèn th× v« h¹n, song gi¶i ph¸p thêng chØ cã hiÖu qu¶ víi møc ®é nhÊt

®Þnh. Mçi gi¶i ph¸p lóc ®Çu cã kÕt qu¶ vµ ®¹t ®Õn møc ®é cao; song sau ®ã sÏ ch÷ng l¹i

vµ mÊt t¸c dông; nÕu tiÕp tôc sÏ ®em l¹i hËu qu¶ xÊu. CÇn ph¶i tØnh t¸o xem xÐt c¸c

®éng th¸i ®Ó kÞp thêi dõng l¹i, t×m gi¶i ph¸p míi.

2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh

2.1- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh lµ tæng thÓ c¸c c¸ch thøc t¸c ®éng

cã chñ ®Ých cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi tîng qu¶n lý (cÊp díi vµ tiÒm n¨ng cña

doanh nghiÖp) vµ ®Õn kh¸ch thÓ kinh doanh (kh¸ch hµng, b¹n hµng, ®èi thñ c¹nh tranh

vµ c¸c rµng buéc cña m«i trêng kinh doanh) ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu cña doanh

hái cña quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh; mÆt kh¸c ph¶i vËn dông nghÖ

thuËt qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch kh«n khÐo, uyÓn chuyÓn tuú tõng t×nh huèng.

C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh rÊt ®a d¹ng, ph¶i lu«n thay ®æi thÝch øng

víi ®iÒu kiÖn trong tõng t×nh huèng; tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng qu¶n lý còng nh

n¨ng lùc, kinh nghiÖm cña nhµ qu¶n lý. Sù lùa chän ph¬ng ph¸p ®Ó sö dông kh«ng thÓ

tuú tiÖn theo c¶m tÝnh chñ quan, mµ cÇn tØnh t¸o n¾m ch¾c t×nh h×nh thùc tÕ, kÞp thêi

®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó kh¾c phôc c¸c trë ng¹i ph¸t sinh cha lêng tríc. Qu¶n lý cã

hiÖu qu¶ nhÊt khi biÕt lùa chän ®óng vµ kÕt hîp, ®iÒu chØnh linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p

qu¶n lý. V× vËy, sö dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý võa lµ khoa häc, võa lµ nghÖ thuËt,

®ßi hái c¶ tµi vµ nghÖ cña nhµ qu¶n lý.

chia thµnh:

- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý trong néi bé doanh nghiÖp

- C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng

- C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ

- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi b¹n hµng (®èi t¸c)

- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc.

2.2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÝnh trong néi bé doanh nghiÖp

A- T¸c ®éng lªn con ngêi:

B»ng c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ vµ c¸c ph¬ng ph¸p

gi¸o dôc.

a- C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh dùa vµo c¸c mèi quan hÖ tæ chøc cña hÖ thèng

qu¶n lý vµ kû luËt cña doanh nghiÖp ®Ó t¸c ®éng. §ã lµ mèi quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc

tïng, dïng uy lùc ®Ó b¾t buéc ®èi tîng chÊp hµnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý; t¸c ®éng trùc

tiÕp ®Õn tËp thÓ ngêi lao ®éng theo hai híng: t¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc vµ t¸c ®éng ®iÒu

chØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý.

T¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh cña

doanh nghiÖp b»ng c¬ cÊu tæ chøc, ®iÒu lÖ ho¹t ®éng, néi quy… lµm chuÈn mùc ®Ó xö lý

c¸c mèi quan hÖ trong néi bé doanh nghiÖp.

T¸c ®éng ®iÒu chØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý ®îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng

mÖnh lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o ®Ó b¾t buéc hoÆc híng dÉn cÊp díi thùc hiÖn nh÷ng

nhiÖm vô nhÊt ®Þnh.

C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ph¶i døt kho¸t, râ rµng, dÔ hiÓu, cã ®Þa chØ ngêi thùc

hiÖn vµ thêi h¹n; kh«ng thÓ hiÓu sai hoÆc chËm trÔ. ChØ ngêi ra quyÕt ®Þnh míi ®îc

thay ®æi quyÕt ®Þnh, cÊp díi b¾t buéc ph¶i chÊp hµnh, kh«ng ®îc lùa chän.

Khi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, ngêi qu¶n lý ph¶i n¾m ch¾c hai yªu

cÇu sau:

Mét lµ, quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ph¶i cã c¨n cø, ®îc luËn chøng ®Çy ®ñ vÒ hiÖu

qu¶ kinh tÕ vµ c¸c hÖ qu¶ kh¸c, kÕt hîp hîp lý c¸c lo¹i lîi Ých. Muèn vËy, ph¶i cã ®ñ

th«ng tin ®¸ng tin cËy, n¾m v÷ng t×nh h×nh thùc tÕ, lêng tríc c¸c khã kh¨n vµ c¸c vÊn

Hai lµ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n cña ngêi ra quyÕt ®Þnh; chÞu tr¸ch nhiÖm

vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn. MÆt kh¸c, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ngêi thi hµnh quyÕt ®Þnh.

C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh trong qu¶n lý t¹o lËp vµ duy tr× ®îc kû c¬ng

trong doanh nghiÖp vµ gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. Tuy nhiªn, nÕu l¹m dông vµ

doanh nghiÖp.

b- C¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ t¸c ®éng vµo ®èi tîng qu¶n lý th«ng qua c¸c lîi Ých

kinh tÕ, t¹o ®éng lùc vËt chÊt ®Ó kÝch thÝch lao ®éng tÝch cùc, sö dông c¸c ®ßn bÈy ®Ó

thóc ®Èy kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. §éng lùc ®ã cµng m¹nh khi nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ

biÕt kÕt hîp ®óng ®¾n c¸c lîi Ých trong doanh nghiÖp qua c¸c ph¬ng ¸n ®îc lùa chän.

Thùc chÊt, ®ã lµ sù vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan trong kinh doanh, cho

phÐp ngêi lao ®éng tù lùa chän ph¬ng ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó hoµn thµnh nhiÖm

vô.

§Æc ®iÓm cña c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ t¸c ®éng lªn ®èi tîng qu¶n lý kh«ng

b»ng sù cìng chÕ hµnh chÝnh, mµ ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ vµ

nh÷ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt cã thÓ huy ®éng ®îc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô víi lîi Ých thiÕt

t¸c ®éng nh¹y bÐn, linh ho¹t vµ ph¸t huy ®îc tÝnh tù nguyÖn, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña

Víi c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ, ngêi qu¶n lý gi¶m ®îc nhiÒu viÖc ®iÒu hµnh,

®«n ®èc, kiÓm tra chi ly, sù vô ®Ó tËp trung vµo c¸c viÖc c¬ b¶n. Ngêi qu¶n lý doanh

nghiÖp sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ theo c¸c híng sau:

- §Ò ra nh÷ng chØ tiªu cô thÓ tõng thêi gian cho tõng bé phËn trong doanh nghiÖp,

lÊy ®ã lµm chuÈn cho viÖc thëng ph¹t vÒ vËt chÊt.

- Sö dông c¸c ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt g¾n víi c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ

- Thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm kinh tÕ cã thëng, ph¹t vÒ vËt chÊt

ViÖc më réng møc ®é vµ ph¹m vi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ xu híng

chung cña c¸c níc theo kinh tÕ thÞ trêng; trong ®ã chó träng c¸c vÊn ®Ò sau:

- Hoµn thiÖn hÖ thèng ®ßn bÈy kinh tÕ: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, l·i suÊt, tiÒn

l¬ng, tiÒn thëng…

quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý kinh doanh, biÕt sö dông c¸c ®ßn bÈy

trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô. §èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ con ngêi,

mét thùc thÓ cã ý thøc, tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi ®a d¹ng vµ tinh tÕ; do ®ã

c¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cã ý nghÜa lín trong qu¶n lý kinh doanh (c¸c doanh nghiÖp

NhËt B¶n ®· ¸p dông thµnh c«ng).

tr¸i, lîi - h¹i, tèt - xÊu; tõ ®ã tù gi¸c lµm viÖc tèt vµ g¾n bã víi doanh nghiÖp. Sö dông

®¬n ®éc c¸c ph¬ng ph¸p nµy kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ tèt, bëi lÏ ho¹t ®éng kinh doanh

kh«ng ph¶i lµ mét phong trµo mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc chÆt chÏ. CÇn sö dông kÕt hîp

víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c mét c¸ch hîp lý, uyÓn chuyÓn vµ s¸ng t¹o.

B- T¸c ®éng lªn c¸c yÕu tè kh¸c cña doanh nghiÖp:

qu¸ tr×nh kinh doanh, nh: tµi chÝnh, lao ®éng, c«ng nghÖ, vËt t, th«ng tin, .v…

Sù t¸c ®éng ®ã mang tÝnh qu¶n lý nghiÖp vô, kü thuËt, kÕt hîp víi c¸c ph¬ng

ph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý; bao gåm: qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý c«ng nghÖ, qu¶n lý vËt

marketing, tin häc ho¸ qu¶n lý, v.v… (Néi dung qu¶n lý chuyªn ngµnh ®îc ®Ò cËp cô

thÓ trong c¸c chuyªn ®Ò riªng).

2.3- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng

song l¹i cÇn ®îc t¸c ®éng ngay tõ ®Çu vµo, nh chiÕn lîc kinh doanh, ph¬ng ¸n s¶n

phÈm… Kh¸ch hµng võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, võa lµ ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh kinh

doanh. Cã hai ph¬ng ph¸p chÝnh: ®iÒu tra x· héi häc vµ ho¹t ®éng chiªu thÞ.

A- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc:

Nh»m t×m hiÓu ®éng c¬ mua hµng vµ c¸c yÕu tè m«i trêng chi phèi quy m«, c¬

cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu.

 §éng c¬ mua hµng cña ngêi tiªu dïng lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy m«,

c¬ cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu. Cã 3 ®éng c¬ chñ yÕu thóc ®Èy ngêi tiªu dïng

mua mét hµng hãa nµo ®ã.

- Nhu cÇu tù nhiªn (nhu cÇu sinh lý): ¨n uèng, nghØ ng¬i, phßng ch÷a bÖnh, sèng

an toµn vµ h¹nh phóc.

- TrÝ tëng tîng t¹o ra nh÷ng Ên tîng míi khi tiÕp xóc víi hµng hãa (kiÓu d¸ng,

mµu s¾c mét c¸i ¸o ch¼ng h¹n).

- Mong muèn bøc thiÕt ®îc ®¸p øng.

 YÕu tè m«i trêng cña ngêi tiªu dïng gåm:

- Sù giao tiÕp víi b¹n bÌ vÒ thÞ hiÕu, d luËn vÒ tiªu dïng.

bôa, giíi tÝnh…).

- Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÓ hiÖn nhËn thøc, c¸ch sèng, trÝ tëng tëng).

- Møc thu nhËp, kh¶ n¨ng mua s¾m.

- TÝnh t×nh, thãi quen tiªu dïng.

 VÒ bªn b¸n hµng, cã c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh khèi lîng nhu cÇu:

- TÝnh n¨ng, h×nh d¸ng, chÊt lîng s¶n phÈm ®em ra b¸n.

- Gi¸ c¶ hiÖn hµnh, gi¸ c¶ trong t¬ng lai gÇn, gi¸ c¶ cña s¶n phÈm thay thÕ vµ bæ

sung cho s¶n phÈm ®ang cã, ph¶n øng c¹nh tranh cña c¸c ®èi thñ.

- C¸c biÖn ph¸p vµ hiÖu qu¶ chiªu thÞ (qu¶ng c¸o, chiªu hµng, chµo hµng, b¸n

hµng).

 Ngoµi ra, cßn cã c¸c yÕu tè cña m«i trêng vÜ m«: c¬ chÕ qu¶n lý, quan hÖ ®èi

ngo¹i (víi níc ngoµi, víi ®Þa ph¬ng kh¸c), søc mua cña ®ång tiÒn, sù æn ®Þnh

chÝnh trÞ - x· héi.

C¸c lo¹i yÕu tè nãi trªn t¸c ®éng lªn nhu cÇu ®îc m« t¶ trªn s¬ ®å sau:

b- Ho¹t ®éng chiªu thÞ (Promotion): Lµ c¸c ho¹t ®éng thóc ®Èy viÖc tiªu thô s¶n

phÈm cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng nãi chung vµ thÞ trêng môc tiªu (target market)

nãi riªng cña doanh nghiÖp.

Chiªu thÞ nh»m môc tiªu tiªu thô s¶n phÈm lµm ra trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranh

trªn thÞ trêng; nã cã t¸c ®éng rÊt to lín vµ ®îc coi lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña ho¹t

®éng s¶n xuÊt (ë nhiÒu níc, chi phÝ chiªu thÞ trêng chiÕm 10-20% tæng chi phÝ trong

gi¸ b¸n s¶n phÈm).

Néi dung c¬ b¶n cña chiªu thÞ gåm:

Ngêi chµo hµng ph¶i hiÓu râ s¶n phÈm (tÝnh n¨ng, c¸ch sö dông, c¸ch b¶o qu¶n,

YÕu tè

bªn b¸n

YÕu tè MT

ngêi mua

Hµnh vi

mua

C¶m nghÜ sau

khi mua

Ho·n mua

Kh«ng

mua

Nhu cÇu

§éng c¬ mua

YÕu tè

chñ quan

YÕu tè

m«i trêng

S¬ ®å 12

C¸c yÕu tè t¸c ®éng lªn nhu cÇu

u thÕ so víi s¶n phÈm c¹nh tranh t¬ng tù…) vµ biÕt nghÖ thuËt giíi thiÖu cã

hiÖu qu¶.

- Qu¶ng c¸o: Lµ tuyªn truyÒn (giíi thiÖu gi¸n tiÕp) b»ng ch÷ viÕt, tiÕng nãi, h×nh

¶nh, s¶n phÈm mÉu; thu hót sù chó ý vµ l«i kÐo hµnh vi mua cña ngêi tiªu dïng.

C¸c ph¬ng tiÖn cã thÓ dïng lµ: ¸p phÝc, pan«, bao b×, ph¸t thanh, truyÒn h×nh, tê

r¬i, s¸ch b¸o, phim ¶nh… Qu¶ng c¸o ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c: khªu gîi sù

cã hiÖu qu¶.

- Chiªu hµng: Lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m yÓm trî b¸n hµng, b»ng nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o,

c«ng phu, nh: héi trî, triÓn l·m, héi nghÞ kh¸ch hµng, chiªu ®·i, b¶o trî c¸c ho¹t

®éng v¨n ho¸, thÓ thao, tõ thiÖn b¶o hµnh s¶n phÈm…

2.4- C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh

C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu lµ c¹nh tranh, th¬ng lîng vµ nÐ tr¸nh.

a- C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh:

TÝnh to¸n mäi kh¶ n¨ng, yÕu tè vµ thñ ®o¹n ®Ó t¹o lîi thÕ cho s¶n phÈm cña

doanh nghiÖp, chiÕm lÜnh vµ më réng thÞ phÇn. Sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnh

b- C¸c ph¬ng ph¸p th¬ng lîng:

Tháa thuËn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó chia sÎ thÞ trêng mét c¸ch «n hoµ, c¸c

bªn ®Òu cã lîi. Thêng sö dông c¸c kü thuËt tÝnh to¸n cña lý thuyÕt trß ch¬i (theory of

game) ®Ó lùa chän chiÕn lîc c¹nh tranh; trong ®ã gi¶i ph¸p cÇn ®¹t lµ c¸c phÝa kh«ng

cÇn chi phÝ chiªu thÞ nhiÒu mµ kÕt qu¶ ®Òu thu ®îc lîi nhuËn b»ng nhau; tr¸nh gi¶i ph¸p

quyÕt liÖt lµ “mét mÊt mét cßn”.

c- C¸c ph¬ng ph¸p nÐ tr¸nh:

Trong trêng hîp doanh nghiÖp kÐm u thÕ râ rµng th× t×m c¸ch rót lui khái cuéc

h¬n ®Ó tån t¹i vµ t×m c¬ héi míi. Còng cã khi ph¶i tõ bá mét vµi mÆt hµng bÊt lîi ®Ó

chuyÓn sang mÆt hµng kh¸c, hoÆc t¹m thêi chÞu lç khi cha cã gi¶i ph¸p kh¸c.

2.5- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi kh¸ch hµng

B¹n hµng lµ c¸c ®èi t¸c cung cÊp c¸c ®Çu vµo (nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ, phô tïng,

ph¸p chñ yÕu trong quan hÖ lµ gi÷ ch÷ “tÝn”, t«n träng lÉn nhau, thanh to¸n sßng ph¼ng

vµ chia sÎ khã kh¨n. Song còng cÇn tr¸nh sù o Ðp khi gÆp b¹n hµng bÊt tÝn, trôc lîi, kh«ng

biÕt ®iÒu; gi¶i ph¸p chñ yÕu lµ quan hÖ ®a ph¬ng (cã nhiÒu b¹n hµng víi cïng mÆt hµng).

2.6- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc

C¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« sö dông quyÒn lùc Nhµ níc (chÝnh trÞ, hµnh

chÝnh, kinh tÕ) ®Ó ®Þnh híng, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«n

khæ luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch. MÆt tr¸i cña nã thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh: sù cha hoµn thiÖn

cña mét sè c«ng chøc.

CÇn sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau:

a- Chñ ®éng trong t thÕ ngêi n¾m v÷ng ph¸p luËt, ho¹t ®éng ®óng ph¸p luËt;

thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc. Kh«ng ®Æt m×nh ë thÕ bÞ ®éng

®èi phã, ®èi ®Çu víi ph¸p luËt vµ n¬m níp lo sî. §Ó n¾m v÷ng ph¸p luËt, cÇn cã chuyªn

gia cè vÊn vÒ ph¸p luËt riªng cña doanh nghiÖp (trùc thuéc gi¸m ®èc) hoÆc dùa vµo c¸c

v¨n phßng t vÊn ph¸p lý tríc khi thùc hiÖn mét quyÕt ®Þnh quan träng nµo, hoÆc khi

x¶y ra sù viÖc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ th«ng lÖ kinh doanh.

Sù chñ ®éng cßn thÓ hiÖn ë viÖc kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan h÷u tr¸ch híng dÉn, gi¶i

thÝch râ nh÷ng ®iÓm cã thÓ hiÓu tuú tiÖn vµ vËn dông kh«ng ®óng. Còng cã thÓ kiÕn nghÞ

nh÷ng ®iÓm mµ luËt ph¸p cßn s¬ hë, bÊt hîp lý ®Ó c¬ quan lËp ph¸p nghiªn cøu söa ®æi,

bæ sung.

b- S½n sµng céng t¸c víi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt (thanh tra, c«ng an ®iÒu

tra, kiÓm s¸t) khi bÞ kiÓm tra; cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt mét c¸ch trung thùc. MÆt

kh¸c, khi cã dÊu hiÖu kh«ng râ rµng, cÇn chñ ®éng dùa vµo c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp

®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, lµm c¨n cø ®Ó ®èi chiÕu víi kÕt luËn cña c¬ quan b¶o vÖ ph¸p

luËt. Tèt nhÊt lµ ®Þnh kú chñ ®éng tiÕn hµnh kiÓm to¸n dï kh«ng bÞ kiÓm tra, Ýt ra còng

gióp cho viÖc tù kiÓm tra ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý.

hµnh vi mua chuéc c¸c c«ng chøc ®Ó lõa dèi Nhµ níc, mµ tr¸nh biÕn sù viÖc lÆt vÆt

thµnh quan hÖ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng. MÆt kh¸c, kiªn quyÕt ®Êu tranh víi c¸c hµnh vi nhòng

nhiÔu, ¸p ®Æt v« lý cña nh÷ng c«ng chøc tho¸i ho¸.

d- LuËt ph¸p cã ¶nh hëng ®Õn sù lùa chän quy chÕ ph¸p lý cña doanh nghiÖp,

cÇn xem xÐt nÕu cÇn th× chuyÓn ®æi h×nh thøc ph¸p lý cña doanh nghiÖp theo híng cã

lîi. VÝ dô tõ mét chñ së h÷u chuyÓn thµnh c«ng ty cã së h÷u hçn hîp hoÆc c«ng ty v«

danh, c«ng ty liªn doanh, v.v…

3- TriÕt lý kinh doanh vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp

3.1- TriÕt lý kinh doanh

Ho¹t ®éng cña con ngêi gåm c¸c hµnh vi cã ý thøc, cã môc ®Ých víi niÒm tin,

th¸i ®é øng xö, thãi quen,… h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Con ngêi lu«n cã xu

híng tæng kÕt nh÷ng ®iÒu ®· quan s¸t vµ kinh nghiÖm øng xö cña m×nh ®Ó kh¸i qu¸t

nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng, mét thø triÕt häc cña thùc tÕ, triÕt häc cho hµnh ®éng. TriÕt lý

lµ c¸i ®Æc thï, ®¬n nhÊt trong triÕt häc; khi ®îc hÖ thèng ho¸ vµ ph¸t triÓn thµnh lý luËn

th× h×nh hµnh c¸c häc thuyÕt triÕt häc.

TriÕt lý kinh doanh lµ nh÷ng t tëng triÕt häc ph¶n ¸nh thùc tiÔn kinh doanh

qua con ®êng thÓ nghiÖm, suy ngÉm vµ kh¸i qu¸t ho¸ cña chñ thÓ kinh doanh. C¸c t

tëng triÕt häc khi ®· x¸c lËp, ®Õn lît nã, sÏ ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thÓ hiÖn vµo c«ng

viÖc qu¶n lý kinh doanh qua v¨n ho¸ doanh nghiÖp, t¹o nªn tÝnh c¸ch riªng cña doanh

nghiÖp ®Ó tËp hîp søc m¹nh cña tæ chøc. TriÕt lý kinh doanh chÝnh lµ cèt lâi cña v¨n ho¸

doanh nghiÖp; kh«ng chØ trë thµnh mét nguån néi lùc cña doanh nghiÖp, mµ cßn lµ mét

m« thøc ph¸t triÓn doanh nghiÖp mét c¸ch bªn v÷ng. TriÕt lý kinh doanh lµ mét lùc

lîng tinh thÇn ®Ó ®Þnh híng chiÕn lîc ph¸t triÓn vµ lµ c¬ së cña toµn bé chñ tr¬ng,

biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp.

TriÕt lý kinh doanh cña doanh nghiÖp ®a ra mét hÖ gi¸ trÞ ®¹o ®øc - ph¸p lý lµm

c¨n cø ®Ó xÐt ®o¸n hµnh vi cña mäi thµnh viªn vµ ®éng viªn, gi¸o dôc hä lµm theo. Nã

còng gãp phÇn t¹o ra uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.

3.2- V¨n ho¸ doanh nghiÖp (hoÆc v¨n ho¸ c«ng ty)

a- ViÖc thiÕt lËp vµ vËn hµnh b×nh thêng mét doanh nghiÖp ®ßi hái nh÷ng ®iÒu

kiÖn vËt chÊt, c¸c nguån lùc vµ thÓ chÕ. Song, sù thµnh b¹i cña doanh nghiÖp cßn phô

thuéc “phÇn hån” cña doanh nghiÖp, lµm cho doanh nghiÖp cã søc sèng; ®ã lµ v¨n ho¸

doanh nghiÖp, hay cßn gäi lµ tinh thÇn doanh nghiÖp.

V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ v¨n ho¸ øng xö trong kinh doanh, lµ sù thÓ hiÖn c¸c

mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi kh¸ch thÓ kinh doanh vµ gi÷a ngêi víi ngêi trong

doanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng nhËn thøc tån t¹i trong c¸c thµnh viªn cña tËp thÓ lao ®éng,

cã kh¶ n¨ng chi phèi mäi hµnh ®éng, suy nghÜ vµ thãi quen cña hä; lµ nh÷ng chuÈn mùc,

khu«n mÉu cã tÝnh truyÒn thèng mµ mäi thµnh viªn cña doanh nghiÖp ph¶i noi theo. Nã

trë thµnh “tuyªn ng«n hµnh ®éng” ®Ó gi¸o dôc, ®éng viªn mäi thµnh viªn, thÓ hiÖn qua ý

thøc, t×nh c¶m, th¸i ®é, hµnh vi, t¸c phong øng xö hµng ngµy, nÒn nÕp sinh ho¹t, nghi

thøc giao tiÕp. Nã t¹o ra niÒm tin vµ chÊt keo g¾n bã mäi thµnh viªn víi doanh nghiÖp.

Nh÷ng yÕu tè cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®îc mäi thµnh viªn tù gi¸c thõa nhËn, b¶o vÖ,

tiªu chung (ngoµi c¸c rµng buéc h÷u h×nh nh luËt ph¸p, th«ng lÖ, quy chÕ, hîp ®ång,

nguyªn t¾c…).

giao lu víi c¸c nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé kh¸c gäi lµ “v¨n ho¸ thêi ®¹i”. NhiÒu doanh nghiÖp

vùc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ vèn cã truyÒn thèng coi träng v¨n minh tinh thÇn ph¶n ¸nh

®· nhËn ra c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph¬ng §«ng, ®îc vËn dông trong thuyÕt Z vÒ qu¶n lý.

b- V¨n ho¸ doanh nghiÖp thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¸ tr×nh qu¶n lý doanh

nghiÖp, cô thÓ lµ:

- Môc tiªu kinh doanh híng vµo nhu cÇu ngµy cµng cao cña ngêi tiªu dïng (mÆt

hµng, tÝnh n¨ng, mÉu m·, chÊt lîng, sù thuËn tiÖn, lßng tin…); vµo nh÷ng ®Ønh

cao cña kü thuËt - c«ng nghÖ.

(trong ph¹m vi tæ chøc), nh÷ng c¬ héi cho sù s¸ng t¹o.

- Møc ®é kiÓm so¸t cña ngêi qu¶n lý ®èi víi hµnh vi cña ngêi lao ®éng.

cho ngêi lao ®éng.

- Møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp (tinh

thÇn ®ång ®éi, sù tin cËy, ý thøc tr¸ch nhiÖm).

- Møc ®é chÞu ®ùng nh÷ng xung ®ét trong néi bé doanh nghiÖp (lîi Ých, c¸ tÝnh,

danh dù,…), kh¶ n¨ng hoµ gi¶i ®Ó doanh nghiÖp ph¸t triÓn.

nhuËn, khen thëng vµ kû luËt.

hiÓm (cã tÝnh to¸n).

nhµ qu¶n lý ®èi víi ngêi lao ®éng vµ møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn trong doanh

nghiÖp vµ víi doanh nghiÖp.

c- Tõ néi dung cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp nãi trªn, mçi doanh nghiÖp xuÊt ph¸t

tõ ®Æc ®iÓm cña m×nh, cÇn lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh cho m×nh mét v¨n ho¸ mang b¶n s¾c

riªng nh»m t¹o ra søc m¹nh cho doanh nghiÖp vµ t¹o ®îc uy tÝn, h×nh ¶nh tèt ®Ñp cña

doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.

Nh×n chung, v¨n ho¸ doanh nghiÖp cã hai khuynh híng chÝnh:

Mét lµ, môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p kinh doanh chñ yÕu nh»m ®¹t lîi nhuËn tríc

nÆng cña chñ nghÜa thùc dông vµ thuyÕt duy lý (phæ biÕt ë Mü).

Hai lµ, coi kinh doanh chñ yÕu nh»m phôc vô con ngêi, phôc vô x· héi; cßn lîi

nhuËn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp, lµ phÇn thëng vÒ kÕt qu¶ phôc

(phæ biÕn ë NhËt).

C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn lùa chän nh÷ng yÕu tè hîp lý trong hai

phï hîp, trªn c¬ së ®ã t¹o lËp v¨n ho¸ doanh nghiÖp riªng cho m×nh.

Híng dÉn häc tËp

C¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông

trong qu¶n lý kinh doanh.

1. Néi dung chñ yÕu cña c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

2. Khi sö dông ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, nhµ qu¶n lý cÇn n¾m ch¾c nh÷ng yªu cÇu g×?

V× sao?

3. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ g×? Sö dông ph¬ng ph¸p nµy theo

c¸c yªu cÇu nµo?

4. ý nghÜa cña ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trong qu¶n lý doanh nghiÖp lµ g×? Ph¹m vi vËn

dông cña ph¬ng ph¸p nµy nh thÕ nµo?

5. Néi dung chñ yÕu cña hai ph¬ng ph¸p vÒ t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng lµ g×?

6. C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh lµ g×?

7. C¸c ph¬ng ph¸p cÇn kÕt hîp sö dông trong quan hÖ víi c¸c c¬ quan Nhµ níc lµ

g×?

8. V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×? Nã thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¶n lý kinh doanh trªn

nh÷ng vÊn ®Ò g×?

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/74

| | Tải xuống

Preview text:

TR¦êng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néi
Khoa qu¶n lý kinh doanh ------------------------------ Gi¸o tr×nh Khoa häc qu¶n lý 1
VËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp
Biªn so¹n: KS. ThS. Ph¹m Quang Lª Lu hµnh néi bé Hµ Néi, 2007 5 Lêi nãi ®Çu
Tõ xa xa, khi c¸c ho¹t ®éng trong x· héi cßn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n víi quy m«
cha lín, c«ng viÖc qu¶n lý ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së kinh nghiÖm víi sù linh ho¹t, nh¹y
bÐn cña ngêi ®øng ®Çu tæ chøc. Kinh nghiÖm ngµy cµng phong phó, vµ ngêi ta rót ra
®îc tõ ®ã nh÷ng ®iÒu mang tÝnh quy luËt cã thÓ vËn dông trong nhiÒu t×nh huèng t¬ng
tù. Ngµy nay, ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu dùa trªn c¬ së khoa häc; qua tæng kÕt, kh¸i
qu¸t tõ thùc tiÔn sinh ®éng ®Ó trë thµnh khoa häc qu¶n lý.
Khoa häc qu¶n lý ®· gÇn nh trë thµnh mét ngµnh khoa häc hoµn chØnh, b¾c cÇu
gi÷a khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, dùa trªn nh÷ng t tëng triÕt häc thÊm nhuÇn
c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mçi céng ®ång x· héi. Lªnin coi khoa häc qu¶n lý lµ thµnh tùu
chung cña nh©n lo¹i, mµ c¸c níc t b¶n lµ ngêi ®Çu tiªn biÕt sö dông nh mét c«ng cô
h÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thiÕt lËp trËt tù x· héi. ¤ng kªu gäi nh÷ng ngêi céng
s¶n “ph¶i häc tËp chñ nghÜa x· héi ë phÇn lín nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c¸c tê - rít, nh÷ng
nhµ tæ chøc lín nhÊt cña chñ nghÜa t b¶n”; bëi lÏ “n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ nh©n tè
quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña mét chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi”.
Khoa häc qu¶n lý nh ta thÊy ngµy nay lµ kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh nhiÒu
n¨m tæng kÕt tõ thùc tiÔn qu¶n lý vµ kh«ng ngõng ®îc bæ sung, n©ng cao nh»m ®¸p øng
yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ã lµ mét ngµnh khoa häc lu«n lu«n s¸ng
t¹o, ®îc vËn dông phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi cña mçi
níc ë tõng thêi kú kh¸c nhau. Ngay ë c¸c níc ph¸t triÓn cao vÉn ®ang cßn kh«ng Ýt
vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn ®Ó lµm s¸ng tá vµ phong phó
thªm. §èi víi ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ®ang ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Do xuÊt
ph¸t chËm, chóng ta cÇn kÕ thõa cã chän läc c¸c thµnh tùu vÒ qu¶n lý mµ loµi ngêi ®·
®¹t ®îc, ®ång thêi tù m×nh tæng kÕt, rót kinh nghiÖm vµ s¸ng t¹o ph¬ng thøc qu¶n lý thÝch hîp.
Kinh doanh lµ mét lo¹i ho¹t ®éng ®ßi hái ®îc qu¶n lý mét c¸ch khoa häc, ®ång
thêi nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc qu¶n lý cÇn ®îc vËn dông khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o nh
mét nghÖ thuËt - nghÖ thuËt qu¶n lý. Lý thuyÕt qu¶n lý kinh doanh xuÊt hiÖn víi nhiÒu
trêng ph¸i, nhiÒu thuyÕt kh¸c nhau øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ë tõng thêi kú,
víi nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Nã nghiªn cøu vµ t×m ra c¸ch xö lý c¸c quan
hÖ qu¶n lý trong qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, trong ®ã øng dông thµnh tùu
cña nhiÒu bé m«n khoa häc (nh kinh tÕ häc, x· héi häc, hµnh chÝnh häc, t©m lý häc, to¸n häc, luËt häc…).
Gi¸o tr×nh “Khoa häc qu¶n lý vËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp” ®îc biªn
so¹n nh»m cung cÊp cho sinh viªn vµ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬
b¶n nhËp m«n vÒ khoa häc qu¶n lý, trong ®ã ®Æc biÖt ®Ò cËp s©u h¬n vÒ qu¶n lý ho¹t 6
®éng kinh doanh. §©y lµ m«n häc c¬ së ®Ó tõ ®ã tiÕp thô c¸c néi dung qu¶n lý cô thÓ qua c¸c bµi gi¶ng kh¸c.
Ch¬ng I sÏ cè g¾ng lµm râ néi hµm chñ yÕu cña kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung
vµ qu¶n lý kinh doanh nãi riªng theo c¸ch hiÓu ®îc c«ng nhËn réng r·i hiÖn nay, víi
c¸ch thÓ hiÖn ng¾n gän vµ dÔ hiÓu. ë ®©y còng x¸c ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chøc
n¨ng qu¶n lý vµ c¸c yªu cÇu ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶.
Ch¬ng II giíi thiÖu tãm lîc c¸c thuyÕt qu¶n lý. Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c
trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n lý chØ lµ t¬ng ®èi, theo c¸ch dÔ ®îc chÊp nhËn vµ thuËn
cho viÖc tr×nh bµy c¸c néi dung chÝnh cÇn n¾m.
Khi nghiªn cøu c¸c néi dung cña ch¬ng nµy, cã thÓ thÊy tÝnh kÕ thõa vµ ph¸t
triÓn cña tõng thuyÕt, trong ®ã thuyÕt sau bï ®¾p khiÕm khuyÕt cña thuyÕt tríc ®Ó ngµy
cµng hoµn thiÖn, ph¶n ¸nh bíc ph¸t triÓn cña ®èi tîng qu¶n lý. CÇn lu ý r»ng, c¸c
thuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” tuy ra ®êi tõ l©u song nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n trong ®ã
vÉn ®ang cßn ®îc thõa nhËn ®Ó vËn dông (®Æc biÖt lµ thuyÕt “qu¶n lý theo khoa häc”
cña F.W.Taylor vµ Henri Fayol). ThuyÕt “qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi” cña x· héi
th«ng tin cßn rÊt míi mÎ, v× vËy gi¸o tr×nh chØ giíi thiÖu hÕt søc s¬ lîc.
Ch¬ng III lµ néi dung träng t©m quan träng nhÊt, nªu c« ®äng nh÷ng ý chÝnh
trong c¸c chøc n¨ng qu¶n lý mµ nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp cÇn n¾m ch¾c. Nh÷ng khÝa
c¹nh cô thÓ h¬n ®îc dµnh l¹i cho c¸c m«n häc tiÕp sau.
Ch¬ng IV còng rÊt quan träng, ®ã lµ c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý vµ c¸c
ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong qu¶n lý kinh doanh. VÊn ®Ò triÕt lý kinh doanh vµ
v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®ang lµ mét néi dung t¬ng ®èi míi mÎ ®èi víi chóng ta, cÇn
®îc quan t©m ®óng møc nh mét t¸c nh©n tinh thÇn ®Ó ®¹t thµnh c«ng trong kinh
doanh víi b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam.
Víi tÝnh chÊt kh¸i qu¸t cña kiÕn thøc nhËp m«n, gi¸o tr×nh nµy kh«ng ®a ra c¸c
t×nh huèng qu¶n lý ®Ó vËn dông xö lý; viÖc nµy thÝch hîp víi c¸c m«n häc vÒ qu¶n lý
cô thÓ tõng lÜnh vùc. Cuèi mçi ch¬ng, sÏ cã phÇn híng dÉn häc tËp bao gåm träng
t©m néi dung vµ c©u hái «n tËp.
Tríc mét chñ ®Ò réng lín vµ cßn ý kiÕn kh¸c nhau, viÖc biªn so¹n khã tr¸nh
khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt c¶ vÒ bè côc vµ néi dung. Nhµ trêng vµ b¶n th©n ngêi
biªn so¹n ch©n thµnh mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp x¸c ®¸ng cña c¸c nhµ nghiªn
cøu còng nh c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp./. 7 Ch¬ng I
Kh¸i niÖm qu¶n lý vµ qu¶n lý kinh doanh 1- Qu¶n lý lµ g×?
Qu¶n lý lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm x¸c ®Þnh, song l©u nay thêng cã c¸c c¸ch
®Þnh nghÜa, c¸ch hiÓu kh¸c nhau vµ ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c thuËt ng÷ kh¸c nhau. Thùc
chÊt cña qu¶n lý lµ g×? (hoÆc qu¶n lý tríc hÕt, chñ yÕu lµ g×?) còng cã nh÷ng quan niÖm
kh«ng hoµn toµn gièng nhau. Tuy nhiªn, víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý, vÊn ®Ò
®· c¬ b¶n ®îc lµm s¸ng tá ®Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt.
Qu¶n lý lµ chøc n¨ng vèn cã cña mäi tæ chøc, mäi lo¹i ho¹t ®éng. Nã ph¸t sinh
tõ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n, c¸c
bé phËn trong tæ chøc cã sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña tæ chøc.
Qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã chñ ®Ých cña chñ thÓ qu¶n lý tíi ®èi tîng qu¶n lý
mét c¸ch liªn tôc, cã tæ chøc, liªn kÕt c¸c thµnh viªn trong tæ chøc hµnh ®éng nh»m
®¹t tíi môc tiªu víi kÕt qu¶ tèt nhÊt. Qu¶n lý bao gåm c¸c yÕu tè: -
Cã chñ thÓ qu¶n lý n¾m quyÒn lùc vµ sö dông quyÒn lùc (chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù…). -
§èi tîng qu¶n lý lµ c¸c ngêi thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý (trùc tiÕp t¸c ®éng
vµo ph¬ng tiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô). -
Cã môc tiªu râ rµng (cho c¶ chñ thÓ vµ ®èi tîng qu¶n lý). -
G¾n víi m«i trêng ho¹t ®éng (lu«n biÕn ®éng).
Tõ kh¸i niÖm nªu trªn, ta thÊy ®èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ
nh÷ng con ngêi trong tæ chøc; th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè vËt chÊt (vèn, vËt
t, c«ng nghÖ) ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng. V× vËy, xÐt vÒ thùc
chÊt, qu¶n lý tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ qu¶n lý con ngêi (trong bÊt cø lo¹i ho¹t ®éng nµo).
X¸c ®Þnh nh vËy ®Ó thÊy con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong mäi ho¹t ®éng;
hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ néi dung c¸c chøc n¨ng qu¶n lý chØ lµ qu¶n lý nh©n sù (mét
bé phËn träng yÕu cña qu¶n lý). §iÒu nµy ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý nhÊn
m¹nh qua c¸ch thÓ hiÖn nh: “Qu¶n lý lµ mét qu¸ tr×nh lµm cho nh÷ng ho¹t ®éng ®îc
hoµn thµnh víi hiÖu qu¶ cao, b»ng vµ th«ng qua nh÷ng ngêi kh¸c” (S.P.Robbins) vµ
“C¸c nhµ qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm duy tr× c¸c ho¹t ®éng lµm cho c¸c c¸ nh©n cã thÓ
®ãng gãp tèt nhÊt vµo c¸c môc tiªu cña nhãm” (H.Koontz, C.O’donnell, H.Weihrich). 8
2- qu¶n lý kinh doanh lµ g×?
a- Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét lÜnh vùc rÊt cÇn cã sù qu¶n lý, víi tÝnh ®Æc thï
râ rÖt so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Cã c¸c c¸ch hiÓu vµ diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm kinh doanh.
Theo c¸ch hiÓu th«ng thêng, kinh doanh lµ viÖc ®a mét sè vèn ban ®Çu vµo
ho¹t ®éng trªn thÞ trêng ®Ó thu mét lîng tiÒn lín h¬n sau mét thêi gian nµo ®ã.
Tríc ®©y, trong nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta thêng chØ nãi ®Õn s¶n xuÊt (t¹o
ra c¸c s¶n phÈm vËt thÓ); hÇu nh kh«ng sö dông kh¸i niÖm kinh doanh. Trong kinh tÕ
thÞ trêng, kh¸i niÖm s¶n xuÊt (Production) ®îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n, bao gåm qu¸
tr×nh t¹o ra s¶n phÈm (Goods) hoÆc dÞch vô (Services), tøc lµ “®Çu ra” bao gåm c¶ vËt
thÓ vµ phi vËt thÓ. Sù chuyÓn ho¸ c¸c ®Çu vµo (Inputs) thµnh c¸c ®Çu ra (Outputs) ®îc
thùc hiÖn nh»m môc tiªu lîi nhuËn; ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh doanh.
LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) cña níc ta x¸c ®Þnh: “kinh doanh lµ viÖc thùc
hiÖn mét, mét sè, hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu
thô s¶n phÈm, hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi”.
 Kinh doanh cã c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ: -
Do mét chñ thÓ thùc hiÖn. Chñ thÓ kinh doanh cã thÓ lµ mét c¸ nh©n, mét hé gia
®×nh, mét doanh nghiÖp (cã mét chñ së h÷u), mét c«ng ty (hïn vèn), mét tËp
®oµn kinh tÕ (trong níc hoÆc siªu quèc gia). Chñ thÓ kinh doanh lµ ph¸p nh©n
hoÆc thÓ nh©n, cã quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong khu«n khæ ph¸p luËt vµ th«ng lÖ quèc tÕ. -
G¾n víi thÞ trêng vµ diÔn ra trªn thÞ trêng, tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quan
cña thÞ trêng. ThÞ trêng lµ m«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, chÞu nhiÒu
¶nh hëng kh¸c nhau rÊt phøc t¹p víi nh÷ng c¬ may vµ rñi ro khã lêng tríc. -
Ph¹m vi ho¹t ®éng kh«ng giíi h¹n theo ®¬n vÞ ®Þa lý hµnh chÝnh (tuú kh¶
n¨ng chiÕm lÜnh thÞ phÇn vµ ph¸p luËt, th«ng lÖ).
 Môc ®Ých cña kinh doanh lµ sinh lîi
b- Doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi t c¸ch
mét thùc thÓ tù vËn ®éng trong thÞ trêng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn hoÆc bÞ diÖt vong. Doanh
nghiÖp lµ n¬i tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu lîi nhuËn vµ ®ãng gãp
nghÜa vô cho ng©n s¸ch Nhµ níc; phÇn cßn l¹i ®Ó bï ®¾p c«ng søc cho ngêi gãp vèn
vµ ngêi lao ®éng; tÝch luü ®Ó t¸i ®Çu t ph¸t triÓn. 9
LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) x¸c ®Þnh: “Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã
tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh”.
 LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc (30/4/1995) x¸c ®Þnh:
“Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËp
vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c
môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao.
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n
sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý.
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh
thæ ViÖt Nam”. §Ó cã quan niÖm ®Çy ®ñ vµ ®óng thùc chÊt cÇn n¾m c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: -
Doanh nghiÖp lµ c¸c ®¬n vÞ tæ chøc ®îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,
chñ yÕu ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Nãi “chñ yÕu” v× cã nh÷ng
doanh nghiÖp ph¶i phôc vô c¸c môc tiªu phi kinh tÕ lµ chÝnh (dÞch vô c«ng céng,
c«ng nghiÖp quèc phßng, tõ thiÖn, v¨n ho¸) ®ång thêi cã sinh lêi. LuËt Doanh
nghiÖp Nhµ níc ph©n chia hai lo¹i: doanh nghiÖp cã môc tiªu lîi nhuËn vµ
doanh nghiÖp phôc vô c«ng Ých. -
Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh cã quy m« ®ñ lín vÒ vèn, vÒ lao ®éng
vµ vÒ quyÒn ®Ó ho¹t ®éng ®éc lËp nhÊt ®Þnh (tøc lµ kh«ng kÓ c¬ së c¸ thÓ, hé gia
®×nh). Chia ra quy m« lín, võa vµ nhá. -
Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc sèng víi vßng ®êi cña nã bao gåm h×nh thµnh, t¨ng
trëng, suy gi¶m vµ cã thÓ gi¶i thÓ. -
Doanh nghiÖp cã thÓ cã mét chñ së h÷u (t nh©n hoÆc Nhµ níc ®Çu t 100%),
hoÆc nhiÒu chñ së h÷u (chung vèn, gãp cæ phÇn) víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c
nhau; chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hay v« h¹n. Chñ së h÷u cã thÓ trùc tiÕp ®iÒu hµnh hoÆc thuª gi¸m ®èc. -
Doanh nghiÖp cã thÓ kinh doanh tæng hîp hoÆc kinh doanh chuyªn ngµnh
trong c¸c lÜnh vùc: c«ng nghiÖp (khai th¸c, chÕ t¹o, chÕ biÕn x©y dùng), th¬ng
m¹i (néi th¬ng, xuÊt nhËp khÈu), dÞch vô (vÒ nhiÒu mÆt), n«ng-l©m (n«ng
trêng, l©m trêng, trang tr¹i), ®Þa èc (nhµ, ®Êt), tµi chÝnh - tÝn dông… -
Doanh nghiÖp cã thÓ ho¹t ®éng trong níc (kh«ng giíi h¹n vÒ ®Þa lý - hµnh
chÝnh) hoÆc ngoµi níc (®Çu t ë níc ngoµi, trªn nhiÒu níc). 10
c- Qu¶n lý kinh doanh lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý mét c¸ch liªn tôc, cã
tæ chøc tíi ®èi tîng qu¶n lý lµ tËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp; sö
dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc vµ c¬ héi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ®¹t tíi
môc tiªu cña doanh nghiÖp theo ®óng ph¸p luËt vµ th«ng lÖ, trong ®iÒu kiÖn biÕn ®éng
cña m«i trêng kinh doanh, víi hiÖu qu¶ tèi u.
Qua kh¸i niÖm ®ã, cã thÓ thÊy c¸c ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý kinh doanh lµ: -
CÇn cã sù t¸c ®éng thêng xuyªn, liªn tôc (trong mçi chu kú kinh doanh vµ
trong toµn bé thêi gian tån t¹i doanh nghiÖp). -
Chñ thÓ qu¶n lý bao gåm chñ së h÷u (n¾m quyÒn lùc kinh tÕ) vµ ngêi ®iÒu hµnh (sö dông quyÒn lùc). -
§èi tîng chñ yÕu lµ tËp thÓ lao ®éng; xÐt ®Õn cïng lµ con ngêi (th«ng qua ®ã
t¸c ®éng ®Õn c¸c nguån lùc kh¸c). -
Môc tiªu kh«ng chØ lµ thùc hiÖn ®îc khèi lîng c«ng viÖc (s¶n phÈm, dÞch vô),
mµ ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, lîi nhuËn lín nhÊt trong kh¶ n¨ng cho phÐp. -
Lu«n g¾n víi m«i trêng (chñ yÕu lµ thÞ trêng, thÓ chÕ), kÞp thêi thÝch øng víi
c¸c biÕn ®éng cña m«i trêng). Chñ thÓ qu¶n lý doanh LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ x· nghiÖp héi Nh÷ng ngêi cung øng C¸c T¸c ®Çu vµo ®Çu vµo ®éng ThÞ trêng C¸c ®èi thñ c¹nh tranh Nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp Kh¸ch hµng Môc tiªu C¸c c¬ héi, doanh nghiÖp rñi ro S¬ ®å 2
Logic cña kh¸i niÖm qu¶n lý kinh doanh 11
3- qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc, mét nghÖ thuËt vµ lµ mét nghÒ
Qu¶n lý kinh doanh lµ mét lo¹i lao ®éng trÝ ãc ®Æc thï nh»m tæ chøc, ®iÒu khiÓn
vµ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng mµ doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu kinh doanh.
Nã kh«ng chØ dùa trªn kinh nghiÖm mµ ph¶i cã c¬ së khoa häc (tæng kÕt tõ thùc tiÔn
qu¶n lý vµ cã sù vËn dông c¸c quy luËt, nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý).
MÆt kh¸c, nã cßn lµ mét nghÖ thuËt trong xö lý c¸c t×nh huèng ®a d¹ng kh«ng thÓ dù
tÝnh ®Çy ®ñ; cÇn hÕt søc linh ho¹t, s¸ng t¹o, tuú c¬ øng biÕn sao cho cã hiÖu qu¶ cao
nhÊt. Ngoµi ra, qu¶n lý kinh doanh cßn lµ mét nghÒ chuyªn nghiÖp, kÕt qu¶ cña sù ph©n
c«ng lao ®éng cao trong x· héi; ®ßi hái kü n¨ng vµ phÈm chÊt nhÊt ®Þnh.
3.1- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc
TÝnh khoa häc cña qu¶n lý kinh doanh thÓ hiÖn ë c¸c ®ßi hái sau:
Mét lµ, ph¶i dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c quy luËt kh¸ch quan chung vµ
riªng (tù nhiªn, kü thuËt vµ x· héi). §Æc biÖt cÇn tu©n thñ c¸c quy luËt cña quan hÖ c«ng
nghÖ, quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña quan hÖ x· héi vµ tinh thÇn. V× vËy, qu¶n lý häc ph¶i
dùa trªn c¬ së lý luËn cña triÕt häc, kinh tÕ häc, ®ång thêi ®ßi hái øng dông nhiÒu thµnh
tùu cña c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, nh: to¸n häc, ®iÒu khiÓn häc,
tin häc, c«ng nghÖ häc, v.v…. còng nh øng dông nhiÒu luËn ®iÓm vµ thµnh tùu cña c¸c
m«n x· héi häc, t©m lý häc, luËt häc, gi¸o dôc häc, v¨n ho¸ øng xö, v.v…
Hai lµ, ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tæ chøc qu¶n lý (vÒ x¸c ®Þnh chøc n¨ng,
nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n; vÒ x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý; vÒ vËn hµnh
c¬ chÕ qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ xö lý c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý).
Ba lµ, ph¶i vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p khoa häc (nh ®o lêng ®Þnh lîng hiÖn
®¹i, dù ®o¸n, xö lý lu tr÷ d÷ liÖu, truyÒn th«ng, t©m lý x· héi…); vµ biÕt sö dông c¸c kü
thuËt qu¶n lý (nh qu¶n lý theo môc tiªu MBO, lËp kÕ ho¹ch, ph¸t triÓn tæ chøc, lËp
ng©n quü, h¹ch to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm, kiÓm tra theo m¹ng líi, kiÓm tra tµi chÝnh, v.v…).
Bèn lµ, ph¶i dùa trªn sù ®Þnh híng cô thÓ ®ång thêi cã sù nghiªn cøu toµn
diÖn, ®ång bé c¸c ho¹t ®éng híng vµo môc tiªu l©u dµi, víi c¸c kh©u chñ yÕu trong tõng giai ®o¹n.
Tãm l¹i, khoa häc qu¶n lý cho ta nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt, nguyªn t¾c,
ph¬ng ph¸p, kü thuËt qu¶n lý; ®Ó trªn c¬ së ®ã biÕt c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò qu¶n lý
trong c¸c hoµn c¶nh cô thÓ, biÕt c¸ch ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc nh÷ng thêi c¬ vµ
nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong viÖc ®¹t tíi môc tiªu. Tuy nhiªn, nã chØ lµ mét c«ng cô;
sö dông nã cÇn tÝnh to¸n ®Õn ®iÒu kiÖn ®Æc ®iÓm cô thÓ tõng t×nh huèng ®Ó vËn dông
s¸ng t¹o, uyÓn chuyÓn (®ã lµ tÝnh nghÖ thuËt). 12
3.2- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÖ thuËt
TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng, phong phó cña
c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong kinh tÕ, kinh doanh vµ trong qu¶n lý; h¬n n÷a cßn xuÊt
ph¸t tõ b¶n chÊt cña qu¶n lý kinh doanh. Nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a con ngêi (víi nh÷ng
®éng c¬, t©m t, t×nh c¶m khã ®Þnh lîng) lu«n ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i xö lý khÐo lÐo,
linh ho¹t. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh cßn phô thuéc vµo kinh nghiÖm vµ
nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n cña tõng ngêi qu¶n lý; vµo c¬ may vµ vËn rñi, v.v…
NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c ph¬ng
ph¸p, c¸c tiÒm n¨ng, c¸c c¬ héi vµ c¸c kinh nghiÖm ®îc tÝch luü trong kinh doanh
nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra cña doanh nghiÖp. §ã lµ viÖc xem xÐt ®éng tÜnh cña c«ng
viÖc kinh doanh ®Ó chÕ ngù nã, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp tån t¹i, æn ®Þnh vµ kh«ng
ngõng ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cao. Nãi c¸ch kh¸c, nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ tæng
hîp nh÷ng “bÝ quyÕt”, nh÷ng “thñ ®o¹n” trong kinh doanh ®Ó ®¹t môc tiªu mong muèn víi hiÖu qu¶ cao.
NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh kh«ng thÓ t×m ®îc ®Çy ®ñ trong s¸ch b¸o; v× nã
lµ bÝ mËt kinh doanh vµ rÊt linh ho¹t. Ta chØ cã thÓ n¾m c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã,
kÕt hîp víi quan s¸t tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý kh¸c ®Ó vËn dông vµo
®iÒu kiÖn cô thÓ. Mét sè lÜnh vùc cÇn thÓ hiÖn nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ: -
NghÖ thuËt t¹o thêi c¬, chíp thêi c¬, tr¸nh nguy c¬. -
NghÖ thuËt t¹o vèn, sö dông vèn vµ tÝch luü vèn. -
NghÖ thuËt c¹nh tranh (giµnh thÞ phÇn, ®¹t lîi nhuËn cao). -
NghÖ thuËt sö dông ngêi (ph¸t hiÖn, bè trÝ, ph¸t huy, liªn kÕt). -
NghÖ thuËt ra quyÕt ®Þnh (nh¹y, ®óng, kÞp thêi…) vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. -
NghÖ thuËt sö dông c¸c ®ßn bÈy trong qu¶n lý. -
NghÖ thuËt giao tiÕp (víi ®èi t¸c, víi kh¸ch hµng, víi cÊp díi…). - V.v…
Nh÷ng yÕu tè t¹o c¬ së cho nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ: -
TiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp (sù trêng vèn, c«ng nghÖ míi, nguån chÊt x¸m,
nguån cung øng, thÞ trêng tiªu thô…). -
Tri thøc vµ th«ng tin (kiÕn thøc vÒ nhËn biÕt quy luËt, khoa häc - c«ng nghÖ, t×nh
h×nh thÞ trêng, ®èi thñ vµ ®èi t¸c, thêi c¬ vµ vËn rñi…). -
BÝ mËt trong kinh doanh (ý ®å chiÕn lîc, ph¬ng híng c«ng nghÖ, gi¸ c¶…). 13 -
Sù quyÕt ®o¸n cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (kiªn ®Þnh môc tiªu, d¸m nghÜ, d¸m
lµm vµ d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu, chØ ®¹o døt kho¸t cã hiÖu lùc…). -
Sö dông c¸c mu kÕ trong kinh doanh (vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c thñ ®o¹n
truyÒn thèng, s¸ng kiÕn bÊt ngê, t¬ng kÕ tùu kÕ…).
3.3- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÒ
Lµ mét chøc n¨ng ®Æc biÖt h×nh thµnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng
x· héi, ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh ph¶i do mét sè ngêi ®îc ®µo t¹o, cã kinh
nghiÖm vµ lµm viÖc chuyªn nghiÖp thùc hiÖn.
Ngêi lµm nghÒ qu¶n lý kinh doanh cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn: n¨ng khiÕu qu¶n lý, ý
chÝ lµm giÇu (cho doanh nghiÖp, cho ®Êt níc, cho b¶n th©n), cã häc vÊn c¬ b¶n, ®îc
®µo t¹o vÒ qu¶n lý (tõ thÊp ®Õn cao), tÝch luü kinh nghiÖm, cã t¸c phong n¨ng ®éng vµ
thËn träng, cã ®Çu ãc ®æi míi, cã ph¬ng ph¸p øng xö tèt, cã phÈm chÊt chÝnh trÞ vµ
nh©n c¸ch ®óng mùc, v.v… (Nh÷ng néi dung nµy ®îc ®Ò cËp ®Çy ®ñ trong bµi gi¶ng
“Gi¸m ®èc doanh nghiÖp”).
4- Vai trß quan träng cña qu¶n lý
4.1- §Ó tån t¹i vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, con ngêi kh«ng thÓ hµnh ®éng riªng
lÎ, mµ cÇn tæ chøc phèi hîp nh÷ng nç lùc c¸ nh©n híng vµo nh÷ng môc tiªu chung.
Qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ tæ chøc cuéc sèng an toµn cña céng
®ång x· héi ngµy cµng ®îc thùc hiÖn trªn quy m« lín h¬n víi tÝnh chÊt phøc t¹p h¬n;
®ßi hái cã sù ph©n c«ng, ®iÒu khiÓn ®Ó liªn kÕt c¸c con ngêi trong tæ chøc.
ChÝnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ lao ®éng vµ sù quy ®Þnh lÉn
nhau gi÷a sù vËn ®éng cña lao ®éng vËt ho¸ víi lao ®éng sèng ®· lµm xuÊt hiÖn mét
chøc n¨ng ®Æc biÖt: chøc n¨ng qu¶n lý. C.M¸c ®· chØ ra: “Mäi lao ®éng x· héi trùc tiÕp
hoÆc lao ®éng chung khi thùc hiÖn trªn mét quy m« t¬ng ®èi lín, ë møc ®é nhiÒu hay Ýt
®Òu cÇn ®Õn qu¶n lý”. ¤ng ®· ®a ra mét h×nh tîng dÔ hiÓu vÒ vai trß cña qu¶n lý:
“Mét nghÖ sÜ vÜ cÇm th× tù ®iÒu khiÓn m×nh, cßn dµn nh¹c th× cÇn cã nh¹c trëng”.
Sù qu¶n lý cÇn thiÕt ®èi víi mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trong x· héi, tõ mçi ®¬n vÞ
s¶n xuÊt - kinh doanh ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n; tõ mét ®¬n vÞ d©n c ®Õn mét
®Êt níc vµ nh÷ng ho¹t ®éng trªn ph¹m vi khu vùc, ph¹m vi toµn cÇu. Môc tiªu cô thÓ vµ
ph¬ng thøc qu¶n lý trªn ®¹i thÓ ®îc chia ra 2 cÊp ®é: qu¶n lý vi m« (trong ph¹m vi
mét ®¬n vÞ) vµ qu¶n lý vÜ m« (trªn ph¹m vi mét ®Þa ph¬ng, mét níc…).
4.2- Trong ho¹t ®éng kinh tÕ cã 5 yÕu tè t¹o thµnh kÕt qu¶, ®ã lµ: tµi nguyªn, tiÒn
vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng sèng vµ lao ®éng qu¶n lý. NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ th«ng qua
con ngêi t¸c ®éng tíi c¸c yÕu tè cßn l¹i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. HiÖu qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn 14
ë viÖc sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm nhÊt ®èi tîng lao ®éng, t liÖu lao ®éng vµ søc lao
®éng; gi¶m chi phÝ ë ®Çu vµo vµ n©ng cao kÕt qu¶ ë ®Çu ra (®ã lµ sè lîng s¶n phÈm,
chÊt lîng s¶n phÈm vµ gi¸ thµnh). Môc ®Ých cña qu¶n lý lµ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt
c¶ vÒ lîng vµ chÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt; tõ ®ã cã lîi nhuËn cao.
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã, qu¶n lý ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu râ rµng, ho¹ch
®Þnh ®îc chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch chu ®¸o, tæ chøc hîp lý, ®iÒu hµnh phèi hîp tèt vµ
cã sù kiÓm tra chÆt chÏ. Nã còng cÇn cã mét m«i trêng ho¹t ®éng thuËn lîi (tríc hÕt
lµ luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vµ sù híng dÉn, ®iÒu tiÕt, kiÓm tra, hç trî cña Nhµ níc).
-------------------------------------- híng dÉn häc tËp Néi dung träng t©m:
Kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý kinh doanh, tËp trung vµo: -
C¸c néi hµm chÝnh: t¸c ®éng cã chñ ®Ých (môc tiªu), liªn tôc, cã tæ chøc, liªn kÕt. -
C¸c yÕu tè: chñ thÓ qu¶n lý, ®èi tîng qu¶n lý, môc tiªu qu¶n lý, m«i trêng ho¹t ®éng. -
Vai trß vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý, c¸c yªu cÇu ®èi víi qu¶n lý. C©u hái «n tËp:
1) V× sao mäi ho¹t ®éng ®Òu cÇn cã sù qu¶n lý? Môc ®Ých cña qu¶n lý?
2) Qu¶n lý dùa trªn c¬ së nµo? Mèi quan hÖ gi÷a kinh nghiÖm, khoa häc, nghÖ thuËt qu¶n lý.
3) Qu¶n lý kinh doanh lµ g×? Cã c¸c ®Æc ®iÓm g×?
4) V× sao thùc chÊt cña qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi? Trong qu¶n lý kinh doanh,
qu¶n lý t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè nµo? 15 Ch¬ng II
Tæng quan vÒ lý thuyÕt qu¶n lý
1- c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý
1.1- Thêi cæ ®¹i ë Trung Hoa cã t tëng ®øc trÞ cña Khæng Tö dùa trªn c¬ së
triÕt lý vÒ §¹o Nh©n, bao gåm: Nh©n - LÔ, Nh©n - NghÜa, Nh©n - TrÝ, Nh©n - Dòng vµ
Nh©n - Lîi. XÐt díi gãc ®é khoa häc qu¶n lý, Nh©n võa lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t
®éng qu¶n lý (trong quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi ®èi tîng bÞ qu¶n lý), võa lµ ®¹o ®øc
vµ hµnh vi cña chñ thÓ qu¶n lý. Néi dung cña tõng cÆp ph¹m trï nãi trªn rÊt s©u s¾c vµ
giÇu tÝnh nh©n b¶n; kh¸c xa víi c¸c thuyÕt thùc dông, duy lîi, duy kinh tÕ… ë ph¬ng
T©y hiÖn ®¹i; song còng kh«ng qu¸ xa c¸ch ®êi thêng qua t tëng “lµm cho d©n giÇu”.
Víi quan hÖ gi÷a Nh©n vµ Lîi, t tëng ®ã gÇn víi mét vÊn ®Ò quan träng cña triÕt häc
hiÖn nay lµ “nhu cÇu, lîi Ých víi t c¸ch lµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi”. T tëng qu¶n lý
cña Khæng Tö xuÊt hiÖn trong bèi c¶nh kinh tÕ tiÓu n«ng, do ®ã chñ yÕu lµ c¬ së cho
viÖc qu¶n lý x· héi (trÞ quèc); tuy nhiªn còng cã ý nghÜa ®èi víi qu¶n lý kinh tÕ. §¹o
Nh©n cña Khæng Tö ®îc Hå ChÝ Minh coi träng, kÕ thõa cã chän läc vµ ®ang tiÕp tôc
¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi ta hiÖn nay (theo ®Þnh híng XHCN).
TiÕp ®ã lµ t tëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö ë thêi ChiÕn Quèc (280-233) tríc
C«ng nguyªn) lµ thêi kú ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ song l¹i kÐm æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. T
tëng triÕt häc næi bËt cña Hµn Phi lµ: b¶n chÊt con ngêi cã tÝnh ¸c, lêi biÕng vµ mu
lîi cho b¶n th©n mét c¸ch tµn b¹o; do ®ã chñ tr¬ng coi träng ph¸p chÕ nghiªm kh¾c
®Ó duy tr× kû c¬ng x· héi vµ ®Ò cao thuËt dïng ngêi. T tëng qu¶n lý cña Hµn Phi lµ
duy lý, duy lîi vµ thùc dông, ®ßi hái lý luËn ph¶i phï hîp víi thùc tÕ. Nã t¸i hiÖn sau
h¬n 2000 n¨m trong c¬ së triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” cña häc thuyÕt qu¶n lý theo
khoa häc cña F.Taylor vµ cña ThuyÕt X” do Mc.Gregor ®Ò xíng.
§iÓm qua vµi nÐt chñ yÕu trong hai t tëng qu¶n lý cæ ®¹i tiªu biÓu nãi trªn (hai
th¸i cùc), ta cã thÓ thÊy qu¶n lý cÇn c¶ ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ, biÕn ®æi theo thêi thÕ. Lùa
chän vµ nhÊn m¹nh mÆt nµo chñ yÕu phô thuéc ®èi tîng qu¶n lý, tµi n¨ng cña nhµ qu¶n
lý vµ nÒn v¨n ho¸ d©n téc.
1.2- S¬ lîc lÞch sö ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý
Cã c¸c c¸ch ph©n kú dùa theo tiªu chÝ kh¸c nhau. Mét trong c¸c c¸ch ®îc mét
sè nhµ khoa häc qu¶n lý nªu ra lµ ph©n chia thµnh ba giai ®o¹n chÝnh, ®¸nh dÊu c¸c
bíc ph¸t triÓn vÒ chÊt cña lý thuyÕt qu¶n lý øng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt. Chóng ta cha kh¼ng ®Þnh ®©y lµ c¸ch ph©n kú hîp lý nhÊt. 16
a- Giai ®o¹n tiÒn t b¶n: lý thuyÕt qu¶n lý h×nh thµnh víi néi dung cßn t¬ng
®èi ®¬n gi¶n, cha t¸ch khái triÕt häc ®Ó trë thµnh mét khoa häc ®éc lËp. Tríc ®ã, ë
thêi cæ ®¹i míi chØ cã c¸c t tëng qu¶n lý, cha xuÊt hiÖn c¸c lý thuyÕt qu¶n lý.
b- Giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ra ®êi: lý thuyÕt qu¶n lý nãi chung vµ lý thuyÕt
qu¶n lý kinh doanh nãi riªng ®îc tõng bíc t¸ch khái triÕt häc, ®Ó ®Õn kho¶ng cuèi thÕ
kû 19 ®Çu thÕ kû 20 dÇn trë thµnh mét bé m«n khoa häc ®éc lËp. §· xuÊt hiÖn mét sè
trêng ph¸i, song cha râ nÐt.
c- Giai ®o¹n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay: víi sù ®iÒu chØnh sau tæng
khñng ho¶ng, c¸c níc t b¶n chñ nghÜa chuyÓn sang chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, ®ång
thêi hÖ thèng kinh tÕ XHCN còng cã bíc ph¸t triÓn míi. -
ë c¸c níc TBCN, ph¹m vi qu¶n lý cña doanh nghiÖp më réng h¬n tíi thÞ
trêng, kh¸ch hµng vµ sù rµng buéc cña x· héi, cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, cña
c¸c nhµ cung øng vËt t - thiÕt bÞ. Víi t tëng coi qu¶n lý lµ sù chñ ®éng s¸ng
t¹o b¸m ch¾c vµo kh¸ch hµng vµ thÞ trêng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý
kinh doanh hiÖn ®¹i (nh marketing, kinh tÕ vÜ m«…). C¸c nhµ qu¶n lý B¾c ¢u
g¾n qu¶n lý doanh nghiÖp víi viÖc ®iÒu hoµ lîi Ých mét phÇn cho x· héi th«ng
qua vai trß ChÝnh phñ (Nhµ níc phóc lîi). C¸c nhµ qu¶n lý NhËt B¶n vµ c¸c
níc ASEAN kÕt hîp hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng d©n téc vµ con ngêi ®Ó t¹o ra
®éng c¬ t©m lý m¹nh cho sù ph¸t triÓn nhanh. C¸c níc nµy ®· ®¹t nhiÒu thµnh
tùu lín, song còng cã thêi kú ch÷ng l¹i víi mét sè vÊn ®Ò nan gi¶i. -
ë c¸c níc XHCN tr¶i qua hai thêi kú: +
Tríc khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u tan r·, qu¶n lý kinh tÕ dùa trªn
quan ®iÓm triÕt häc M¸c-Lªnin, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn mÆt kinh tÕ - x· héi
(b¶n chÊt cña chÕ ®é: bãc lét hay kh«ng bãc lét); coi qu¶n lý lµ chøc n¨ng
x· héi ®Æc biÖt b¾t nguån tõ tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng. Tõ quan ®iÓm ®ã,
nÒn kinh tÕ ®îc tæ chøc theo ph¬ng thøc s¶n xuÊt XHCN dùa trªn chÕ ®é
c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt; thùc hiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c
ho¸ víi sù qu¶n lý tËp trung cã kÕ ho¹ch. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö ë giai ®o¹n
®ã (víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi vµ nhu cÇu cña con ngêi cha cao),
m« h×nh kinh tÕ ®ã ®· ph¸t huy t¸c dông to lín trong hÖ thèng XHCN; song
tiÒm Èn h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Lý thuyÕt qu¶n lý Ýt ®îc quan t©m ph¸t
triÓn ë c¸c níc XHCN, mÆc dï Lªnin cã nhiÒu dÆn dß: ph¶i häc Taylor vµ
c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý ë c¸c níc TBCN. +
Do c¸c nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, hÖ thèng XHCN l©m vµo khñng
ho¶ng toµn diÖn trÇm träng dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña thÓ chÕ X« ViÕt. C¸c níc
XHCN ph©n ho¸ theo hai híng: c¸c níc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò thay ®æi 17
thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, xo¸ bá chÕ ®é c«ng h÷u, thùc hiÖn kinh tÕ thÞ
trêng; cßn Trung Quèc, ViÖt Nam ®ang t×m tßi con ®êng ®i lªn CNXH
phï hîp ®Æc ®iÓm ®Êt níc vµ thêi ®¹i.
2- néi dung chñ yÕu cña c¸c trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n lý
Theo mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tån t¹i 5 trêng ph¸i qu¶n lý tiªu biÓu lµ: -
Trêng ph¸i “cæ ®iÓn” -
Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi” -
Trêng ph¸i “kinh nghiÖm” -
Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi” -
Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”
Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c trêng ph¸i nãi trªn chØ lµ t¬ng ®èi, trong ®ã cã
chç cha hîp lý vµ thËt râ rµng. Gi÷a chóng cã sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Cã thÓ ch¾t läc
néi dung chñ yÕu cña tõng trêng ph¸i vµ tõng thuyÕt qu¶n lý nh sau:
1.2- Trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (cßn gäi lµ trêng ph¸i “phæ biÕn”): ®¹i diÖn cña
trêng ph¸i nµy lµ Frederick Winslow Taylor, Henry Ford (Mü) vµ Henri Faylo (Ph¸p).
a- Taylor (1856 - 1916) dùa trªn sù nghiªn cøu vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh vËn ®éng
lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt (thao t¸c), ®Ò ra quy tr×nh lao ®éng hîp lý, kh«ng thõa,
kh«ng trïng lÆp, tèn Ýt thêi gian vµ søc ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. §ã lµ sù hîp lý ho¸ lao
®éng (theo nghÜa réng lµ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc) lµ ®Æc trng næi bËt cña
thuyÕt Taylor - thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc, mét thuyÕt cã gi¸ trÞ lín më ra “kû
nguyªn vµng” trong qu¶n lý ë Mü vµ ¶nh hëng s©u réng ®Õn toµn bé qu¶n lý häc cña x· héi c«ng nghiÖp.
T tëng c¬ b¶n vÒ qu¶n lý cña Taylor thÓ hiÖn qua ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý lµ biÕt
®îc chÝnh x¸c ®iÒu b¹n muèn ngêi kh¸c lµm, vµ sau ®ã hiÓu ®îc r»ng hä ®· hoµn
thµnh c«ng viÖc mét c¸ch tèt nhÊt vµ rÎ nhÊt”. Néi dung chñ yÕu cña thuyÕt Taylor gåm:
- C¶i t¹o c¸c quan hÖ qu¶n lý: mét môc tiªu c¬ b¶n nhÊt cña khoa häc qu¶n lý
lµ gi¶i quyÕt mèi m©u thuÉn gay g¾t gi÷a chñ vµ thî, kh«ng chØ b»ng mét hÖ thèng c¸c
gi¶i ph¸p kü thuËt mµ cßn b»ng ph¬ng thøc qu¶n lý khiÕn c¶ chñ vµ thî cã thÓ g¾n bã
hîp t¸c víi nhau trong mét tæ chøc c«ng nghiÖp ®Ó cïng ®i tíi môc tiªu chung lµ n©ng
cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Taylor cho ®ã lµ sù më ®Çu “mét cuéc c¸ch m¹ng
tinh thÇn vÜ ®¹i” nh»m thay ®æi toµn bé tinh thÇn, th¸i ®é cña c¶ ®«i bªn trªn c¬ së hoµ 18
gi¶i, hîp t¸c vµ niÒm tin cËy lÉn nhau. Nh vËy, cã thÓ thÊy kh¸c c¬ b¶n víi con ®êng
®Êu tranh giai cÊp do c¸c nghiÖp ®oµn, c«ng ®oµn tæ chøc. Taylor còng thÊy ®îc mèi
quan t©m cña ®«i bªn (®éng c¬ thóc ®Èy lao ®éng) lµ lîi Ých kinh tÕ, ph¶i ®îc xö lý hµi
hoµ qua chÕ ®é l¬ng, thëng hîp lý; chØ cã nh vËy c¸c c¸ch thøc tæ chøc s¶n xuÊt mét
c¸ch khoa häc míi ph¸t huy ®îc t¸c dông cao. Taylor ®a ra 4 nguyªn t¾c vÒ hÖ thèng qu¶n lý theo khoa häc:
1) Bè trÝ lao ®éng mét c¸ch khoa häc ®Ó thay thÕ c¸c thao t¸c l¹c hËu, kÐm hiÖu suÊt.
2) Lùa chän c«ng nh©n mét c¸ch khoa häc; ®µo t¹o, båi dìng hä.
3) G¾n c«ng nh©n víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
4) Ph©n c«ng ®Òu c«ng viÖc gi÷a ngêi qu¶n lý vµ c«ng nh©n. C¸i g¾n bã gi÷a
hä lµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, vµ chÝnh n¨ng suÊt lµ yÕu tè t¹o ra nhiÒu lîi nhuËn.
- Tiªu chuÈn ho¸ c«ng viÖc: qua quan s¸t, ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c cña c«ng
nh©n, Taylor nhËn thÊy cã nh÷ng ®éng t¸c thõa, trïng nhau vµ mÊt nhiÒu søc khiÕn n¨ng
suÊt lao ®éng bÞ h¹n chÕ; tõ ®ã rót ra kÕt luËn cÇn ph¶i hîp lý ho¸ lao ®éng trªn c¬ së
®Þnh møc cô thÓ víi nh÷ng tiªu chuÈn ®Þnh lîng nh mét c¸ch thøc tèi u ®Ó ph©n chia
c«ng viÖc thµnh nh÷ng c«ng ®o¹n, nh÷ng kh©u hîp lý; ®Þnh ra chuÈn mùc ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lao ®éng.
ViÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc lao ®éng chñ yÕu ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p
thùc nghiÖm: chän c«ng nh©n khoÎ, híng dÉn hä nh÷ng thao t¸c chuÈn x¸c, bÊm giê
thùc hiÖn tõng ®éng t¸c; lÊy ®ã lµm møc kho¶n chung. §ã lµ møc cao ®ßi hái ph¶i lµm
cËt lùc song ®îc bï ®¾p b»ng thu nhËp tõ t¨ng n¨ng suÊt. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· gäi ®ã
lµ ph¬ng ph¸p “khoa häc v¾t må h«i c«ng nh©n”; tuy nhiªn «ng vÉn ®¸nh gi¸ cao vÒ
mÆt tæ chøc lao ®éng vµ yªu cÇu ph¶i häc tËp vËn dông ph¬ng ph¸p nµy trong sù nghiÖp x©y dùng CNXH.
- Chuyªn m«n ho¸ lao ®éng: lao ®éng theo nghÜa khoa häc ®ßi hái sù chuyªn
m«n hãa trong ph©n c«ng nh»m ®¹t yªu cÇu “tèt nhÊt” (do thµnh thôc trong thao t¸c) vµ
“rÎ nhÊt” (do kh«ng cã ®éng t¸c thõa vµ do chi phÝ ®µo t¹o thÊp). ViÖc nµy tríc hÕt phô
thuéc nhµ qu¶n lý trong tæ chøc s¶n xuÊt. Tæ chøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn lµ hÖ qu¶
cña híng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, trong ®ã mçi c«ng nh©n chØ thùc hiÖn thêng
xuyªn, liªn tôc mét (hoÆc vµi) ®éng t¸c ®¬n gi¶n. Tõ ®ã, viÖc ®µo t¹o c«ng nh©n híng
vµo sù thµnh th¹o h¬n lµ tay nghÒ “v¹n n¨ng”. Taylor nhÊn m¹nh ph¶i t×m nh÷ng ngêi
thî “giái nhÊt” theo híng chuyªn s©u, dùa vµo n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt ®ã ®Ó x©y dùng ®Þnh møc lao ®éng. 19
ViÖc chuyªn m«n ho¸ lao ®éng kÐo theo yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng còng
theo híng chuyªn m«n ho¸ (c«ng cô chuyªn dïng cho tõng ®éng t¸c lao ®éng ®· ®îc
chia nhá) ®Ó dÔ sö dông nhÊt, tèn Ýt søc nhÊt vµ ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt. M«i trêng lao
®éng còng lµ mét yÕu tè quan träng, ®ã lµ viÖc bè trÝ n¬i lµm viÖc thuËn tiÖn vµ viÖc duy
tr× bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c g¾n bã tho¶i m¸i gi÷a ngêi ®iÒu hµnh vµ thî.
Víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ hîp lý ho¸, trong ®ã vai trß cña qu¶n lý, cña n¨ng lùc tæ
chøc vµ nh©n tè con ngêi ®îc ®Æt lªn trªn trang bÞ, kü thuËt. Ph¬ng ph¸p nµy bÞ chi
phèi bëi mét t tëng triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” ë thêi ®¹i ®ã; kh«ng ph¶i chØ lµ mét
tËp hîp c¸c nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p kü thuËt thuÇn tuý, mµ lµ sù hîp t¸c, hoµ hîp
nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n gi÷a con ngêi víi m¸y mãc, kü thuËt; gi÷a ngêi víi ngêi
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Æc biÖt gi÷a ngêi qu¶n lý vµ ngêi lao ®éng).
Tõ tinh thÇn cèt lâi ®ã, ®· t¹o ra mét phong trµo qu¶n lý theo khoa häc víi “HiÖp
héi Taylor” thu hót nhiÒu nhµ qu¶n lý tµi n¨ng ®· ph¸t triÓn, hoµn thiÖn lý thuyÕt nµy.
Hä ®· nghiªn cøu, ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ra nhiÒu ®iÓm míi nh»m h¹n chÕ tÝnh c¬ giíi, ®Ò
cao tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, nh©n ®¹o ho¸ quan hÖ qu¶n lý, ph¸t triÓn
tÝnh d©n chñ trong c«ng nghiÖp, nªu bËt h¼n lªn vai trß cña yÕu tè con ngêi, chó träng
sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi (mçi c¸ nh©n ®Òu sÏ cã c¬ héi nh ngêi kh¸c ®Ó ph¸t huy n¨ng
lùc cña m×nh ë møc cao nhÊt), coi tiÒn thëng lµ ®éng c¬ m¹nh mÏ thóc ®Èy c«ng viÖc
(chø kh«ng ph¶i lµ h×nh ph¹t, kû luËt).
b- Henry Ford (cïng thêi víi F.Taylor) lµ mét nhµ qu¶n lý theo khoa häc thµnh
c«ng nhÊt, ngêi s¸ng lËp ra hÖ thèng s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn (cã nhµ m¸y «t« víi
d©y chuyÒn dµi 24 km, mçi ngµy xuÊt xëng 7000 «t« con lµ n¨ng suÊt kû lôc thÕ giíi
thêi kú ®ã). ¤ng ®· ¸p dông nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ cao trong ph©n c«ng lao ®éng,
tiªu chuÈn ho¸ lao ®éng vµ ¸p dông khoa häc qu¶n lý trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nh©n,
trong viÖc sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i.
c- Henri Fayol (1841 - 1925) lµ ngêi ®a ra thuyÕt qu¶n lý ë Ph¸p, ®îc ®¸nh
gi¸ lµ “mét Taylor cña ch©u ¢u”; lµ “ngêi cha thùc sù cña lý thuyÕt qu¶n lý hiÖn ®¹i”.
- H.Fayol ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý” lµ sù dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒu
khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra”; chÝnh lµ 5 chøc n¨ng c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý. Trong 6
nhãm ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp (kü thuËt, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, an ninh, h¹ch
to¸n - thèng kª vµ qu¶n lý), «ng coi qu¶n lý lµ tæng hîp bao trïm ®Ó t¹o ra søc m¹nh cña
mét doanh nghiÖp. Chøc vô cµng cao th× ®ßi hái vÒ kh¶ n¨ng qu¶n lý cµng lín; cßn ë cÊp
díi th× kh¶ n¨ng chuyªn m«n lµ quan träng nhÊt (doanh nghiÖp cµng lín th× cµng nh
vËy). Kh¸c víi Taylor, «ng xem xÐt qu¶n lý tõ trªn xuèng, tËp trung vµo viÖc tæ chøc bé
m¸y l·nh ®¹o cña c¸c h·ng lín. Fayol ®i ®Õn kÕt luËn r»ng thµnh c«ng cña ngêi qu¶n lý
kh«ng ph¶i nhê nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n mµ nhê nh÷ng ph¬ng ph¸p ®· ¸p dông vµ
c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o hµnh ®éng cña ngêi ®ã. 20
- Trong 5 yÕu tè cña qu¶n lý (5 chøc n¨ng cña ngêi qu¶n lý) Fayol coi chøc
n¨ng dù ®o¸n - lËp kÕ ho¹ch lµ néi dung quan träng hµng ®Çu cña qu¶n lý vµ lµ chøc
n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý. Tuy nhiªn, «ng còng chØ ra tÝnh t¬ng ®èi cña c«ng cô kÕ
ho¹ch: kh«ng thÓ dù ®o¸n tríc ®îc tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc bÊt ngê cã thÓ x¶y ra, cÇn ph¶i
cã tÝnh linh ho¹t ®Ó øng phã.
- §ãng gãp næi bËt lµ ®a ra trËt tù thø bËc trong bé m¸y qu¶n lý víi s¬ ®å tæ
chøc qu¶n lý, gåm 3 cÊp c¬ b¶n: cÊp cao nhÊt lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng
trong doanh nghiÖp. CÊp gi÷a lµ c¸c nhµ qu¶n lý tõng bé phËn vµ tõng c«ng ®o¹n (tham
mu vµ chØ ®¹o thùc hiÖn). CÊp thÊp lµ c¸c nhµ qu¶n lý c¬ së mang tÝnh t¸c nghiÖp. TrËt
tù ®ã thÓ hiÖn sù ph©n phèi quyÒn lùc (quyÒn h¹n) vµ tr¸ch nhiÖm víi ranh giíi râ rµng.
- VÒ yÕu tè ®iÒu khiÓn, Fayol cho r»ng muèn vËn hµnh guång m¸y ho¹t ®éng ®Ó
®¹t tíi môc tiªu, ngêi qu¶n lý ph¶i g¬ng mÉu, thóc ®Èy sù thèng nhÊt hµnh ®éng, tÝnh
s¸ng t¹o vµ tÝnh kû luËt (sù trung thµnh cña cÊp díi).
- §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng phèi hîp, Fayol ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i: kÕt hîp
hµi hoµ mäi ho¹t ®éng; c©n b»ng hîp lý c¸c khÝa c¹nh vËt chÊt, x· héi vµ chøc n¨ng; duy
tr× c¸n c©n tµi chÝnh; ¸p dông mäi biÖn ph¸p thÝch ®¸ng ®Ó mäi ho¹t ®éng ®Òu híng vµo
môc ®Ých chung. ViÖc phèi hîp ®îc thùc hiÖn qua c¸c cuéc häp hµng tuÇn (giao ban)
®Ó trao ®æi th«ng tin phôc vô viÖc xö lý b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cô thÓ.
- Chøc n¨ng cuèi cïng lµ kiÓm tra, qua ®ã ph¶i thu nhËn ®îc nhiÒu th«ng tin
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn (thêng xuyªn, kÞp thêi, chÝnh x¸c) ®Ó c¸c cÊp qu¶n lý kÞp thêi
®iÒu chØnh hoÆc rót kinh nghiÖm. Fayol còng cho r»ng kh«ng nªn l¹m dông kiÓm tra, cã
thÓ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh.
- Fayol ®a ra mét sè nguyªn t¾c vÒ qu¶n lý mµ «ng cho r»ng kh«ng ®îc cøng
nh¾c mµ ph¶i vËn dông linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt, cÇn cã kinh nghiÖm, trÝ th«ng
minh vµ sù qu¶ quyÕt. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c vÒ chØ ®¹o vµ ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, bao gåm:
1) Ph©n c«ng lao ®éng: nh»m chuyªn m«n ho¸ ngêi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho
hä trë thµnh ngêi s¶n xuÊt cã kinh nghiÖm vµ cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. Ph©n
c«ng ph¶i phï hîp, râ rµng vµ t¹o sù liªn kÕt.
2) QuyÒn h¹n: ngêi qu¶n lý ph¶i cã quyÒn h¹n chÝnh thøc ®Ó ra quyÕt ®Þnh; ®ång
thêi ph¶i cã uy tÝn c¸ nh©n (tõ n¨ng lùc, kinh nghiÖm vµ phong c¸ch).
3) Kû luËt: c«ng nh©n ph¶i tù nguyÖn tu©n thñ néi quy cña doanh nghiÖp. Kû luËt
tèt lµ nhê tæ chøc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, nhê thùc hiÖn c«ng b»ng hîp
lý trong ®·i ngé, nhê thëng - ph¹t c«ng minh.
4) ChØ huy thèng nhÊt: mçi cÊp díi chØ nhËn mÖnh lÖnh tõ mét cÊp trªn (tr¸nh
can thiÖp vît cÊp víi mÖnh lÖnh tr¸i ngîc). 21
5) ChØ ®¹o nhÊt qu¸n: mçi ho¹t ®éng ph¶i ®îc chØ ®¹o theo mét kÕ ho¹ch t¸c
nghiÖp duy nhÊt cña mét c¬ quan chøc n¨ng.
6) Hµi hoµ lîi Ých: c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých chung, bé phËn phôc tïng lîi Ých
toµn doanh nghiÖp; xö lý hµi hoµ khi lîi Ých xung ®ét.
7) Thï lao hîp lý: tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, sßng ph¼ng, c«ng b»ng.
8) TËp trung quyÒn lùc: cã hÖ thèng quyÒn lùc th«ng suèt tõ cao nhÊt ®Õn thÊp
nhÊt; viÖc ra quyÕt ®Þnh ph¶i tËp trung vµo cÊp cã quyÒn cao nhÊt, kiÓm so¸t ®îc t×nh h×nh.
9) æn ®Þnh chøc tr¸ch: h¹n chÕ viÖc thuyªn chuyÓn, ®æi viÖc; t¹o ®iÒu kiÖn häc
tËp vµ tÝch luü c«ng viÖc.
10) S¸ng t¹o: trao ®ñ quyÒn chñ ®éng cho cÊp díi, thóc ®Èy ãc s¸ng t¹o vµ sù høng thó trong kinh nghiÖm.
11) Tinh thÇn ®ång ®éi: t¨ng cêng ý thøc tËp thÓ, ®oµn kÕt hç trî trong ngêi lao ®éng.
ThuyÕt qu¶n lý cña Fayol cã u ®iÓm lµ t¹o kû c¬ng trong doanh nghiÖp; song
cha chó träng ®Çy ®ñ c¸c mÆt t©m lý, m«i trêng x· héi cña ngêi lao ®éng vµ cha ®Ò
cËp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi kh¸ch hµng, thÞ trêng, ®èi thñ c¹nh tranh vµ
c¸c rµng buéc ®èi víi Nhµ níc.
Nh×n chung, c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” ®· ®Ò ra ®îc hµng
lo¹t vÊn ®Ò quan träng cña qu¶n lý (chøc n¨ng, nguyªn t¾c), chó träng viÖc hîp lý ho¸
lao ®éng vµ hiÖu lùc qu¶n lý, ®iÒu hµnh. NhiÒu luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nã vÉn mang gi¸ trÞ
l©u dµi, ®îc c¸c thÕ hÖ sau bæ sung vµ n©ng cao thªm. Song còng cßn nhiÒu mÆt nã
cha ®Ò cËp ®Õn nh: cha xem xÐt tÝnh x· héi, tÝnh giai cÊp cña qu¶n lý; cßn xem nhÑ
yÕu tè con ngêi (tÝnh nh©n b¶n), ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng ®éng c¬ t©m lý bªn trong cña
ngêi lao ®éng víi nhu cÇu ®a d¹ng; cha quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c mèi quan hÖ víi bªn ngoµi doanh nghiÖp.
2.2- Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”
Trêng ph¸i nµy nghiªn cøu nh÷ng ®éng c¬ t©m lý thuéc hµnh vi cña con ngêi
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong quan hÖ tËp thÓ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ hîp t¸c -
xung ®ét trong qu¸ tr×nh nµy (nh÷ng yÕu tè mµ trêng ph¸i “cæ ®iÓn” cha xem xÐt ®Õn).
Qua thùc nghiÖm, ngêi ta chøng minh ®îc r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng
kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh (nh ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®é
nghØ ng¬i…) mµ cßn phô thuéc t©m lý ngêi lao ®éng vµ bÇu kh«ng khÝ trong tËp thÓ
lao ®éng (vÝ dô phong c¸ch xö sù cña ®èc c«ng, sù quan t©m cña nhµ qu¶n lý doanh 22
nghiÖp ®èi víi søc khoÎ, hoµn c¶nh riªng cña ngêi lao ®éng…). Lý thuyÕt qu¶n lý cña
trêng ph¸i nµy ®îc x©y dùng chñ yÕu dùa vµo nh÷ng thµnh tùu cña t©m lý häc. Hä ®a
ra c¸c kh¸i niÖm “c«ng nh©n tham gia qu¶n lý”, “ngêi lao ®éng coi doanh nghiÖp nh
lµ nhµ cña m×nh”, “®ång thuËn vµ d©n chñ gi÷a c«ng nh©n vµ chñ”, “hµi hoµ vÒ lîi Ých”,
v.v… T tëng qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®îc nhiÒu níc ¸p dông, ®Æc biÖt lµ NhËt.
§¹i diÖn cña trêng ph¸i nµy lµ Hugo Munsterbery (víi t¸c phÈm “t©m lý häc vµ hiÖu
qu¶ cña c«ng nghiÖp” n¨m 1913); lµ Elton Mayo (víi nhiÒu cuéc thÝ nghiÖm vÒ mèi
quan hÖ gi÷a t©m lý vµ t¸c phong cña c¸ nh©n trong thêi kú 1927-1932); lµ Abraham Maslow (1908-1970)…
Tuy nhiªn, lý thuyÕt cña trêng ph¸i nµy kh«ng lý gi¶i ®îc ®Çy ®ñ nhiÒu hiÖn
tîng qu¶n lý x¶y ra trªn thùc tÕ, do qu¸ nhÊn m¹nh yÕu tè x· héi, xem xÐt mèi quan hÖ
con ngêi theo quan ®iÓm híng néi, xem nhÑ t¸c ®éng cña yÕu tè ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh.
C.M¸c nhÊn m¹nh: con ngêi lµ tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi (bao gåm c¶
c¸c yÕu tè bªn trong vµ c¸c yÕu tè bªn ngoµi).
2.3- Trêng ph¸i “kinh nghiÖm”
C¬ së lý luËn cña trêng ph¸i nµy chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn cña
b¶n th©n c¸c nhµ qu¶n lý l©u n¨m. C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy cho r»ng khoa häc
qu¶n lý hiÖn nay cha ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh; tõ ®ã hä coi yÕu tè quyÕt ®Þnh chÝnh
trong qu¶n lý lµ kinh nghiÖm, sù nh¹y bÐn, tµi n¨ng vµ kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu hµnh cña
tõng nhµ qu¶n lý. Hä chó träng nhiÒu ®Õn viÖc ®óc kÕt kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý
doanh nghiÖp lín cã nhiÒu thµnh c«ng, truyÒn b¸ c¸c kinh nghiÖm ®ã ®Ó vËn dông.
Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý thêng ®îc ®a ra díi d¹ng lêi khuyªn, híng dÉn, ®iÒu lÖ
mÉu, c¸c t×nh huèng ®îc coi lµ ®iÓn h×nh vÒ c¸ch xö lý…
Tuy kh«ng ®ãng gãp ®îc nh÷ng nÐt míi vÒ mÆt lý luËn, song nã còng ®· ®îc
tiÕp nhËn víi t¸c dông thiÕt thùc nhÊt ®Þnh; vµ v× vËy, vÉn cÇn ®îc tham kh¶o vËn dông.
2.4- Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi”
Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty lín vµ c«ng ty siªu quèc gia (kho¶n gi÷a nh÷ng n¨m
1960) ®· thóc ®Èy sù xuÊt hiÖn trêng ph¸i qu¶n lý nµy.
C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy kh«ng chØ quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lîi
nhuËn, mµ cßn xem xÐt ®Õn nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c vÊn ®Ò x· héi nh mét
hÖ thèng tæng hîp víi nh÷ng ph©n hÖ bao gåm c¸ nh©n, c¬ cÊu quan hÖ chÝnh thøc, c¬
cÊu quan hÖ phi chÝnh thøc, con ngêi vµ hoµn c¶nh vËt lý xung quanh. Hä híng sù
quan t©m ®Õn mèi quan hÖ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c ph©n hÖ, gi÷a ph©n hÖ víi
c¶ hÖ thèng cïng víi c¸c t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chung. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÓm trung t©m cã
tÝnh ph¬ng ph¸p luËn cña trêng ph¸i nµy lµ kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ hoÆc c¸c qu¸ tr×nh liªn hÖ. 23
Lý luËn qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i gi÷ cho c¸c hÖ thèng
nµy bÒn v÷ng tríc c¸c t¸c ®éng hçn lo¹n tõ bªn ngoµi, víi c¸c kh¸i niÖm chung gåm
c¸c yÕu tè cè ®Þnh, v¹n n¨ng, phæ biÕn (t¸ch rêi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña thÕ giíi xung
quanh) vµ cè g¾ng kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng m« h×nh kinh doanh lý tëng cã kh¶ n¨ng lo¹i
trõ c¸c m©u thuÉn trong x· héi.
Mét sè nhµ khoa häc cho r»ng c¬ së khoa häc cña trêng ph¸i nµy kh«ng râ
rµng, kÐm tÝnh thuyÕt phôc; v× vËy Ýt ®îc ®ång t×nh vµ xuÊt hiÖn nhiÒu bÊt ®ång.
2.5- Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”
C¸c trêng ph¸i qu¶n lý kÓ trªn lµ s¶n phÈm cña thêi kú ®Çu x· héi c«ng nghiÖp
(thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX) víi sù ph¸t minh ra ®éng c¬ h¬i níc (cña Jame Watt).
Víi sù ph¸t triÓn cao cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, tõ gi÷a thÕ
kû XX mèi quan hÖ qu¶n lý trong c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ngµy cµng lín vµ m«i
trêng ho¹t ®éng ngµy cµng réng më, ®Æt ra yªu cÇu míi vÒ qu¶n lý phøc t¹p h¬n víi
nhiÒu yÕu tè biÕn ®éng thêng xuyªn. Tõ ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý míi, gäi
chung lµ trêng ph¸i qu¶n lý “hiÖn ®¹i” (hiÓu lµ hiÖn ®¹i trong x· héi c«ng nghiÖp).
C¸c lý thuyÕt qu¶n lý theo trêng ph¸i nµy kh«ng thuÇn nhÊt. Mét híng dùa
trªn quan niÖm “qu¶n lý lµ quyÕt ®Þnh” vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh hÖ
thèng, ®iÒu khiÓn häc… Tõ ®ã tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p
to¸n häc míi vµ nh÷ng kü thuËt ®Þnh lîng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh; Ýt quan t©m
®Õn yÕu tè con ngêi (thùc chÊt lµ ph¸t triÓn c¸c thuyÕt qu¶n lý, theo khoa häc trong
®iÒu kiÖn míi). Mét híng kh¸c lµ coi träng nh©n tè con ngêi trong qu¶n lý, nhÊn
m¹nh vai trß cña yÕu tè v¨n ho¸ trong qu¶n lý (lµ bíc ph¸t triÓn míi cña trêng ph¸i
“quan hÖ con ngêi”). Bíc ph¸t triÓn míi tiÕp sau trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” lµ c¸c thuyÕt
qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi, s¶n phÈm cña x· héi th«ng tin ®ang b¾t ®Çu diÔn ra.
a- ThuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc do Max Weber, nhµ x· héi häc, luËt häc ngêi
§øc (1864-1920) khëi xíng vµ Chester Barnard (1886-1961) ph¸t triÓn.
M.Weber ®a ra ph¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¶n lý coi toµn bé tæ chøc nh mét
trung t©m ®Ó ph©n tÝch; ®Ò ra m« h×nh qu¶n lý nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín dùa trªn c¸c nguyªn t¾c: -
Ph©n c«ng lao ®éng râ rµng dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ cao, tinh th«ng nghÒ nghiÖp. -
S¾p xÕp c¸c vÞ trÝ trong tæ chøc theo mét hÖ thèng quyÒn lùc, cã mét tuyÕn chØ huy râ rµng. -
Cã mét hÖ thèng néi quy, thñ tôc chÝnh thøc chi phèi quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng,
®¶m b¶o sù phèi hîp tèt, ®Þnh híng cho hä ph¸t triÓn, ®Ò b¹t theo thµnh tÝch vµ th©m niªn. 24
C.Barnard nghiªn cøu qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu tæ
chøc chÝnh thøc (tæ chøc h×nh thÓ) vµ c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc (phi h×nh thÓ)
còng nh vai trß, chøc n¨ng cña c¸n bé. ¤ng quan niÖm tæ chøc nh lµ mét hÖ thèng
c¸c ho¹t ®éng hay t¸c ®éng cã ý thøc cña 2 hay nhiÒu ngêi (®îc coi lµ “®Þnh nghÜa
næi tiÕng nhÊt” vÒ tæ chøc); nãi c¸ch kh¸c: tæ chøc chÝnh thøc lµ kiÓu hîp t¸c gi÷a nh÷ng
con ngêi cã ý thøc, cã c©n nh¾c vµ cã môc ®Ých. Tæ chøc ph¶i ®îc xem xÐt nh mét
tæng thÓ vµ tÝnh tréi cña hÖ thèng tæ chøc lµ ë chç nã t¹o ra søc m¹nh lín h¬n tæng sè
søc m¹nh cña c¸c bé phËn hîp thµnh. Qu¶n lý bao giê còng lµ viÖc qu¶n lý mét hÖ thèng tæ chøc nhÊt ®Þnh.
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tæ chøc lµ h×nh thµnh vµ ®Þnh râ ph¹m vi quyÕt ®Þnh cña
c¸c c¸ nh©n trong tæ chøc; ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ cÊu cña hÖ thèng cÊp bËc, chÝnh
s¸ch vµ ®iÒu lÖ tæ chøc, th«ng qua hÖ thèng th«ng tin vµ kÕ ho¹ch ®µo t¹o c¸n bé. Qu¶n
lý lµ thùc hiÖn vai trß chuyªn m«n ho¸, lµm cho tæ chøc ho¹t ®éng, bao gåm c¸c viÖc
cung cÊp vµ trao ®æi th«ng tin, ®¶m b¶o nh÷ng ph¬ng tiÖn chñ yÕu cho c¸ nh©n vµ ®Þnh râ môc tiªu cña tæ chøc.
Ba yÕu tè chung (phæ biÕn) cña mét tæ chøc lµ: -
Sù s½n sµng hîp t¸c gi÷a c¸c c¸ nh©n, trong ®ã chó ý mèi quan hÖ gi÷a ®ãng
gãp (cèng hiÕn) vµ nhËn l¹i (hëng thô). Sù tho¶ m·n khi “nhËn l¹i” t¹o ra ®éng
lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt, víi 4 kiÓu ®éng c¬ phæ biÕn t¸c ®éng tíi hµnh vi cña
con ngêi, ®ã lµ: sù hÊp dÉn (g©y høng thó) cña c«ng viÖc; sù thÝch øng cña c¸c
ph¬ng ph¸p vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc; c¬ héi ®Ó tham gia réng r·i vµo c¸c sù kiÖn
lín (liªn quan ®Õn sù u ®·i vµ danh tiÕng); sù ®ång thuËn, ®oµn kÕt trong tæ chøc. -
Cã môc ®Ých chung râ rµng cña tæ chøc ®Ó thÓ hiÖn ®îc sù hîp t¸c cña c¸ nh©n
v× lîi Ých chung. Môc ®Ých cña tæ chøc vµ ®éng c¬ c¸ nh©n chØ ®ång nhÊt khi
môc ®Ých chung trë thµnh nguån gèc cña sù tho¶ m·n c¸ nh©n. -
Th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi ®Ó môc ®Ých chung ®îc biÕt râ, ®¶m
b¶o tÝnh thèng nhÊt trong tæ chøc. C¸c nguyªn t¾c th«ng tin chÝnh thøc lµ:
+ C«ng khai (víi nh÷ng ngêi cÇn biÕt)
+ Râ rµng (tÝnh x¸c ®Þnh)
+ Trùc tiÕp vµ ng¾n gän (nãi vµ viÕt)
+ Thêng xuyªn (kh«ng ng¾t qu·ng)
+ Tin cËy (chuÈn x¸c, trung thùc, ®óng quyÒn h¹n).
ThuyÕt nµy ®Æc biÖt coi träng chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. C¸c kiÓu quyÕt
®Þnh cã quan hÖ tíi trËt tù thø bËc cña tæ chøc, gåm: 25
+ ë cÊp cao, c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi c¸c môc tiªu chung
+ ë cÊp trung gian liªn quan tíi c¸c môc tiªu cô thÓ vµ c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n, c«ng nghÖ…
+ ë cÊp thÊp, liªn quan trùc tiÕp tíi sù chØ ®¹o thùc hiÖn vÒ c«ng nghÖ, nghiÖp vô trong ho¹t ®éng.
Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ quyÕt ®Þnh lµ mét nghÖ thuËt ®ßi hái t duy logic, bao gåm:
+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò kh«ng cßn thÝch hîp
+ Kh«ng quyÕt ®Þnh véi vµng (khi vÊn ®Ò cha ®ñ chÝn)
+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh thiÕu hiÖu lùc thi hµnh
+ Kh«ng ra c¸c quyÕt ®Þnh thuéc tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña ngêi kh¸c.
ThuyÕt nµy cßn quan t©m mét sè vÊn ®Ò quan träng kh¸c nh: hÖ thèng chøc vÞ,
yÕu tè quyÒn hµnh, sù thuyÕt phôc vµ khuyÕn khÝch, ®¹o ®øc cña ngêi qu¶n lý.
b- ThuyÕt qu¶n lý hÖ thèng do L.P.Bertalafly (nhµ sinh vËt ngêi ¸o) ®Ò xuÊt tõ
thËp kû 40, vµ ®Õn thËp kû 60-70 cña thÕ kû XX ®îc ¸p dông phæ biÕn trong qu¶n lý.
ThuyÕt nµy xem sù vËt trong mèi liªn hÖ bªn trong gi÷a c¸c bé phËn víi c¶ hÖ thèng.
Mét hÖ thèng bao giê còng n»m trong mét m«i trêng nhÊt ®Þnh vµ gåm c¸c yÕu tè cÊu
thµnh c¬ b¶n: ®Çu vµo, qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ®Çu ra.
HÖ thèng tæ chøc “mÑ-con” (c«ng ty mÑ, c«ng ty con…) lµ mét kÕt qu¶ vËn dông
thuyÕt nµy. Kh¸i niÖm “hép ®en” còng tõ thuyÕt hÖ thèng. Theo thuyÕt nµy, mäi hÖ
thèng trªn thùc tÕ ®Òu lµ hÖ thèng më víi møc ®é më kh¸c nhau; hÖ thèng cµng më th×
®êng biªn cña hÖ thèng víi m«i trêng cµng linh ho¹t. Mäi hÖ thèng ®Òu cã c¸c c¬ chÕ
ph¶n håi th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. Lý thuyÕt hÖ thèng lµ ph¬ng ph¸p quan
träng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tù nhiªn vµ x· héi, ®îc øng dông trong qu¶n lý.
c- ThuyÕt nghiªn cøu t¸c nghiÖp (tin häc ho¸ qu¶n lý) sö dông nh÷ng m« h×nh
to¸n häc gióp cho viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ kiÓm tra: c«ng thøc ho¸ c¸c gi¶i ph¸p
qu¶n lý. Edmud R.Gray vµ Lary R.Smelter ®· tãm t¾t c¸c ph¬ng ph¸p nh sau: -
Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh (gåm lý thuyÕt tæ chøc ®iÒu khiÓn häc vµ tèi u ho¸ bé
phËn), ¸p dông cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña doanh nghiÖp, ®¸nh gi¸ nh÷ng
xung ®ét vµ nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nhãm, dù tÝnh kh¶ n¨ng hoµn thµnh
nhiÖm vô, ph©n tÝch tæ chøc. -
X©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm, ¸p dông cho kü thuËt x©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm,
x©y dùng m« h×nh dù b¸o cÇn thiÕt. 26 -
Lý thuyÕt “trß ch¬i”, ¸p dông cho viÖc dù tÝnh thêi gian vµ gi¸ c¶. -
Lý thuyÕt th«ng tin, ¸p dông cho viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng xö lý th«ng tin, ph©n
tÝch tæ chøc hiÖu qu¶ qu¶ng c¸o khi ®iÒu tra thÞ trêng. -
Ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh, ¸p dông cho viÖc s¾p xÕp nh©n sù vµ thiÕt bÞ, lËp biÓu
thêi gian, ph©n tÝch ®Çu t s¶n lîng, lËp tuyÕn ®êng giao th«ng, c¬ cÊu s¶n
phÈm, ®Þnh vÞ c¸c qu¸ tr×nh. -
Qu¶n lý dù tr÷, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷ vµ tÝnh to¸n khèi lîng dù tr÷ mét c¸ch kinh tÕ. -
Lý thuyÕt x¸c suÊt, ®îc ¸p dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc. -
Lý thuyÕt xÕp hµng, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷, qu¶n lý giao th«ng, hÖ
thèng trùc ®iÖn tho¹i, lËp biÓu thêi gian kh¸m bÖnh. -
Lý thuyÕt chän mÉu, ¸p dông vµo viÖc kiÓm tra chÊt lîng, ®¬n gi¶n ho¸ viÖc
kiÓm tra vµ thanh to¸n, quan s¸t ngêi tiªu dïng vµ u tiªn s¶n phÈm trong nghiªn cøu tiÕp thÞ. -
Lý thuyÕt m« pháng, ¸p dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña hÖ thèng, kÕ
ho¹ch ho¸ lîi nhuËn, qu¶n lý dù tr÷ nhu cÇu nh©n lùc. -
Lý thuyÕt thèng kª, ¸p dông vµo viÖc íc lîng c¸c th«ng sè trong nh÷ng m« h×nh x¸c suÊt.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tin häc vµ m¸y vi tÝnh, to¸n häc gióp c¸n bé qu¶n lý
rÊt nhiÒu trong viÖc lËp tr×nh, khai th¸c th«ng tin, hÖ thèng ho¸ hå s¬ nh©n sù vµ sæ s¸ch
kÕ to¸n… Tuy nhiªn, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã kh«ng thÓ thay thÕ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña
nhµ qu¶n lý (nh kÕ ho¹ch ho¸, tæ chøc, kiÓm tra…).
d- ThuyÕt qu¶n lý ngÉu nhiªn do Karl Waybe vµ Samo March ®Ò xíng tõ sù
phª ph¸n m« h×nh qu¶n lý cña F.Taylor kÐm thÝch nghi, ph¶n øng chËm ch¹p tríc c¸c
biÕn ®æi cña t×nh h×nh vµ m«i trêng, trë nªn x¬ cøng theo c¸ch thøc nh tæ chøc qu©n
®éi. ThuyÕt ngÉu nhiªn nh»m h¹n chÕ tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ trong qu¶n lý.
ThuyÕt nµy cho r»ng kh«ng cã mét c«ng thøc chung nµo cho qu¶n lý. Nh÷ng
nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p mµ ngêi qu¶n lý sö dông ®Òu phô thuéc tõng t×nh huèng vµ
hoµn c¶nh cô thÓ. TÝnh n¨ng ®éng vµ ngÉu høng lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®îc nhÊn m¹nh.
Ngêi qu¶n lý cÇn t×m hiÓu ®Ó nhËn d¹ng nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m, nh÷ng yÕu tè quan
träng cÇn ph¸t huy hoÆc h¹n chÕ trong mçi bèi c¶nh; tõ ®ã cã thÓ lùa chän ph¬ng ¸n tèi u. 27
ThuyÕt ngÉu nhiªn ®èi lËp víi thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc (mÆc dï ®Òu phô
thuéc vµo n¨ng lùc qu¶n lý cña con ngêi). Nã cha cã mét c¬ së lý luËn v÷ng ch¾c vµ
®Çy ®ñ, do ®ã cha ®îc ¸p dông réng r·i.
®- ThuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý (thuyÕt X vµ thuyÕt Y)
KÕ thõa c¸c t tëng qu¶n lý tríc ®ã (gÇn nhÊt lµ thuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc cña
Barnard), G.B.Watson (1878-1958) ®Ò xíng thuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý tõ n¨m 1913
t¹i Mü, h×nh thµnh mét trêng ph¸i mµ ®¹i biÓu lµ Herbert Simon vµ Douglas
Mc.Gregor; ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸.
§ã lµ mét thuyÕt t©m lý häc hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi chñ nghÜa thùc dông vµ chñ
nghÜa thùc chøng; coi con ngêi lµ mét “bé m¸y liªn hoµn”, quy c¸c hiÖn tîng t©m lý
vµo c¸c ph¶n øng sinh häc cña c¬ thÓ, ®ång nhÊt ý thøc víi hµnh vi (nh c¸c ®éng t¸c bÞ
t¸c ®éng, ph¶n øng thÝch nghi). Thêi kú ®Çu, thuyÕt X mang tÝnh duy vËt m¸y mãc,
kh«ng tÝnh ®Õn c¸c tr¹ng th¸i ý thøc vµ ®éng c¬ cña con ngêi trong hµnh vi, sau ®ã
®îc ®iÒu chØnh qua thuyÕt Y.
 Néi dung chÝnh trong t tëng qu¶n lý cña Simon:
Simon cho r»ng “viÖc ra quyÕt ®Þnh lµ néi dung cèt lâi cña qu¶n lý”, sau ®ã míi
lµ hµnh ®éng thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. ¤ng chia c¸c quyÕt ®Þnh cña tæ chøc thµnh 2 nhãm lín: -
QuyÕt ®Þnh gi¸ trÞ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ môc tiªu cuèi cïng. -
QuyÕt ®Þnh thùc tÕ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu
(víi c¸c yÕu tè thùc tÕ, kh¶ thi).
Sù kÕt hîp 2 nhãm ®ã lµ träng t©m cña c«ng viÖc qu¶n lý, trong ®ã nhãm 1 bao
qu¸t h¬n vµ nhãm II ®Æc trng h¬n. Suy cho cïng, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ c¸c quyÕt
®Þnh tæ hîp cã sù ®ãng gãp cña nhiÒu ngêi. §iÒu quan träng lµ cã c¸c quyÕt ®Þnh hîp
lý - kh¸ch quan phï hîp víi thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý - chñ quan
(tèi u, hoµn h¶o); vµ tÝnh hîp lý lµ cã h¹n. Sù h¹n chÕ trong sù lùa chän hay ra quyÕt
®Þnh kh«ng ph¶i ë cÊp qu¶n lý cao nhÊt, mµ th«ng qua tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý víi sù thay
®æi vÒ tÝnh chÊt vµ ph¹m vi lùa chän.
C¸c môc tiªu cña quyÕt ®Þnh lµ mét hÖ thèng c¸c môc tiªu - ph¬ng tiÖn qua
mçi cÊp bËc; th«ng qua ®ã mµ ho¹t ®éng cña tæ chøc ®îc thùc hiÖn thèng nhÊt. Simon
ñng hé xu híng ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh, kh«ng h¹n chÕ quyÒn tù chñ cña
cÊp díi, t¹o ra “vïng chÊp thuËn” hîp lý ®èi víi quyÒn hµnh gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý.
Ngoµi ph¬ng tiÖn th«ng tin chÝnh thøc (c¬ cÊu chÝnh thøc) cßn ph¶i cã hÖ thèng
th«ng tin kh«ng chÝnh thøc (c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc), truyÒn dÉn th«ng tin hai
chiÒu qua 2 kªnh. Khi cÊp trªn dÊu th«ng tin víi cÊp díi, thËm chÝ sö dông nã ®Ó duy 28
tr× quyÒn hµnh cña m×nh, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thiÕu n¨ng lùc vµ sù kh«ng an toµn cña cÊp trªn.
 ThuyÕt X vµ thuyÕt Y vÒ qu¶n lý:
Douglas Mc.Gregor (1906-1964) lµ ngêi ®a ra thuyÕt X vµ tiÕp ®ã lµ thuyÕt Y
trªn c¬ së nghiªn cøu hµnh vi cña con ngêi trong mét tæ chøc.
ThuyÕt X lµ lý luËn vÒ hµnh vi chung cña ngêi lao ®éng theo quan niÖm: mét
ngêi b×nh thêng ¸c c¶m víi c«ng viÖc sÏ trèn tr¸nh nã nÕu cã thÓ; tõ ®ã thÝch bÞ ®iÒu
khiÓn (Ðp buéc, trõng ph¹t), muèn nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm vµ Ýt hoµi b·o (an phËn); vµ ®ã lµ
b¶n chÊt “m¸y mãc, v« tæ chøc” cña con ngêi.
ThuyÕt nµy chñ tr¬ng trong qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc tuyÖt ®èi víi cÊp
díi ®Ó ®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ; sö dông lîi Ých vËt chÊt vµ h×nh ph¹t ®Ó thóc
®Èy ngêi lao ®éng lµm viÖc.
ThuyÕt Y lµ mét bíc tiÕn rÊt quan träng trong t tëng qu¶n lý cña Gregor theo
híng nhËn râ vµ tin tëng vµo b¶n chÊt tèt cña con ngêi víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o; thÓ
hiÖn tÝnh nh©n v¨n trong qu¶n lý. Dùa trªn quan niÖm nh©n b¶n vµ l¹c quan h¬n vÒ hµnh
vi chung cña ngêi lao ®éng, thuyÕt Y quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng cña con ngêi tù t¹o ra
®éng c¬ lµm viÖc (liªn quan ®Õn nhu cÇu); kÕt hîp lý trÝ vµ t×nh c¶m; ph¸t huy nhiÖt t×nh,
n¨ng lùc vµ trÝ s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®Þnh híng vµ tù chñ ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña tæ
chøc khi nã thèng nhÊt víi môc tiªu c¸ nh©n.
Tõ ®ã, thuyÕt Y chñ tr¬ng sö dông “biÖn ph¸p tù chñ”, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn
phï hîp ®Ó c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cã thÓ ®¹t tíi môc tiªu cña chÝnh m×nh mét c¸ch
tèt nhÊt b»ng cè g¾ng hÕt m×nh v× thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Ngêi qu¶n lý ph¶i
giao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ngêi ®¸ng tin cËy, thóc ®Èy hä lµm viÖc víi tinh thÇn tù
gi¸c, sö dông quyÒn tù chñ ngµy cµng cao víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ.
VÒ nhu cÇu (liªn quan ®Õn ®éng c¬), Gregor cho r»ng ngoµi nhu cÇu sinh lý lµ
nhu cÇu ë møc ®é thÊp nhÊt, cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÞ kû gåm 2 lo¹i: lßng tù
träng, tù tin cña con ngêi vµ nhu cÇu vÒ danh väng, ®Þa vÞ. Nhu cÇu ë møc cao nhÊt lµ
sù tù hoµn thiÖn, tæng hîp kh¶ n¨ng vµ kÕt qu¶ mµ mçi ngêi ®¹t ®îc trong cuéc sèng.
§ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông hÕt kh¶ n¨ng cña con ngêi qua nhËn thøc, trùc c¶m, häc
hái, rÌn luyÖn kü n¨ng lÜnh héi tri thøc, s¸ng t¹o; thÓ hiÖn hÕt thiªn t cña con ngêi. Tæ
chøc qu¶n lý ph¶i cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng, tËp trung vµo nh÷ng nhu cÇu cao.
Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a hai thuyÕt X vµ Y lµ ë chç thuyÕt X ®Ò cËp tíi
ph¬ng thøc qu¶n lý truyÒn thèng, tËp trung vµ chuyªn quyÒn; cßn thuyÕt Y ®Ò cao tÝnh
d©n chñ. Hai thuyÕt thÓ hiÖn hai khuynh híng tr¸i ngîc nhau vÒ qu¶n lý con ngêi, 29
tuy nhiªn kh«ng thÓ chØ cã mét sù lùa chän ®Ó ¸p dông ë mäi n¬i, mäi lóc. Khi thõa
nhËn thuyÕt Y, vÉn cã thÓ cÇn øng xö theo thuyÕt X.
c- C¸c thuyÕt v¨n ho¸ qu¶n lý - ThuyÕt Z
§Æc trng cña thêi ®¹i c«ng nghiÖp lµ m¸y mãc c¬ khÝ víi hÖ thèng liªn hoµn
ho¹t ®éng ®ång bé. Qu¶n lý mét tæ chøc kinh doanh ®îc quan niÖm nh viÖc vËn hµnh
mét cç m¸y, mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt, trong ®ã vai trß cña ngêi lao ®éng lµ nh÷ng
“b¸nh xe, ®inh èc”. Tõ ®ã, t duy duy lý vµ c¬ giíi thèng trÞ trong qu¶n lý; ngêi ta cè
g¾ng chÝnh x¸c ho¸, lîng ho¸ ho¹t ®éng qu¶n lý thµnh nh÷ng con sè, nh÷ng ph¬ng
tr×nh; qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ gi¶i c¸c bµi to¸n víi c¸c biÕn sè x¸c ®Þnh. C¸c mèi quan
hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh bÞ h¹n chÕ trong nh÷ng
biÖn ph¸p phi nh©n b¶n, quan liªu, dÉn ®Õn nhiÔu lo¹n, kÐm hiÖu qu¶. Tõ t×nh h×nh ®ã,
h×nh thµnh ph¬ng thøc qu¶n lý míi víi nh÷ng nguyªn t¾c rµng buéc tinh tÕ h¬n, nghÖ
thuËt h¬n vµ nh©n ®¹o h¬n; híng vµo viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ qu¶n lý
vµ ngêi lao ®éng; ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ cæ truyÒn vÒ t×nh th¬ng, nh©n c¸ch vµ sù hoµ
hîp trong lao ®éng. §ã lµ c¬ së cho c¸c thuyÕt qu¶n lý híng m¹nh vµo con ngêi, vµo c¸c yÕu tè v¨n ho¸.
 ThuyÕt Z vÒ qu¶n lý
Thµnh c«ng “thÇn kú” vÒ kinh tÕ cña NhËt B¶n sau §¹i chiÕn II ®· khiÕn c¸c nhµ
qu¶n lý vµ khoa häc qu¶n lý ph¬ng T©y tõ chç miÖt thÞ ®i ®Õn kinh ng¹c, sïng b¸i m«
h×nh vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®éc ®¸o ®îc gäi lµ ph¬ng thøc qu¶n lý NhËt B¶n, phong
c¸ch qu¶n lý NhËt B¶n, hoÆc nghÖ thuËt qu¶n lý NhËt B¶n…
Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý Mü (tiªu biÓu lµ T.J.Peters vµ R.H.Waterman)
kh«ng ch¹y theo xu híng rËp khu«n, mµ nghiªn cøu vËn dông vµo nh÷ng c«ng ty thµnh
®¹t cña Mü theo híng ®Ò cao vai trß nh©n tè con ngêi, trong ®ã cã nhiÒu nÐt t¬ng
®ång víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n. W.Ouchi lµ ngêi t×m ra “mÉu sè chung” qua nghiªn
cøu so s¸nh, tõ ®ã ®Ò ra thuyÕt Z (1981).
Träng t©m cña thuyÕt Z lµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, m« h×nh qu¶n lý vµ
phong c¸ch kinh doanh, dùa trªn qu¸ tr×nh ®æi míi nªn v¨n ho¸ kinh doanh gäi lµ “nÒn
v¨n ho¸ kiÓu Z”; nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c cña doanh nghiÖp. B¶n
chÊt nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z lµ mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt trÝ trong céng ®ång, b×nh ®¼ng hîp
t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc ®Ých chung. §ã lµ
sù chó träng vµ biÕt c¸ch khai th¸c nguån lùc con ngêi, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc s¸ng t¹o
vµ tinh thÇn céng ®ång cña c¸c c¸ nh©n vµ cña toµn thÓ doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã
chØ ®¹o lèi øng xö dùa trªn sù g¾n bã, lßng trung thµnh vµ tin cËy; chø kh«ng ph¶i dùa
trªn ng«i thø vµ sù gi¸m s¸t, thëng ph¹t víi c¸c gi¸ trÞ cña chñ nghÜa c¸ nh©n ph¬ng T©y. 30
NÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ nh÷ng ý niÖm trõu tîng mµ ®îc cô thÓ
ho¸ mét c¸ch sèng ®éng qua mét tËp hîp nh÷ng biÓu tîng (logo), nghi lÔ, quy t¾c… vµ
c¶ nh÷ng huyÒn tho¹i ®Ó truyÒn ®Õn ngêi lµm viÖc c¸c gi¸ trÞ vµ niÒm tin néi th©n cña
doanh nghiÖp; g¾n kÕt hä víi sè phËn cña doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã cã c¬ së lý
luËn (h¹t nh©n) lµ mét triÕt lý kinh doanh cã gi¸ trÞ ®Þnh híng cho hµnh ®éng. ViÖc
thay ®æi m« h×nh qu¶n lý cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña Mü chÝnh lµ viÖc x©y dùng mét
nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z cho m«i trêng bªn trong cña doanh nghiÖp.
§Ó ®i tíi x¸c ®Þnh néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z, t¸c gi¶ ®a ra b¶ng so s¸nh nh sau:
M« h×nh qu¶n lý ph¬ng T©y
M« h×nh qu¶n lý NhËt B¶n
1. Lµm viÖc ng¾n h¹n (thay ®æi n¬i lµm 1. Lµm viÖc suèt ®êi (®Õn lóc nghØ hu) ë viÖc, thÊt nghiÖp) mét c«ng ty
2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t nhanh
2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t chËm (cã thÓ 10-15 n¨m míi ®Ò b¹t)
3. NghÒ nghiÖp chuyªn m«n ho¸ (®µo t¹o vµ 3. NghÒ nghiÖp kh«ng chuyªn m«n ho¸
lµm mét nghÒ thµnh th¹o, Ýt ®æi nghÒ)
(cã thÓ chuyÓn sang viÖc kh¸c)
4. C¬ chÕ kiÓm tra trùc tiÕp, hiÓn nhiªn 4. C¬ chÕ kiÓm tra gi¸n tiÕp, mÆc nhiªn (qua ®Þnh lîng)
(qua ®¸nh gi¸ cña tËp thÓ)
5. QuyÕt ®Þnh qu¶n lý hoµn toµn do c¸ nh©n 5. QuyÕt ®Þnh tËp thÓ thñ trëng 6. Tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n 6. Tr¸ch nhiÖm tËp thÓ
7. QuyÒn lîi cã giíi h¹n (chñ yÕu lµ 7. QuyÒn lîi toµn côc (ngoµi l¬ng vµ
l¬ng, thëng khi ®ang lµm viÖc)
thëng cßn cã nhiÒu d¹ng phóc lîi kh¸c
vµ l¬ng hu do c«ng ty tr¶)
W.Ouchi ®Ò ra nh÷ng néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z gåm: -
Ngêi lµm viÖc g¾n bã l©u dµi víi c«ng ty. -
Ngêi lµm viÖc cã quyÒn phª b×nh vµ tá lßng trung thùc trong quan hÖ víi l·nh ®¹o c«ng ty. -
Ngêi lµm viÖc ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh chuÈn bÞ quyÕt ®Þnh qu¶n lý; khuyÕn
khÝch tÝnh tù chñ vµ ãc s¸ng t¹o. 31 -
Ngêi lµm viÖc cã tinh thÇn tËp thÓ cao dï vÉn coi träng c¸ nh©n (quyÒn lîi, nh©n c¸ch). -
C«ng ty ph¸t triÓn c¸c quan hÖ tin cËy, t×nh b¹n vµ hîp t¸c gi÷a nh÷ng ngêi
cïng lµm viÖc, híng vµo môc tiªu chung.
MÆc dï W.Ouchi cho r»ng thuyÕt Z phï hîp víi v¨n ho¸ kinh doanh ®Æc thï cña
Mü, kh«ng thÓ ®em ¸p dông ë c¸c níc kh¸c; song t tëng cèt lâi cña nã cã thÓ trë
thµnh nguyªn t¾c qu¶n lý chung cho nhiÒu níc. §ã lµ: viÖc quan t©m ®Õn con ngêi vµ
yªu cÇu mäi ngêi cïng lµm viÖc cã hiÖu qu¶ víi tinh thÇn céng ®ång lµ ch×a kho¸ t¹o
nªn n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao.
2.6- ThuyÕt qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi
C¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” cã thÓ coi lµ nh÷ng s¶n phÈm
míi nhÊt cña x· héi c«ng nghiÖp; vÉn ®îc ¸p dông cho ®Õn hiÖn nay. Tuy nhiªn, víi
cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin ®ang diÔn ra, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi (b¾t ®Çu tõ c¸c níc
ph¸t triÓn cao) ®· më ra mét x· héi “hËu c«ng nghiÖp” gäi lµ x· héi th«ng tin. Tõ ®ã b¾t
®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng thuyÕt qu¶n lý míi, trong ®ã ®Þnh h×nh râ h¬n c¶ lµ thuyÕt tæng
hîp vµ thÝch nghi cña Peter Drucker (1909, ngêi Anh) víi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu
næi tiÕng, ®Æc biÖt lµ cuèn s¸ch “Qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p”.
Thùc chÊt thuyÕt nµy lµ kÕt qu¶ cña sù tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ t
tëng tríc ®©y, vËn dông vµo bèi c¶nh míi (cã sù vît bËc vÒ kü thuËt tin häc) ®Ó h×nh
thµnh mét häc thuyÕt riªng cho x· héi th«ng tin.
Theo thuyÕt nµy, qu¶n lý bao gåm: - Qu¶n lý mét doanh nghiÖp - Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý -
Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc
a- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp:
Mét t tëng quan träng lµ qu¶n lý mét doanh nghiÖp tËp trung vµo nhiÖm vô
kinh doanh, trong ®ã kh«ng nhÊt thiÕt chØ lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn; lîi nhuËn lµ quan
träng song chñ yÕu nã lµ c¨n cø ®Ó kiÓm nghiÖm kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng kinh doanh.
Qu¶n lý kinh doanh kh«ng ph¶i lµ mét nhiÖm vô thÝch øng thô ®éng, mµ lµ hµnh
®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ thay ®æi chóng khi cÇn thiÕt.
Kh¸ch hµng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, kinh doanh tån t¹i vµ ph¸t triÓn v× kh¸ch
hµng. V× vËy qu¶n lý mét doanh nghiÖp b¾t ®Çu b»ng môc ®Ých kinh doanh: t¹o ra
kh¸ch hµng. Tõ ®ã, kinh doanh cã 2 chøc n¨ng quan träng lµ: marketing vµ c¶i tiÕn 32
(hoÆc ph¸t triÓn). Marketing t×m c¸ch th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ trêng vµ
ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp hµng hãa víi gi¸ c¶ mµ kh¸ch hµng chÊp nhËn; c¶i tiÕn lµ
t¹o ra c¸c ®iÒu kho¶n vÒ hµng hãa vµ dÞch vô ngµy cµng tèt h¬n, cã lîi nhiÒu h¬n (dÉn
tíi c¸c s¶n phÈm míi rÎ h¬n, tèt h¬n hay t¹o ra c¸c nhu cÇu míi trong x· héi). Ch¼ng
h¹n cïng mét lo¹i s¶n phÈm tñ l¹nh, t¹o ra 2 mÆt hµng: tñ l¹nh cã ®é l¹nh cao ®Ó b¸n
cho ngêi ®¸nh c¸ vµ tñ l¹nh cã ®é l¹nh thÊp ®Ó phôc vô ngêi tiªu dïng (gi÷ thøc ¨n).
b- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý:
§iÓm xuÊt ph¸t lµ quan ®iÓm coi c¸c nhµ qu¶n lý lµ nguån lùc c¬ b¶n vµ quý gi¸
nhÊt trong c¸c tæ chøc kinh doanh; x©y dùng ®éi ngò qu¶n lý rÊt tèn thêi gian vµ c«ng
søc song l¹i cã thÓ bÞ ph¸ huû bÊt cø lóc nµo. Tõ ®ã ph¶i quan t©m ®¸p øng c¸c yªu cÇu: -
Qu¶n lý theo c¸c môc tiªu vµ tù ®iÒu khiÓn: Qu¶n lý theo môc tiªu (Management
by objectives - MBO) ®ßi hái tæ chøc c«ng viÖc mét c¸ch thÝch hîp, cã ph¹m vi
qu¶n lý vµ quyÒn lùc réng nhÊt vµ nhµ qu¶n lý tù ®iÒu khiÓn ®Ó kiÓm so¸t c«ng
viÖc cña chÝnh m×nh; t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh h¬n víi tÇm nh×n réng h¬n.
Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu ®óng gãc ®é nhµ qu¶n lý, vÝ dô víi ho¹t ®éng xÎ ®¸
cã thÓ cã 3 môc tiªu: kiÕm tiÒn, næi tiÕng vµ x©y dùng mét c«ng tr×nh, nhµ qu¶n
lý ph¶i coi môc tiªu thø 3 lµ chÝnh. -
Liªn kÕt c«ng viÖc víi yªu cÇu cña cÊp cao h¬n: mét mÆt, ph¶i tõ ®iÒu mµ cÊp
trªn cÇn ®Ó ®ãng gãp vµo môc tiªu chung; g¾n lîi Ých riªng víi lîi Ých toµn côc.
MÆt kh¸c, ngêi qu¶n lý ph¶i híng cho cÊp díi ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng hµi hoµ trong c¶ doanh nghiÖp. -
T¹o ra tinh thÇn hîp lý trong tæ chøc: cã yªu cÇu cao, ®ång thêi ®éng viªn ®îc
c¸c c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý (khuyÕn khÝch, khen thëng, t¨ng l¬ng, ®Ò b¹t);
t¹o c¬ héi ph¸t huy kh¶ n¨ng cho mäi ngêi.
c- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc:
NhÊn m¹nh yÕu tè con ngêi víi t c¸ch mét tiÒm n¨ng nh sinh vËt x· héi cã ý
thøc, cã ®¹o ®øc, cã nh©n c¸ch cÇn t«n träng vµ ph¸t huy. Trong c«ng viÖc, ®Æt c¸ nh©n
ngêi c«ng nh©n trong quan hÖ víi nhãm lao ®éng; lµm viÖc ¨n ý víi nhau ®Ó cïng ®¹t
tíi môc ®Ých chung. T tëng nµy nh»m kh¾c phôc nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p Taylor
trong viÖc ph©n chia c«ng viÖc qu¸ chuyªn s©u vµ t¸ch biÖt gi÷a viÖc lËp kÕ ho¹ch víi
viÖc thùc hiÖn; khiÕn c«ng nh©n kh«ng muèn thay ®æi viÖc lµm (bÞ g¾n qu¸ chÆt víi d©y
chuyÒn ë mét vÞ trÝ). Híng cÇn thùc hiÖn (nh hµng IBM ®· ¸p dông) lµ më réng c«ng
viÖc nh»m t¹o ra c¸c c¬ héi tù ph¸t triÓn cho c«ng nh©n “b¸n lµnh nghÒ” trong ®ã cã mét
lo¹i c«ng nh©n “cÊp cao” cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o c«ng viÖc vµ kÌm cÆp lo¹i c«ng nh©n Ýt
kinh nghiÖm. Híng nµy thÝch øng víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tù ®éng ho¸, trong ®ã c«ng
nh©n kh«ng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc mÖt mái mét c¸ch m¸y mãc trªn d©y chuyÒn mµ 33
®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ tù ®éng lµ lo¹i viÖc mang tÝnh tæng hîp gièng nh viÖc lËp kÕ ho¹ch.
ThuyÕt tæng hîp vµ thÝch nghi nghiªn cøu kh¸ s©u vÒ vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh qu¶n
lý, coi qu¶n lý lu«n lµ mét qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt c¸c quyÕt ®Þnh chiÕn
lîc vµ c¸c quyÕt ®Þnh s¸ch lîc; trong ®ã c¸c quyÕt ®Þnh thùc sù khã kh¨n lµ c¸c quyÕt
®Þnh chiÕn lîc, bao hµm kh«ng chØ viÖc ph¸t hiÖn ra hoµn c¶nh vµ c¸c tiÒm lùc mµ c¶
viÖc thay ®æi vµ ¶nh hëng ®Õn chóng mét c¸ch cã lîi nhÊt. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh gåm 5 giai ®o¹n: -
X¸c ®Þnh vÊn ®Ò: bao hµm viÖc ®Æt ra c©u hái ®óng vµ t×m c©u tr¶ lêi nh»m kh¸m
ph¸ “nh©n tè quyÕt ®Þnh” (vÊn ®Ò thùc sù n»m ë ®©u, träng t©m cña vÊn ®Ò lµ g×:
c¬ cÊu tæ chøc hay lµ chi phÝ s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n hay lµ thiÕt
kÕ, kü thuËt, bu«n b¸n…). -
Ph©n tÝch vÊn ®Ò: Tõ c¸c d÷ kiÖn ®· cã, xem cßn thiÕu th«ng tin g× ®Ó ®¸nh gi¸
®îc sù m¹o hiÓm ®Õn møc nµo, ®êng lèi hµnh ®éng ®· ®Ò ra cã ®é ch¾c ch¾n
®Õn ®©u; thay v× dù ®o¸n theo linh c¶m, trùc gi¸c thiÕu c¨n cø. -
Khai th¸c c¸c gi¶i ph¸p thay thÕ: xem xÐt l¹i nh÷ng gi¶ ®Þnh ®· ®îc ®Æt ra, nghÜ
ra c¸c gi¶i ph¸p cã thÓ lùa chän vµ kiÓm tra gi¸ trÞ cña chóng. -
T×m gi¶i ph¸p tèi u: qua so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸c nhau, lùa chän mét ph¬ng ¸n tèt nhÊt. -
§a ra quyÕt ®Þnh h÷u hiÖu: biÕn gi¶i ph¸p tèi u thµnh quyÕt ®Þnh hµnh ®éng
mµ mäi ngêi ph¶i tham gia mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm.
T tëng qu¶n lý nãi trªn ®îc ph¸t triÓn thµnh t tëng qu¶n lý trong “thêi ®¹i
b·o t¸p” (b¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970) víi nh÷ng biÕn ®æi nhanh vÒ c«ng nghÖ vµ
nh÷ng thay ®æi tËn gèc vÒ c¬ cÊu kinh tÕ; dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n lùc, viÖc lµm
vµ m«i trêng kinh doanh cña thÕ giíi. §ã lµ sù xuÊt hiÖn xu híng toµn cÇu ho¸, ®ång
tiÒn xuyªn quèc gia, hÖ thèng ng©n hµng thÕ giíi m¹nh, vai trß c¸c níc c«ng nghiÖp
ho¸ míi (NICS). Trong bèi c¶nh ®ã, qu¶n lý ph¶i thay ®æi thÝch nghi víi mét lo¹t vÊn ®Ò
c¬ b¶n cÇn tËp trung gi¶i quyÕt lµ: -
Qu¶n lý thÝch nghi víi l¹m ph¸t (trong ®ã lîi nhuËn ghi nhËn ®èi víi sè tån kho
kh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn ®Ých thùc). -
Duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ søc m¹nh tµi chÝnh (c©n ®èi quan träng h¬n lç
l·i, cÇn biÕt chØ sè tèi thiÓu vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®Ó tån t¹i). -
N©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh (dùa vµo tiÕn bé cña c«ng nghÖ vµ qu¶n lý). §©y lµ nhiÖm vô chñ ®¹o. 34 -
Chó träng hiÖu qu¶ cña lao ®éng trÝ ãc (nh©n tè quyÕt ®Þnh lµ con ngêi víi kiÕn thøc vµ kü n¨ng). -
Ph©n biÖt chi phÝ duy tr× ho¹t ®éng ®èi víi lîi nhuËn (trªn thùc tÕ, lîi nhuËn chØ
lµ ¶o ¶nh cña c«ng t¸c kÕ to¸n, vµ thùc ra ®ã chØ lµ chi phÝ giao dÞch duy tr× cho ho¹t ®éng mµ th«i).
Tãm l¹i, qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p lµ chÝnh s¸ch qu¶n lý híng vÒ t¬ng
lai b»ng c¸ch ph¸t triÓn tri thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña con ngêi. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míi
mÎ víi néi dung kh¸ phøc t¹p, chóng ta cha cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ còng
cha ph¶i lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc cÊp thiÕt ®èi víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay. ------------------------- híng dÉn häc tËp Néi dung träng t©m:
Tinh thÇn chÝnh trong c¸c thuyÕt qu¶n lý ë x· héi c«ng nghiÖp, tËp trung vµo c¸c
thuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (Taylor, Fayol), trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”,
trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” (®Æc biÖt lµ c¸c thuyÕt X, Y vµ Z). C©u hái «n tËp:
1. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc? Néi dung chñ yÕu lµ g×? §Æc
®iÓm næi bËt nhÊt lµ g×?
2. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý cña Fayol lµ g×? C¸c yÕu tè (5 chøc n¨ng) cña
qu¶n lý. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña thuyÕt nµy.
3. Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi” quan t©m ®Õn yÕu tè g×? Dùa trªn t tëng g×? ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ.
4. Tinh thÇn chung trong c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i hiÖn ®¹i lµ g×? §iÓm
kh¸c biÖt gi÷a c¸c thuyÕt (®Æc biÖt gi÷a thuyÕt X vµ thuyÕt Y). ThuyÕt Z dùa trªn
nh©n tè chñ yÕu nµo? V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×? 35 Ch¬ng iii
C¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh
1- Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh
1.1- Chøc n¨ng qu¶n lý lµ tæng hîp c¸c lo¹i c«ng viÖc mµ chñ thÓ qu¶n lý
ph¶i thùc hiÖn thêng xuyªn, liªn tôc ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®éng ®¹t tíi môc tiªu ®· x¸c ®Þnh.
Chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng theo
híng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Chøc n¨ng lµ c¬
së ®Ó ®Þnh ra c¸c nhiÖm vô cÇn thùc hiÖn l©u dµi, tr¸ch nhiÖm ph¶i hoµn thµnh, quyÒn
h¹n ®îc giao; lµ c¬ së ®Ó lùa chän m« h×nh tæ chøc, thiÕt lËp bé m¸y vµ bè trÝ nguån
nh©n lùc; ®ång thêi x¸c lËp c¸c mèi quan hÖ lµm viÖc.
Chøc n¨ng cÇn ®îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n (phôc vô môc tiªu), râ rµng (kh«ng hiÓu
sai), kh«ng trïng chÐo. Néi dung chÝnh cña chøc n¨ng ®îc thÓ hiÖn c« ®äng qua tªn gäi
cña mçi tæ chøc. Tõ chøc n¨ng tæng qu¸t (c¬ b¶n), ®îc ph©n t¸ch ra nh÷ng chøc n¨ng
cô thÓ (lo¹i viÖc lín) cÇn thùc hiÖn lÇn lît hoÆc ®ång thêi ®Ó cuèi cïng hoµn tÊt chøc n¨ng c¬ b¶n.
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý kinh doanh lµ ho¹ch ®Þnh, ra c¸c quyÕt ®Þnh
qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ
kh«ng ngõng ph¸t triÓn.
1.2- §Ó x¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña qu¶n lý, cã hai c¸ch ph©n lo¹i theo tiªu chÝ kh¸c nhau:
a- Ph©n lo¹i theo néi dung qu¸ tr×nh qu¶n lý (tõng lo¹i viÖc lín cÇn qu¶n lý ®Ó
b¶o ®¶m hoµn thµnh trän vÑn c¶ qu¸ tr×nh qu¶n lý).
Henri Fayol ph©n chia qu¸ tr×nh qu¶n lý ra 5 chøc n¨ng cô thÓ: ho¹ch ®Þnh, tæ
chøc, ®iÒu khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra.
Lyther Gulick vµ Lydal Urwick nªu lªn 7 chøc n¨ng cô thÓ gäi t¾t lµ POSCORD, trong ®ã: P (Planning) : ho¹ch ®Þnh O (Organizing) : tæ chøc S (Staffing) : nh©n sù D (Directing) : chØ huy, ®iÒu khiÓn CO (Coordinating): phèi hîp 36 R (Reviewing) : kiÓm tra B (Budgeting) : tµi chÝnh, ng©n s¸ch
Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý l¹i nªu c«ng thøc POSDCIR, trong ®ã: I (Innovating) : ®æi míi R (Representation): ®èi ngo¹i
GÇn ®©y, cã ý kiÕn (cña James Stonner vµ Stephen P.Robbins) dïng kh¸i niÖm
“l·nh ®¹o” theo nghÜa ®iÒu hµnh thay cho hai chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp, nh vËy
chØ cßn 4 chøc n¨ng cô thÓ.
Hai c¸ch ph©n lo¹i theo tiªu chÝ nµy (dï sè lîng chøc n¨ng cô thÓ cã kh¸c
nhau) l©u nay ®îc coi lµ hîp lý, phï hîp víi mäi cÊp bËc qu¶n lý trong mäi tæ chøc, ®Ó
x¸c ®Þnh khèi lîng c«ng viÖc vµ nguån lùc.
b- Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh cÇn qu¶n lý, gåm: -
Qu¶n lý marketing (tiÕp thÞ theo nghÜa réng) -
Qu¶n lý chiÕn lîc kinh doanh -
Qu¶n lý kü thuËt - c«ng nghÖ (s¶n xuÊt, dÞch vô) -
Qu¶n lý cung øng vËt tù kü thuËt - Qu¶n lý tµi chÝnh -
Qu¶n lý bé m¸y vµ con ngêi
C¸ch ph©n lo¹i nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã tÇm nh×n réng ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p c¬
b¶n víi sù chuÈn bÞ theo chiÒu s©u cho sù ph¸t triÓn l©u dµi.
2- Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh
2.1- Ho¹ch ®Þnh lµ chøc n¨ng ®Çu tiªn cña qu¶n lý, lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c
chøc n¨ng cßn l¹i; trªn thùc tÕ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ sù ph¸t
triÓn v÷ng bÒn cña doanh nghiÖp.
Nãi chung, ho¹ch ®Þnh lµ sù tÝnh to¸n, dù kiÕn mäi yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸
tr×nh kinh doanh, víi tÇm nh×n l©u dµi còng nh cho tõng chu kú kinh doanh. VÒ ®¹i
thÓ, c«ng viÖc ho¹ch ®Þnh bao gåm: dù b¸o, x¸c ®Þnh môc tiªu, v¹ch chiÕn lîc (l©u dµi),
lËp kÕ ho¹ch hoÆc dù ¸n, ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.
Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh cã t¸c dông nh sau:
a) Lµ cÇu nèi cÇn thiÕt gi÷a hiÖn t¹i vµ t¬ng lai, lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¹t ®îc c¸c
kÕt qu¶ mong muèn víi môc tiªu râ rµng. Nã kh¾c phôc c¸ch lµm mß mÉm, tuú 37
tiÖn, ®èi phã thô ®éng vµ “¨n xæi” víi tÇm nh×n h¹n hÑp. §ã lµ tÝnh chiÕn lîc trong qu¶n lý.
b) Gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ chñ ®éng nhËn biÕt vµ tËn dông c¸c c¬ héi tõ m«i
trêng kinh doanh, øng phã nh¹y bÐn víi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh, c¸c biÕn cè xuÊt
hiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. §ã lµ tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong qu¶n lý.
c) Híng dÉn c¸c nhµ qu¶n lý biÕt c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu víi kÕt
qu¶ tèi u, biÕt tËp trung vµo c¸c träng ®iÓm trong tõng thêi gian; tr¸nh ph©n t¸n
c¸c nguån lùc. §ã lµ tÝnh hiÖu lùc trong qu¶n lý.
d) Ph¸t huy tÝnh tËp thÓ trong lao ®éng, liªn kÕt ®îc mäi ngêi ë mét vÞ trÝ cïng
hµnh ®éng theo mét híng chung, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong doanh
nghiÖp víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cao. §ã lµ tÝnh hiÖp ®ång trong qu¶n lý.
e) Cã c¬ së ®Ó kiÓm tra ®îc t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô víi chuÈn mùc râ
rµng, ®¸nh gi¸ ®îc ®óng thùc chÊt kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ sù ®ãng gãp cña mçi bé
phËn, mçi c¸ nh©n. §ã lµ tÝnh chuÈn mùc trong qu¶n lý.
2.2- Trong qu¶n lý, cÇn ph©n biÖt hai lo¹i (hai cÊp ®é) ho¹ch ®Þnh:
a- Ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc: x¸c ®Þnh môc tiªu vµ c¸c viÖc lín cÇn lµm trong thêi
gian dµi, víi c¸c gi¶i ph¸p lín (mang tÝnh ®Þnh híng) ®Ó ®¹t tíi môc tiªu trªn c¬ së
khai th¸c vµ sö dông tèi u c¸c nguån lùc hiÖn cã vµ cã thÓ cã.
§©y lµ nhiÖm vô mµ ngêi qu¶n lý chñ chèt ph¶i trùc tiÕp thùc hiÖn vµ quyÕt
®Þnh (víi sù trî gióp cña bé m¸y chøc n¨ng); ®îc chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o vµ xÐt duyÖt
thËn träng ®Ó cã gi¸ trÞ l©u dµi (chØ ®iÒu chØnh khi cã thay ®æi lín tõ m«i trêng).
Trong thùc tiÔn, mét doanh nghiÖp cã ý ®å ph¸t triÓn l©u bÒn cÇn x©y dùng ®îc c¸c chiÕn lîc sau:
- ChiÕn lîc æn ®Þnh: hÇu nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi gian tån t¹i doanh
nghiÖp víi m«i trêng Ýt thay ®æi vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý nhÊt ®Þnh. VÝ dô tiÕp tôc cung cÊp
lo¹i s¶n phÈm, dÞch vô “truyÒn thèng” theo ph¬ng thøc quen thuéc; tiÕp tôc duy tr× thÞ
phÇn vµ m¶ng kh¸ch hµng s½n cã… §©y lµ lo¹i chiÕn lîc mang tÝnh duy tr×, cñng cè; h¹n chÕ tham väng.
Trªn thùc tÕ, viÖc theo ®uæi chiÕn lîc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng, bëi
lÏ t©m lý th«ng thêng cña c¸c nhµ doanh nghiÖp lu«n bÞ hÊp dÉn, l«i cuèn vµo nh÷ng
c«ng viÖc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn; kh«ng muèn an phËn, tù m·n.
- ChiÕn lîc ph¸t triÓn: tÝnh ®Õn sù gia t¨ng, më réng ho¹t ®éng vÒ nhiÒu yÕu
tè: doanh thu, quy m« ho¹t ®éng, thÞ phÇn, s¶n phÈm, ph¬ng thøc dÞch vô… Víi sù
ph¸t triÓn cña thÞ trêng, nhu cÇu cña x· héi vµ tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp, chiÕn lîc 38
nµy cã thÓ thùc hiÖn ®îc víi tÇm nh×n vµ b¶n lÜnh cña nhµ qu¶n lý; ®îc dù b¸o dµi h¹n
tèt vµ chuÈn bÞ mäi nguån lùc cã thÓ huy ®éng ®îc.
- ChiÕn lîc c¾t gi¶m ®Ó tiÕt kiÖm: gi¶m bít ®Çu t vµ quy m« ho¹t ®éng cña
doanh nghiÖp trong c¸c t×nh thÕ bÊt lîi lín (khñng ho¶ng kinh tÕ - tiÒn tÖ, thiªn tai, chiÕn
tranh, sù sa sót cña doanh nghiÖp khiÕn thua lç kÐo dµi, c«ng nî lín…).
- ChiÕn lîc kÕt hîp, ®iÒu hoµ: thùc hiÖn ®ång thêi mét sè chiÕn lîc kÓ trªn ë
tõng bé phËn kh¸c nhau trong doanh nghiÖp (ph¸t triÓn l©u dµi môc tiªu nµy, gi÷ v÷ng
hoÆc h¹n chÕ môc tiªu kh¸c trong tõng thêi gian).
§©y lµ vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p, cã bµi gi¶ng riªng.
b- Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp: x¸c ®Þnh môc tiªu cã tÝnh ng¾n h¹n h¬n (cã chØ tiªu
®Þnh lîng), x©y dùng dù ¸n vµ kÕ ho¹ch, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó tæ chøc thùc hiÖn trªn
c¬ së c¸c nguån lùc cã thÓ dù tÝnh t¬ng ®èi s¸t vµ cã tÝnh kh¶ thi cao. Cã thÓ chia ra kÕ
ho¹ch trung h¹n (3-5 n¨m) vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n (1 n¨m).
Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ c¬ së trùc tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng diÔn ra
“hµng ngµy”, vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý; ®îc bé m¸y chuyªn tr¸ch vÒ
kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp tæng hîp l¹i, c©n ®èi ®Ó gi¸m ®èc xÐt duyÖt (kÕ ho¹ch chÝnh
thøc). Víi doanh nghiÖp nhá, cã thÓ lµ kÕ ho¹ch “phi chÝnh thøc” do chñ doanh nghiÖp
®ång thêi lµ gi¸m ®èc tù ph¸c ra vµ ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Cã thÓ coi ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ viÖc ®Þnh ra chiÕn thuËt ®Ó thùc hiÖn tõng
bíc chiÕn lîc, hoÆc cßn gäi lµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng. Ch¬ng tr×nh môc tiªu lµ lo¹i
kÕ ho¹ch sö dông mét lÇn (kh«ng lÆp l¹i khi môc tiªu cô thÓ ®· hoµn tÊt); qu¶n lý lo¹i kÕ
ho¹ch nµy ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p riªng gäi lµ “qu¶n lý theo môc tiªu”
(Management by objectives - MBO) hoÆc cßn gäi lµ “qu¶n lý theo dù ¸n” (Management by Projects).
C«ng viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch, dù ¸n bao gåm mét quy tr×nh víi c¸c bíc:
1) NhËn thøc, n¾m b¾t c¬ héi (®ang ®Õn vµ sÏ ®Õn) víi c¸ch nh×n toµn diÖn vµ
chÝnh x¸c vÒ thÞ trêng, kh¸ch hµng, kh¶ n¨ng, chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p…
2) X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cÇn ®¹t (®Þnh lîng) ë tõng thêi ®iÓm víi thø tù u tiªn.
3) Xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c tiÒn ®Ò ho¹ch ®Þnh, dù ®o¸n sù biÕn ®éng vµ ph¸t
triÓn cña chóng. C¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lµ c¸c dù b¸o, c¸c gi¶ thiÕt vÒ m«i
trêng kinh doanh, c¸c kÕ ho¹ch hiÖn cã vµ c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông.
Nhµ qu¶n lý cÊp cao trong doanh nghiÖp cÇn gi¶i thÝch râ vµ t¹o ®iÒu kiÖn
cho c¸c cÊp díi hiÓu râ c¸c tiÒn ®Ò ®ã ®Ó hä ®¸nh gi¸ ®óng khi lËp kÕ ho¹ch. 39
4) X©y dùng c¸c ph¬ng ¸n hµnh ®éng kh¸c nhau, qua bµn b¹c trong tËp thÓ vÒ
nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ thùc hiÖn. Ýt nhÊt nªn cã 2 ph¬ng ¸n, song kh«ng nªn
®Ò ra qu¸ nhiÒu, g¹t bá nh÷ng ph¬ng ¸n Ýt tÝnh kh¶ thi.
5) Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n; xem xÐt c¸c u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña tõng
ph¬ng ¸n (tèt nhÊt lµ lîng ho¸ ®îc c¸c yÕu tè so s¸nh).
6) X¸c ®Þnh mét ph¬ng ¸n tèi u ®îc lùa chän qua so s¸nh. Còng cã trêng
hîp cÇn thùc hiÖn ®ång thêi 2,3 ph¬ng ¸n thÝch hîp víi tõng ®iÒu kiÖn.
Ph¬ng ¸n tèi u kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i hoµn h¶o, mµ lµ ph¬ng ¸n Ýt nhîc
®iÓm lín vµ kh¶ thi h¬n c¶; ®îc lùa chän dùa vµo: kinh nghiÖm, ph¬ng
ph¸p thùc nghiÖm (thÝ ®iÓm), ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ph©n tÝch.
7) LËp c¸c kÕ ho¹ch phô (bæ sung) ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch chÝnh (vÝ
dô ngoµi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt s¶n phÈm chÝnh, cÇn cã kÕ ho¹ch vÒ phô tïng dù
phßng, vÒ b¶o dìng, vÒ huÊn luyÖn, vÒ b¶o hµnh, vÒ qu¶ng c¸o…).
8) LËp ng©n quü vµ c¸c chi phÝ thùc hiÖn, lîng ho¸ c¸c th«ng sè: tæng thu, chi
phÝ, lîi nhuËn… §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ chÊt lîng cña kÕ ho¹ch. NhËn thøc
Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng c¬ héi ¸n X¸c ®Þnh c¸c môc Chän ph¬ng ¸n tiªu tèi u Xem xÐt c¸c tiÒn ®Ò LËp kÕ ho¹ch phô trî X©y dùng c¸c ph¬ng LËp ng©n quü vµ ¸n dù kiÕn c¸c chi phÝ S¬ ®å 2
C¸c bíc cña quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch
2.3- Qu¶n lý theo môc tiªu (MBO) lµ c¸ch qu¶n lý th«ng qua viÖc c¸c cÊp qu¶n
lý vµ c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp tù m×nh x¸c ®Þnh môc tiªu; sau ®ã tù tæ chøc
thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. 40
Ph¬ng ph¸p MBO cung cÊp c¬ së quan träng cho viÖc ho¹ch ®Þnh cña doanh
nghiÖp; kÝch thÝch tÝnh chñ ®éng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mäi ngêi, mäi bé phËn
tham gia qu¶n lý; t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã c¬ héi ph¸t triÓn n¨ng lùc víi tÝnh s¸ng
t¹o vµ n¨ng ®éng; gióp nhµ qu¶n lý nhËn thÊy dÔ h¬n vµ râ h¬n c¸c thiÕu sãt trong c«ng
t¸c qu¶n lý ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶.
Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p MBO ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµo viÖc bµn b¹c, trao ®æi
ý kiÕn khi x¸c ®Þnh môc tiªu cho tõng bé phËn; mét sè trêng hîp môc tiªu ®Ò ra kh«ng
kh¶ thi do thiÕu sù híng dÉn cô thÓ tõ cÊp qu¶n lý cao nhÊt; dÔ cã khuynh híng tËp
trung vµo c¸c vÊn ®Ò tríc m¾t, ng¾n h¹n vµ t¹i chç.
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp ®îc nhËn c¸c hîp
®ång cã thêi h¹n víi môc tiªu trän gãi, hoÆc lín h¬n lµ c¸c dù ¸n nh»m ®¸p øng mét nhu
cÇu cã sù rµng buéc vÒ kú h¹n vµ vÒ nguån lùc. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu tõ díi lªn vµ do
tõng cÊp, tõng ngêi tù tæ chøc thùc hiÖn ®ßi hái ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i qu¸n
xuyÕn chung rÊt s©u s¸t vµ cã híng dÉn, kiÓm tra cô thÓ ®Ó g¾n kÕt víi nhau trong kÕ
ho¹ch vµ chiÕn lîc chung cña doanh nghiÖp (trong ph¹m vi bµi gi¶ng nµy kh«ng cã
®iÒu kiÖn ®Ò cËp s©u vµo ph¬ng ph¸p nµy).
3- chøc n¨ng tæ chøc
3.1- Qu¶n lý vÒ tæ chøc lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n quan träng nhÊt cña qu¶n lý nãi
chung vµ cña qu¶n lý kinh doanh nãi riªng, bëi lÏ qu¶n lý chñ yÕu vµ tríc hÕt lµ qu¶n
lý con ngêi - yÕu tè quyÕt ®Þnh - th«ng qua ®ã t¸c ®éng vµo ®èi tîng vËt chÊt; xÐt ®Õn
cïng qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi (trong tæ chøc).
Tæ chøc ®îc hiÓu vµ ®Ò cËp víi hai ph¹m vi réng, hÑp kh¸c nhau. Theo nghÜa
réng nhÊt, c«ng viÖc tæ chøc lµ liªn kÕt nhiÒu ngêi l¹i ®Ó cïng nhau thùc hiÖn c¸c
ho¹t ®éng cã sù ph©n c«ng, nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Thùc thÓ ®îc x©y dùng ®Ó
lµm viÖc ®ã gäi lµ mét tæ chøc; doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, vµ mçi bé phËn
cÊu thµnh lµ mét tæ chøc nhá trong hÖ thèng tæ chøc. Víi nghÜa nµy, c«ng viÖc tæ chøc
gÇn nh ®ång nghÜa víi c«ng viÖc qu¶n lý; bao gåm c¸c yÕu tè: môc tiªu ho¹t ®éng, c¸c
nguån lùc vËt chÊt, tæ chøc guång m¸y ho¹t ®éng, bé m¸y ®iÒu khiÓn vµ ®éi ngò nh©n
lùc. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c yÕu tè: ph¬ng ph¸p qu¶n lý, thêi gian hoµn thµnh
c«ng viÖc, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng; nÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp.
Theo nghÜa hÑp, tæ chøc lµ sù thiÕt lËp vµ vËn hµnh hÖ thèng bé m¸y (hoÆc
tõng bé phËn riªng lÎ) ®Ó ®iÒu khiÓn, phèi hîp mäi ho¹t ®éng trong mäi tæ chøc. Víi
ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ tæ chøc qu¶n lý víi nghÜa x©y dùng c¬ cÊu vµ x¸c lËp c¬
chÕ vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý - ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp; dùa trªn vai trß vµ
chøc n¨ng ®îc thÓ chÕ ho¸; trong ®ã c¸c thµnh viªn thùc hiÖn tõng phÇn viÖc ®îc ph©n 41
c«ng víi sù liªn kÕt h÷u c¬ b»ng c¸c quan hÖ vÒ tæ chøc, nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n
lý doanh nghiÖp. Nh vËy, c¸c yÕu tè cña tæ chøc qu¶n lý gåm vai trß vµ chøc n¨ng, c¬
cÊu bé m¸y, c¸c mèi quan hÖ tæ chøc vµ ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý. Nãi gän
h¬n, qu¶n lý tæ chøc gåm hai bé phËn chÝnh: qu¶n lý tæ chøc - bé m¸y vµ qu¶n lý nh©n sù.
Víi néi hµm phong phó nh vËy, c¸c néi dung cô thÓ cña chøc n¨ng tæ chøc cã
mÆt ë c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. Riªng vÒ tæ chøc qu¶n lý, do tÇm quan träng ®Æc biÖt
cña nã, cÇn cã hai bµi gi¶ng chuyªn s©u, mét bµi vÒ tæ chøc - qu¶n lý vµ mét bµi vÒ qu¶n
lý nh©n sù. Trong bµi gi¶ng nµy chØ ®Ò cËp nh÷ng néi dung chung nhÊt.
3.2- Néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng qu¶n lý tæ chøc trong doanh nghiÖp gåm:
a- X¸c ®Þnh chøc n¨ng cô thÓ cÇn thùc hiÖn: xuÊt ph¸t tõ môc tiªu cña doanh
nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cÇn qu¶n lý: kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, vËt t,
marketing, c«ng nghÖ, tæ chøc, nh©n sù…
b- Lùa chän c¬ cÊu bé m¸y qu¶n lý tèi u: c¬ cÊu ®ã ph¶i hîp lý (gåm s¬ cÊp, sè
kh©u cÇn thiÕt) vµ cã tÝnh hÖ thèng (liªn kÕt víi nhau theo quan hÖ däc vµ ngang)
t¹o thµnh mét tæng thÓ ho¹t ®éng nhÞp nhµng, g¾n bã, cã hiÖu lùc; cho phÐp sö
dông tèt c¸c nguån lùc phôc vô kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n
lý bao gåm c¬ cÊu chÝnh thøc (bé khung “cøng”) vµ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc
(h×nh thøc tæ chøc “mÒm”).
c- Ph©n chia quyÒn lùc: tõ chøc n¨ng ph¶i thùc hiÖn, x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n cÇn cã
(võa ®ñ), tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch, chÕ ®é lµm viÖc, lÒ lèi lµm viÖc (thÓ hiÖn c¸c mèi quan hÖ tæ chøc).
d- Bè trÝ nguån nh©n lùc: tuyÓn mé, tuyÓn chän, ph©n c«ng (®Þnh chøc danh), huÊn
luyÖn - ®µo t¹o, ®¸nh gi¸, ®·i ngé, gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng.
Qu¸ tr×nh qu¶n lý tæ chøc ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau: -
Phôc vô ®óng vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng mµ môc tiªu ®ßi hái, bao gåm c¸c
ho¹t ®éng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý. Kh«ng cã c¸c tæ chøc thõa, trïng lÆp hoÆc thiÕu. -
Gióp cho viÖc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, kiÓm so¸t ®îc mäi ho¹t ®éng víi
c¸c kªnh th«ng tin nhiÒu chiÒu ®¸ng tin cËy. -
T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bé phËn vµ mäi thµnh viªn trong tæ chøc n¾m ch¾c nhiÖm
vô ph¶i hoµn thµnh, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o víi tr¸ch nhiÖm cao. 42 -
C¬ b¶n æn ®Þnh (Ýt x¸o trén) song cã ®é uyÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh ®Ó dÔ dµng thÝch
nghi víi ®iÒu kiÖn míi khi m«i trêng biÕn ®æi. -
§Æc biÖt chó träng x¸c lËp vµ xö lý tèt c¸c mèi quan hÖ gi÷a tæ chøc víi con
ngêi, gi÷a c¸c ®¬n vÞ tæ chøc, gi÷a c¸c con ngêi trong tËp thÓ lao ®éng.
3.3- Khi thiÕt lËp vµ vËn hµnh tæ chøc, ph¶i dùa trªn c¬ së khoa häc vµ vËn dông
linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt (®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt dïng ngêi). CÇn tu©n thñ c¸c
nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc bao gåm:
a- Tr×nh tù logic cña tæ chøc lµ: tõ môc tiªu mµ ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô; tõ
chøc n¨ng nhiÖm vô mµ thiÕt lËp bé m¸y phï hîp; vµ tõ bé m¸y mµ bè trÝ sö
dông con ngêi ®¸p øng yªu cÇu.
b- Néi dung chøc n¨ng cÇn ®îc ph©n chia thµnh c¸c phÇn viÖc râ rµng vµ ph©n
c«ng hîp lý víi tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch. Sù ph©n c«ng bao gåm theo chiÒu ngang
(chuyªn m«n ho¸) vµ theo chiÒu däc (ph©n cÊp theo nguyªn t¾c bËc thang).
c- NhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm ph¶i t¬ng xøng víi quyÒn h¹n. X¸c ®Þnh râ c¸c lo¹i
tr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm tËp thÓ, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ
tr¸ch nhiÖm cuèi cïng (theo kÕt qu¶ cuèi cïng mµ môc tiªu chung ®· ®Ò ra). QuyÒn h¹n ph¶i võa ®ñ.
d- X¸c lËp vµ xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ chøc n¨ng (®óng tuyÕn, æn ®Þnh
thêng xuyªn hay t¹m thêi, ranh giíi tr¸ch nhiÖm, chÕ ®é vµ lÒ lèi lµm viÖc).
e- B¶o ®¶m cung cÊp th«ng tin qua l¹i ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, trung thùc vµ tin cËy. HÖ
thèng th«ng tin ph¶i cã nhiÒu chiÒu vµ lu«n th«ng suèt, nhanh nh¹y, chÝnh x¸c.
f- Cã sù kiÓm tra kÞp thêi ë mäi kh©u ®Ó kiÓm chøng viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô; qua
®ã xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, thóc ®Èy tiÕn ®é vµ ®óc kÕt kinh nghiÖm.
g- T¹o sù hîp t¸c g¾n bã gi÷a c¸c kh©u, c¸c cÊp, c¸c thµnh viªn trong tæ chøc,
híng vµo môc tiªu chung (thùc hiÖn qua hai lo¹i quan hÖ tæ chøc: chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc).
h- TuyÓn chän chÆt chÏ vµ bè trÝ sö dông ®óng c¸n bé, nh©n viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho
mäi ngêi ph¸t huy cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh¶ n¨ng së trêng, tÝnh n¨ng
®éng s¸ng t¹o; kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc. Cã tÇm nh×n xa
trong viÖc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ ®èi víi ngêi
lao ®éng, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt.
Nguyªn t¾c cao nhÊt trong tæ chøc doanh nghiÖp lµ: tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm
(trong khu«n khæ thÓ chÕ), cã hiÖu lùc qu¶n lý cao ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. 43
3.4- Khi thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh hëng trùc
tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu, chñ yÕu lµ: -
Môc tiªu vµ chiÕn lîc cña doanh nghiÖp (tæ chøc ph¶i ®¸p øng). -
Quy m« vµ møc ®é phøc t¹p cña tæ chøc (liªn quan ®Õn c¸c mèi quan hÖ réng hay
hÑp, møc ®é chuyªn m«n ho¸). -
Kü thuËt, c«ng nghÖ mµ doanh nghiÖp øng dông (kÓ c¶ c«ng nghÖ qu¶n lý). -
M«i trêng víi møc ®é diÔn biÕn (m«i trêng kinh doanh æn ®Þnh th× c¬ cÊu tæ chøc
æn ®Þnh; m«i trêng cã nhiÒu biÕn ®éng th× c¬ cÊu tæ chøc ph¶i cã tÝnh mÒm dÎo. -
TriÕt lý, t tëng qu¶n lý cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (xu híng qu¶n lý tËp trung
hoÆc xu híng qu¶n lý d©n chñ). -
Tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý (tr×nh ®é cao th× a m« h×nh qu¶n lý më, cã ph©n cÊp m¹nh). -
§Þa bµn ho¹t ®éng (ph¹m vi ®Þa bµn thay ®æi th× ®ßi hái c¬ cÊu tæ chøc ph¶i thay
®æi phï hîp, bè trÝ l¹i lao ®éng).
Cã nhiÒu lo¹i h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý, tiÓu biÓu lµ:
a- C¬ cÊu trùc tuyÕn Ngêi qu¶n lý chung Ngêi ®iÒu Tæ chøc Ngêi ®iÒu hµnh hµnh tuyÕn 1 thµnh viªn tuyÕn 2 §¬n §¬n §¬n §¬n vÞ trùc tiÕp vÞ vÞ vÞ s¶n xuÊt - dÞch vô … … … 1 2 3 S¬ ®å 3 C¬ cÊu trùc tuyÕn 44
§Æc ®iÓm cña c¬ cÊu trùc tuyÕn lµ: -
Mçi cÊp qu¶n lý bªn díi chØ cã mét thñ trëng cÊp trªn trùc tiÕp. -
Mèi quan hÖ chØ ®¹o theo chiÒu däc (cßn quan hÖ ngang lµ quan hÖ phèi hîp - cïng phôc tïng). -
Thñ trëng mçi cÊp tù m×nh ®iÒu hµnh, kh«ng cã c¸c c¬ quan chøc n¨ng gióp viÖc (cã thÓ cã trî lý). -
Th«ng tin qu¶n lý chØ truyÒn dÉn theo chiÒu däc trªn - díi, trùc tiÕp qua tõng cÊp (kh«ng vît cÊp).
Lo¹i h×nh c¬ cÊu nµy cã u ®iÓm lµ tu©n thñ chÕ ®é thñ trëng, t¹o ra sù thèng
nhÊt tËp trung trong ®iÒu hµnh; chÕ ®é tr¸ch nhiÖm râ rµng; th«ng tin nhanh nh¹y; tû lÖ
gi¸n tiÕp thÊp. Chñ yÕu ®îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã quy m« nhá, s¶n phÈm ®¬n
gi¶n, tÝnh chÊt s¶n xuÊt liªn tôc; hoÆc ¸p dông ë cÊp thÊp.
C¬ cÊu nµy ®ßi hái ngêi qu¶n lý cã tr×nh ®é toµn diÖn, tÝnh quyÕt ®o¸n cao. CÇn
chuyÓn giao mét phÇn quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cho cÊp díi chñ ®éng s¸ng t¹o. Víi tÝnh
chÊt kinh doanh phøc t¹p h¬n, cÇn cã mét sè phã gi¸m ®èc vµ trî lý tõng mÆt.
b- C¬ cÊu chøc n¨ng:
Nguyªn lý cña c¬ cÊu nµy lµ mçi cÊp díi ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o vÒ tõng mÆt
qu¶n lý cña nhiÒu cÊp trªn trùc tiÕp (nh c¸c phßng, ban chøc n¨ng) song l¹i lµ nh÷ng c¬
quan chØ ®¹o kh«ng toµn diÖn.
Víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh t¬ng ®èi phøc t¹p (doanh nghiÖp võa), c¬ cÊu
nµy cã hiÖu qu¶ h¬n c¬ cÊu trùc tuyÕn. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp ®îc sù gióp søc bëi
c¸c phô t¸ lµ chuyªn gia giái tõng mÆt qu¶n lý, kh«ng ph¶i tù m×nh qu¸n xuyÕn s©u, chØ
bao qu¸t chung. Tuy nhiªn, cã nhîc ®iÓm lµ quyÒn lùc bÞ ph©n t¸n, chÕ ®é thñ trëng
thiÕu triÖt ®Ó, sù phèi hîp c¸c mÆt qu¶n lý víi nhau cã khã kh¨n (nhÊt lµ khi cã nhiÒu
®Çu mèi), gi¸m ®èc dÔ quan liªu, cã thÓ dÉn ®Õn xu híng côc bé, b¶n vÞ. Do ®ã, thêng
Ýt sö dông thuÇn tuý kiÓu c¬ cÊu nµy. 45 Ngêi qu¶n lý chung Ngêi qu¶n lý chøc Ngêi qu¶n lý Ngêi qu¶n lý n¨ng A chøc n¨ng B chøc n¨ng C §¬n §¬n §¬n vÞ vÞ vÞ … … … ... … … 1 2 3 S¬ ®å 4 C¬ cÊu chøc n¨ng
c- C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn vµ chøc n¨ng:
Ngêi qu¶n lý ë mçi cÊp (gi÷a hä cã quan hÖ chØ ®¹o trùc tuyÕn) ®îc sù gióp viÖc
cña c¸c phßng, ban chøc n¨ng vÒ tõng lÜnh vùc qu¶n lý ®Ó chuÈn bÞ ra quyÕt ®Þnh, híng dÉn
vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. C¸c phßng, ban kh«ng cã quyÒn ra lÖnh trùc tiÕp cho
cÊp díi. C¬ cÊu nµy t¹o mét khung hµnh chÝnh v÷ng ch¾c ®Ó qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu
lùc vµ cã hiÖu qu¶, do thñ trëng ®îc chuÈn bÞ kü cho c¸c quyÕt ®Þnh, cÊp díi ®îc híng
dÉn cô thÓ song quyÒn lùc vÉn tËp trung. Nhîc ®iÓm lµ thñ trëng ph¶i dµnh thêi gian lµm
viÖc víi nhiÒu ®Çu mèi vµ ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a bé phËn trùc tuyÕn vµ bé phËn
chøc n¨ng; bé m¸y cång kÒnh, c¸ch bøc. Ngêi qu¶n lý chung Ngêi ®iÒu Phßng chøc Phßng chøc Phßng chøc Ngêi ®iÒu hµnh tuyÕn 1 n¨ng A n¨ng B n¨ng C hµnh tuyÕn 2 §¬n vÞ §¬n vÞ §¬n vÞ ……. ……. ……. 1 2 3 S¬ ®å 5
C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn - chøc n¨ng 46
T¬ng tù c¬ cÊu nµy lµ kiÓu c¬ cÊu trùc tuyÕn - tham mu, thùc chÊt lµ c¬ cÊu
trùc tuyÕn më réng. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp vÉn chØ ®¹o theo tuyÕn, song ®îc mét
nhãm chuyªn gia tham mu vÒ tõng lÜnh vùc thay cho c¸c phßng, ban chøc n¨ng trong
c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng. Tham mu lµ cè vÊn, t vÊn (vÒ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh
h×nh vµ vÒ c¸c ph¬ng ¸n xö lý), kh«ng híng dÉn vµ kiÓm tra cÊp díi. ¦u ®iÓm lµ
®¶m b¶o chÕ ®é thñ trëng song vÉn sö dông ®îc trÝ tuÖ cña chuyªn gia ®Ó cã quyÕt
®Þnh ®óng ®¾n. C¬ cÊu nµy kh«ng thÝch hîp cho c¸c c«ng ty lín (®ßi hái ph©n c«ng
chuyªn m«n ho¸ cao trong lao ®éng qu¶n lý). S¬ víi c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng, c¬
cÊu nµy cã bé m¸y tinh gän h¬n.
d- C¬ cÊu theo s¶n phÈm, kh¸ch hµng, thÞ trêng:
Thêng ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c tæ hîp c«ng ty cã s¶n phÈm ®a d¹ng vµ thÞ
trêng réng trªn nhiÒu ®Þa bµn kh¸c nhau; nh»m thÝch øng víi c¸c c¬ héi vµ nguy c¬
c¹nh tranh ë tÇm réng lín.
¦u ®iÓm lµ: thÝch øng linh ho¹t víi thÞ trêng (ë xa trung t©m qu¶n lý); t¹o sù
liªn kÕt theo chiÒu s©u (qua chuyªn m«n ho¸ trong hÖ thèng qu¶n lý); tËp trung vµo
nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô, kh¸ch hµng, thÞ trêng ®Æc biÖt; t¹o sù c¹nh tranh gi÷a c¸c
®¬n vÞ thµnh viªn cña tæ hîp c«ng ty.
Nhîc ®iÓm lµ: cã xu híng qu¸ mÒm dÎo trong qu¸ tr×nh qu¶n lý; cã thÓ trïng
lÆp gi÷a c¸c chi nh¸nh trong khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t¬ng tù; cã thÓ x¶y ra tranh chÊp
trong viÖc chia sÎ c¸c nguån lùc trong c¸c dù ¸n chung (khi cÇn u tiªn ®Ó ®èi phã víi
th¸ch thøc chung); kh«ng t¹o ®îc c¬ së chung cho viÖc ®µo t¹o nh©n lùc cã tr×nh ®é cao… Tæng gi¸m ®èc Phã TG§ Phã TG§ Phã TG§ s¶n Phã TG§ tµi nghiªn cøu marketing xuÊt chÝnh ph¸t triÓn Gi¸m ®èc nhãm s¶n Gi¸m ®èc nhãm s¶n Gi¸m ®èc nhãm s¶n phÈm A phÈm B phÈm C S¬ ®å 6
C¬ cÊu tæ chøc theo s¶n phÈm 47 Tæng gi¸m ®èc Phã TG§ Phã TG§ Phã TG§ s¶n Phã TG§ tµi nguån marketing xuÊt chÝnh nh©n lùc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Ch©u Phi vµ B¾c Mü ViÔn §«ng Trung §«ng S¬ ®å 7
C¬ cÊu tæ chøc theo thÞ trêng
®- C¬ cÊu theo ma trËn (theo bµn cê):
Ngoµi c¸c cÊp theo trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ngêi qu¶n lý
cao nhÊt cßn ®îc sù trî gióp cña nh÷ng ngêi qu¶n lý ®Ò ¸n (hay s¶n phÈm). Ngêi
qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bè c¸c nguån lùc cho c¸c ®Ò ¸n, c¸c ch¬ng tr×nh theo chiÕn
lîc chung vµ c¸c môc tiªu kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Mçi bé phËn trong c¸c cÊp
trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn mét ®Ò ¸n (mét s¶n
phÈm) trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. Sau khi hoµn thµnh, c¸c bé phËn ®ã l¹i trë vÒ vai trß, chøc n¨ng cò.
Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp Ngêi Ngêi C¬ quan C¬ quan ®iÒu hµnh ®iÒu hµnh chøc n¨ng A chøc n¨ng B Qu¶n Môc lý ®Ò tiªu 1 ¸n 1 Qu¶n Môc lý ®Ò tiªu 2 ¸n 1 S¬ ®å 8 C¬ cÊu theo ma trËn 48
¦u ®iÓm lµ: cã tÝnh n¨ng ®éng, dÔ dµng bè trÝ l¹i nh©n lùc tõ ®Ò ¸n nµy sang ®Ò ¸n kh¸c,
sö dông ngêi cã hiÖu qu¶ h¬n; h×nh thµnh vµ gi¶i thÓ c¬ cÊu nhanh; cho phÐp thùc hiÖn
cïng mét lóc nhiÒu dù ¸n, nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô.
Nhîc ®iÓm lµ: dÔ x¶y ra tranh chÊp, víng m¾c gi÷a c¸c ngêi phô tr¸ch víi
nh©n viªn thõa hµnh, ®ßi hái cã nh÷ng quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ, thÓ thøc, quy t¾c thËt râ rµng, chÆt chÏ.
C¬ cÊu nµy thêng ®îc ¸p dông trong c¸c c«ng ty lín, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trêng ®¹i häc.
e- C¬ cÊu hçn hîp:
Phèi hîp ®a d¹ng c¸c kiÓu c¬ cÊu kÓ trªn; ¸p dông khi quy m«, tÝnh ®a ngµnh, ®a
h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp t¨ng cao. Nã cã thÓ tËp hîp c¸c c«ng ty theo chiÒu
däc hoÆc chiÒu ngang; tõng ®¬n vÞ thµnh viªn hoµn toµn ®éc lËp nhng gãp chung c¸c
nguån lùc ®Ó thùc hiÖn môc tiªu lín.
Nhîc ®iÓm lµ: khi quy m« hîp nhÊt cµng lín th× c¸c nguån lùc cµng bÞ dµn
máng, dÉn ®Õn t¨ng chi phÝ qu¶n lý. Nã ®ßi hái nhµ qu¶n lý cao nhÊt ph¶i cã tr×nh ®é
chuyªn m«n vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc ®óng (cã thÓ h¹n chÕ nhîc
®iÓm nµy b»ng c¸ch ph©n quyÒn m¹nh h¬n cho cÊp díi). Héi ®ång qu¶n trÞ Ban KiÓm so¸t Tæng Gi¸m ®èc Ban tham mu Tæng c«ng ty Phã TG§ Phã TG§ Phã TG§ Phã TG§ tµi chÝnh s¶n xuÊt xuÊt nhËp khÈu tæ chøc, hµnh chÝnh G§ Cty G§ Cty G§ Cty G§ Cty G§ ng©n G§ Cty kinh liªn doanh s¶n xuÊt th¬ng m¹i dÞch vô hµng TMCP doanh nhµ S¬ ®å 9
C¬ cÊu tæ chøc hçn hîp 49
3.5- Sù ph©n chia quyÒn lùc
a- Lùa chän ®îc c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý phï hîp lµ c¨n cø quan träng cho viÖc
ph©n chia quyÒn lùc trong qu¶n lý doanh nghiÖp. QuyÒn lùc lµ c«ng cô quyÕt ®Þnh ®Ó
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý. Ph©n chia quyÒn lùc kh«ng ®óng ®¾n sÏ lµm yÕu hiÖu
lùc qu¶n lý, thËm chÝ g©y rèi lo¹n trong tæ chøc.
QuyÒn lùc trong mét tæ chøc lµ møc ®é ®éc lËp trong ho¹t ®éng qu¶n lý dµnh
cho mçi chøc vô ®Ó cã thÓ ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ b¶o ®¶m hiÖu lùc cña quyÕt ®Þnh.
Mçi cÊp qu¶n lý ®Òu ®îc giao mét phÇn quyÒn lùc gäi lµ quyÒn h¹n (quyÒn lùc cã giíi
h¹n) t¬ng xøng víi chøc n¨ng, nhiÖm vô ®Ó ®¶m b¶o hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm.
PhÇn quyÒn lùc ®îc ph©n chia ph¶i ®¶m b¶o võa ®ñ cho ngêi sö dông. NÕu
thiÕu, sÏ kh«ng hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô vµ do ®ã kh«ng thÓ quy tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ
vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn, hiÖu lùc qu¶n lý bÞ h¹n chÕ, thËm chÝ mÊt hiÖu lùc. NÕu giao qu¸
nhiÒu quyÒn lùc sÏ t¹o c¬ héi cho sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn; lÊn vµo quyÒn h¹n cña
ngêi kh¸c vµ lµm thui chét tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp díi.
Sù ph©n chia quyÒn lùc thêng ®îc thùc hiÖn theo hai híng: tËp trung quyÒn
lùc vµ ph©n quyÒn. TËp trung quyÒn lùc lµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn n¾m toµn bé quyÒn
lùc (hoÆc c¸c quyÒn quan träng) ®Ó cÊp díi thõa hµnh mét c¸ch hoµn toµn thô ®éng.
¦u thÕ cña tËp trung quyÒn lùc lµ t¹o ®îc sù thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng b»ng mét
kû c¬ng cøng r¾n; qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã thÓ diÔn ra nhanh gän. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái
n¨ng lùc qu¶n lý võa bao qu¸t võa s©u cña cÊp trªn, rÊt dÔ ph¹m sai lÇm khi c«ng viÖc
phøc t¹p vµ kh«ng khai th¸c ®îc trÝ tuÖ, tÝnh s¸ng t¹o, sù høng thó cña cÊp díi.
Ph©n quyÒn lµ xu híng ph©n t¸n c¸c quyÒn ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý, lµ c¬ së cho
viÖc x¸c ®Þnh vµ giao quyÒn h¹n cho mçi cÊp. Thêng kh«ng thÓ cã sù ph©n quyÒn tuyÖt
®èi, mµ ph¶i cã møc ®é tèi u. Ph©n quyÒn lµ viÖc t¹o cho mçi ngêi cã quyÒn hµnh
nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®îc giao.
Møc ®é ph©n quyÒn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau: -
Quy m« cña tæ chøc cµng lín th× møc ®é ph©n quyÒn cµng cÇn t¨ng ®Ó cÊp trªn
chØ n¾m nh÷ng vÊn ®Ò lín quan träng nhÊt, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý c¸c viÖc cô
thÓ. Ph©n quyÒn m¹nh cho cÊp díi sÏ gióp cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh nhanh
nh¹y h¬n, s¸t thùc tÕ h¬n vµ chØ ®¹o thùc hiÖn cã hiÖu lùc h¬n. -
TÇm quan träng cña nhiÖm vô vµ quyÕt ®Þnh qu¶n lý cµng xuèng cÊp díi cµng
gi¶m, do ®ã cÇn giao quyÒn quyÕt ®Þnh cho cÊp díi; ngîc l¹i cÊp trªn cÇn n¾m
quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c nhiÖm vô quan träng h¬n, phøc t¹p h¬n, cã tÇm xa h¬n. 50
N¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý cÊp díi cµng cao th× cµng cã ®iÒu kiÖn ph©n
quyÒn m¹nh h¬n víi ®é tin cËy cao h¬n.
ViÖc giao phã quyÒn h¹n cã thÓ thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n (uû quyÒn chÝnh thøc),
hay truyÒn miÖng trùc tiÕp (uû quyÒn mÆc nhiªn) theo cÊp bËc ®Ó xö lý c¸c t×nh huèng
liªn quan ®Õn chøc n¨ng nhiÖm vô. Khi giao quyÒn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau:
a- Giao quyÒn theo môc tiªu: trang bÞ cho ngêi thùc hiÖn mét c«ng cô quyÒn lùc
®ñ ®Ó hä cã thÓ chñ ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m ®¹t ®îc môc tiªu (kÕt qu¶ cuèi cïng).
b- Giao quyÒn theo chøc n¨ng: c¸c quyÒn lùc ®îc giao ph¶i øng víi chøc n¨ng
mµ tõng cÊp cÇn thùc hiÖn. Giao quyÒn ngoµi chøc n¨ng sÏ g©y ra sù lÉn lén,
“lÊn s©n” cña bé phËn kh¸c.
c- Ph©n quyÒn theo cÊp bËc (nguyªn t¾c bËc thang): mçi cÊp qu¶n lý cÇn cã quyÒn
h¹n víi møc ®é kh¸c nhau øng víi tÇm tr¸ch nhiÖm, liªn quan ®Õn chuçi c¸c
quan hÖ theo trùc tuyÕn cã thø bËc trong hÖ thèng qu¶n lý.
d- §¶m b¶o sù thèng nhÊt trong mÖnh lÖnh: c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp díi (theo
quyÒn h¹n ®îc giao) chØ lµ cô thÓ ho¸ c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn ®èi víi mçi
nhiÖm vô, hoÆc nÕu lµ s¸ng kiÕn riªng th× còng ®Ó nh»m phôc vô viÖc thùc hiÖn
quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn; kh«ng ®îc tr¸i ngîc.
e- Giao quyÒn ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm: kh«ng uû quyÒn cho cÊp díi
qu¸ møc ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm; mÆt kh¸c cÊp díi khi ®îc giao quyÒn ph¶i
sö dông ®óng quyÒn ®ã ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶
c«ng viÖc. QuyÒn h¹n ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm.
3.6- Qu¶n lý nh©n sù lµ mét bé phËn rÊt quan träng trong chøc n¨ng qu¶n lý tæ
chøc. §ã lµ toµn bé c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn con ngêi trong mét tæ chøc. Tõ kho¶ng
10 n¨m gÇn ®©y, ngêi ta sö dông kh¸i niÖm “qu¶n lý tµi nguyªn nh©n lùc” (Human
resource management) víi ý nghÜa mang tÇm chiÕn lîc, coi nh©n lùc lµ mét lo¹i tµi
nguyªn quý gi¸ cÇn khai th¸c vµ ph¸t triÓn. Tµi nguyªn nh©n lùc bao gåm mäi c¸ nh©n
tham gia ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë c¸c vÞ trÝ lµm viÖc kh¸c nhau: qu¶n lý - ®iÒu
hµnh, chuyªn gia, nh©n viªn t¸c nghiÖp, lao ®éng s¶n xuÊt - dÞch vô.
a- Qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c viÖc: x¸c ®Þnh cung - cÇu, tuyÓn mé vµ tuyÓn chän,
bè trÝ sö dông, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, ®·i ngé vµ xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng. Môc
tiªu cña qu¶n lý nh©n sù lµ cung cÊp cho c¸c kh©u ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp mét lùc
lîng lao ®éng (trÝ ãc vµ ch©n tay) víi chÊt lîng tèt ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c nhiÖm 51
vô. Nã ph¶i t¹o ®îc hÖ thèng hîp t¸c lµm viÖc qua ph©n c«ng hîp lý, ph¸t huy tèi ®a
n¨ng lùc cña mçi ngêi nh»m ®¶m b¶o hoµn thµnh tèt c¸c môc tiªu tríc m¾t còng nh l©u dµi cña doanh nghiÖp.
Qu¶n lý nh©n sù lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi cÊp qu¶n lý, tríc hÕt lµ thñ trëng. Tuy nhiªn,
víi néi dung phong phó vµ phøc t¹p cña nã, ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù
m×nh gi¶i quyÕt mäi c«ng viÖc. Cã hai ph¬ng diÖn qu¶n lý nh©n sù: -
Ph¬ng diÖn thùc tÕ trùc tiÕp g¾n víi viÖc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng trong ®¬n
vÞ, ph¶i do thñ trëng c¸c cÊp n¾m bao qu¸t ®Ó xö lý kÞp thêi, ®ång thêi cã c¸c
dù tÝnh ë tÇm chiÕn lîc cho t¬ng lai l©u dµi cña doanh nghiÖp. -
Ph¬ng diÖn thÓ chÕ, vËn dông luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chung cña
Nhµ níc liªn quan ®Õn con ngêi còng nh c¸c quy ®Þnh hîp thøc cña riªng
doanh nghiÖp (®iÒu lÖ, quy chÕ, tiªu chuÈn, ®Þnh møc…). §ã lµ nhiÖm vô cña c¬
quan chøc n¨ng vÒ qu¶n lý nh©n sù, gåm c¸c viÖc: chuÈn bÞ ho¹ch ®Þnh (chiÕn
lîc, kÕ ho¹ch), cung cÊp th«ng tin, chuÈn bÞ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh©n sù, híng
dÉn c¸c cÊp thùc hiÖn, lµm c¸c dÞch vô vÒ nh©n sù (tuyÓn dông, ®µo t¹o, tr¶
l¬ng, phóc lîi, hîp ®ång,…) xö lý cô thÓ c¸c vÊn ®Ò hµng ngµy vÒ nh©n sù vµ kiÓm tra, ®¸nh gi¸.
C¸c doanh nghiÖp cÇn cã Phßng (hoÆc Ban) qu¶n lý nh©n sù hoÆc cã thÓ lµ
Phßng (Ban) tæ chøc - nh©n sù nÕu quy m« nhá.
b- Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc
th«ng thêng vÒ nh©n sù, mµ cÇn quan t©m ®Õn xu híng míi vµ nh÷ng th¸ch thøc
®ang ®îc ®Æt ra ®Ó cã tÇm nh×n chiÕn lîc; tõ ®ã chñ ®éng chuÈn bÞ. Cã nh÷ng vÊn ®Ò
cha thùc sù lµ th¸ch thøc tríc m¾t ë ViÖt Nam, song trong mét t¬ng lai kh«ng xa sÏ
trë thµnh vÊn ®Ò nan gi¶i. §ã lµ: -
Víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ v¨n ho¸ - x· héi, ho¹t ®éng kinh
doanh ngµy cµng ®ßi hái cao ®èi víi ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, chuyªn gia vµ c«ng
nh©n vÒ tr×nh ®é, kü n¨ng vµ phong c¸ch. Lùc lîng lao ®éng kh«ng ®îc ®µo
t¹o ®Çy ®ñ sÏ bÞ ®µo th¶i, khã t×m ®îc viÖc lµm. Lao ®éng gi¶n ®¬n víi gi¸ rÎ
còng kh«ng cßn hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t nh tríc ®©y n÷a. Sù c¹nh tranh vÒ lao
®éng lµnh nghÒ ®ang diÔn ra, ®ßi hái cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng vµo viÖc chuÈn bÞ
nguån nh©n lùc cã kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cao vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý hiÖn ®¹i.
Cïng víi sù n©ng cao møc sèng vµ lèi sèng trong x· héi, nhu cÇu cña ngêi lao
®éng còng ngµy cµng cao. Ngêi lao ®éng kh«ng chØ lo nhu cÇu vËt chÊt ®ñ sèng (®Ó 52
duy tr× vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng), mµ cßn cã nh÷ng nhu cÇu vÒ tinh thÇn trong tæng
thÓ “phong c¸ch sèng cã môc ®Ých” víi sù tù kh¼ng ®Þnh m×nh; cã niÒm vui vµ høng thó
trong lao ®éng vµ sinh ho¹t. ë ViÖt Nam, víi ®Þnh híng XHCN cßn ph¶i t¹o cho ngêi
lao ®éng vÞ trÝ thùc sù lµm chñ ®Êt níc, ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi trong mét ®Êt
níc giµu m¹nh, mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vµ v¨n minh. -
Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt dÉn tíi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, robot ho¸ sÏ lµm
cho c«ng nh©n nhµm ch¸n víi c«ng viÖc ®¬n ®iÖu; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng
gi¶m (t¬ng ®èi) vµ h¹n chÕ tÝnh s¸ng t¹o, thËm chÝ n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn
trong qu¶n lý. §iÒu nµy chi phèi híng ®µo t¹o c«ng nh©n tõ chuyªn s©u vµ nÆng
vÒ c¬ b¾p cïng sù khÐo tay sang lao ®éng tæng hîp cã trÝ tuÖ. -
Sù c¨ng th¼ng trong lao ®éng lµ mét héi chøng cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, trë
thµnh mét lo¹i bÖnh nghÒ nghiÖp nguy hiÓm; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót,
tuæi thä rót ng¾n, dÔ g©y tai n¹n, lµm cho bÇu kh«ng khÝ lao ®éng nÆng nÒ. §iÒu
nµy ®Æc biÖt ®¸ng lo ng¹i víi thÓ lùc h¹n chÕ vµ thãi quen lµm viÖc “tho¶i m¸i”
cña ngêi ViÖt Nam do nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng ®Ó l¹i. Trong qu¶n lý, cÇn chó ý
c¸c gi¶i ph¸p tõ viÖc lµm thªm giê, t¨ng ca kÝp, ®æi viÖc ®Õn sù ch¨m sãc søc
khoÎ, ph¬ng tiÖn an toµn, gi¸o dôc phong c¸ch lao ®éng… -
ë ViÖt Nam, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang ®øng tríc t×nh tr¹ng hiÖu qu¶
thÊp, søc c¹nh tranh kÐm, thua lç kÐo dµi; dÉn ®Õn yªu cÇu ph¶i s¾p xÕp l¹i (bao
gåm thu hÑp s¶n xuÊt, chuyÓn híng kinh doanh, cæ phÇn ho¸, s¸p nhËp, gi¶i
thÓ), khiÕn lîng lao ®éng d thõa sÏ t¨ng rÊt lín. T×nh h×nh ®ã chñ yÕu ph¶i
gi¶i quyÕt tõ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m«, song tõng doanh nghiÖp còng cÇn cã biÖn ph¸p
thiÕt thùc (nh t¹o viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i, gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch x· héi…).
c- Trong qu¶n lý nh©n sù, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i biÕt c¸c mong muèn, c¸c nhu cÇu
chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng ®Ó cè g¾ng ®¸p øng trong kh¶ n¨ng cho phÐp.
VÒ viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, cã c¸c mong muèn: -
Mét viÖc lµm æn ®Þnh, l©u dµi. -
Mét lµm viÖc an toµn (c¶ vÒ tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp). -
Mét viÖc lµm ®óng kh¶ n¨ng, së trêng vµ cã híng ph¸t triÓn. -
Mét viÖc lµm võa søc, ®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi. -
Mét viÖc lµm g©y høng thó, kh«ng nhµm ch¸n. -
Mét chÕ ®é lµm viÖc hîp lý cho sinh ho¹t (giê giÊc, ca kÝp, ®i l¹i…). -
Nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt thÝch hîp (vÞ trÝ lµm viÖc, ph¬ng tiÖn…). 53
VÒ quyÒn lîi c¸ nh©n, cã c¸c ®ßi hái: -
Cã hÖ thèng l¬ng, tiÒn c«ng hîp lý, c«ng b»ng, t¬ng xøng cèng hiÕn. -
Cã quü phóc lîi dåi dµo, ph©n phèi c«ng b»ng. -
Cã chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c b¶o hiÓm kh¸c (®îc ®¶m b¶o). -
§îc ®èi xö ®óng møc, t«n träng phÈm gi¸ vµ vai trß ngêi chñ x· héi. -
§îc ®iÒu khiÓn bëi cÊp trªn gåm nh÷ng ngêi xøng ®¸ng (vÒ n¨ng lùc, phÈm chÊt). -
§îc ®ãng gãp ý kiÕn, ®îc l¾ng nghe. -
§îc biÕt râ yªu cÇu vÒ c«ng viÖc ®îc giao vµ ®îc ®¸nh gi¸ ®óng.
VÒ c¬ héi ph¸t triÓn, cã c¸c mong muèn: -
C¬ héi ®îc häc hái kü n¨ng míi, ®îc ®µo t¹o n©ng cao. -
C¬ héi ®îc thö th¸ch qua c«ng viÖc khã h¬n, quan träng h¬n. -
C¬ héi ®îc khen thëng, ®Ò b¹t. -
C¬ héi ®îc n©ng cao møc sèng mäi mÆt.
d- Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c nhiÖm vô chÝnh: -
Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n sù. -
Ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh chøc danh nh©n sù. -
TuyÓn dông nh©n lùc (gåm tuyÓn mé, tuyÓn chän, bè trÝ sö dông, ®¸nh gi¸). -
Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao). -
Tr¶ l¬ng, tiÒn c«ng, ph©n phèi phóc lîi vµ c¸c trî cÊp. -
Xö lý cô thÓ vÒ nh©n sù (kû luËt vµ khen thëng, cho nghØ viÖc vµ th«i viÖc,
gi¸ng chøc vµ ®Ò b¹t, thuyªn chuyÓn, thùc hiÖn chÕ ®é vÒ x· héi). -
Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng (tho¶ íc, tranh chÊp, øng xö).
Néi dung cô thÓ cña tõng nhiÖm vô nãi trªn rÊt phong phó, ®îc ®Ò cËp s©u trong
bµi gi¶ng riªng vÒ qu¶n lý nh©n sù (c¸c Phßng, Ban qu¶n lý vÒ nh©n sù cÇn n¾m v÷ng ®Ó
chuÈn bÞ cho gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh vµ híng dÉn c¸c cÊp díi thùc hiÖn, hoÆc trùc tiÕp
xö lý). Trong bµi gi¶ng nµy chØ lu ý mét sè ®iÓm cÇn thiÕt ®èi víi nhµ qu¶n lý. -
Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n lùc lµ tiÕn tr×nh ph©n tÝch, dù b¸o nhu cÇu vµ
chuÈn bÞ mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c viÖc vÒ nh©n sù ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp lùc 54
lîng lao ®éng ®ñ sè lîng, chñng lo¹i, chÊt lîng; ph©n bè hîp lý cho c¸c kh©u
trong doanh nghiÖp, nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c¸c chøc n¨ng qu¶n lý theo
môc tiªu ®· ®Þnh. C¸c viÖc ®ã ®îc thÓ hiÖn trong chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ng
tr×nh víi møc thêi h¹n kh¸c nhau. ChiÕn lîc cã tÇm nh×n xa, kÕ ho¹ch ¸p dông
cho mét vµi n¨m, ch¬ng tr×nh cho mét môc tiªu cã thêi h¹n. -
Ph©n chia c«ng viÖc lµ tiÕn tr×nh x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c nhiÖm vô vµ
kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña mét tæ chøc. Nã m« t¶ vµ ghi
nhËn môc tiªu cô thÓ cña mçi nhiÖm vô, n¬i thùc hiÖn, thêi gian ph¶i hoµn thµnh,
c¸ch lµm, c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt, c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó hoµn thµnh tr¸ch
nhiÖm ®îc giao. Tõ sù ph©n chia c«ng viÖc mµ ®Þnh ra c¸c chøc danh nh©n sù
trong tæ chøc, g¾n víi ngêi ®îc giao nhiÖm vô. Sù ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh
chøc danh lµ c¬ së ®Ó dù tÝnh nhu cÇu, tuyÓn dông, ®µo t¹o, ®¸nh gi¸ vµ ®·i ngé
con ngêi trong doanh nghiÖp. -
TuyÓn dông lao ®éng lµ qu¸ tr×nh thu hót nh©n lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c«ng
viÖc vµ sö dông ®óng. TuyÓn dông bao gåm c¸c kh©u: tuyÓn mé (hoÆc chiªu
mé), tuyÓn chän vµ bè trÝ sö dông (héi nhËp vµo m«i trêng lµm viÖc). -
Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao.
§ã lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, thêng xuyªn vµ chñ ®éng b»ng nhiÒu h×nh thøc vµ
ph¬ng ph¸p kh¸c nhau phï hîp víi môc tiªu. TiÕn tr×nh ®ã gåm 6 bíc chÝnh:
x¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn thay ®æi (vÒ sè lîng, lo¹i vµ chÊt lîng); lùa chän ph¬ng
ph¸p thÝch hîp; h¹n chÕ c¸c hÖ qu¶ cña sù thay ®æi; triÓn khai c¸c chøc danh
míi; ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶. Trong ®ã, bíc 1 lµ quan träng nhÊt, phô thuéc tÇm nh×n cña nhµ qu¶n lý. -
Tr¶ l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c lµ viÖc bï ®¾p søc lao ®éng hao phÝ, t¹o ®éng lùc vËt
chÊt vµ tinh thÇn ®Ó thóc ®Èy lao ®éng tèt; trong ®ã l¬ng (hoÆc tiÒn c«ng) vµ
tiÒn thëng lµ nguån ®éng viªn c¬ b¶n, thiÕt thùc nhÊt. Ngoµi ra, c¸c nguån thu
nhËp tõ phóc lîi, b¶o hiÓm, trî cÊp x· héi, c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, c¸c ®iÒu kiÖn
lµm viÖc vµ bÇu kh«ng khÝ trong m«i trêng lµm viÖc còng hÕt søc quan träng.
Cã thÓ chia ra 2 lo¹i chÝnh: ®·i ngé vÒ tµi chÝnh (trùc tiÕp, gi¸n tiÕp) vµ ®·i ngé
phi tµi chÝnh (c«ng viÖc, m«i trêng).
§·i ngé tµi chÝnh trùc tiÕp bao gåm: l¬ng th¸ng, l¬ng c«ng nhËt (tiÒn c«ng),
tiÒn thëng vµ “hoa hång”. §·i ngé tµi chÝnh gi¸n tiÕp bao gåm c¸c chÕ ®é: b¶o hiÓm 55
(c¸c lo¹i), trî cÊp x· héi, phóc lîi, hu trÝ, an sinh x· héi, ®Òn bï vÒ m«i trêng ®éc h¹i,
phô cÊp lµm ngoµi giê vµ ngµy nghØ, èm ®au vµ thai s¶n, trî cÊp ®µo t¹o.
Xö lý vÊn ®Ò nµy ph¶i ®óng luËt ph¸p vµ c«ng b»ng (bao gåm c«ng b»ng víi
bªn ngoµi - t¬ng quan mÆt b»ng thu nhËp x· héi, vµ c«ng b»ng trong néi bé - kh«ng
thiªn vÞ). CÇn ph¶i nghiªn cøu kü c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c, tãm t¾t qua s¬ ®å sau: C«ng viÖc §¸nh gi¸ c«ng viÖc ThÞ trêng lao ®éng Ên ®Þnh møc ®·i ngé Ngêi lao ®éng
- Møc l¬ng trªn thÞ trêng
- Møc hoµn thµnh c«ng viÖc - Chi phÝ sinh ho¹t - Th©m niªn L¬ng - C«ng ®oµn (vai trß) - Kinh nghiÖm Thëng - X· héi (søc Ðp) - PhÈm chÊt §·i ngé kh¸c - Kh¶ n¨ng nÒn kinh tÕ - TiÒm n¨ng ph¸t triÓn - LuËt ph¸p, chÝnh s¸ch M«i trêng doanh nghiÖp - ChÝnh s¸ch (néi bé) - C¬ cÊu tæ chøc - Kh«ng khÝ v¨n ho¸ - Kh¶ n¨ng chi tr¶ S¬ ®å 10
C¸c yÕu tè chÝnh ¶nh hëng ®Õn ®·i ngé
ViÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò nh©n sù cô thÓ (diÔn ra thêng xuyªn) bao gåm c¸c viÖc: thi
hµnh kû luËt, thuyªn chuyÓn, gi¸ng chøc, ®Ò b¹t, cho nghØ viÖc hoÆc th«i viÖc, cho nghØ hu…
Cuèi cïng lµ nhiÖm vô xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng, bao gåm viÖc th¬ng
nghÞ tËp thÓ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng.
Th¬ng nghÞ tËp thÓ lµ nÒn t¶ng cña mèi t¬ng quan gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý víi
tËp thÓ ngêi lao ®éng. ë ®©y, vai trß cña C«ng ®oµn rÊt lín, víi t c¸ch lµ ®¹i diÖn lîi
Ých cña ngêi lao ®éng. KÕt qu¶ c¸c cuéc th¬ng nghÞ gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý vµ ®¹i diÖn
C«ng ®oµn lµ mét b¶n tho¶ íc tËp thÓ (LuËt lao ®éng cã quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu tõ 44
®Õn 54). Th¬ng nghÞ tËp thÓ ®îc tiÕn hµnh chñ ®éng tõ ®Çu hoÆc khi x¶y ra quan hÖ
c¨ng th¼ng. CÇn ®¶m b¶o ®óng tr×nh tù thñ tôc. 56
Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng ®îc thùc hiÖn khi cã khiÕu n¹i cña
ngêi lao ®éng hoÆc khi cã sù tranh chÊp víi doanh nghiÖp kh¸c vÒ lao ®éng. §èi t¸c
gi¶i quyÕt cã thÓ chØ lµ C«ng ®oµn (gi¶i quyÕt néi bé doanh nghiÖp), còng cã khi ph¶i cã
sù ph©n xö cña Së lao ®éng, cña Toµ ¸n. Víi c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c doanh nghiÖp, nÕu
kh«ng tháa thuËn tay ®«i ®îc th× nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo c¬ quan thanh tra lao ®éng hoÆc Toµ ¸n, nÕu cÇn.
4- Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp (®iÒu hµnh)
Theo H.Fayol, ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp ®îc coi lµ 2 chøc n¨ng riªng biÖt; trªn
thùc tÕ hai yÕu tè ®ã g¾n kÕt víi nhau nh mét chøc n¨ng duy nhÊt, gäi lµ chøc n¨ng ®iÒu hµnh.
4.1- §iÒu hµnh trong qu¶n lý kinh doanh lµ qu¸ tr×nh khëi ®éng vµ duy tr×
guång m¸y ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo kÕ ho¹ch; b»ng c¸ch t¸c ®éng lªn ®éng
c¬ vµ hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n trong doanh nghiÖp ®Ó mçi ngêi hoµn thµnh nhiÖm vô
cña m×nh trong sù liªn kÕt víi nhau nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Qu¸ tr×nh ®ã gièng
nh viÖc cña ngêi nh¹c trëng chØ huy mét dµn nh¹c giao hëng; trong ®ã ph¶i t¹o ra
®îc c¸c ©m thanh hoµ phèi ®óng nhÞp ®iÖu hµi hoµ qua nç lùc cña mçi nh¹c c«ng ®Ó thÓ
hiÖn ®îc chñ ®Ò vµ t tëng cña nh¹c phÈm. Nh¹c trëng lµ trung t©m ®iÒu hµnh.
Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ thÊy chøc n¨ng ®iÒu hµnh võa t¸c ®éng lªn tõng c¸
nh©n, võa t¸c ®éng lªn tËp thÓ ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp. Ngêi qu¶n lý ph¶i
t¸c ®éng thÕ nµo ®Ó gióp c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm lao ®éng ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng,
phèi hîp nhÞp nhµng víi nhau theo mét kÕ ho¹ch chung, cïng nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung.
§iÒu hµnh ®ßi hái cã hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý tèt (nhiÒu chiÒu, nhanh nh¹y,
chÝnh x¸c, ®¸ng tin cËy); qua ph©n tÝch, xö lý c¸c th«ng tin ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý
®óng ®¾n vµ kÞp thêi; tiÕp ®ã lµ chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn cã hiÖu lùc cao (cã träng ®iÓm,
s©u s¸t, nh¹y bÐn, døt ®iÓm) ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ víi hiÖu qu¶ cao. Trong qu¸ tr×nh chØ
®¹o thùc hiÖn, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh vµ kÞp thêi xö lý t×nh huèng; gi¶i
quyÕt c¸c víng m¾c c¶n trë c«ng viÖc.
C«ng viÖc ®iÒu hµnh còng ®ßi hái xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ vÒ tæ chøc,
®îc kh¸i qu¸t thµnh 2 lo¹i quan hÖ c¬ b¶n: quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng vµ quan hÖ phèi hîp - céng t¸c.
4.2- Quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng lµ mèi quan hÖ chñ yÕu trong mét tæ chøc
víi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi, gi÷a ngêi phô tr¸ch vµ ngêi thõa hµnh.
T¸c ®éng ®iÒu khiÓn lµ viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi ®¬n nhÊt cña qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸c
nhiÖm vô ®¬n nhÊt qua c¸c h×nh thøc quyÕt ®Þnh kh¸c nhau, nh: lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o
(b»ng v¨n b¶n hoÆc truyÒn miÖng). §ã lµ h×nh thøc t¸c ®éng tÝch cùc nhÊt vµ còng linh 57
ho¹t nhÊt trong qu¶n lý; cã hiÖu lùc thi hµnh cao do dùa vµo quyÒn lùc cña tæ chøc (c¨n
cø chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi cÊp).
Sù ®iÒu khiÓn cã thÓ mang tÝnh hµnh chÝnh (cìng chÕ thi hµnh) hoÆc mang tÝnh
híng dÉn (qua c¬ quan chøc n¨ng). HiÖu lùc thi hµnh cã khi lµ tuyÖt ®èi (ph¶i chÊp
hµnh v« ®iÒu kiÖn) song còng cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ ®îc t¹m ngõng ®Ó xem xÐt
®iÒu chØnh khi cÊp díi ®Ò nghÞ.
Ra quyÕt ®Þnh lµ hµnh vi quyÕt ®o¸n mang tÝnh s¸ng t¹o cña ngêi qu¶n lý, tõ
viÖc ho¹ch ®Þnh (chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh) ®Õn viÖc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh thùc
hiÖn. Sù ®óng ®¾n cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý phô thuéc viÖc n¾m th«ng tin, ®Ò ra nhiÖm vô
®óng vµ lùa chän gi¶i ph¸p ®óng. C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý cÇn ®¹t c¸c yªu cÇu: cã c¬ së
kh¸ch quan, cã tÝnh ®Þnh híng, cã tÝnh hÖ thèng, cã tÝnh linh ho¹t, cã tÝnh cô thÓ vµ cã tÝnh hµnh chÝnh.
Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt trêng hîp ngêi qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh trùc
gi¸c, dùa vµo c¸c quyÕt ®Þnh t¬ng tù tríc ®ã (kinh nghiÖm) hoÆc “tuú c¬ øng biÕn”.
Ra c¸c quyÕt ®Þnh trùc gi¸c kh¸ dÔ dµng vµ kÞp thêi, song dÔ ph¹m sai lÇm gi¶n ®¬n, chñ
quan, kinh nghiÖm chñ nghÜa. Víi c¸c viÖc phøc t¹p vµ míi mÎ, tèt h¬n c¶ lµ ra c¸c
quyÕt ®Þnh mang tÝnh logic qua xö lý th«ng tin, luËn chøng, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸c
nhau ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n tèi u (Ýt nhîc ®iÓm quan träng, cã tÝnh kh¶ thi, hiÖu qu¶ cao nhÊt).
ViÖc truyÒn ®¹t quyÕt ®Þnh ph¶i râ rµng (kh«ng thÓ hiÓu sai), néi dung ®Çy ®ñ
(c¸c yÕu tè cÇn thiÕt), cã ®Þa chØ chÞu tr¸ch nhiÖm, cã thêi h¹n ph¶i hoµn thµnh, cã c¸c
®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh; vµ nÕu cã thÓ nªn gi¶i thÝch tÇm quan träng vµ gîi ý biÖn ph¸p. S¬ bé ®Ò ra Ra quyÕt ®Þnh TruyÒn ®¹t nhiÖm vô quyÕt ®Þnh Thu thËp vµ ChØ ®¹o thùc xö lý th«ng tin hiÖn ChÝnh thøc ®Ò §iÒu chØnh ra nhiÖm vô quyÕt ®Þnh Chän tiªu chuÈn Dù kiÕn c¸c Lùa chän KiÓm tra (thuéc ®¸nh gi¸ ph¬ng ¸n ph¬ng ¸n tèi u chøc n¨ng kh¸c) S¬ ®å 11
C¸c bíc ra quyÕt ®Þnh vµ triÓn khai thùc hiÖn quyÕt ®Þnh 58
4.3- Quan hÖ phèi hîp - céng t¸c: lµ quan hÖ theo chiÒu ngang gi÷a c¸c bé phËn cïng
cÊp, gi÷a c¬ cÊu chÝnh thøc víi c¬ cÊu phi chÝnh thøc, gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc
víi nhau. Sù phèi hîp hay sù céng t¸c ®Òu cã vai trß cña cÊp qu¶n lý víi t c¸ch lµ trung
t©m chñ tr× hoÆc hç trî, thuéc chøc n¨ng ®iÒu hµnh.
a- Phèi hîp lµ h×nh thøc ®iÒu hµnh rÊt quan träng, lµm t¨ng hiÖu lùc cña tæ chøc,
t¹o ra tÝnh ®ång bé nhÞp nhµng gi÷a c¸c bé phËn trong hÖ thèng qu¶n lý; hiÖp ®ång trong
hµnh ®éng ®Ó cïng phôc vô môc tiªu chung. ThiÕu phèi hîp hoÆc phèi hîp kh«ng tèt sÏ
lµm cho c¸c ho¹t ®éng rêi r¹c, trïng chÐo; kh«ng hç trî ®îc cho nhau, thËm chÝ c¶n
trë, triÖt tiªu t¸c dông cña nhau; cã trêng hîp ph¸t sinh m©u thuÉn néi bé phøc t¹p.
Quan hÖ phèi hîp thêng cã tÝnh tæ chøc víi sù ®iÒu phèi cña mét trung t©m, song
còng cã trêng hîp tù gi¸c phèi hîp (kh«ng b¾t buéc) do ý thøc ®îc sù cÇn thiÕt trong
tr¸ch nhiÖm liªn ®íi hoÆc tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Cã 3 lo¹i h×nh phèi hîp: -
Phèi hîp thuÇn tuý tù gi¸c: kh«ng cÇn sù ®iÒu phèi cña cÊp trªn, hoÆc cÊp trªn
chØ t¸c ®éng ë møc ®é nhÑ nhµng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi. §ã lµ trêng hîp c¸c
®¬n vÞ thµnh viªn cã nhiÖm vô ®éc lËp vµ t c¸ch ph¸p nh©n riªng cÇn phèi hîp
mét sè hµnh ®éng ®Ó cïng nhau ®èi phã víi sù c¹nh tranh hoÆc sù ®éc quyÒn cña doanh nghiÖp kh¸c. -
Phèi hîp “cïng phôc tïng” lµ sù liªn kÕt ngang cã tÝnh b¾t buéc ®¬ng nhiªn
do chøc n¨ng quy ®Þnh, kh«ng cÇn cã lÖnh cña cÊp trªn song cïng chÞu sù ®iÒu
hµnh chung thêng xuyªn cña cÊp trªn. §ã lµ trêng hîp c¸c Phßng, Ban chøc
n¨ng cña doanh nghiÖp khi xö lý c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng cña
Phßng, Ban kh¸c nh»m ®¹t ®îc sù thèng nhÊt ®Ó c¬ quan qu¶n lý cÊp díi thùc hiÖn. -
Phèi hîp “cøng r¾n” lµ quan hÖ phèi hîp cã tÝnh chÊt b¾t buéc nghiªm ngÆt,
thêng xuyªn vµ liªn tôc, theo kû luËt s¶n xuÊt mµ c«ng nghÖ ®ßi hái. §ã lµ
trêng hîp c¸c c«ng ®o¹n cña c¶ d©y chuyÒn ho¹t ®éng, phô thuéc nhau rÊt chÆt
chÏ; trong ®ã nÕu mét kh©u ¸ch t¾c sÏ t¸c ®éng ®Õn toµn bé d©y chuyÒn. Sù phèi
hîp nµy nhÊt thiÕt ph¶i cã sù ®iÒu hµnh chung thêng xuyªn cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn.
b- Sù céng t¸c lµ mèi quan hÖ kh«ng mang tÝnh hµnh chÝnh (c¶ vÒ c¬ cÊu tæ chøc
vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng). Nã dùa trªn sù giao tiÕp øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc
víi sù rµng buéc gi÷a c¸c bªn céng sù b»ng sù tin cËy lÉn nhau, ý thøc tr¸ch nhiÖm
chung vµ bÇu kh«ng khÝ v¨n ho¸ trong doanh nghiÖp. Quan hÖ céng t¸c bæ sung cho quan
hÖ chÝnh thøc (®iÒu khiÓn, phèi hîp) khiÕn hiÖu lùc cña tæ chøc qu¶n lý ®îc n©ng cao vµ
ph¸t huy ®îc c¸c nguån lùc tiÒm tµng trong doanh nghiÖp. 59
Quan hÖ céng t¸c ®îc thùc hiÖn qua c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc víi c¸c h×nh thøc
tæ chøc “mÒm” nh Héi ®ång T vÊn (vÒ tõng lÜnh vùc), c¸c ban chØ ®¹o ®Æc biÖt (tõng
nhiÖm vô ®ét xuÊt), c¸c ban ®iÒu phèi c¸c ch¬ng tr×nh - dù ¸n, c¸c uû ban liªn tÞch
(nhiÒu thµnh phÇn ®¹i diÖn c¸c tæ chøc trong doanh nghiÖp), v.v… Sù rµng buéc thÓ hiÖn
qua chÕ ®é lµm viÖc, quy chÕ phèi hîp, sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm liªn ®íi. C¸c tæ chøc
nµy gióp nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp khai th¸c trÝ tuÖ vµ kinh nghiÖm cña c¸c chuyªn gia
giái vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ, gãp phÇn t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p;
gióp nhµ qu¶n lý lùa chän gi¶i ph¸p tèi u. Gi¸m ®èc lµ ngêi chñ ®éng nªu vÊn ®Ò, ®Æt
ra c¸c yªu cÇu, gîi ý vµ thu thËp ý kiÕn ®Ó xö lý thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Quan hÖ céng
t¸c bæ sung trÝ tuÖ cho ngêi qu¶n lý khi cÇn xö lý c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p liªn quan ®Õn
nhiÒu mÆt; nã kh«ng biÕn thµnh chÕ ®é qu¶n lý tËp thÓ mµ chØ lµ mét ph¬ng thøc bæ
sung cho chÕ ®é thñ trëng; quyÒn quyÕt ®Þnh vÉn thuéc gi¸m ®èc. CÇn tr¸nh khuynh
híng hµnh chÝnh ho¸ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc hoÆc h×nh thøc chiÕu lÖ, kh«ng thùc
chÊt. Sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm thÓ hiÖn qua chÕ ®é lµm viÖc, trong ®ã ph¸t huy ®îc
trÝ tuÖ vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm chung cña c¸c thµnh viªn céng t¸c; cã sù t¹o ®iÒu kiÖn vµ
cung cÊp th«ng tin cña c¬ quan qu¶n lý.
Gi÷a gi¸m ®èc víi Héi ®ång qu¶n trÞ, víi c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ còng nh
víi c¸c phã gi¸m ®èc kh«ng ph¶i lµ quan hÖ céng t¸c mµ lµ quan hÖ chøc n¨ng theo thÓ
chÕ, song còng thÓ hiÖn tinh thÇn céng t¸c, phèi hîp; trong ®ã gi¸m ®èc cã thÓ lµ ngêi
chñ ®éng hoÆc lµ ngêi tham gia.
Mèi quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi tËp thÓ ngêi lao ®éng lµ quan hÖ céng t¸c; ë
®©y ta ph©n biÖt tËp thÓ lao ®éng (mét ®¸m ®«ng cã tæ chøc, cã lîi Ých c¬ b¶n thèng nhÊt
víi lîi Ých cña doanh nghiÖp) kh¸c víi lùc lîng lao ®éng (mét yÕu tè c¬ b¶n cña kinh
doanh vµ lµ ®èi tîng qu¶n lý). X©y dùng vµ duy tr× tèt mèi quan hÖ céng t¸c g¾n bã hµi hoµ
víi tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña ngêi qu¶n lý. Mét
tËp thÓ lao ®éng lµnh m¹nh thêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: -
Chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi c¸c nhµ qu¶n lý; tr¸nh ®èi ®Çu g©y ph¬ng h¹i cho viÖc
thùc hiÖn môc tiªu chung (trong ®ã cã quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng). -
Cã sù ®oµn kÕt, t¬ng trî vµ gi¸o dôc, ®éng viªn lÉn nhau. -
Cã thñ lÜnh lµ ngêi cã uy tÝn thùc sù, tËp hîp ®îc sè ®«ng ngêi lao ®éng; biÕt
tæ chøc vµ hiÓu ph¸p luËt. -
Cã quan hÖ tèt víi c¸c nhµ qu¶n lý, song kh«ng lÖ thuéc; biÕt b¶o vÖ nguyªn t¾c
song tr¸nh ®èi ®Çu, xung ®ét manh ®éng. 60
5- chøc n¨ng kiÓm tra
KiÓm tra lµ chøc n¨ng cuèi cïng cña qu¶n lý, song kh«ng ph¶i lµ c«ng ®o¹n cuèi
cïng, nã ®îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh (®èi víi tõng viÖc, tõng c«ng
®o¹n s¶n xuÊt - dÞch vô vµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña c¶ chu tr×nh kinh doanh). §©y lµ kh©u
then chèt cña qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸
kÕt qu¶, hiÖu qu¶ kinh doanh; lµ c¬ së ®Ó nh×n nhËn l¹i, tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn
thiÖn c«ng viÖc thuéc c¸c chøc n¨ng qu¶n lý.
5.1- Theo H,Fayol, “trong kinh doanh, kiÓm tra lµ viÖc kiÓm chøng xem mäi viÖc cã
thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh vµ theo nh÷ng nguyªn t¾c ®· ®Ò ra hay kh«ng. Nã cã
nhiÖm vô v¹ch ra nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ sai lÇm ®Ó söa ch÷a, ng¨n ngõa sù vi ph¹m. Nã
®Ò cËp ®Õn mäi sù, bao gåm sù vËt, con ngêi vµ hµnh ®éng”.
Víi t c¸ch mét chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm tra ®îc hiÓu lµ: “qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh
thµnh qu¶ ®¹t ®îc trªn thùc tÕ, so s¸nh nã víi nh÷ng tiªu chuÈn ®· x©y dùng; trªn
c¬ së ®ã ph¸t hiÖn ra sù sai lÖch vµ nguyªn nh©n cña sù sai lÖch ®ã; ®ång thêi ®Ò ra
c¸c gi¶i ph¸p cho mét ch¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m kh¾c phôc sù sai lÖch ®Ó ®¶m
b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh”.
Bu«ng láng kiÓm tra hoÆc l¹m dông kiÓm tra (trµn lan, dån dËp) ®Òu g©y hËu qu¶
xÊu. Bu«ng láng kiÓm tra sÏ ®a doanh nghiÖp r¬i vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng chÖch cho¹c,
mÊt ph¬ng híng, kÐm hiÖu qu¶, kh«ng kÞp thêi thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi cña m«i
trêng. Sù kiÓm tra th¸i qu¸ sÏ g©y ra ngng trÖ ho¹t ®éng, t¹o ra bÇu kh«ng khÝ c¨ng
th¼ng, thiÕu tin tëng lÉn nhau, h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, g©y ra l·ng phÝ c¸c nguån lùc.
5.2- Néi dung kiÓm tra cÇn tËp trung vµo mét sè ®iÓm thiÕt yÕu cã ¶nh hëng
lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; kh«ng nªn dµn tr¶i. Ch¼ng h¹n, cã nhiÒu
trêng hîp chØ 10% s¶n lîng (ë mét sè mÆt hµng nµo ®ã) t¹o ra tíi 70% doanh thu;
hoÆc chØ 2% sè c¸n bé, c«ng nh©n lµ nguyªn nh©n cña 80% sù chª tr¸ch, phµn nµn cña
kh¸ch hµng. ViÖc lùa chän c¸c ®iÓm thiÕt yÕu cÇn quan t©m kiÓm tra cã thÓ qua c¸c c©u hái sau: -
Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt môc tiªu cña doanh nghiÖp? 61 -
Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt t×nh tr¹ng kh«ng ®¹t môc tiªu? -
Nh÷ng ®iÓm nµo cã thÓ ®o lêng ®îc râ nhÊt sù sai lÖch? -
Nh÷ng ®iÓm nµo qua ®ã nhµ qu¶n lý biÕt râ tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ xÊu thuéc vÒ ai? -
Tiªu chuÈn kiÓm tra nµo Ýt tèn kÐm nhÊt? -
Tiªu chuÈn nµo cã thÓ thu thËp ®îc th«ng tin cÇn thiÕt dÔ nhÊt?
B¶ng liÖt kª sau ®©y chØ ra mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong c¸c ho¹t ®éng quan träng
nhÊt cña kinh doanh (s¶n xuÊt - dÞch vô, marketing, tµi chÝnh - kÕ to¸n, nh©n sù). Tµi chÝnh - kÕ S¶n xuÊt - dÞch vô Marketing Nh©n sù to¸n
- Khèi lîng s¶n - Doanh sè - Chi phÝ s¶n - N¨ng suÊt lao phÈm, dÞch vô xuÊt, dÞch vô ®éng - ChÊt lîng s¶n - Chi phÝ b¸n hµng - Dù tr÷ - Quan hÖ gi÷a phÈm, dÞch vô c¸c ngêi lao ®éng - Chi phÝ cho s¶n - Chi phÝ qu¶ng c¸o, - Lîi nhuËn - Sè ngµy v¾ng phÈm, dÞch vô chiªu thÞ mÆt kh«ng lý do - Møc ®é hoµn - ViÖc thùc hiÖn chØ - Lu chuyÓn - Ph¸t triÓn ®éi thµnh c«ng viÖc tiªu b¸n hµng vµ dÞch tiÒn tÖ ngò c¸n bé qu¶n cña c¸ nh©n vô ®èi víi tõng ngêi lý
B¶ng kª mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong mét sè lÜnh vùc
quan träng cña doanh nghiÖp cÇn tËp trung kiÓm tra
5.3- §Ó kiÓm tra cã hiÖu qu¶, hÖ thèng kiÓm tra cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau: 62
a- HÖ thèng kiÓm tra ®îc thiÕt kÕ theo kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh c¸c kÕ ho¹ch cña
doanh nghiÖp. Qua ®ã, ngêi qu¶n lý n¾m ®îc diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch.
b- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi tæ chøc vµ con ngêi trong doanh nghiÖp,
víi ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp (doanh nghiÖp nhá, võa, lín; s¶n xuÊt theo d©y
chuyÒn hay s¶n xuÊt ®¬n chiÕc…). Ph¶i b¶o ®¶m cã ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ó
®iÒu chØnh; phï hîp víi vÞ trÝ cña tõng cÊp qu¶n lý; phï hîp víi tr×nh ®é c¸n bé
vµ c«ng nh©n; ph¶i ®¬n gi¶n, Ýt ®Çu mèi.
c- KiÓm tra cÇn ph¶i kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c, dùa trªn c¸c tiªu chuÈn râ rµng;
tr¸nh c¶m tÝnh, ®Þnh kiÕn.
d- KiÓm tra cÇn linh ho¹t, thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi kh«ng lêng tríc (vÒ kÕ ho¹ch, chi phÝ…).
e- KiÓm tra ph¶i cã träng ®iÓm, lµm s¸ng tá nguyªn nh©n cña nh÷ng sai lÖch ®Ó ®iÒu chØnh.
f- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi v¨n ho¸ doanh nghiÖp (phong c¸ch qu¶n lý
d©n chñ hay qu¶n lý ®éc ®o¸n; kiÓm tra cøng r¾n, chÆt chÏ hay nhÊn m¹nh tÝnh tù gi¸c, tù ®iÒu chØnh).
5.4- TiÕn tr×nh kiÓm tra ®îc ph¶n ¸nh qua ®Þnh nghÜa cña Robert J.Mockless:
“KiÓm tra trong qu¶n lý lµ cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn so víi môc tiªu
kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ hÖ thèng tinh gi¶n ph¶n håi, so s¸nh sù thùc hiÖn víi c¸c tiªu chuÈn, x¸c
®Þnh vµ ®o lêng møc ®é sai lÖch vµ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mäi nguån lùc
®· ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu”.
Qua ®ã, ta thÊy qu¸ tr×nh kiÓm tra gåm 3 giai ®o¹n: -
X©y dùng hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn vµ ph¬ng ph¸p ®o lêng sù thùc hiÖn; -
§o lêng, ph©n tÝch sù thùc hiÖn vµ so s¸nh víi c¸c tiªu chuÈn; -
TiÕn hµnh ®iÒu chØnh (hay ®¸nh gi¸ l¹i c¸c tiªu chuÈn) nÕu cÇn.
Mét c¸ch thÓ hiÖn kh¸c ph©n chia thµnh 6 bíc víi “®Çu vµo” lµ kÕt qu¶ thùc tÕ
®· ®¹t vµ “®Çu ra” lµ kÕt qu¶ mong muèn sau khi ®iÒu chØnh. 63 KÕt qu¶ thùc tÕ §o lêng kÕt So s¸nh (®Çu vµo) qu¶ thùc tÕ thùc t¹i víi c¸c tiªu chuÈn (1) (2) KÕt qu¶ mong X¸c ®Þnh c¸c muèn sai lÖch (®Çu ra) (3) Thùc hiÖn c¸c Ch¬ng tr×nh Ph©n tÝch nguyªn ®iÒu chØnh ®iÒu chØnh nh©n sai lÖch (6) (5) (4)
XÐt tæng qu¸t h¬n, kiÓm tra kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ viÖc kiÓm chøng kÕt qu¶ sau khi ®·
thùc hiÖn; mµ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng kiÓm tra tõ tríc khi thùc hiÖn (kiÓm tra ®Çu vµo),
kiÓm tra trong khi ®ang thùc hiÖn (kiÓm tra hiÖn hµnh) vµ kiÓm tra sau khi thùc hiÖn
(kiÓm tra ®Çu ra, kiÓm tra kÕt qu¶). KiÓm tra tríc khi thùc hiÖn nh»m tr¸nh sai lÇm
ngay tõ ®Çu, dùa vµo c¸c th«ng tin míi nhÊt vÒ c¸c yÕu tè cña m«i trêng kinh doanh
(bªn ngoµi vµ bªn trong doanh nghiÖp) ®Ó ®èi chiÕu víi kÕ ho¹ch ®· lËp; qua ®ã kÞp thêi
®iÒu chØnh cho phï hîp. KiÓm tra trong khi thùc hiÖn nh»m th¸o gì nh÷ng trë ng¹i,
víng m¾c n¶y sinh, qua theo dâi trùc tiÕp nh÷ng diÔn biÕn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. KiÓm tra LËp kÕ ho¹ch KiÓm tra Thùc hiÖn KiÓm tra KÕt qu¶
Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, cÇn lu ý thªm c¸c vÊn ®Ò: -
Uû quyÒn trong kiÓm tra: trong trêng hîp ngêi qu¶n lý kh«ng thÓ trùc tiÕp
thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, cÇn uû quyÒn cho ngêi kh¸c trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶o
t¬ng xøng gi÷a tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n ®îc giao. -
Thêi ®iÓm vµ thêi h¹n kiÓm tra: chän thêi ®iÓm kiÓm tra thÝch hîp sÏ gióp ph¸t
hiÖn kÞp thêi c¸c sai lÖch, gi¶m tæn thÊt. X¸c ®Þnh thêi h¹n kiÓm tra hîp lý sÏ t¹o
m«i trêng æn ®Þnh cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; tr¸nh lµm s¬ sµi hoÆc qu¸ kÐo dµi. -
Quy ®Þnh ngêi cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra vµ ngêi cã tr¸ch nhiÖm xö lý c¸c kÕt
qu¶ kiÓm tra (qua ®ã cã ch¬ng tr×nh ®iÒu chØnh).
Víi ®èi tîng lµ c¸c nhµ qu¶n lý, bµi gi¶ng nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng
ph¸p vµ c«ng cô kiÓm tra. ë ®©y còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn kiÓm tra cña Héi ®ång qu¶n trÞ,
cña Ban kiÓm so¸t, cña c¬ quan Nhµ níc vµ cña ngêi lao ®éng. 64 Híng dÉn häc tËp Néi dung träng t©m:
Néi dung chñ yÕu cña 4 chøc n¨ng qu¶n lý. TËp trung ®i s©u h¬n vµo c¸c chøc
n¨ng: ho¹ch ®Þnh, ®iÒu khiÓn - phèi hîp, kiÓm tra. VÒ chøc n¨ng tæ chøc, chØ cÇn n¾m
c¸c ®iÓm chñ yÕu (nhµ qu¶n lý cÇn trùc tiÕp quyÕt ®Þnh); c¸c vÊn ®Ò cô thÓ h¬n sÏ ®Ò cËp trong bµi gi¶ng riªng. C©u hái «n tËp: 1.
Chøc n¨ng c¬ b¶n (tæng qu¸t) cña qu¶n lý kinh doanh lµ g×? 2.
Ho¹ch ®Þnh lµ c«ng viÖc g×, cã nh÷ng t¸c dông g×? 3.
Ph©n biÖt ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc vµ ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp. Quy tr×nh ho¹ch ®Þnh gåm nh÷ng bíc g×? 4.
Kh¸i niÖm tæ chøc theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp lµ g×? 5.
C¸c néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng tæ chøc. 6.
C¸c nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc lµ g×? 7.
Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm nh÷ng viÖc g×? 8.
Hai lo¹i quan hÖ c¬ b¶n cÇn xö lý khi thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu khiÓn - phèi hîp lµ g×? 9.
Chøc n¨ng kiÓm tra nh»m môc ®Ých g×? Ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu g×?
TiÕn tr×nh kiÓm tra gåm nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng bíc nµo? 65 Ch¬ng Iv
C¸c nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p qu¶n lý vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp
1- C¸c nguyªn t¾c chung
C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh lµ c¸c chuÈn mùc hµnh vi mµ nhµ qu¶n lý
ph¶i tu©n thñ trong qu¸ tr×nh kinh doanh nh»m ®¹t kÕt qu¶ vµ môc tiªu mong muèn. C¸c
nguyªn t¾c ®ã h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c rµng buéc sau: -
Môc tiªu ng¾n h¹n cña doanh nghiÖp (sau mçi chu tr×nh kinh doanh, thêng lµ 1
n¨m hoÆc 1 nhiÖm kú Héi ®ång qu¶n trÞ). -
C¸c rµng buéc cña m«i trêng vÜ m« bªn ngoµi (x· héi, quèc tÕ, b¹n hµng, kh¸ch
hµng, ®èi thñ c¹nh tranh…). -
Thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. C¸c nguyªn t¾c chung gåm:
a- Tu©n thñ luËt ph¸p vµ th«ng lÖ kinh doanh:
LuËt ph¸p lµ nh÷ng chuÈn mùc mµ Nhµ níc rµng buéc c¸c doanh nghiÖp ®Ó
®¶m b¶o lîi Ých chung cña x· héi, nÕu vi ph¹m sÏ bÞ xö lý hµnh chÝnh vµ kinh tÕ (kh«ng
lÉn víi téi h×nh sù). Ngoµi ra, cßn cã c¸c th«ng lÖ kinh doanh ®îc quy íc víi nhau
(trong níc hoÆc chung trªn thÕ giíi) cã tÝnh b¾t buéc chÊp hµnh mÆc dï nhiÒu khi
kh«ng ®îc quy ®Þnh thµnh v¨n b¶n. Khi vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn lu ý 2 thùc tÕ lµ: -
LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ kh«ng thÓ hoµn thiÖn vµ kh«ng cã tÝnh cËp nhËt (chËm
thay ®æi so víi ®ßi hái thùc tiÔn); ®«i khi tÝnh hîp ph¸p kh«ng phï hîp víi tÝnh
hîp lý nhng vÉn ph¶i chÊp nhËn. -
Trong ®éi ngò c«ng chøc hµnh ph¸p vµ t ph¸p cã nh÷ng kÎ xÊu, cã thÓ lîi dông
chøc quyÒn c©u kÕt víi nhµ doanh nghiÖp nh»m vô lîi bÊt chÝnh.
b- XuÊt ph¸t tõ kh¸ch hµng:
KÕt qu¶ kinh doanh tuú thuéc gÇn nh quyÕt ®Þnh vµo ngêi mua; mçi doanh
nghiÖp ph¶i t¹o ra, duy tr× vµ kh«ng ngõng t¨ng sè lîng kh¸ch hµng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t
triÓn. Kh¸ch hµng ph¶i lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng chiÕn lîc maketing cña doanh nghiÖp
(bao gåm 4 néi dung: s¶n phÈm, gi¸ c¶, ph©n bè vµ chiªu thÞ) vµ x©y dùng c¸c néi dung 66
qu¶n lý cña doanh nghiÖp (vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ, thÞ trêng, v¨n ho¸ doanh
nghiÖp…). Doanh nghiÖp ph¶i n¾m v÷ng vßng ®êi cña mçi s¶n phÈm ®Ó lu«n ®iÒu chØnh,
®æi míi chiÕn lîc, thÝch nghi víi thÞ trêng lu«n biÕn ®éng.
c- HiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm:
Nguyªn t¾c nµy qu¸n xuyÕn tõ kh©u ®Ò ra môc tiªu ®Õn c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn;
b¶o ®¶m an toµn kinh doanh vµ ®¹t tíi lîi nhuËn cao.
HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi toµn bé c¸c chi phÝ,
qua chØ tiªu hiÖu qu¶ so s¸nh (t¬ng ®èi), cã nhiÒu c¸ch tÝnh hiÖu qu¶, sau ®©y lµ mét c¸ch tÝnh: K E  ; C Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶
K lµ tæng kÕt kÕt qu¶ thu ®îc C lµ tæng chi phÝ bá ra
HiÖu qu¶ tuyÖt ®èi ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: n n E  k  ( C C ); i   1 0 i 1 i 1 Trong ®ã:
E lµ hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi (chung)
K lµ kÕt qu¶ thu ®îc n¨m i i C lµ chi phÝ bæ sung n¨m i i C lµ chi phÝ ban ®Çu 0
n lµ sè n¨m trong mét chu tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp
Kinh doanh cã rÊt nhiÒu rñi ro g©y thiÖt h¹i, cã thÓ d©n tíi ph¸ s¶n. V× vËy ph¶i
h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c rñi ro, ®¶m b¶o an toµn cho kinh doanh; bao gåm biÖn
ph¸p b¶o hiÓm ®Ó ®îc båi thêng.
d- Chuyªn m«n ho¸ c«ng viÖc:
C«ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi c¸c ngêi cã kiÕn thøc,
kü n¨ng vµ kinh nghiÖm; chuyªn m«n ho¸ s©u tõng ngµnh ë tõng vÞ trÝ trong bé m¸y.
§ång thêi, hä ph¶i ý thøc ®îc mèi quan hÖ liªn kÕt víi nh÷ng ngêi kh¸c vµ bé phËn
kh¸c ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc tiªu chung cña tæ chøc. 67
®- KÕt hîp hµi hoµ c¸c lîi Ých:
Ngêi qu¶n lý ph¶i xö lý tháa ®¸ng, hµi hoµ c¸c lo¹i lîi Ých liªn quan ®Õn sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ doanh nghiÖp, bao gåm: -
Lîi Ých cña ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp: ®¶m b¶o bï ®¾p søc lao ®éng, cã
®éng lùc thóc ®Èy hä lµm viÖc; qua ®ã hä g¾n bã víi doanh nghiÖp vµ lu«n lu«n v¬n lªn. -
Lîi Ých cña kh¸ch hµng: ®îc mua hµng tèt, rÎ vµ phôc vô chu ®¸o; tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng cao. -
Lîi Ých cña Nhµ níc vµ x· héi: lµm trßn c¸c nghÜa vô (tríc hÕt lµ ®ãng thuÕ
®Çy ®ñ, kÞp thêi) vµ tu©n thñ c¸c rµng buéc ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ x· héi (kû
c¬ng, an toµn, b¶o vÖ m«i sinh…). -
Lîi Ých cña c¸c b¹n hµng: gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä trªn
c¬ së hai bªn ®Òu cã lîi, tin cËy lÉn nhau.
e- BÝ mËt trong kinh doanh:
Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp phô thuéc rÊt quyÕt ®Þnh ë kh¶ n¨ng
c¹nh tranh trªn thÞ trêng; giµnh gi÷ ®îc vµ më réng thÞ phÇn. Doanh nghiÖp ph¶i lu«n
®Ò phßng vµ ®èi phã víi c¸c thñ ®o¹n cña ®èi thñ, biÕt dÊu kÝn ý ®å, tiÒm n¨ng vµ c¸c bÝ
quyÕt kinh doanh cña m×nh. MÆt kh¸c, trong khi chÊp hµnh nghiªm tóc ph¸p luËt cßn
ph¶i gi÷ g×n kh«ng ®Ó s¬ hë khiÕn nh÷ng c«ng chøc xÊu cã thÓ lîi dông ®Ó g©y trë ng¹i, kiÕm ch¸c.
g- TËn dông thêi c¬ vµ m«i trêng kinh doanh:
M«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, khã lêng tríc; trong ®ã xuÊt hiÖn
nh÷ng c¬ héi còng nh nh÷ng rñi ro, nguy c¬. Nh÷ng biÕn ®éng ®ã rÊt ®a d¹ng, tõ nhiÒu
phÝa vµ nhiÒu khi ®ét ngét.
Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i biÕt khai th¸c c¸c th«ng tin cã lîi tõ mäi
nguån ®Ó kÞp thêi cã ®èi s¸ch tËn dông thêi c¬. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin vÒ cung - cÇu,
vÒ c«ng nghÖ míi vµ vÒ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc liªn quan ®Õn kinh doanh. Ai biÕt
sím vµ tËn dông kÞp thêi th× ngêi ®ã giµnh th¾ng lîi. §©y lµ mèi quan hÖ gi÷a thÕ vµ
lùc cña doanh nghiÖp; trong ®ã tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp lµ lùc, cßn mèi quan hÖ
gi÷a doanh nghiÖp vµ m«i trêng kinh doanh t¹o ra thÕ. h- D¸m m¹o hiÓm:
M¹o hiÓm kh«ng ph¶i lµ liÒu lÜnh mµ lµ sù “phiªu lu cã tÝnh to¸n”. Trong kinh
doanh, ph¶i biÕt m¹o hiÓm míi ®¹t thµnh c«ng lín, víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®éc ®¸o, s¸ng
t¹o ®Ó tËn dông thêi c¬, vît qua ®èi thñ. 68
T×nh huèng m¹o hiÓm xuÊt hiÖn khi ph¶i lùa chän hai hay nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ
x¶y ra mµ ta kh«ng biÕt ch¾c ch¾n kÕt qu¶ sÏ nh thÕ nµo; tøc lµ hµm chøa c¶ nh÷ng høa
hÑn thµnh c«ng lÉn nh÷ng nguy c¬ thÊt b¹i. Sù lùa chän ®ã ë gi÷a hai con ®êng “t¸o
b¹o” vµ “thËn träng”; vµ ngêi qu¶n lý ph¶i ®¸nh gi¸ theo chñ quan ®Ó quyÕt ®o¸n.
D¸m m¹o hiÓm ph¶i ®i ®«i víi d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶; ®ßi hái ph¶i tù
tin trªn c¬ së tØnh t¸o xem xÐt, c©n nh¾c.
i- BiÕt dõng l¹i ®óng lóc:
Mong muèn th× v« h¹n, song gi¶i ph¸p thêng chØ cã hiÖu qu¶ víi møc ®é nhÊt
®Þnh. Mçi gi¶i ph¸p lóc ®Çu cã kÕt qu¶ vµ ®¹t ®Õn møc ®é cao; song sau ®ã sÏ ch÷ng l¹i
vµ mÊt t¸c dông; nÕu tiÕp tôc sÏ ®em l¹i hËu qu¶ xÊu. CÇn ph¶i tØnh t¸o xem xÐt c¸c
®éng th¸i ®Ó kÞp thêi dõng l¹i, t×m gi¶i ph¸p míi.
2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh
2.1- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh lµ tæng thÓ c¸c c¸ch thøc t¸c ®éng
cã chñ ®Ých cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi tîng qu¶n lý (cÊp díi vµ tiÒm n¨ng cña
doanh nghiÖp) vµ ®Õn kh¸ch thÓ kinh doanh (kh¸ch hµng, b¹n hµng, ®èi thñ c¹nh tranh
vµ c¸c rµng buéc cña m«i trêng kinh doanh) ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu cña doanh
nghiÖp trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. C¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ph¶i tu©n thñ c¸c ®ßi
hái cña quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh; mÆt kh¸c ph¶i vËn dông nghÖ
thuËt qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch kh«n khÐo, uyÓn chuyÓn tuú tõng t×nh huèng.
C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh rÊt ®a d¹ng, ph¶i lu«n thay ®æi thÝch øng
víi ®iÒu kiÖn trong tõng t×nh huèng; tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng qu¶n lý còng nh
n¨ng lùc, kinh nghiÖm cña nhµ qu¶n lý. Sù lùa chän ph¬ng ph¸p ®Ó sö dông kh«ng thÓ
tuú tiÖn theo c¶m tÝnh chñ quan, mµ cÇn tØnh t¸o n¾m ch¾c t×nh h×nh thùc tÕ, kÞp thêi
®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó kh¾c phôc c¸c trë ng¹i ph¸t sinh cha lêng tríc. Qu¶n lý cã
hiÖu qu¶ nhÊt khi biÕt lùa chän ®óng vµ kÕt hîp, ®iÒu chØnh linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p
qu¶n lý. V× vËy, sö dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý võa lµ khoa häc, võa lµ nghÖ thuËt,
®ßi hái c¶ tµi vµ nghÖ cña nhµ qu¶n lý.
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p qu¶n lý theo tiªu chÝ kh¸c nhau, tuú gãc ®é cña
nhµ nghiªn cøu. C¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn nhÊt c¨n cø néi dung vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng qu¶n lý, chia thµnh: -
C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý trong néi bé doanh nghiÖp -
C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng -
C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ -
C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi b¹n hµng (®èi t¸c) 69 -
C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc.
2.2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÝnh trong néi bé doanh nghiÖp
A- T¸c ®éng lªn con ngêi:
B»ng c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ vµ c¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc.
a- C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh dùa vµo c¸c mèi quan hÖ tæ chøc cña hÖ thèng
qu¶n lý vµ kû luËt cña doanh nghiÖp ®Ó t¸c ®éng. §ã lµ mèi quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc
tïng, dïng uy lùc ®Ó b¾t buéc ®èi tîng chÊp hµnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý; t¸c ®éng trùc
tiÕp ®Õn tËp thÓ ngêi lao ®éng theo hai híng: t¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc vµ t¸c ®éng ®iÒu
chØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý.
T¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh cña
doanh nghiÖp b»ng c¬ cÊu tæ chøc, ®iÒu lÖ ho¹t ®éng, néi quy… lµm chuÈn mùc ®Ó xö lý
c¸c mèi quan hÖ trong néi bé doanh nghiÖp.
T¸c ®éng ®iÒu chØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý ®îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng
mÖnh lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o ®Ó b¾t buéc hoÆc híng dÉn cÊp díi thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô nhÊt ®Þnh.
C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ph¶i døt kho¸t, râ rµng, dÔ hiÓu, cã ®Þa chØ ngêi thùc
hiÖn vµ thêi h¹n; kh«ng thÓ hiÓu sai hoÆc chËm trÔ. ChØ ngêi ra quyÕt ®Þnh míi ®îc
thay ®æi quyÕt ®Þnh, cÊp díi b¾t buéc ph¶i chÊp hµnh, kh«ng ®îc lùa chän.
Khi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, ngêi qu¶n lý ph¶i n¾m ch¾c hai yªu cÇu sau:
Mét lµ, quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ph¶i cã c¨n cø, ®îc luËn chøng ®Çy ®ñ vÒ hiÖu
qu¶ kinh tÕ vµ c¸c hÖ qu¶ kh¸c, kÕt hîp hîp lý c¸c lo¹i lîi Ých. Muèn vËy, ph¶i cã ®ñ
th«ng tin ®¸ng tin cËy, n¾m v÷ng t×nh h×nh thùc tÕ, lêng tríc c¸c khã kh¨n vµ c¸c vÊn
®Ò cã thÓ ph¸t sinh; tÝnh to¸n vµ c©n nh¾c kü.
Hai lµ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n cña ngêi ra quyÕt ®Þnh; chÞu tr¸ch nhiÖm
vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn. MÆt kh¸c, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ngêi thi hµnh quyÕt ®Þnh.
C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh trong qu¶n lý t¹o lËp vµ duy tr× ®îc kû c¬ng
trong doanh nghiÖp vµ gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. Tuy nhiªn, nÕu l¹m dông vµ
thiÕu c¬ së khoa häc sÏ r¬i vµo kiÓu qu¶n lý quan liªu, chñ quan, dÔ g©y tæn thÊt cho doanh nghiÖp.
b- C¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ t¸c ®éng vµo ®èi tîng qu¶n lý th«ng qua c¸c lîi Ých
kinh tÕ, t¹o ®éng lùc vËt chÊt ®Ó kÝch thÝch lao ®éng tÝch cùc, sö dông c¸c ®ßn bÈy ®Ó
thóc ®Èy kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. §éng lùc ®ã cµng m¹nh khi nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ
biÕt kÕt hîp ®óng ®¾n c¸c lîi Ých trong doanh nghiÖp qua c¸c ph¬ng ¸n ®îc lùa chän. 70
Thùc chÊt, ®ã lµ sù vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan trong kinh doanh, cho
phÐp ngêi lao ®éng tù lùa chän ph¬ng ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô.
§Æc ®iÓm cña c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ t¸c ®éng lªn ®èi tîng qu¶n lý kh«ng
b»ng sù cìng chÕ hµnh chÝnh, mµ ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ vµ
nh÷ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt cã thÓ huy ®éng ®îc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô víi lîi Ých thiÕt
th©n phï hîp víi lîi Ých chung cña doanh nghiÖp vµ x· héi. Do ®ã, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã
t¸c ®éng nh¹y bÐn, linh ho¹t vµ ph¸t huy ®îc tÝnh tù nguyÖn, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña
ngêi lao ®éng; ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm, ý thøc kû luËt tù gi¸c cña hä.
Víi c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ, ngêi qu¶n lý gi¶m ®îc nhiÒu viÖc ®iÒu hµnh,
®«n ®èc, kiÓm tra chi ly, sù vô ®Ó tËp trung vµo c¸c viÖc c¬ b¶n. Ngêi qu¶n lý doanh
nghiÖp sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ theo c¸c híng sau: -
§Ò ra nh÷ng chØ tiªu cô thÓ tõng thêi gian cho tõng bé phËn trong doanh nghiÖp,
lÊy ®ã lµm chuÈn cho viÖc thëng ph¹t vÒ vËt chÊt. -
Sö dông c¸c ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt g¾n víi c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ -
Thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm kinh tÕ cã thëng, ph¹t vÒ vËt chÊt
ViÖc më réng møc ®é vµ ph¹m vi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ xu híng
chung cña c¸c níc theo kinh tÕ thÞ trêng; trong ®ã chó träng c¸c vÊn ®Ò sau: -
Hoµn thiÖn hÖ thèng ®ßn bÈy kinh tÕ: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, l·i suÊt, tiÒn l¬ng, tiÒn thëng… -
Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý ®óng ®¾n; võa ®¶m b¶o hiÖu lùc qu¶n lý - ®iÒu hµnh
thèng nhÊt, võa n©ng cao tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp díi. -
N©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý vÒ nhiÒu mÆt: biÕt vËn dông
quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý kinh doanh, biÕt sö dông c¸c ®ßn bÈy
kinh tÕ, c«ng t©m vµ nghiªm minh khi xö lý c«ng viÖc.
c- C¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc t¸c ®éng vµo nhËn thøc vµ t©m lý, t×nh c¶m cña
ngêi lao ®éng, nh»m n©ng cao tÝnh tù nguyÖn tù gi¸c vµ nhiÖt t×nh lao ®éng cña hä
trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô. §èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ con ngêi,
mét thùc thÓ cã ý thøc, tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi ®a d¹ng vµ tinh tÕ; do ®ã
c¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cã ý nghÜa lín trong qu¶n lý kinh doanh (c¸c doanh nghiÖp
NhËt B¶n ®· ¸p dông thµnh c«ng).
C¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc dùa trªn sù vËn dông c¸c quy luËt t©m lý - x· héi víi
®Æc trng lµ tÝnh thuyÕt phôc, lµm cho ngêi lao ®éng ph©n biÖt ®îc ®óng - sai, ph¶i -
tr¸i, lîi - h¹i, tèt - xÊu; tõ ®ã tù gi¸c lµm viÖc tèt vµ g¾n bã víi doanh nghiÖp. Sö dông
®¬n ®éc c¸c ph¬ng ph¸p nµy kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ tèt, bëi lÏ ho¹t ®éng kinh doanh 71
kh«ng ph¶i lµ mét phong trµo mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc chÆt chÏ. CÇn sö dông kÕt hîp
víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c mét c¸ch hîp lý, uyÓn chuyÓn vµ s¸ng t¹o.
B- T¸c ®éng lªn c¸c yÕu tè kh¸c cña doanh nghiÖp:
§ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng s©u vµo tõng yÕu tè chi phèi c¸c ®Çu vµo cña
qu¸ tr×nh kinh doanh, nh: tµi chÝnh, lao ®éng, c«ng nghÖ, vËt t, th«ng tin, .v…
Sù t¸c ®éng ®ã mang tÝnh qu¶n lý nghiÖp vô, kü thuËt, kÕt hîp víi c¸c ph¬ng
ph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý; bao gåm: qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý c«ng nghÖ, qu¶n lý vËt
t, qu¶n lý nh©n sù, qu¶n lý lao ®éng, qu¶n lý ®Çu t, qu¶n lý th«ng tin kinh tÕ,
marketing, tin häc ho¸ qu¶n lý, v.v… (Néi dung qu¶n lý chuyªn ngµnh ®îc ®Ò cËp cô
thÓ trong c¸c chuyªn ®Ò riªng).
2.3- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng
§ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p phôc vô vµ kÝch thÝch kh¸ch hµng, mét nh©n tè quyÕt
®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh. Nh©n tè nµy thêng thÓ hiÖn ë ®Çu ra cña chu tr×nh kinh doanh,
song l¹i cÇn ®îc t¸c ®éng ngay tõ ®Çu vµo, nh chiÕn lîc kinh doanh, ph¬ng ¸n s¶n
phÈm… Kh¸ch hµng võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, võa lµ ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh kinh
doanh. Cã hai ph¬ng ph¸p chÝnh: ®iÒu tra x· héi häc vµ ho¹t ®éng chiªu thÞ.
A- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc:
Nh»m t×m hiÓu ®éng c¬ mua hµng vµ c¸c yÕu tè m«i trêng chi phèi quy m«, c¬
cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu.
 §éng c¬ mua hµng cña ngêi tiªu dïng lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy m«,
c¬ cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu. Cã 3 ®éng c¬ chñ yÕu thóc ®Èy ngêi tiªu dïng mua mét hµng hãa nµo ®ã. -
Nhu cÇu tù nhiªn (nhu cÇu sinh lý): ¨n uèng, nghØ ng¬i, phßng ch÷a bÖnh, sèng an toµn vµ h¹nh phóc. -
TrÝ tëng tîng t¹o ra nh÷ng Ên tîng míi khi tiÕp xóc víi hµng hãa (kiÓu d¸ng,
mµu s¾c mét c¸i ¸o ch¼ng h¹n). -
Mong muèn bøc thiÕt ®îc ®¸p øng.
 YÕu tè m«i trêng cña ngêi tiªu dïng gåm: -
Sù giao tiÕp víi b¹n bÌ vÒ thÞ hiÕu, d luËn vÒ tiªu dïng. -
C¬ cÊu gia ®×nh (®éc th©n, cã con nhá, cã con lín, míi cíi, vî chång giµ, go¸ bôa, giíi tÝnh…). -
Thµnh phÇn x· héi (tÇng líp, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ, d©n téc, t«n gi¸o). -
Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÓ hiÖn nhËn thøc, c¸ch sèng, trÝ tëng tëng). -
Møc thu nhËp, kh¶ n¨ng mua s¾m. -
TÝnh t×nh, thãi quen tiªu dïng. 72
 VÒ bªn b¸n hµng, cã c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh khèi lîng nhu cÇu: -
TÝnh n¨ng, h×nh d¸ng, chÊt lîng s¶n phÈm ®em ra b¸n. -
Gi¸ c¶ hiÖn hµnh, gi¸ c¶ trong t¬ng lai gÇn, gi¸ c¶ cña s¶n phÈm thay thÕ vµ bæ
sung cho s¶n phÈm ®ang cã, ph¶n øng c¹nh tranh cña c¸c ®èi thñ. -
C¸c biÖn ph¸p vµ hiÖu qu¶ chiªu thÞ (qu¶ng c¸o, chiªu hµng, chµo hµng, b¸n hµng).
 Ngoµi ra, cßn cã c¸c yÕu tè cña m«i trêng vÜ m«: c¬ chÕ qu¶n lý, quan hÖ ®èi
ngo¹i (víi níc ngoµi, víi ®Þa ph¬ng kh¸c), søc mua cña ®ång tiÒn, sù æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi.
C¸c lo¹i yÕu tè nãi trªn t¸c ®éng lªn nhu cÇu ®îc m« t¶ trªn s¬ ®å sau: YÕu tè YÕu tè MT bªn b¸n ngêi mua Hµnh vi C¶m nghÜ sau mua khi mua Ho·n mua Nhu cÇu Kh«ng mua §éng c¬ mua YÕu tè YÕu tè chñ quan m«i trêng S¬ ®å 12
C¸c yÕu tè t¸c ®éng lªn nhu cÇu
b- Ho¹t ®éng chiªu thÞ (Promotion): Lµ c¸c ho¹t ®éng thóc ®Èy viÖc tiªu thô s¶n
phÈm cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng nãi chung vµ thÞ trêng môc tiªu (target market)
nãi riªng cña doanh nghiÖp.
Chiªu thÞ nh»m môc tiªu tiªu thô s¶n phÈm lµm ra trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranh
trªn thÞ trêng; nã cã t¸c ®éng rÊt to lín vµ ®îc coi lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña ho¹t
®éng s¶n xuÊt (ë nhiÒu níc, chi phÝ chiªu thÞ trêng chiÕm 10-20% tæng chi phÝ trong gi¸ b¸n s¶n phÈm).
Néi dung c¬ b¶n cña chiªu thÞ gåm: -
Chµo hµng: Cho nh©n viªn ®a hµng ®Õn giíi thiÖu vµ b¸n trùc tiÕp cho kh¸ch.
Ngêi chµo hµng ph¶i hiÓu râ s¶n phÈm (tÝnh n¨ng, c¸ch sö dông, c¸ch b¶o qu¶n, 73
u thÕ so víi s¶n phÈm c¹nh tranh t¬ng tù…) vµ biÕt nghÖ thuËt giíi thiÖu cã hiÖu qu¶. -
Qu¶ng c¸o: Lµ tuyªn truyÒn (giíi thiÖu gi¸n tiÕp) b»ng ch÷ viÕt, tiÕng nãi, h×nh
¶nh, s¶n phÈm mÉu; thu hót sù chó ý vµ l«i kÐo hµnh vi mua cña ngêi tiªu dïng.
C¸c ph¬ng tiÖn cã thÓ dïng lµ: ¸p phÝc, pan«, bao b×, ph¸t thanh, truyÒn h×nh, tê
r¬i, s¸ch b¸o, phim ¶nh… Qu¶ng c¸o ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c: khªu gîi sù
tß mß, g©y Ên tîng m¹nh, thêng xuyªn lÆp l¹i, trung thùc, v¨n minh, thiÕt thùc cã hiÖu qu¶. -
Chiªu hµng: Lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m yÓm trî b¸n hµng, b»ng nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o,
c«ng phu, nh: héi trî, triÓn l·m, héi nghÞ kh¸ch hµng, chiªu ®·i, b¶o trî c¸c ho¹t
®éng v¨n ho¸, thÓ thao, tõ thiÖn b¶o hµnh s¶n phÈm…
2.4- C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh
C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu lµ c¹nh tranh, th¬ng lîng vµ nÐ tr¸nh.
a- C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh:
TÝnh to¸n mäi kh¶ n¨ng, yÕu tè vµ thñ ®o¹n ®Ó t¹o lîi thÕ cho s¶n phÈm cña
doanh nghiÖp, chiÕm lÜnh vµ më réng thÞ phÇn. Sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnh
chÝnh, t©m lý x· héi (thËm chÝ c¶ biÖn ph¸p chÝnh trÞ) ®Ó giµnh giËt thÞ trêng vµ kh¸ch
hµng. C¸c biÖn ph¸p sö dông ph¶i hîp ph¸p vµ cã l¬ng t©m (®Çu c¬ lµnh m¹nh).
b- C¸c ph¬ng ph¸p th¬ng lîng:
Tháa thuËn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó chia sÎ thÞ trêng mét c¸ch «n hoµ, c¸c
bªn ®Òu cã lîi. Thêng sö dông c¸c kü thuËt tÝnh to¸n cña lý thuyÕt trß ch¬i (theory of
game) ®Ó lùa chän chiÕn lîc c¹nh tranh; trong ®ã gi¶i ph¸p cÇn ®¹t lµ c¸c phÝa kh«ng
cÇn chi phÝ chiªu thÞ nhiÒu mµ kÕt qu¶ ®Òu thu ®îc lîi nhuËn b»ng nhau; tr¸nh gi¶i ph¸p
quyÕt liÖt lµ “mét mÊt mét cßn”.
c- C¸c ph¬ng ph¸p nÐ tr¸nh:
Trong trêng hîp doanh nghiÖp kÐm u thÕ râ rµng th× t×m c¸ch rót lui khái cuéc
c¹nh tranh kh«ng c©n søc, chÊp nhËn chuyÓn sang thÞ trêng kh¸c dï kÐm hiÖu qu¶
h¬n ®Ó tån t¹i vµ t×m c¬ héi míi. Còng cã khi ph¶i tõ bá mét vµi mÆt hµng bÊt lîi ®Ó
chuyÓn sang mÆt hµng kh¸c, hoÆc t¹m thêi chÞu lç khi cha cã gi¶i ph¸p kh¸c.
2.5- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi kh¸ch hµng
B¹n hµng lµ c¸c ®èi t¸c cung cÊp c¸c ®Çu vµo (nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ, phô tïng,
b¸n thµnh phÈm); thêng hîp t¸c l©u dµi víi nhau song còng cã c¹nh tranh. Ph¬ng
ph¸p chñ yÕu trong quan hÖ lµ gi÷ ch÷ “tÝn”, t«n träng lÉn nhau, thanh to¸n sßng ph¼ng 74
vµ chia sÎ khã kh¨n. Song còng cÇn tr¸nh sù o Ðp khi gÆp b¹n hµng bÊt tÝn, trôc lîi, kh«ng
biÕt ®iÒu; gi¶i ph¸p chñ yÕu lµ quan hÖ ®a ph¬ng (cã nhiÒu b¹n hµng víi cïng mÆt hµng).
2.6- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc
C¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« sö dông quyÒn lùc Nhµ níc (chÝnh trÞ, hµnh
chÝnh, kinh tÕ) ®Ó ®Þnh híng, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«n
khæ luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch. MÆt tr¸i cña nã thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh: sù cha hoµn thiÖn
(thËm chÝ thiÕu nhÊt qu¸n) cña hÖ thèng luËt ph¸p - chÝnh s¸ch, vµ hµnh vi thiÕu c«ng t©m cña mét sè c«ng chøc.
CÇn sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau:
a- Chñ ®éng trong t thÕ ngêi n¾m v÷ng ph¸p luËt, ho¹t ®éng ®óng ph¸p luËt;
thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc. Kh«ng ®Æt m×nh ë thÕ bÞ ®éng
®èi phã, ®èi ®Çu víi ph¸p luËt vµ n¬m níp lo sî. §Ó n¾m v÷ng ph¸p luËt, cÇn cã chuyªn
gia cè vÊn vÒ ph¸p luËt riªng cña doanh nghiÖp (trùc thuéc gi¸m ®èc) hoÆc dùa vµo c¸c
v¨n phßng t vÊn ph¸p lý tríc khi thùc hiÖn mét quyÕt ®Þnh quan träng nµo, hoÆc khi
x¶y ra sù viÖc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ th«ng lÖ kinh doanh.
Sù chñ ®éng cßn thÓ hiÖn ë viÖc kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan h÷u tr¸ch híng dÉn, gi¶i
thÝch râ nh÷ng ®iÓm cã thÓ hiÓu tuú tiÖn vµ vËn dông kh«ng ®óng. Còng cã thÓ kiÕn nghÞ
nh÷ng ®iÓm mµ luËt ph¸p cßn s¬ hë, bÊt hîp lý ®Ó c¬ quan lËp ph¸p nghiªn cøu söa ®æi, bæ sung.
b- S½n sµng céng t¸c víi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt (thanh tra, c«ng an ®iÒu
tra, kiÓm s¸t) khi bÞ kiÓm tra; cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt mét c¸ch trung thùc. MÆt
kh¸c, khi cã dÊu hiÖu kh«ng râ rµng, cÇn chñ ®éng dùa vµo c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp
®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, lµm c¨n cø ®Ó ®èi chiÕu víi kÕt luËn cña c¬ quan b¶o vÖ ph¸p
luËt. Tèt nhÊt lµ ®Þnh kú chñ ®éng tiÕn hµnh kiÓm to¸n dï kh«ng bÞ kiÓm tra, Ýt ra còng
gióp cho viÖc tù kiÓm tra ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý.
c- T¹o ra quan hÖ th«ng c¶m, tin cËy ®èi víi doanh nghiÖp. §©y kh«ng ph¶i lµ
hµnh vi mua chuéc c¸c c«ng chøc ®Ó lõa dèi Nhµ níc, mµ tr¸nh biÕn sù viÖc lÆt vÆt
thµnh quan hÖ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng. MÆt kh¸c, kiªn quyÕt ®Êu tranh víi c¸c hµnh vi nhòng
nhiÔu, ¸p ®Æt v« lý cña nh÷ng c«ng chøc tho¸i ho¸.
d- LuËt ph¸p cã ¶nh hëng ®Õn sù lùa chän quy chÕ ph¸p lý cña doanh nghiÖp,
cÇn xem xÐt nÕu cÇn th× chuyÓn ®æi h×nh thøc ph¸p lý cña doanh nghiÖp theo híng cã
lîi. VÝ dô tõ mét chñ së h÷u chuyÓn thµnh c«ng ty cã së h÷u hçn hîp hoÆc c«ng ty v«
danh, c«ng ty liªn doanh, v.v… 75
3- TriÕt lý kinh doanh vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp
3.1- TriÕt lý kinh doanh
Ho¹t ®éng cña con ngêi gåm c¸c hµnh vi cã ý thøc, cã môc ®Ých víi niÒm tin,
th¸i ®é øng xö, thãi quen,… h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Con ngêi lu«n cã xu
híng tæng kÕt nh÷ng ®iÒu ®· quan s¸t vµ kinh nghiÖm øng xö cña m×nh ®Ó kh¸i qu¸t
(trõu tîng ho¸) thµnh nh÷ng t tëng s©u s¾c cã tÝnh triÕt häc; ®ã lµ c¸c triÕt lý vÒ
nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng, mét thø triÕt häc cña thùc tÕ, triÕt häc cho hµnh ®éng. TriÕt lý
lµ c¸i ®Æc thï, ®¬n nhÊt trong triÕt häc; khi ®îc hÖ thèng ho¸ vµ ph¸t triÓn thµnh lý luËn
th× h×nh hµnh c¸c häc thuyÕt triÕt häc.
TriÕt lý kinh doanh lµ nh÷ng t tëng triÕt häc ph¶n ¸nh thùc tiÔn kinh doanh
qua con ®êng thÓ nghiÖm, suy ngÉm vµ kh¸i qu¸t ho¸ cña chñ thÓ kinh doanh. C¸c t
tëng triÕt häc khi ®· x¸c lËp, ®Õn lît nã, sÏ ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thÓ hiÖn vµo c«ng
viÖc qu¶n lý kinh doanh qua v¨n ho¸ doanh nghiÖp, t¹o nªn tÝnh c¸ch riªng cña doanh
nghiÖp ®Ó tËp hîp søc m¹nh cña tæ chøc. TriÕt lý kinh doanh chÝnh lµ cèt lâi cña v¨n ho¸
doanh nghiÖp; kh«ng chØ trë thµnh mét nguån néi lùc cña doanh nghiÖp, mµ cßn lµ mét
m« thøc ph¸t triÓn doanh nghiÖp mét c¸ch bªn v÷ng. TriÕt lý kinh doanh lµ mét lùc
lîng tinh thÇn ®Ó ®Þnh híng chiÕn lîc ph¸t triÓn vµ lµ c¬ së cña toµn bé chñ tr¬ng,
biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp.
TriÕt lý kinh doanh cña doanh nghiÖp ®a ra mét hÖ gi¸ trÞ ®¹o ®øc - ph¸p lý lµm
c¨n cø ®Ó xÐt ®o¸n hµnh vi cña mäi thµnh viªn vµ ®éng viªn, gi¸o dôc hä lµm theo. Nã
còng gãp phÇn t¹o ra uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.
3.2- V¨n ho¸ doanh nghiÖp (hoÆc v¨n ho¸ c«ng ty)
a- ViÖc thiÕt lËp vµ vËn hµnh b×nh thêng mét doanh nghiÖp ®ßi hái nh÷ng ®iÒu
kiÖn vËt chÊt, c¸c nguån lùc vµ thÓ chÕ. Song, sù thµnh b¹i cña doanh nghiÖp cßn phô
thuéc “phÇn hån” cña doanh nghiÖp, lµm cho doanh nghiÖp cã søc sèng; ®ã lµ v¨n ho¸
doanh nghiÖp, hay cßn gäi lµ tinh thÇn doanh nghiÖp.
V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ v¨n ho¸ øng xö trong kinh doanh, lµ sù thÓ hiÖn c¸c
mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi kh¸ch thÓ kinh doanh vµ gi÷a ngêi víi ngêi trong
doanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng nhËn thøc tån t¹i trong c¸c thµnh viªn cña tËp thÓ lao ®éng,
cã kh¶ n¨ng chi phèi mäi hµnh ®éng, suy nghÜ vµ thãi quen cña hä; lµ nh÷ng chuÈn mùc,
khu«n mÉu cã tÝnh truyÒn thèng mµ mäi thµnh viªn cña doanh nghiÖp ph¶i noi theo. Nã
trë thµnh “tuyªn ng«n hµnh ®éng” ®Ó gi¸o dôc, ®éng viªn mäi thµnh viªn, thÓ hiÖn qua ý
thøc, t×nh c¶m, th¸i ®é, hµnh vi, t¸c phong øng xö hµng ngµy, nÒn nÕp sinh ho¹t, nghi
thøc giao tiÕp. Nã t¹o ra niÒm tin vµ chÊt keo g¾n bã mäi thµnh viªn víi doanh nghiÖp.
Nh÷ng yÕu tè cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®îc mäi thµnh viªn tù gi¸c thõa nhËn, b¶o vÖ,
duy tr× vµ kÕ thõa; nh nh÷ng rµng buéc “bÊt thµnh v¨n” cè kÕt mäi c¸ nh©n vµo môc 76
tiªu chung (ngoµi c¸c rµng buéc h÷u h×nh nh luËt ph¸p, th«ng lÖ, quy chÕ, hîp ®ång, nguyªn t¾c…).
V¨n ho¸ doanh nghiÖp cã thÓ thuÇn tuý mang b¶n s¾c d©n téc, vµ còng cã thÓ
giao lu víi c¸c nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé kh¸c gäi lµ “v¨n ho¸ thêi ®¹i”. NhiÒu doanh nghiÖp
lín ®· biÕt tËn dông nh©n tè rÊt quan träng nµy ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ ë khu
vùc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ vèn cã truyÒn thèng coi träng v¨n minh tinh thÇn ph¶n ¸nh
tÝnh nh©n v¨n. NhËt B¶n lµ ®iÓn h×nh cña m« thøc “t©y ph¬ng ho¸” trªn nÒn t¶ng nh÷ng
gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, v¨n ho¸ ph¬ng §«ng. Ngay ë Mü, ngêi ta còng
®· nhËn ra c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph¬ng §«ng, ®îc vËn dông trong thuyÕt Z vÒ qu¶n lý.
b- V¨n ho¸ doanh nghiÖp thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¸ tr×nh qu¶n lý doanh nghiÖp, cô thÓ lµ: -
Môc tiªu kinh doanh híng vµo nhu cÇu ngµy cµng cao cña ngêi tiªu dïng (mÆt
hµng, tÝnh n¨ng, mÉu m·, chÊt lîng, sù thuËn tiÖn, lßng tin…); vµo nh÷ng ®Ønh
cao cña kü thuËt - c«ng nghÖ. -
Møc ®é tù qu¶n c¸ nh©n; thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, kh¶ n¨ng ®éc lËp
(trong ph¹m vi tæ chøc), nh÷ng c¬ héi cho sù s¸ng t¹o. -
Møc ®é kiÓm so¸t cña ngêi qu¶n lý ®èi víi hµnh vi cña ngêi lao ®éng. -
Møc ®é quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn (lµm viÖc vµ sinh ho¹t) mµ ngêi qu¶n lý dµnh cho ngêi lao ®éng. -
Møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp (tinh
thÇn ®ång ®éi, sù tin cËy, ý thøc tr¸ch nhiÖm). -
Møc ®é chÞu ®ùng nh÷ng xung ®ét trong néi bé doanh nghiÖp (lîi Ých, c¸ tÝnh,
danh dù,…), kh¶ n¨ng hoµ gi¶i ®Ó doanh nghiÖp ph¸t triÓn. -
Nh÷ng tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¸c thµnh viªn; ®Ó ph©n phèi lîi
nhuËn, khen thëng vµ kû luËt. -
Møc ®é chÊp nhËn nh÷ng may rñi trong kinh doanh, d¸m dÊn th©n vµo c¸c m¹o hiÓm (cã tÝnh to¸n).
Trong c¸c tiªu thøc trªn, cã 2 tiªu thøc quan träng nhÊt lµ: møc ®é quan t©m cña
nhµ qu¶n lý ®èi víi ngêi lao ®éng vµ møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn trong doanh
nghiÖp vµ víi doanh nghiÖp.
c- Tõ néi dung cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp nãi trªn, mçi doanh nghiÖp xuÊt ph¸t
tõ ®Æc ®iÓm cña m×nh, cÇn lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh cho m×nh mét v¨n ho¸ mang b¶n s¾c
riªng nh»m t¹o ra søc m¹nh cho doanh nghiÖp vµ t¹o ®îc uy tÝn, h×nh ¶nh tèt ®Ñp cña
doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.
Nh×n chung, v¨n ho¸ doanh nghiÖp cã hai khuynh híng chÝnh: 77
Mét lµ, môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p kinh doanh chñ yÕu nh»m ®¹t lîi nhuËn tríc
m¾t vµ gi¶i quyÕt nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n. TriÕt lý kinh doanh chÞu ¶nh hëng s©u
nÆng cña chñ nghÜa thùc dông vµ thuyÕt duy lý (phæ biÕt ë Mü).
Hai lµ, coi kinh doanh chñ yÕu nh»m phôc vô con ngêi, phôc vô x· héi; cßn lîi
nhuËn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp, lµ phÇn thëng vÒ kÕt qu¶ phôc
vô. TriÕt lý kinh doanh lµ híng vµo con ngêi vµ nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi (phæ biÕn ë NhËt).
C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn lùa chän nh÷ng yÕu tè hîp lý trong hai
khuynh híng nãi trªn, vËn dông vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ ®Ó x©y dùng triÕt lý kinh doanh
phï hîp, trªn c¬ së ®ã t¹o lËp v¨n ho¸ doanh nghiÖp riªng cho m×nh. Híng dÉn häc tËp Néi dung träng t©m:
C¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong qu¶n lý kinh doanh. C©u hái «n tËp: 1.
Néi dung chñ yÕu cña c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh lµ g×? 2.
Khi sö dông ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, nhµ qu¶n lý cÇn n¾m ch¾c nh÷ng yªu cÇu g×? V× sao? 3.
¦u ®iÓm chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ g×? Sö dông ph¬ng ph¸p nµy theo c¸c yªu cÇu nµo? 4.
ý nghÜa cña ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trong qu¶n lý doanh nghiÖp lµ g×? Ph¹m vi vËn
dông cña ph¬ng ph¸p nµy nh thÕ nµo? 5.
Néi dung chñ yÕu cña hai ph¬ng ph¸p vÒ t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng lµ g×? 6.
C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh lµ g×? 7.
C¸c ph¬ng ph¸p cÇn kÕt hîp sö dông trong quan hÖ víi c¸c c¬ quan Nhµ níc lµ g×? 8.
V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×? Nã thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¶n lý kinh doanh trªn nh÷ng vÊn ®Ò g×? 78

Giáo trình môn Khoa học quản lý 1 | Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Lý thuyết chương 5 : Kế toán hoạt động thương mại | Môn : Nguyên lí kế toán

Trắc nghiệm lý thuyết ngân hàng thương mại- Trường Đại học Văn Lang

Tài liệu về vấn đề Phát thải ròng bằng không | Đại học Ngoại Ngữ - Tin Học Thành Phố Hồ Chí Minh

Đáp án bài kiểm tra Vật lý 10 năm 2022-2023 | Đại học Ngoại Ngữ - Tin Học Thành Phố Hồ Chí Minh

Lý thuyết kinh tế học | Đại học Thái Nguyên