Giáo trình môn Khoa học quản lý 2 | Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội

Tài liệu gồm có 2 tập chính bao gồm các kiến thức cơ bản liên quan:vận dụng vào quản lý doanh nghiệp ;....giúp bạn ôn luyện và nắm vững kiến thức môn học đại cương Khoa học quản lý. Mời bạn đọc đón xem!

125 63 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu

Trêng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néi

------------------------------

Gi¸o tr×nh

Khoa häc qu¶n lý 2

Biªn so¹n: Gi¸o s TrÇn Ph¬ng

Lêi dÆn:

Gi¸o tr×nh chØ cã nhiÖm vô tr×nh bµy tãm t¾t nh÷ng néi dung cèt yÕu cña m«n häc. Häc

viªn cÇn tham kh¶o thªm c¸c tµi liÖu kh¸c, tríc nhÊt lµ c¸c tµi liÖu sau ®©y:

- Nh÷ng vÊn ®Ò cèt yÕu cña qu¶n lý (Harold Koontz).

- Tinh hoa qu¶n lý (NguyÔn C¶nh Ch¾t dÞch vµ biªn so¹n tõ tiÕng Trung Quèc).

- Häc tËp qu¶n lý (I.V.Param«nèp).

(Lu hµnh néi bé)

PhÇn më ®Çu

1- Môc ®Ých, néi dung bµi gi¶ng

Bµi nµy lµ bµi më ®Çu cho mét lo¹t bµi gi¶ng vÒ qu¶n lý. Môc ®Ých lµ giíi thiÖu

kh¸i qu¸t vÒ khoa häc qu¶n lý, th«ng qua viÖc t×m hiÓu c¸c lý thuyÕt qu¶n lý næi tiÕng

nhÊt trong thÕ kû XX. Trªn c¬ së ®ã, sÏ ®i s©u vµo tõng phÇn cña khoa häc qu¶n lý qua

c¸c bµi gi¶ng tiÕp theo.

Gi¸o tr×nh nµy kh«ng tr×nh bµy toµn bé néi dung cña Khoa häc qu¶n lý nh

nhiÒu cuèn s¸ch gi¸o khoa vÒ “Qu¶n trÞ häc” ®· lµm. V× lµm nh vËy sÏ dÉn ®Õn trïng

lÆp víi c¸c bµi sau. V¶ ch¨ng, khã cã mét cuèn s¸ch nµo tr×nh bµy ®îc ®Çy ®ñ néi dung

cña mét m«n khoa häc réng lín nh vËy.

Sau khi t×m hiÓu c¸c lý thuyÕt qu¶n lý trong thÕ kû XX, häc viªn sÏ cã ®îc mét

c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ khoa häc qu¶n lý, tõ ®ã cã thÓ liªn hÖ víi thùc tiÔn qu¶n lý cña x·

héi hoÆc cña b¶n th©n m×nh, rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh nguyªn t¾c, ®Þnh híng cho

m×nh. Sang c¸c bµi sau, sÏ ®i s©u vµo c¸c ph¬ng ph¸p, kü n¨ng vÒ tõng mÆt cña qu¶n

lý, còng tøc lµ tõng chøc n¨ng cña qu¶n lý.

2- Sù cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý

C. M¸c:

“BÊt cø lao ®éng x· héi hay lao ®éng chung nµo mµ tiÕn hµnh trªn mét quy m«

kh¸ lín th× ®Òu ph¶i cã mét sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n. Sù chØ ®¹o

®ã ph¶i lµm nh÷ng chøc n¨ng chung, tøc lµ nh÷ng chøc n¨ng ph¸t sinh tõ sù kh¸c nhau

gi÷a sù vËn ®éng chung cña c¬ thÓ s¶n xuÊt víi nh÷ng vËn ®éng c¸ nh©n cña nh÷ng khÝ

quan ®éc lËp hîp thµnh c¬ thÓ s¶n xuÊt ®ã. Mét nh¹c sÜ ®éc tÊu th× tù ®iÒu khiÓn lÊy

m×nh, nhng mét giµn nh¹c th× cÇn ph¶i cã mét nh¹c trëng”.

C.M¸c: T b¶n, QuyÓn thø nhÊt, ch¬ng XIII: HiÖp t¸c.

3- Ph¶i häc khoa häc vµ nghÖ thuËt qu¶n lý cña giai cÊp t

b¶n

V. Lªnin:

 “Lµm sao cã thÓ qu¶n lý ®îc nÕu kh«ng cã kiÕn thøc ®Çy ®ñ, nÕu kh«ng tinh

th«ng khoa häc qu¶n lý?”

 “NghÖ thuËt qu¶n lý kh«ng ph¶i tõ trªn trêi r¬i xuèng vµ còng kh«ng ph¶i do

thÇn th¸nh ban cho. Mét giai cÊp nµo ®ã kh«ng ph¶i v× lµ mét giai cÊp tiªn tiÕn mµ trë

thµnh cã kh¶ n¨ng qu¶n lý ngay tøc kh¾c ®îc. Chóng ta cø lÊy vÝ dô nµy mµ xem: khi

giai cÊp t s¶n chiÕn th¾ng, nã tuyÓn lùa nh÷ng ngêi qu¶n lý cña nã trong nh÷ng thµnh

phÇn xuÊt th©n tõ mét giai cÊp kh¸c, tõ giai cÊp phong kiÕn. V¶ l¹i, nã kh«ng thÓ lÊy ë

®©u ra. CÇn nh×n sù vËt mét c¸ch s¸ng suèt: giai cÊp t s¶n ®· chän giai cÊp tån t¹i tríc

nã. B©y giê chóng ta còng cã nhiÖm vô nh thÕ: ph¶i biÕt c¸ch n¾m lÊy, thu phôc vµ lîi

dông ®îc nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt vµ sù ®µo luyÖn cña giai cÊp tríc chóng ta, khÐo lîi

dông tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã cho sù th¾ng lîi cña giai cÊp chóng ta”.

 “BÊt cø mét giai cÊp míi lªn nµo còng ®Òu ph¶i häc tËp giai cÊp cã tríc nã,

®Òu ph¶i sö dông nh÷ng ngêi ®¹i diÖn bé m¸y qu¶n lý cña giai cÊp cò, ®ã còng lµ mét

ch©n lý tuyÖt ®èi”.

 “ChØ cã n¾m lÊy toµn bé kinh nghiÖm cña chñ nghÜa t b¶n cã v¨n ho¸, cã kü

thuËt vµ tiªn tiÕn, chØ cã thu hót tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®ã tham gia c«ng t¸c th× míi cã thÓ

®øng v÷ng ®îc”.

 “Tri thøc vÒ chñ nghÜa x· héi th× chóng ta cã, nhng chóng ta cha cã tri thøc vÒ

tæ chøc víi quy m« hµng triÖu ngêi, cha cã tri thøc vÒ tæ chøc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi

s¶n phÈm. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o b«n-sª-vÝch kú cùu cha d¹y chóng ta ®iÒu ®ã. Trong

lÞch sö cña m×nh, ®¶ng b«n-sª-vÝch kh«ng thÓ tù khoe khoang vÒ ®iÒu ®ã. Chóng ta cha

kinh qua líp häc ®ã. Cho nªn chóng ta nãi: dï h¾n lµ tªn ®¹i bÞp bîm, nhng mét khi

h¾n ®· tæ chøc ra ®îc tê rít, khi h¾n lµ mét th¬ng nh©n ®· tõng lµm c«ng viÖc tæ chøc

s¶n xuÊt vµ ph©n phèi cho hµng triÖu vµ hµng chôc triÖu ngêi, mét khi h¾n cã kinh

nghiÖm th× chóng ta ph¶i häc ë h¾n. NÕu chóng ta kh«ng häc ®iÒu ®ã ë bän chóng,

chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®îc chñ nghÜa x· héi.

 “Ph¬ng ph¸p Taylo còng nh mäi tiÕn bé cña chñ nghÜa t b¶n, kÕt hîp tÝnh

chÊt tµn b¹o tinh vi cña sù bãc lét t s¶n víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc quý b¸u nhÊt vÒ

c¸c mÆt: ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c c¬ giíi trong lao ®éng, trõ bá nh÷ng ®éng t¸c thõa vµ

vông vÒ, x©y dùng nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng t¸c hîp lý nhÊt, ¸p dông nh÷ng chÕ ®é hoµn

thiÖn nhÊt trong viÖc kiÓm kª vµ kiÓm so¸t, v.v… Níc Céng hoµ X« ViÕt ph¶i hÊp thô

cho b»ng ®îc nh÷ng thµnh qu¶ quý b¸u nhÊt cña khoa häc vµ kü thuËt trong lÜnh

vùc ®ã… Ph¶i x©y dùng ë níc Nga viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ph¬ng ph¸p Taylo,

ph¶i thùc nghiÖm vµ øng dông ph¬ng ph¸p ®ã mét c¸ch cã hÖ thèng”.

V. Lªnin: Toµn tËp, tËp 36, 40.

4- Sù l¹c hËu cña phe x· héi chñ nghÜa trªn lÜnh vùc khoa

häc qu¶n lý

Tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, Liªn X« chuyÓn sang c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp

trung. Nh÷ng lêi d¹y cña Lªnin vÒ viÖc häc tËp vµ øng dông chñ nghÜa Taylo còng bÞ bá

qua. C¸c níc x· héi chñ nghÜa thµnh lËp sau nµy theo g¬ng Liªn X« còng ¸p dông

triÖt ®Ó c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Trong c¬ chÕ nµy, vai trß cña xÝ nghiÖp bÞ h¹

thÊp, chØ cßn lµ hoµn thµnh vµ hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch Nhµ níc. Vai trß cña

khoa häc qu¶n lý còng chØ cßn lµ hoµn thiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. (M·i ®Õn

n¨m 1965 míi tÝnh ®Õn viÖc t¨ng quyÒn tù chñ cho c¸c xÝ nghiÖp vµ t¨ng cêng ®éng

viªn c«ng nh©n viªn chøc b»ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ). Hoµn toµn kh«ng quan t©m nghiªn

cøu khoa häc vµ nghÖ thuËt qu¶n lý doanh nghiÖp.

Trong khi ®ã th× qu¶n lý doanh nghiÖp l¹i lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ

t b¶n. C¸i gäi lµ khoa häc qu¶n lý ngµy nay chÝnh lµ khoa häc qu¶n lý doanh nghiÖp.

Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ lÜnh vùc nµy hoµn toµn do c«ng phu nghiªn cøu, tæng kÕt

cña c¸c chuyªn gia t b¶n, chñ yÕu ë Mü.

Chóng ta xem nh÷ng thµnh tùu nµy - nh Lªnin viÕt - “lµ nÒn v¨n ho¸ ®· ®îc

t¹o nªn bëi nh÷ng quan hÖ x· héi cò vµ lu l¹i víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cña chñ

nghÜa x· héi”.

PhÇn thø nhÊt

Nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý nöa ®Çu thÕ kû XX

§iÒu kiÖn lÞch sö

Cuèi thÕ kû XIX, cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp mµ nÒn t¶ng lµ nÒn ®¹i c«ng

nghiÖp c¬ khÝ ®· hoµn thµnh ë c¸c níc t b¶n chñ yÕu - Anh, Mü, Ph¸p, §øc. XuÊt hiÖn

nh÷ng xÝ nghiÖp lín vµ khæng lå. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c xÝ nghiÖp nµy

nh thÕ nµo cho cã hiÖu qu¶? NhiÒu lý thuyÕt ®· ®îc nªu ra.

Nh÷ng lý thuyÕt cã ¶nh hëng lín lµ nh÷ng lý thuyÕt sau ®©y:

I- “ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng”

 T¸c gi¶: Max Weber (1864 - 1920) TiÕn sÜ X· héi häc næi tiÕng ngêi §øc,

chuyªn nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y vÒ ph¸p luËt, chÝnh trÞ kinh tÕ häc, x· héi häc. §· tõng

phôc vô trong qu©n ®éi §øc, hiÓu biÕt nhiÒu vÒ chÕ ®é qu¶n lý trong qu©n ®éi, ®iÒu ®ã

rÊt cã Ých cho viÖc nghiªn cøu lý luËn vÒ tæ chøc cña «ng sau nµy. T¸c phÈm næi tiÕng:

“Lý luËn vÒ tæ chøc kinh tÕ vµ x· héi”, trong ®ã, «ng nªu ra thuyÕt “ThÓ chÕ qu¶n lý

hµnh chÝnh lý tëng”. §îc c¸c nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý ph¬ng T©y gäi lµ “ngêi cha

cña lý luËn vÒ tæ chøc”.

Qu¶n lý g¾n liÒn víi quyÒn lùc

 Theo Weber th× bÊt kú tæ chøc x· héi nµo còng ph¶i lÊy quyÒn lùc ë mét h×nh

thøc nµo ®ã lµm c¬ së tån t¹i. X· héi vµ c¸c bé phËn hîp thµnh cña nã, phÇn lín kh«ng

ph¶i lµ quy tô víi nhau th«ng qua quan hÖ khÕ íc hoÆc sù nhÊt trÝ vÒ ®¹o ®øc, mµ lµ

th«ng qua viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc. NÕu kh«ng cã quyÒn lùc díi mét h×nh thøc nµo ®ã

th× tÊt c¶ c¸c tæ chøc x· héi kh«ng thÓ ho¹t ®éng b×nh thêng ®îc, vµ do ®ã, kh«ng thÓ

®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra.

 XÐt vÒ mÆt qu¶n lý, quyÒn lùc lµ mÖnh lÖnh cña nhµ qu¶n lý t¸c ®éng ®Õn hµnh

vi cña ngêi bÞ qu¶n lý. Ngêi bÞ qu¶n lý, do nh÷ng rµng buéc nhÊt ®Þnh, chÊp nhËn

phôc tïng mÖnh lÖnh cña ngêi qu¶n lý.

 Trong lÞch sö ®· tõng cã 3 lo¹i h×nh quyÒn lùc:

1- QuyÒn lùc do truyÒn thèng, còng tøc lµ do sù rµng buéc cña truyÒn thèng (tï

trëng, téc trëng, chÕ ®é cha truyÒn con nèi). Ngêi qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ ®îc lùa

chän theo n¨ng lùc c¸ nh©n, v× vËy, qu¶n lý theo lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy tÊt nhiªn lµ

kÐm hiÖu qu¶.

2- QuyÒn lùc dùa vµo sù sïng b¸i ®èi víi l·nh tô siªu phµm. Lo¹i h×nh quyÒn lùc

nµy kh«ng thÓ lµ c¬ së cho mét nÒn cai trÞ v÷ng ch¾c cña mäi chÝnh quyÒn. Nã kh«ng

dùa vµo ph¸p luËt, mµ dùa vµo uy tÝn cña mét c¸ nh©n.

3- QuyÒn lùc ph¸p lý. Ngêi n¾m quyÒn lùc lµ ngêi thùc thi c¸c quy ®Þnh cña

ph¸p luËt, chø kh«ng ph¶i lµ ngän nguån cña ph¸p luËt. Hä lµ n« béc cña mét quyÒn lùc

chÝnh trÞ cao h¬n. ChØ cã lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy lµ cã thÓ b¶o ®¶m tÝnh liªn tôc, æn ®Þnh

vµ hiÖu qu¶ cao cña qu¶n lý. V× thÕ, lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy ®· trë thµnh nÒn t¶ng cho

thÓ chÕ qu¶n lý cña c¸c quèc gia hiÖn ®¹i.

Lo¹i h×nh quyÒn lùc ph¸p lý cã thÓ dïng lµm c¬ së cho thÓ chÕ qu¶n lý hµnh

chÝnh lý tëng.

ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng

 Tõ nh÷ng tæ chøc mang h×nh th¸i ®Æc thï kh¸c nhau tån t¹i trong thùc tÕ, Weber

rót ra mét m« h×nh tæ chøc thuÇn tuý cã ý nghÜa lý luËn, dïng lµm cèt lâi cho mäi tæ

chøc x· héi vµ tæ chøc kinh tÕ, gäi lµ thÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh trong lý tëng. §Æc

trng cña thÓ chÕ nµy lµ:

1- Ph©n c«ng theo chøc n¨ng. Mäi thµnh viªn trong tæ chøc ®Òu ®îc giao mét

chøc vô nhÊt ®Þnh vÒ chuyªn m«n.

2- ChÕ ®é cÊp bËc râ rµng.

3- Tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña mäi chøc vô ®Òu ph¶i ®îc quy ®Þnh b»ng quy

chÕ, ph¸p luËt.

4- Mäi b¸o c¸o, chØ thÞ ph¶i dïng h×nh thøc viÕt, ®Ó ng¨n ngõa sù tuú tiÖn.

5- Mäi chøc vô ®Òu ph¶i do nh÷ng ngêi ®îc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n ®¶m

nhiÖm.

6- Nh©n viªn qu¶n lý ph¶i ®îc tuyÓn dông theo tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh. §Ò b¹t,

sa th¶i, ®·i ngé ®Òu ph¶i c¨n cø vµo thµnh tÝch c«ng t¸c.

7- Mäi thµnh viªn trong tæ chøc ®Òu ph¶i lµm trßn chøc tr¸ch cña m×nh, ph¶i lµm

viÖc quªn m×nh víi th¸i ®é chñ nh©n «ng, lµm cho c¶ tæ chøc vËn hµnh nhÞp nhµng,

chuÈn x¸c nh mét cç m¸y.

Weber cho r»ng vÒ mÆt kü thuËt thuÇn tuý, thÓ chÕ nµy cã thÓ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao

nhÊt, h¬n h¼n c¸c ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý ®· tån t¹i tõ tríc ®Õn nay (tæ chøc

qu¶n lý dùa trªn c¬ së gia ®×nh; tæ chøc qu¶n lý kiÓu phong kiÕn, cha truyÒn con nèi,

dùa trªn uy quyÒn c¸ nh©n).

 Weber ®a ra s¬ ®å HÖ thèng tæ chøc hµnh chÝnh nh sau (xem H×nh 1):

 ThÓ chÕ tæ chøc qu¶n lý hµnh chÝnh cña Weber cã nh÷ng nhîc ®iÓm sau:

- Coi con ngêi chØ lµ c¸i r¨ng khÕ cña mét cç m¸y, thô ®éng chÊp hµnh quy chÕ mét

c¸ch m¸y mãc. S¶n phÈm cña nã lµ c¸i ®îc gäi lµ “t¸c phong c«ng chøc”.

- CÊp díi phôc tïng cÊp trªn mét c¸ch m¸y mãc, cßn cÊp trªn th× sa vµo chñ

nghÜa quan liªu.

§©y lµ nh÷ng nhîc ®iÓm rÊt khã kh¾c phôc. MÆc dÇu vËy, thÓ chÕ tæ chøc qu¶n

lý nµy vÉn ®îc ¸p dông nh lµ c¸i x¬ng sèng cña mäi tæ chøc hiÖn ®¹i, quy m« lín.

II- ThuyÕt “Qu¶n lý theo chøc n¨ng”

 T¸c gi¶: Henri Fayol (1841-1925), ngêi Ph¸p. N¨m 19 tuæi lµ kü s má, n¨m

25 tuæi lµ Gi¸m ®èc má, n¨m 47 tuæi lµ Tæng gi¸m ®èc mét C«ng ty liªn hîp khai th¸c

Quan chøc hµnh chÝnh

cÊp cao (chøc n¨ng chñ

yÕu lµ quyÕt s¸ch)

Quan chøc hµnh chÝnh

cÊp trung gian (chøc

n¨ng chñ yÕu lµ qu¸n

triÖt quyÕt s¸ch cña cÊp

trªn)

Nh©n viªn hµnh chÝnh

(chøc n¨ng chñ yÕu lµ

lµm c«ng viÖc thùc tÕ)

H×nh 1- S¬ ®å HÖ thèng tæ chøc hµnh chÝnh (3 cÊp) cña

Weber

má vµ luyÖn kim. Trªn c¬ng vÞ nµy, «ng ®· ®a C«ng ty liªn hîp tõ bê vùc ph¸ s¶n ®Õn

hng thÞnh. Tõ khi vÒ hu, «ng chuyªn nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y vÒ qu¶n lý. T¸c phÈm

chñ yÕu: “Qu¶n lý c«ng nghiÖp vµ qu¶n lý nãi chung”, c«ng bè n¨m 1906. §îc xuÊt

b¶n ë Mü b»ng tiÕng Anh n¨m 1949.

Trªn c¬ng vÞ lµ ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cña xÝ nghiÖp trong mét thêi gian dµi,

«ng lÊy tæng thÓ cña xÝ nghiÖp lµm ®èi tîng nghiªn cøu. Nh÷ng vÊn ®Ò «ng quan t©m

nghiªn cøu lµ: néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý, c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý, cÊu

tróc cña bé m¸y qu¶n lý, nh÷ng nguyªn t¾c vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý. ¤ng cho r»ng

nh÷ng nguyªn lý rót ra tõ qu¶n lý c«ng nghiÖp còng c¬ thÓ ¸p dông cho qu¶n lý nãi

chung. Tªn t¸c phÈm ®· nãi lªn ®iÒu ®ã.

6 lÜnh vùc ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp

 Fayol lµ ngêi ®Çu tiªn kh¸i qu¸t toµn bé ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp thµnh 6 lo¹i

viÖc, hay 6 lÜnh vùc ho¹t ®éng:

1- Kü thuËt (kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ t¹o)

2- Th¬ng m¹i (mua, b¸n)

3- Tµi chÝnh (huy ®éng vèn vµ sö dông vèn)

4- KÕ to¸n

5- B¶o vÖ (b¶o vÖ an ninh, an toµn ®èi víi tµi s¶n vµ nh©n viªn)

6- Qu¶n lý (kÕ ho¹ch, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra)

- ¤ng ph©n biÖt l·nh ®¹o vµ qu¶n lý. Néi dung cña l·nh ®¹o bao gåm 6 lÜnh vùc

ho¹t ®éng nªu trªn, cßn qu¶n lý chØ lµ mét trong 6 lÜnh vùc ®ã. ¤ng viÕt:

“L·nh ®¹o lµ t×m kiÕm lîi Ých tèi ®a cã thÓ ®îc tõ tÊt c¶ nh÷ng nguån lùc mµ xÝ

nghiÖp ®· cã, dÉn d¾t xÝ nghiÖp ®¹t ®îc môc tiªu cña nã, lµ b¶o ®¶m hoµn thµnh mét

c¸ch thuËn lîi 6 chøc n¨ng c¬ b¶n. Qu¶n lý chØ lµ mét trong 6 chøc n¨ng ®ã, do l·nh

®¹o b¶o ®¶m tiÕn hµnh”

- “Qu¶n lý chØ lµ biÖn ph¸p vµ c«ng cô cña tæ chøc x· héi. C¸c chøc n¨ng kh¸c

liªn quan ®Õn nguyªn liÖu vµ m¸y mãc. Chøc n¨ng qu¶n lý chØ t¸c ®éng ®Õn con

ngêi”.

Néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý

 Fayol lµ ngêi ®Çu tiªn x¸c ®Þnh néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý:

“Qu¶n lý lµ ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra”.

Vai trß cña qu¶n lý lµ b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña céng ®ång tiÕn hµnh ®îc thuËn

lîi, nh»m ®¹t ®îc môc tiªu mµ tæ chøc ®Ò ra.

Chøc tr¸ch cña gi¸m ®èc xÝ nghiÖp hay ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp bao qu¸t c¶ 6

lÜnh vùc ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, chø kh«ng riªng g× lÜnh vùc qu¶n lý. Nhng, v× chñ thÓ

cña mäi ho¹t ®éng ®Òu lµ con ngêi, cho nªn gi¸m ®èc ph¶i n¾m lÊy qu¶n lý lµ chñ yÕu

®Ó thóc ®Èy tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Trong mét xÝ nghiÖp hay mét tæ chøc x· héi,

ngêi nµo ë vÞ trÝ cµng cao th× cµng ph¶i lÊy qu¶n lý lµm néi dung ho¹t ®éng chñ yÕu

cña m×nh, lÊy qu¶n lý ®Ó thóc ®Èy tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng kh¸c.

 Nhng, theo Fayol, “Qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ mét ®Æc quyÒn riªng cã, còng kh«ng

ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña gi¸m ®èc xÝ nghiÖp hay ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp. Nã

còng nh c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n kh¸c, lµ mét chøc n¨ng ®îc ph©n phèi cho ngêi l·nh

®¹o xÝ nghiÖp vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña toµn bé tæ chøc”. Nh vËy, theo «ng th× qu¶n lý

ph¶i ®îc tæ chøc thµnh mét bé m¸y qu¶n lý tõ trªn xuèng díi, bao gåm mäi thµnh viªn

cña tæ chøc (d©n chñ ho¸ qu¶n lý), chø kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc dµnh riªng cho mét c¸

nh©n ®øng ®Çu.

14 nguyªn t¾c cña qu¶n lý

 Tõ kinh nghiÖm cña m×nh, Fayol nªu ra 14 nguyªn t¾c cña qu¶n lý:

1) Ph©n c«ng lao ®éng

2) QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm

3) Kû luËt

4) Thèng nhÊt chØ huy

5) Thèng nhÊt l·nh ®¹o

6) Lîi Ých c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých tæng thÓ

7) Tr¶ c«ng ®óng ®¾n cho c«ng nh©n viªn

8) TËp trung

9) HÖ thèng cÊp bËc

10) TrËt tù

11) C«ng b»ng

12) æn ®Þnh nh©n viªn

13) Tinh thÇn s¸ng t¹o

14) Tinh thÇn ®oµn kÕt

- Fayol hiÓu nguyªn t¾c lµ ph¬ng híng cña hµnh ®éng, “lµ ngän ®Ìn pha gióp con ngêi nhËn râ

ph¬ng híng”. 14 nguyªn t¾c cña «ng chØ ®¹o c¶ viÖc thiÕt kÕ tæ chøc lÉn viÖc vËn hµnh tæ chøc.

§· lµ mét tæ chøc x· héi (mét xÝ nghiÖp) th× ph¶i ph©n c«ng lao ®éng, ®· ph©n

c«ng th× ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm, ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng cÊp bËc râ

rµng. §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c chØ ®¹o viÖc thiÕt kÕ tæ chøc.

Tõng bé phËn còng nh toµn thÓ c¸c bé phËn ®Òu ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c

thèng nhÊt chØ huy (mçi cÊp díi chØ nhËn lÖnh cña mét cÊp trªn), thèng nhÊt l·nh ®¹o

(tÊt c¶ ®Òu ph¶i hµnh ®éng theo mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt), tËp trung (chèng ph©n t¸n),

kû luËt, trËt tù (mçi vËt, mçi ngêi ph¶i ®Æt ®óng chç cña nã). §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c

chØ ®¹o viÖc vËn hµnh tæ chøc.

Mét tæ chøc x· héi (mét xÝ nghiÖp) tÊt cã nhiÒu ngêi tham gia. Muèn ho¹t ®éng

cã hiÖu qu¶ th× ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c “lîi Ých c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých tæng thÓ”,

ph¶i tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, ®óng ®¾n cho c«ng nh©n viªn, ph¶i ®èi xö c«ng b»ng víi mäi

ngêi, ph¶i æn ®Þnh nh©n viªn, kÓ c¶ nh©n viªn qu¶n lý, ph¶i ph¸t huy tinh thÇn s¸ng t¹o

cña mäi ngêi, ph¶i x©y dùng tinh thÇn ®oµn kÕt trong tæ chøc.

 Theo Fayol, ph¶i vËn dông c¸c nguyªn t¾c nªu trªn trong mét tæng thÓ hµi hoµ,

vµ vËn dông linh ho¹t phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ. ¤ng nãi: “§©y lµ mét m«n nghÖ

thuËt rÊt khã n¾m v÷ng. Nã ®ßi hái trÝ tuÖ, kinh nghiÖm, sù ph¸n ®o¸n vµ chó ý møc

®é. NÕu kh«ng cã kinh nghiÖm vµ møc ®é th× dï cã nguyªn t¾c tèt nhÊt, ngêi ta vÉn ë

trong t×nh thÕ khã kh¨n, bÊt æn”.

 ¤ng ®a ra mét thÝ dô cô thÓ vÒ vËn dông linh ho¹t khi bµn vÒ hÖ thèng cÊp bËc.

HÖ thèng cÊp bËc lµ cÇn thiÕt vÒ nguyªn t¾c. Nhng ph¶i tÝnh ®Õn yªu cÇu gi¶i quyÕt

c«ng viÖc mét c¸ch nhanh chãng mµ nÕu theo ®óng hÖ thèng cÊp bËc th× sÏ rÊt “nhiªu

khª”. ¤ng ®a ra s¬ ®å sau (xem H×nh 2):

H×nh 2- S¬ ®å HÖ thèng cÊp bËc cña Fayol.

Gi¶ ®Þnh r»ng F vµ P lµ hai bé phËn cÇn cã quan hÖ c«ng t¸c víi nhau. NÕu theo

hÖ thèng cÊp bËc th× F ph¶i b¸o c¸o cho E, vµ qua tõng cÊp ®Õn A, A truyÒn ®¹t ý kiÕn

cña m×nh cho L, råi qua tõng cÊp ®Õn P. ý kiÕn cña A còng ®îc ph¶n håi ®Õn F, qua hÖ

thèng cÊp bËc b¾t ®Çu tõ B. ChØ sau khi F vµ P nhËn ®îc ý kiÕn cña A qua hÖ thèng cÊp

bËc cña m×nh th× nh÷ng ®iÒu cÇn tháa thuËn gi÷a hä víi nhau míi ®îc bµn b¹c vµ thùc

thi.

C¸ch gi¶i quyÕt linh ho¹t cña Fayol lµ: F vµ P trùc tiÕp bµn b¹c víi nhau råi b¸o

c¸o víi cÊp trªn trùc tiÕp cña hä lµ E vµ O. Sau khi ®îc cÊp trªn trùc tiÕp chuÈn y th× cã

thÓ tiÕn hµnh ngay nh÷ng ®iÒu ®îc tháa thuËn. Nh vËy th× võa b¶o ®¶m sù chØ huy

thèng nhÊt, võa n©ng cao ®îc hiÖu suÊt c«ng t¸c. Cßn E vµ O cã quyÒn chØ ®¹o cÊp

díi cña m×nh ®Õn ®©u, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo quyÒn h¹n mµ hä nhËn ®îc tõ hÖ thèng

uû quyÒn do A quy ®Þnh. ë ®©y, ta thÊy Fayol cã c¸ch nh×n thùc tÕ vµ c¸ch xö lý linh

ho¹t h¬n ThÓ chÕ hµnh chÝnh lý tëng cña Weber.

- §èi víi c¸c nguyªn t¾c kh¸c, Fayol còng lu ý c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i n¾m v÷ng

møc ®é mµ «ng coi lµ mét nghÖ thuËt. N¾m v÷ng møc ®é cã nghÜa lµ ph¶i tuú hoµn c¶nh

mµ vËn dông nguyªn t¾c mét c¸ch linh ho¹t, kh«ng m¸y mãc cøng nh¾c, miÔn sao ®¹t

®îc hiÖu qu¶ vµ môc tiªu cña qu¶n lý. B¶n th©n nguyªn t¾c còng kh«ng ngoµi môc ®Ých

lµm cho qu¶n lý ®¹t ®îc hiÖu qu¶ vµ môc tiªu cña nã.

5 Chøc n¨ng cña qu¶n lý

a- Ho¹ch ®Þnh

 Fayol cho r»ng muèn qu¶n lý ph¶i dù kiÕn, còng tøc lµ ph¶i v¹ch kÕ ho¹ch (hay

ho¹ch ®Þnh - planing, planifier). “Ho¹ch ®Þnh lµ t×m kiÕm t¬ng lai, x©y dùng kÕ ho¹ch

hµnh ®éng”. Ph¶i c¨n cø vµo c¸c nguån lùc cña xÝ nghiÖp, c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh cña

xÝ nghiÖp, xu thÕ ph¸t triÓn t¬ng lai cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu

ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cña xÝ nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ®ã. KÕ

ho¹ch tæng thÓ cña mét xÝ nghiÖp lµ do nhiÒu kÕ ho¹ch mang tÝnh chÊt kh¸c nhau hîp

thµnh. KÕ ho¹ch còng cã nhiÒu lo¹i, xÐt theo thêi gian.

 Theo Fayol, mét kÕ ho¹ch tèt ph¶i cã 4 ®Æc trng:

1) TÝnh thèng nhÊt: kÕ ho¹ch ph¶i híng toµn thÓ nh©n viªn cña xÝ nghiÖp vµo

nh÷ng môc tiªu thèng nhÊt cña xÝ nghiÖp.

2) TÝnh liªn tôc: kÕ ho¹ch nµy s¾p kÕt thóc th× ph¶i cã kÕ ho¹ch kh¸c tiÕp theo.

3) TÝnh linh ho¹t: kÕ ho¹ch ph¶i ®îc ®iÒu chØnh theo sù biÕn ®éng cña c¸c ®iÒu

kiÖn thùc tÕ.

4) TÝnh chÝnh x¸c: kÕ ho¹ch ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè cha biÕt ®Ó cã biÖn ph¸p

øng phã ë møc chÝnh x¸c cao nhÊt cã thÓ ®îc.

 Theo Tayol, ®Ó v¹ch ®îc mét kÕ ho¹ch tèt, ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp ph¶i cã

nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:

1) N¾m ®îc nghÖ thuËt qu¶n lý, lµm cho nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c¸c bé phËn

®Òu hîp t¸c víi m×nh mét c¸ch trung thùc vµ tÝch cùc, d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm,

kh«ng sî vÊt v¶.

2) Cã ®ñ dòng khÝ, kh«ng sî sù phª ph¸n tõ c¸c phÝa, kh«ng v× nh÷ng sù phª

ph¸n ®ã mµ trë nªn b¶o thñ, ®ång thêi kÕt hîp ®îc dòng khÝ víi sù thËn

träng.

3) æn ®Þnh ®éi ngò l·nh ®¹o ®Ó hä hiÓu biÕt ®Çy ®ñ c¸c nguån lùc cña xÝ

nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, tµi n¨ng cña nh©n viªn cÊp díi, xu thÕ

ph¸t triÓn trong t¬ng lai.

4) Cã n¨ng lùc chuyªn m«n vµ kiÕn thøc chung trong xö lý c«ng viÖc cña tæ

chøc.

b- Tæ chøc

Fayol chia tæ chøc cña xÝ nghiÖp thµnh 2 phÇn:

- H×nh thøc bªn ngoµi cña tæ chøc. (Ngµy nay, ta gäi lµ phÇn cøng cña tæ chøc,

hay cÊu tróc cña tæ chøc).

- Nh©n tè bªn trong cña tæ chøc, tøc lµ phÇn con ngêi cña tæ chøc.

 VÒ cÊu tróc cña tæ chøc, Fayol xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ: n¨ng lùc cña mét ngêi

qu¶n lý bao giê còng cã h¹n, tÇm qu¶n lý mµ anh ta cã thÓ bao qu¸t lµ cã møc ®é. Mét

®èc c«ng chØ cã thÓ qu¶n lý 15 c«ng nh©n, mét qu¶n ®èc ph©n xëng chØ cã thÓ qu¶n lý

4 - 5 ®èc c«ng. V× vËy, quy m« cña xÝ nghiÖp cµng lín th× cÊp qu¶n lý sÏ cµng nhiÒu.

C¸c cÊp qu¶n lý h×nh thµnh mét “kim tù th¸p”. §ã lµ h×nh thøc tæ chøc trùc tuyÕn.

Khi quy m« cña xÝ nghiÖp cµng lín, c«ng viÖc qu¶n lý cµng phøc t¹p th× ngêi l·nh ®¹o cÊp cao cña

xÝ nghiÖp, do h¹n chÕ vÒ thêi gian, søc lùc, tri thøc, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý mäi vÊn ®Ò, do ®ã, cÇn

ph¶i tæ chøc ra c¸c c¬ quan tham mu, t vÊn. Khi tæ chøc ra c¸c c¬ quan nµy, vÉn ph¶i b¶o ®¶m

nguyªn t¾c thèng nhÊt chØ huy, thèng nhÊt l·nh ®¹o.

 VÒ nh©n tè con ngêi cña tæ chøc, Fayol viÕt: “NÕu nh÷ng vËt liÖu x©y dùng

mµ ngêi ta sö dông ¶nh hëng ®Õn ngo¹i h×nh vµ tÝnh bÒn v÷ng cña c«ng tr×nh kiÕn tróc

th× chÊt lîng cña nh©n viªn mµ ngêi ta sö dông còng ¶nh hëng ®Õn sù cÊu thµnh vµ

t¸c dông cña c¬ cÊu tæ chøc”. Fayol cho r»ng ph¶i rÊt coi träng viÖc tuyÓn chän vµ båi dìng

nh©n viªn.

c- ChØ huy

ChØ huy lµ lµm cho tÊt c¶ mäi thµnh viªn cña tæ chøc ®Òu cã thÓ thùc hiÖn chøc

tr¸ch cña m×nh, khiÕn cho tæ chøc vËn hµnh mét c¸ch th«ng suèt vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao.

Fayol coi chØ huy lµ mét nghÖ thuËt. ¤ng vÝ tæ chøc nh mét nh¹c cô, ngêi l·nh ®¹o

nh mét nghÖ sÜ biÓu diÔn. “Mét nh¹c cô tèt nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi ngêi nghÖ sÜ sö

dông nã”.

Fayol nªu ra 8 yªu cÇu ®èi víi ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp:

1) Cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh©n viªn

2) §µo th¶i nh÷ng ngêi kh«ng cã n¨ng lùc lµm viÖc

3) N¾m v÷ng hîp ®ång ký gi÷a xÝ nghiÖp vµ c«ng nh©n viªn

4) G¬ng mÉu

5) §Þnh kú kiÓm tra vµ thÓ hiÖn kÕt qu¶ kiÓm tra b»ng biÓu ®å

6) TriÖu tËp héi nghÞ trî thñ chñ yÕu ®Ó thèng nhÊt chØ huy vµ tËp trung tinh thÇn,

søc lùc

7) Kh«ng sa vµo nh÷ng viÖc lÆt vÆt

8) TËn lùc lµm cho c«ng nh©n viªn ®oµn kÕt, cè g¾ng, trung thµnh vµ chñ ®éng

trong c«ng viÖc.

d- Phèi hîp

“Phèi hîp tøc lµ kÕt nèi, liªn hîp, ®iÒu hoµ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng vµ lùc lîng”.

Fayol nªu ra 2 biÖn ph¸p phèi hîp cã hiÖu qu¶:

- TriÖu tËp c¸c cuéc häp “giao ban” hµng tuÇn.

- Giao cho c¸c bé phËn tham mu theo dâi t×nh h×nh ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn

nh÷ng trôc trÆc cÇn xö lý.

e- KiÓm tra

KiÓm tra lµ ®Ó n¾m ®îc t×nh h×nh tiÕn triÓn cña c«ng viÖc, kÞp thêi ph¸t hiÖn

nh÷ng thiÕu sãt ®Ó söa ch÷a.

Fayol ®a ra nh÷ng nguyªn t¾c sau:

1) ViÖc kiÓm tra ph¶i ®îc tiÕn hµnh kÞp thêi. NÕu ph¸t hiÖn ®îc vÊn ®Ò mµ thêi

gian ®· qu¸ muén th× còng kh«ng cã t¸c dông.

2) Khi ®· cã kÕt luËn kiÓm tra ®óng th× ph¶i tiÕn hµnh thëng ph¹t ®èi víi nh©n

viªn cã liªn quan. NÕu kh«ng lµm nh vËy th× sÏ kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu cña

kiÓm tra.

3) Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, c¸n bé kiÓm tra ph¶i t«n träng nguyªn t¾c chØ huy

thèng nhÊt, kh«ng ®îc trùc tiÕp can thiÖp vµo c«ng viÖc cña c¸c bé phËn ®ang

chÞu sù kiÓm tra.

4) Ph¶i thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm tra h÷u hiÖu, do nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc vµ chÝ

c«ng v« t ®¶m nhiÖm.

 5 Chøc n¨ng cña qu¶n lý còng lµ 5 kh©u cña mét quy tr×nh liªn tôc, b¾t ®Çu tõ

kh©u lËp kÕ ho¹ch, vµ lÊy kÕ ho¹ch lµm trung t©m. V× vËy, lý thuyÕt qu¶n lý cña Fayol

®îc ngêi ®êi sau gäi b»ng 2 c¸i tªn: “thuyÕt qu¶n lý theo chøc n¨ng”, vµ “thuyÕt qu¶n

lý theo quy tr×nh”.

Khoa häc qu¶n lý ngµy nay vÉn ®îc cÊu tróc theo 5 chøc n¨ng cña qu¶n lý do

Fayol nªu ra, nhng chøc n¨ng tæ chøc th× ®îc t¸ch ra lµm 2 - chøc n¨ng tæ chøc vµ

chøc n¨ng nh©n sù - v× c¶ hai vÊn ®Ò nµy ®Òu ®· trë thµnh nh÷ng vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p,

xøng ®¸ng ®îc nghiªn cøu nh nh÷ng ®Ò tµi riªng. Trong khi ®ã th× chøc n¨ng chØ huy

vµ chøc n¨ng phèi hîp thêng ®îc gép l¹i lµm mét.

ThuyÕt qu¶n lý theo chøc n¨ng ®îc viÕt t¾t thµnh:

POSDCOR (Planning, Organizing, Staffing, Directing, Coordinating, Reviewing)

III- ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc”

 T¸c gi¶: Frederick Winslow Taylor (1856-1915)

Ngêi Mü, n¨m 18 tuæi thi ®ç vµo trêng ®¹i häc Harvard, ®Þnh häc luËt ®Ó trë thµnh luËt s nh cha

m×nh, nhng ph¶i bá häc nöa chõng v× bÖnh tËt. Võa lµm c«ng nh©n c¬ khÝ, võa tù häc lÊy b»ng kü

s, trë thµnh ®èc c«ng, kü s trëng vµ tæng c«ng tr×nh s trong vßng cha ®Çy 10 n¨m. Ngay khi cßn

lµm ®èc c«ng, «ng ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu thêi gian lµm viÖc vµ thao t¸c cña c«ng nh©n ®Ó t×m ra c¸ch

lîi dông tèt nhÊt c¸c thiÕt bÞ hiÖn cã. Sau ®ã, «ng tiÕn hµnh ®iÒu tra, thö nghiÖm ®Ó t×m ra ph¬ng

ph¸p qu¶n lý mét c¸ch khoa häc. ViÕt nhiÒu s¸ch, næi tiÕng nhÊt lµ cuèn “Nh÷ng nguyªn lý cña qu¶n

lý mét c¸ch khoa häc” xuÊt b¶n n¨m 1911.

ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc” gi÷ vÞ trÝ næi bËt nhÊt trong nöa ®Çu thÕ kû

XX, cã ¶nh hëng s©u s¾c kh«ng nh÷ng ®Õn c¸ch qu¶n lý xÝ nghiÖp mµ cßn t¹o tiÒn ®Ò

cho mét bíc ph¸t triÓn nh¶y vät trong c«ng nghiÖp: d©y chuyÒn s¶n xuÊt hµng lo¹t.

ThuyÕt cña «ng ®îc gäi b»ng nhiÒu c¸i tªn: ThuyÕt qu¶n lý mét c¸ch khoa häc,

ThuyÕt tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc, ThuyÕt hîp lý ho¸ tæ chøc lao ®éng, ThuyÕt

tæ chøc mét c¸ch khoa häc lao ®éng vµ qu¶n lý, Chñ nghÜa Tay-lo (Taylorism).

Néi dung cña ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc”

 1- N¨ng suÊt lao ®éng

Taylo cho r»ng VÊn ®Ò trung t©m cña qu¶n lý lµ lµm sao n©ng cao ®îc n¨ng

suÊt lao ®éng.

Ngay khi cßn lµm ®èc c«ng, «ng ®· nhËn thÊy cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c«ng nh©n vµ nh©n viªn

qu¶n lý - ®¹i diÖn cña chñ. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy, theo «ng, ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó c«ng nh©n cã

l¬ng cao h¬n, mµ chñ còng cã lîi nhuËn nhiÒu h¬n. Môc ®Ých chñ yÕu cña qu¶n lý, nh «ng x¸c ®Þnh

lµ ph¶i ®¹t ®îc c¶ hai môc tiªu ®ã cïng mét lóc. N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, theo «ng, lµ nguån

lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®îc c¶ hai môc tiªu, lµ c¬ së ®Ó t¹o ra sù hîp t¸c gi÷a giíi chñ vµ giíi thî.

V× vËy, Taylo tËp trung híng nghiªn cøu cña m×nh vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng

nh©n.

 2- Hîp lý ho¸ lao ®éng

¤ng cho r»ng cÇn ph¶i lÊy n¨ng suÊt lao ®éng cña nh÷ng c«ng nh©n h¹ng

nhÊt lµm chuÈn mùc cho tÊt c¶, lµm ®Þnh møc cho tÊt c¶. §èi víi mçi c«ng viÖc, «ng

chän ra nh÷ng c«ng nh©n h¹ng nhÊt, nghiªn cøu thao t¸c cña hä (bÊm giê), lo¹i bá ®i

nh÷ng thao t¸c thõa, lÊy ®ã lµm ph¬ng ph¸p thao t¸c tèi u, lµm chuÈn mùc ®Ó huÊn

luyÖn cho tÊt c¶ c¸c c«ng nh©n kh¸c. §i ®«i víi viÖc tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ c¸c thao

t¸c, «ng còng nghiªn cøu ®Ó tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ c¶ c«ng cô, m¸y mãc, vËt liÖu,

còng nh m«i trêng lµm viÖc. §Þnh møc c«ng viÖc mµ mçi c«ng nh©n ph¶i ®¹t trong

mét ®¬n vÞ thêi gian dùa trªn nh÷ng chuÈn mùc tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ nh trªn.

Qua c¸c thÝ dô sau ®©y, chóng ta sÏ hiÓu râ h¬n c¸ch lµm cña Taylo:

a- Qua thö nghiÖm, Taylo ph¸t hiÖn ra r»ng mét c«ng nh©n h¹ng nhÊt cã thÓ xóc mçi

xÎng nÆng 21 pao (gÇn 10 kg). NÕu b¶o ®¶m cho mçi xÎng ®Òu xóc ®îc mét träng

lîng nh thÕ th× n¨ng suÊt lao ®éng trong mét ngµy sÏ ®¹t møc cao nhÊt. C«mbin¸t

gang thÐp cña «ng cã nhiÒu lo¹i vËt liÖu cÇn xóc b»ng xÎng. ¤ng cho chÕ t¹o c¶ mét

chôc lo¹i xÎng, to nhá kh¸c nhau, kiÓu d¸ng kh¸c nhau, mçi lo¹i xÎng thÝch hîp víi

mét lo¹i vËt liÖu, nhng mçi mÎ bao giê còng xóc ®îc mét khèi lîng vËt liÖu nÆng

20 pao. C¸ch lµm nµy ®· n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, khiÕn cho sè lîng c«ng nh©n

xóc vËt liÖu tõ 500 ngêi ®· gi¶m xuèng cßn 140 ngêi.

b- XÝ nghiÖp gang thÐp cña «ng cã mét kh©u c«ng viÖc: khu©n v¸c nh÷ng thái

gang nÆng 41,5 kg lªn xe goßng. Trung b×nh mçi ngµy, mét c«ng nh©n chuyÓn ®îc

12,5 tÊn. ¤ng viÕt: “Chóng t«i lÊy lµm l¹ v× sau khi nghiªn cøu, thÊy r»ng mét c«ng

nh©n h¹ng nhÊt ph¶i chuyÓn ®îc 47-48 tÊn, chø kh«ng ph¶i 12,5 tÊn mçi ngµy. Yªu cÇu

chñ yÕu ®Ò ra cho mét ngêi thÝch hîp víi viÖc chuyÓn gang, lÊy viÖc nµy lµm c«ng viÖc

thêng xuyªn, lµ ë chç ngêi ®ã ph¶i ®Çn ®én, kh« khan vµ gièng nh mét con bß ®ùc”.

¤ng ®· t×m ®îc mét ngêi ®óng theo yªu cÇu. §ã lµ Smit, mét c«ng nh©n ngêi Hµ

Lan. ¤ng ®· thuyÕt phôc anh ta ®ång ý khu©n v¸c 47 tÊn gang mçi ngµy víi tiÒn c«ng

1,85 ®« la, thay cho 12,5 tÊn mçi ngµy víi tiÒn c«ng 1,15 ®« la. Smit ph¶i lµm viÖc theo

mét ph¬ng ph¸p mµ tõng ®éng t¸c ®· ®îc hîp lý ho¸, díi sù chØ huy cña mét ®èc

c«ng cÇm trªn tay mét ®ång hå bÊm giê. Theo tõng kho¶ng c¸ch thêi gian chÝnh x¸c,

ngêi ®èc c«ng lÖnh cho Smit cÇm lÊy thái gang, mang nã ®i mét qu·ng råi nghØ lÊy

søc, sau ®ã ®i tiÕp. HÕt ca lµm viÖc, anh ta ®· khu©n ®îc 47,5 tÊn. ChuyÓn 47 tÊn gang

trong mét ca trë thµnh ®Þnh møc chung cho tÊt c¶. 67 c«ng nh©n khu©n v¸c bÞ th¶i håi v×

kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ch¬ng tr×nh mÉu do Taylo quy ®Þnh. Smit ®· gi÷ v÷ng

n¨ng suÊt lao ®éng nµy trong 3 n¨m liÒn. Mét kü s Liªn X« cïng thêi - Param«nèp - ®·

nhËn xÐt: “nÕu kh«ng cã ph¬ng ph¸p hîp lý ho¸ thao t¸c cña Taylo th× c¶ Smit lÉn

nh÷ng c«ng nh©n khu©n v¸c kh¸c ®Òu ®· kiÖt søc ngay tõ nöa ®Çu cña ngµy lao ®éng”.

c- Trong mét nhµ m¸y s¶n xuÊt bi xe ®¹p, 120 c« g¸i ®îc giao c«ng viÖc ph©n

lo¹i bi. §ã lµ nh÷ng c« g¸i cã kinh nghiÖm vµ khÐo lÐo trong viÖc ph©n lo¹i bi. Hä lµm

viÖc 10,5 giê mét ca víi tiÒn l¬ng c«ng nhËt.

§Çu tiªn, ngêi ta nghiªn cøu chÝnh x¸c thêi gian tiªu phÝ cho tõng phÇn cña

c«ng viÖc. Ngêi ta cßn nhËn thÊy r»ng c¸c c« g¸i ®· tiªu phÝ thêi gian ®¸ng kÓ vµo viÖc

nãi chuyÖn vµ nghØ ng¬i. Sau ®ã, c¸c biÖn ph¸p sau ®©y ®· ®îc ¸p dông:

C¸c c« g¸i ®îc bè trÝ ngåi c¸ch xa nhau. ViÖc nãi chuyÖn chÊm døt.

Thêi gian lao ®éng tõ 10,5 giê ®îc rót xuèng 9,5 giê, råi xuèng 8,5 giê. Tríc

vµ sau b÷a ¨n tra, ®îc nghØ mçi lÇn 10 phót. Trong thêi gian ®ã, c¸c c« g¸i cã thÓ nghØ

ng¬i, trß chuyÖn.

ChÕ ®é l¬ng c«ng nhËt ®îc thay b»ng chÕ ®é l¬ng kho¸n, cã tÝnh chªnh lÖch

tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i theo t¨ng n¨ng suÊt mµ theo chÊt lîng chän bi.

KÕt qu¶ lao ®éng cña c¸c c« g¸i ®îc ®o lêng vµ c«ng bè tõng giê. Ngêi nµo

tôt hËu th× ®èc c«ng cö ngêi ®Õn khuyÕn khÝch vµ chØ dÉn c¸ch thùc hiÖn ch¬ng tr×nh

mÉu.

KÕt qu¶, 35 c« g¸i ®· hoµn thµnh c«ng viÖc cña 120 c« tríc ®©y. ChÊt lîng

ph©n lo¹i bi ®îc n©ng cao 1/3. C¸c c« g¸i ®· kiÕm ®îc trung b×nh gÊp ®«i: 6,5 - 9 ®«

la mçi tuÇn, thay v× 3,5 - 4,5 ®« la tríc ®©y.

VÒ thuyÕt “hîp lý ho¸ lao ®éng” cña Taylo, cÇn nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm sau ®©y:

- Taylo cho r»ng nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng hay ph¬ng ph¸p lao ®éng mµ c«ng

nh©n s¸ng t¹o ra qua kinh nghiÖm vµ truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c

kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu khÐo lÐo, hîp lý. Trong c¸c ®éng t¸c Êy cã nhiÒu ®éng t¸c

thõa hoÆc vông vÒ. CÇn ph¶i nghiªn cøu, xem xÐt l¹i tÊt c¶, thay thãi quen lao

®éng cæ hñ b»ng tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc.

- §o giê, bÊm nót vµ sau nµy lµ chôp ¶nh, quay phim lµ c¬ së cña viÖc tæ chøc lao

®éng mét c¸ch khoa häc. Mçi qu¸ tr×nh lao ®éng ®îc chia thµnh c¸c phÇn viÖc

kh¸c nhau, chia cµng nhá cµng tèt. Mçi phÇn viÖc ®Òu ®îc ph©n tÝch, kiÓm tra

xem cã hîp lý kh«ng, cã ®éng t¸c nµo thõa kh«ng, cã ®éng t¸c nµo vông vÒ

kh«ng. Ph¶i nghiªn cøu xem cã kh¶ n¨ng rót ng¾n ®éng t¸c nµo kh«ng, lµm cho

nã ®¬n gi¶n h¬n, ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p Ýt mÖt nhäc h¬n. §iÒu ®ã gäi

lµ hîp lý ho¸ lao ®éng (hîp lý ho¸ thao t¸c).

- ViÖc nghiªn cøu hîp lý ho¸ lao ®éng ph¶i ®îc thùc hiÖn tríc khi giao viÖc cho

c«ng nh©n. Mäi c«ng nh©n ph¶i ®îc lùa chän ®Æc biÖt cho tõng lo¹i c«ng viÖc

vµ ph¶i ®îc chØ dÉn ®Ó häc ®îc nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng míi, tríc khi bíc

vµo qu¸ tr×nh lao ®éng.

- Mçi c«ng nh©n ®Òu ®îc giao mét “phiÕu chØ dÉn” trong ®ã quy ®Þnh chi tiÕt

ph¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc, kÌm theo tÊt c¶ nh÷ng g× cã liªn

quan ®Õn c«ng viÖc nh: vËt liÖu gia c«ng, m¸y mãc, dông cô, thêi gian cÇn thiÕt

®Ó lµm ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm.

- §iÒu quan träng nhÊt trong thµnh c«ng cña Taylo lµ: c¸c ®èc c«ng cña «ng ®·

®îc chän läc kü cµng vµ ®îc ®µo t¹o ®Æc biÖt ®Ó huÊn luyÖn, chØ dÉn cho c«ng

nh©n vËn dông nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng hoµn thiÖn nhÊt, nÕu xuèng ®øng m¸y

th× trë thµnh mÉu mùc cho c«ng nh©n, chØ b¶o ®îc cho hä c¸ch lµm tèt h¬n.

 3- Tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm

Trªn c¬ së ®Þnh møc c«ng viÖc mµ quy ®Þnh chÕ ®é tr¶ l¬ng theo sè lîng s¶n

phÈm. NÕu vît ®Þnh møc th× toµn bé tiÒn l¬ng ®îc tÝnh b»ng 125% møc l¬ng b×nh

thêng. NÕu kh«ng hoµn thµnh ®Þnh møc th× toµn bé tiÒn l¬ng ®îc tÝnh b»ng 80% møc

l¬ng b×nh thêng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ møc thëng vµ møc ph¹t ®Òu rÊt cao, g©y søc Ðp

rÊt lín ®èi víi c«ng nh©n, khiÕn hä ph¶i hÕt søc cè g¾ng ®¹t vµ vît ®Þnh møc.

 4- T¸ch biÖt chøc n¨ng qu¶n lý víi chøc n¨ng thõa hµnh

Taylor nhËn xÐt r»ng trong c¬ chÕ qu¶n lý cò, c«ng nh©n lµm viÖc theo c¸ch mµ hä cho lµ tèt nhÊt,

gi¸m ®èc kh«ng gióp ®ì, hái han g×. Thùc ra lµ hä lµm viÖc theo kinh nghiÖm cña hä, theo cung c¸ch

cæ truyÒn, kh«ng theo mét quy t¾c khoa häc nµo, do ®ã l·ng phÝ nhiÒu søc lùc mµ hiÖu qu¶ lao ®éng

th× thÊp.

Theo c¬ chÕ qu¶n lý míi cña Taylor th× phÝa chñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nghiªn

cøu, t×m ra ph¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc, tèi u, vµ híng dÉn c«ng nh©n lµm viÖc

theo ph¬ng ph¸p ®ã. Cßn c«ng nh©n th× chØ cã tr¸ch nhiÖm t¸c nghiÖp, thõa hµnh.

§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý, Taylor lËp ra Phßng kÕ ho¹ch cña xÝ nghiÖp,

trong ®ã cã nh÷ng nh©n viªn qu¶n lý chuyªn nghiªn cøu vµ qu¶n lý vÒ tõng mÆt nh:

chuyªn nghiªn cøu vµ chØ dÉn vÒ t¸c nghiÖp, chuyªn phô tr¸ch viÖc v¹ch chi tiÕt c¸c

phiÕu chØ dÉn, chuyªn theo dâi viÖc s¾p xÕp c«ng viÖc cho c«ng nh©n, chuyªn kiÓm tra

nghiÖm thu kÕt qu¶ c«ng viÖc vµ x¸c ®Þnh møc thëng ph¹t c¨n cø vµo møc ®é hoµn

thµnh ®Þnh møc, chuyªn lo vÒ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng (c«ng cô, thiÕt bÞ, nguyªn

vËt liÖu, v.v…). Nh vËy, qu¸ tr×nh lao ®éng cña c«ng nh©n ®îc nghiªn cøu, s¾p xÕp,

chuÈn bÞ ®Õn tõng chi tiÕt mét c¸ch khoa häc. Nhê ®ã mµ ®¹t ®îc n¨ng suÊt lao ®éng

cao.

 Thµnh c«ng rùc rì cña chñ nghÜa Taylo cßn g¾n liÒn víi mét sè tªn tuæi kh¸c:

- Frank Gilbreth (1868 - 1924) vµ vî

- Harington Emerson

- Henry Ford (1863 - 1947)

F. Gilbreth

 Gilbreth lµ mét nhµ thÇu x©y dùng. Cã lÇn Taylo ®Õn th¨m c«ng trêng cña «ng

vµ nhËn xÐt: c«ng viÖc tiÕn hµnh kh«ng cã n¨ng suÊt. Gilbreth ph¶n øng: §Ó råi xem!

ChiÒu vÒ, ¸o c«ng nh©n ít ®Ém må h«i. Taylo ®¸p: Khi nµo ¸o c«ng nh©n cña anh kh«,

ho¹t ®éng míi cã n¨ng suÊt.

Gilbreth lao vµo nghiªn cøu, ®i ®Õn kÕt luËn r»ng trong c«ng viÖc cña thî nÒ, trung b×nh cã 30 ®éng

t¸c thõa. ¤ng nghiªn cøu ®¬n gi¶n ho¸ c¸c ®éng t¸c, ®ång thêi tæ chøc tèt h¬n n¬i lµm viÖc, hoµn

thiÖn cÊu t¹o cña c¸c giµn gi¸o, c¶i tiÕn c¸c thiÕt bÞ vµ dông cô. KÕt qu¶, n¨ng suÊt lao ®éng cña thî

nÒ tõ 120 viªn g¹ch mçi giê, t¨ng lªn 350 viªn.

 Mét lÇn, ë Lu©n §«n, Gilbreth ®îc mêi ®Õn th¨m mét gian hµng triÓn l·m cña

ngêi NhËt. ë ®ã, cã mét c« g¸i NhËt bäc giÇy vµo hép víi tèc ®é lµm mäi ngêi kinh

ng¹c.

Gilbreth lÊy ®ång hå bÊm gi©y ra, x¸c ®Þnh r»ng trong 40 gi©y, c« ®· bäc ®îc

24 hép. Råi nãi víi c« g¸i: c« lµm viÖc kh«ng ®óng, mét nöa sè ®éng t¸c c« lµm lµ thõa.

Míi ®Çu, c« g¸i bùc m×nh. Nhng råi c« còng ®îc thuyÕt phôc lµm theo c¸ch thao t¸c

cña «ng. §Çu tiªn, c« bäc ®îc 24 hép trong 26 gi©y, sau ®ã rót xuèng cßn 20 gi©y.

N¨ng suÊt t¨ng gÊp ®«i, mµ c« th× kh«ng mÖt h¬n, bëi c« ®· lµm Ýt ®éng t¸c h¬n.

 Cã lÇn, Gilbreth ®îc mêi ®Õn mét nhµ m¸y s¶n xuÊt thiÕt bÞ quang häc ®Ó

nghiªn cøu mét sè nguyªn c«ng phøc t¹p. Qua nghiªn cøu ë phßng thÝ nghiÖm, ®Ých

th©n «ng ®· thùc hiÖn c¸c nguyªn c«ng ®ã nhanh h¬n ba lÇn rìi so víi nh÷ng c«ng

nh©n cã kinh nghiÖm nhÊt. Sù ng¹c nhiªn cña «ng chñ nhµ m¸y cßn lín h¬n khi Gilbreth

chØ trong mÊy giê ®ång hå ®· d¹y c¸ch lµm viÖc cã kÕt qu¶ cho chó bÐ ch¹y giÊy vµ c«

th ký ®¸nh m¸y lµ nh÷ng ngêi cha bao giê lµm c«ng viÖc ®ã.

Gilbreth lµ ngêi ®Çu tiªn ë Mü ®· thµnh lËp mét trêng chuyªn ®µo t¹o cã hÖ

thèng nh÷ng ngêi híng dÉn vÒ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc. Cã thÓ nãi, «ng

®· ph¸t triÓn chñ nghÜa Taylo b»ng nh÷ng cuèn s¸ch næi tiÕng nh: “ViÖc nghiªn cøu

c¸c ®éng t¸c”, “Nh÷ng ®iÒu ai còng cÇn biÕt vÒ tæ chøc lao ®éng vµ xÝ nghiÖp mét c¸ch

khoa häc”. (Nh÷ng cuèn s¸ch nµy ®· ®îc xuÊt b¶n nhiÒu lÇn ë Liªn X« trong nh÷ng

n¨m 1924 - 1931). §i ®«i víi viÖc ®Ò ra ph¬ng ph¸p tèt nhÊt vµ duy nhÊt ®Ó hoµn thµnh

c¸c c«ng viÖc, «ng cßn quy ®Þnh c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc ®ã nh: tæ chøc

hîp lý n¬i lµm viÖc, nh÷ng ph¬ng ph¸p cung cÊp vËt liÖu, nh÷ng dông cô vµ thiÕt bÞ cÇn

thiÕt, c¸c chØ dÉn cÇn thiÕt.

H. Emerson

 Emerson ®i xa ®¸ng kÓ so víi Taylo vµ Gilbreth. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn ®a vÊn

®Ò tæ chøc mét c¸ch khoa häc ra khái giíi h¹n cña xÝ nghiÖp, ®Æt vÊn ®Ò hiÖu qu¶ cña

qu¶n lý trong c¸c ho¹t ®éng qu©n sù, vËn t¶i, néi trî gia ®×nh.

Cuèn s¸ch “Mêi hai nguyªn t¾c vÒ n¨ng suÊt” cña «ng xuÊt b¶n n¨m 1912

(®îc dÞch ra tiÕng Nga vµ xuÊt b¶n ë Liªn X« n¨m 1930) ®îc liÖt vµo sè c¸c t¸c phÈm

kinh ®iÓn vÒ hîp lý ho¸. Trong cuèn s¸ch ®ã cã ®o¹n viÕt:

“NÕu chóng ta xem xÐt mét c¸ch ch¨m chó tæ chøc cña Mü th× tæ chøc ®ã, dï lµ

tæ chøc cña Nhµ níc (qu©n ®éi, h¹m ®éi, qu¶n lý d©n sù) hoÆc cña c¸c ®« thÞ, ®êng

s¾t, tµu biÓn, th¬ng nghiÖp hoÆc c«ng nghiÖp, còng lu«n lu«n lµ phi s¶n xuÊt… Tµi

nguyªn thiªn nhiªn cña chóng ta khæng lå, c«ng nh©n cña chóng ta th«ng minh, linh

ho¹t vµ kh«ng sî lao ®éng. ThiÕt bÞ cña chóng ta - tõ c¸c trang tr¹i ®Õn c¸c c¬ quan,

thµnh phè lín, tõ c¸c m¸y ®¸nh ch÷ ®Õn c¸c ®Çu m¸y xe löa, tõ c¸c ®Çu m¸y xe löa ®Õn

c¸c m¸y ®iÖn tho¹i - ®Òu rÊt tèt. Tuy nhiªn, nh÷ng tµi s¶n khæng lå ®ã vÒ c¨n b¶n lµ

®îc qu¶n lý theo c¸ch phi s¶n xuÊt còng víi quy m« khæng lå kh«ng kÐm. BÖnh ph¶n

t¸c dông lµm phung phÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña chóng ta, n¨ng lùc con ngêi cña

chóng ta, c«ng suÊt thiÕt bÞ cña chóng ta ë chç nµo? ë chç tæ chøc kh«ng ®óng ®¾n”.

 Mét thÝ dô vÒ thµnh c«ng cña Emerson:

Mét chñ nhµ m¸y lín, do nhËn ®îc nhiÒu ®¬n ®Æt hµng, ®· quyÕt ®Þnh t¨ng møc

s¶n xuÊt tõ 13 ®¬n vÞ mçi th¸ng lµ møc kû lôc ®· ®¹t ®îc, lªn 23 ®¬n vÞ, tøc lµ t¨ng

77%. Gi¸m ®èc nhµ m¸y lµ mét nhµ qu¶n lý l©u n¨m chØ biÕt cã mét gi¶i ph¸p lµ t¨ng

thªm c«ng suÊt thiÕt bÞ m¸y mãc vµ mín thªm c«ng nh©n. Theo «ng, cÇn l¾p ®Æt thªm

mét sè thiÕt bÞ m¸y mãc trÞ gi¸ 500 ngµn ®« la, thêi gian l¾p ®Æt mÊt h¬n mét n¨m.

Nhãm kü s hîp lý ho¸ s¶n xuÊt cña Emerson, sau khi nghiªn cøu t×nh h×nh nhµ m¸y, ®·

®a ra gi¶i ph¸p: kh«ng cÇn l¾p ®Æt thªm thiÕt bÞ m¸y mãc, còng kh«ng cÇn mín thªm

c«ng nh©n, chØ cÇn ¸p dông mét lo¹t biÖn ph¸p söa ®æi vÒ tæ chøc, ®i ®«i víi mét sè

biÖn ph¸p c¶i tiÕn vÒ kü thuËt kh«ng tèn kÐm l¾m, còng cã thÓ t¨ng møc s¶n xuÊt

lªn 60% råi. KÕt qu¶ lµ sau 10 th¸ng, s¶n phÈm cña nhµ m¸y ®· t¨ng 69,2%, trong

khi ngµy lµm viÖc cña c«ng nh©n ®îc rót ng¾n tõ 10 giê, cßn 9 giê.

H. Ford

H. Ford lµ ngêi ®Çu tiªn øng dông thµnh c«ng nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa

Taylo (ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hîp lý ho¸, tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸) ®Ó t¹o ra

nh÷ng d©y chuyÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ ho¸, s¶n xuÊt hµng lo¹t. Nhµ m¸y «t« cña «ng lµ mét

hÖ thèng d©y chuyÒn s¶n xuÊt mµ nÕu xÕp theo chiÒu dµi liªn tôc th× cã chiÒu dµi tæng

céng lµ 24 km. Mçi ngµy, hÖ thèng d©y chuyÒn nµy cho xuÊt xëng mét v¹n chiÕc «t«.

Chñ nghÜa Taylo ®· c¶i t¹o toµn bé nÒn ®¹i c«ng nghiÖp theo c¸c nguyªn lý cña

nã. D©y chuyÒn s¶n xuÊt «t« cña h·ng Ford lµ mét thÝ dô ®iÓn h×nh.

IV- Nh÷ng t¸c gi¶ kinh ®iÓn cña lý luËn qu¶n lý

Taylo, Fayol vµ Weber ®îc c¸c häc gi¶ vÒ qu¶n lý sau nµy suy t«n lµ c¸c t¸c gi¶

kinh ®iÓn (hay cæ ®iÓn) cña lý luËn qu¶n lý. Kh¸i niÖm kinh ®iÓn (classique) ®îc dµnh

cho nh÷ng t¸c phÈm ®îc xÕp vµo hµng khu«n mÉu trong sè c¸c t¸c phÈm lo¹i ®ã. Ba t¸c

gi¶ nµy qu¶ lµ ®· dùng lªn nh÷ng rêng cét cña lý luËn tæ chøc vµ qu¶n lý ¸p dông cho

nÒn ®¹i c«ng nghiÖp míi h×nh thµnh. Lý luËn cña hä dï ®îc bæ sung kh¸ nhiÒu trong

suèt mét thÕ kû, vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ lý luËn vµ chØ ®¹o thùc tiÔn cña nã.

PhÇn thø hai

Nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý nöa cuèi thÕ kû xx

§iÒu kiÖn lÞch sö

- Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ kü thuËt nöa cuèi thÕ kû XX dÉn ®Õn nhiÒu biÕn

®æi trong thµnh phÇn giai cÊp c«ng nh©n ¢u Mü, vµ trong møc sèng cña hä,

khiÕn cho c¸ch qu¶n lý truyÒn thèng víi “c©y gËy vµ cñ cµ rèt” gi¶m t¸c dông,

buéc c¸c nhµ qu¶n lý cña chñ nghÜa t b¶n ph¶i t×m tßi nh÷ng ph¬ng thøc qu¶n

lý thÝch hîp h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n.

- Coi träng yÕu tè con ngêi trong c«ng t¸c qu¶n lý lµ ®Æc trng næi bËt cña c¸c lý

thuyÕt qu¶n lý nöa cuèi thÕ kû XX. Mét sè lý thuyÕt theo xu híng nµy ®· xuÊt

hiÖn ngay tõ nh÷ng n¨m 20 - 30, nhng ph¶i sang nöa cuèi thÕ kû th× xu híng

nµy míi thËt sù ®îc quan t©m vµ ngµy cµng gi÷ ®Þa vÞ chi phèi.

§¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c lý thuyÕt sau ®©y:

I- x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ cña c¸ nh©n trong tæ chøc

I.1- Chesley Barnard

 Kh¸c víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng coi tæ chøc lµ mét c¬ cÊu ph©n c«ng theo

chøc n¨ng ®· cã s½n, vµ coi con ngêi trong tæ chøc gièng nh linh kiÖn trong mét cç

m¸y, kh«ng cã ý chÝ c¸ nh©n, chØ hµnh ®éng khi cã sù thóc ®Èy cña ngo¹i lùc, Chesley

Barnard (Mü), khi nghiªn cøu tæ chøc, ®· lÊy nh÷ng c¸ nh©n cÊu thµnh tæ chøc lµm

®iÓm xuÊt ph¸t, lÊy viÖc t×m hiÓu tÝnh c¸ch cña con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. ¤ng cho

r»ng mçi ngêi ®Òu cã ý chÝ tù do cña c¸ nh©n vµ n¨ng lùc lùa chän, v× vËy, hä cã thÓ cã

th¸i ®é hiÖp t¸c tÝch cùc víi tæ chøc, còng cã thÓ cã th¸i ®é tiªu cùc, cã thÓ rêi bá tæ

chøc bÊt kú lóc nµo. Tæ chøc (hay nhµ qu¶n lý) ph¶i cã sù ®·i ngé hÊp dÉn thÕ nµo ®Ó

kÝch thÝch ý nguyÖn hiÖp t¸c cña c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, ng¨n ngõa khuynh híng ly

t©m.

 V× sao c¸c c¸ nh©n chÊp nhËn hiÖp t¸c víi tæ chøc? V× trong cuéc sèng, hä cÇn

kh¾c phôc nh÷ng yÕu tè m«i trêng vÒ vËt lý, sinh häc, x· héi t¸c ®éng ®Õn môc ®Ých

cña hä, mµ nÕu hiÖp t¸c th× hä sÏ dÔ dµng ®¹t ®îc môc ®Ých h¬n.

ý nguyÖn hiÖp t¸c cña c¸c c¸ nh©n lµ yÕu tè ®Çu tiªn ®Ó h×nh thµnh tæ chøc. Tæ

chøc lµ do nhiÒu ngêi hîp thµnh, nhng c¸i thËt sù cÊu thµnh tæ chøc kh«ng ph¶i lµ con

ngêi, mµ lµ ho¹t ®éng cña con ngêi cèng hiÕn cho tæ chøc, sù cèng hiÕn Êy phô thuéc

vµo ý nguyÖn hiÖp t¸c.

100

YÕu tè thø hai lµ môc tiªu chung. Cã ý nguyÖn hiÖp t¸c th× ph¶i cã môc tiªu

chung. Tæ chøc lµ mét hÖ thèng hiÖp t¸c v× môc tiªu chung. Tuy nhiªn, gi÷a môc tiªu

chung vµ môc tiªu cña c¸ nh©n nhiÒu khi vÉn cã m©u thuÉn. T¹o ra sù hµi hoµ gi÷a môc

tiªu chung cña tæ chøc víi môc tiªu cña c¸ nh©n lµ nhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý.

YÕu tè thø ba h×nh thµnh tæ chøc lµ trao ®æi th«ng tin. Trao ®æi th«ng tin chÝnh

lµ sù sèng cña tæ chøc. §Ó trao ®æi th«ng tin, ph¶i thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc, bè trÝ nh©n sù,

nhÊt lµ bè trÝ nh©n viªn qu¶n lý c¸c cÊp. Ngoµi viÖc trao ®æi th«ng tin trong néi bé tæ

chøc chÝnh thøc, ph¶i coi träng c¶ viÖc trao ®æi th«ng tin víi c¸c tæ chøc phi chÝnh thøc.

 Kh¸c víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng coi quyÒn lùc lµ c¸i vèn cã cña nhµ qu¶n

lý, Barnard coi quyÒn lùc lµ tÝnh mÖnh lÖnh cña tæ chøc ®îc nh÷ng ngêi tham gia tæ

chøc thõa nhËn. Nãi c¸ch kh¸c, tÝnh uy quyÒn cña mÖnh lÖnh lµ do ngêi tiÕp nhËn

mÖnh lÖnh quyÕt ®Þnh, chø kh«ng ph¶i do ngêi ra lÖnh quyÕt ®Þnh.

 Tõ c¸ch tiÕp cËn trªn, Barnard chØ ra r»ng mÖnh lÖnh cã uy quyÒn hay kh«ng lµ ë

chç nã cã tho¶ m·n 4 ®iÒu kiÖn sau ®©y hay kh«ng:

1) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh hiÓu râ mÖnh lÖnh ®ã. Mét mÖnh

lÖnh cha ®îc hiÓu râ th× kh«ng thÓ cã uy quyÒn.

2) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh tin r»ng mÖnh lÖnh ®ã kh«ng m©u

thuÉn víi môc ®Ých cña tæ chøc. NÕu kh«ng, nã sÏ kh«ng ®îc tiÕp thu.

3) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh tin r»ng mÖnh lÖnh ®ã kh«ng m©u

thuÉn víi lîi Ých c¸ nh©n cña hä. NÕu kh«ng, hä sÏ kh«ng phôc tïng hoÆc t×m

c¸ch tr¸nh nÐ.

4) Ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh ph¶i cã ®ñ kh¶ n¨ng vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt ®Ó

chÊp hµnh mÖnh lÖnh ®ã. NÕu kh«ng, hä sÏ lµm tr¸i mÖnh lÖnh.

Nhµ qu¶n lý ph¶i vËn dông uy quyÒn mét c¸ch thËn träng ®Ó cho mÖnh lÖnh ph¸t

ra cã ®ñ 4 ®iÒu kiÖn kÓ trªn.

I.2- Elton Mayor

Elton Mayor lµ häc gi¶ ngêi óc, lµm viÖc t¹i Mü. ¤ng ph¶n b¸c quan ®iÓm

qu¶n lý truyÒn thèng coi c«ng nh©n lµ “con ngêi kinh tÕ”, cã thÓ dïng lîi Ých vËt chÊt

®Ó sai khiÕn hä. Theo «ng, c«ng nh©n lµ “con ngêi x· héi”, lµ thµnh viªn cña mét hÖ

thèng x· héi phøc t¹p. Nhµ qu¶n lý ph¶i quan t©m tho¶ m·n nh÷ng mong íc cña c«ng

nh©n, ®éng viªn tinh thÇn cña hä, qua ®ã mµ ®¹t ®îc môc tiªu n©ng cao n¨ng suÊt lao

®éng.

I.3- Chris Argyris

101

Argyris (Mü) lµ mét nhµ t©m lý häc, «ng xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu c¸ tÝnh

con ngêi, tõ ®ã, ph¸t hiÖn ra nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸ nh©n vµ tæ chøc, ®Ò ra nh÷ng

biÖn ph¸p ®iÒu hoµ, phèi hîp gi÷a c¸ nh©n vµ tæ chøc.

 Theo «ng, hµnh vi tæ chøc lµ do 2 yÕu tè - c¸ nh©n vµ tæ chøc - kÕt hîp víi nhau

mµ t¹o thµnh. Mçi c¸ nh©n trong tæ chøc ®Òu cã c¸ tÝnh riªng cña nã, chø kh«ng nh lý

luËn qu¶n lý truyÒn thèng cho r»ng c¸ nh©n trong tæ chøc chØ lµ chi tiÕt cña c¶ mét cç

m¸y, chÞu sù rµng buéc mét chiÒu cña tæ chøc. C¸ nh©n, mét mÆt lµ thµnh viªn cña tæ

chøc, mÆt kh¸c lµ nh÷ng c¸ nh©n ®éc lËp, cã c¸ tÝnh riªng.

 C¸ tÝnh, theo ®Þnh nghÜa cña «ng, lµ mét thÓ thèng nhÊt do n¨ng lîng t©m lý,

nhu cÇu vµ n¨ng lùc cña c¸ nh©n ®ã t¹o nªn. C¸ tÝnh cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ cha

thuÇn thôc (håi cßn nhá tuæi) ®Õn thuÇn thôc (khi trëng thµnh). Sù thuÇn thôc cña c¸

tÝnh biÓu hiÖn ë nh÷ng tr¹ng th¸i sau: tõ nh÷ng hµnh vi bÞ ®éng, dùa dÉm vµo ngêi

kh¸c, chuyÓn dÇn sang nh÷ng hµnh vi chñ ®éng h¬n, tù chñ h¬n; tõ nh÷ng hµnh vi ®¬n

gi¶n, xuÊt ph¸t tõ høng thó ngÉu nhiªn, chuyÓn dÇn sang nh÷ng hµnh vi ®a d¹ng, phøc

t¹p h¬n, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng høng thó s©u s¾c, m¹nh mÏ h¬n, trï liÖu cho mét thêi gian

dµi h¬n; tõ vÞ thÕ û l¹i vµo ngêi kh¸c, dÇn dÇn t¹o lËp ®îc ®Þa vÞ b×nh ®¼ng thËm chÝ

u thÕ trong gia ®×nh vµ x· héi; tõ chç thiÕu ý thøc vÒ m×nh, dÇn dÇn cã ý thøc vÒ m×nh,

cã kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu tù ®iÒu khiÓn lÊy m×nh, tù t×m cho m×nh mét sù ph¸t triÓn toµn

diÖn.

 Qua nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña c¸ tÝnh con ngêi, Argyris ph¸t hiÖn ra r»ng sù

ph¸t triÓn cña c¸ tÝnh sÏ vÊp ph¶i m©u thuÉn víi tæ chøc truyÒn thèng. Tæ chøc truyÒn

thèng ng¨n c¶n sù trëng thµnh cña c¸ tÝnh, ng¨n c¶n c¸ nh©n tù m×nh thùc hiÖn c«ng

viÖc. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë mÊy mÆt sau ®©y:

1) Ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, tuy cã lîi cho n¨ng suÊt lao ®éng, nhng chØ ®ßi

hái ë mçi c¸ nh©n mét n¨ng lùc cã h¹n, nã lµm cho n¨ng lùc tiÒm tµng cña mçi c¸ nh©n

kh«ng ®îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ lµm cho kh¶ n¨ng tù thùc hiÖn c«ng viÖc cña mçi c¸

nh©n bÞ h¹n chÕ.

2) HÖ thèng tæ chøc theo cÊp bËc, tuy lµ cÇn thiÕt cho qu¶n lý, nhng nã ®Æt c¸

nh©n vµo tr¹ng th¸i phôc tïng, bÞ ®éng, nhu cÇu tù chñ kh«ng ®îc tho¶ m·n.

3) ChÕ ®é chØ huy thèng nhÊt, tuy lµ cÇn thiÕt ®Ó b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña tæ chøc,

nhng ®èi víi c¸ nh©n thµnh viªn cña tæ chøc mµ nãi th× viÖc x©y dùng bÊt kú môc tiªu

nµo vµ lùa chän bÊt kú biÖn ph¸p nµo còng ®Òu phô thuéc vµo quyÕt ®Þnh cña ngêi l·nh

®¹o, khiÕn cho søc m¹nh cña c¸ nh©n khã ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ.

102

4) Ph¹m vi qu¶n lý mµ mçi c¸ nh©n cã quyÒn ®iÒu khiÓn th× qu¸ nhá, qu¸ cøng

nh¾c, khiÕn cho t¬ng lai ph¸t triÓn mµ hä mong ®äi bÞ thu hÑp, sù trëng thµnh cña c¸

tÝnh bÞ c¶n trë.

Nh vËy, theo Argyris, tæ chøc truyÒn thèng ®Ì nÐn nhu cÇu tù m×nh thùc hiÖn

cña c¸ nh©n, kh«ng thóc ®Èy sù trëng thµnh cña c¸ tÝnh con ngêi mét c¸ch lµnh m¹nh,

do ®ã, lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a tæ chøc vµ c¸ nh©n, g©y hËu qu¶ tiªu cùc.

 §Ó thay ®æi t×nh tr¹ng trªn, «ng ®a ra 2 híng gi¶i quyÕt:

Mét lµ, vÒ phÝa tæ chøc, ph¶i t×m nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó hoµn thiÖn viÖc thiÕt kÕ tæ

chøc, x©y dùng nh÷ng môc tiªu mang tÝnh th¸ch thøc, nh»m më réng ph¹m vi c«ng viÖc

vµ t¨ng thªm tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña c«ng nh©n viªn, t¹o cho hä kh¶ n¨ng tù chØ huy vµ

tù kiÓm so¸t cao h¬n, cã nhiÒu c¬ héi ph¸t huy ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng cña m×nh h¬n. Thùc thi

ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã sù tham gia cña c«ng nh©n viªn, lÊy c«ng nh©n viªn lµm trung

t©m, lµm cho c«ng nh©n viªn gi¶m bít ®îc c¶m gi¸c phô thuéc, phôc tïng, tho¸t khái

tr¹ng th¸i tinh thÇn l·nh ®¹m ®èi víi c«ng viÖc cña tæ chøc.

Hai lµ, vÒ phÝa c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, còng ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi. Ph¶i

ph¸t triÓn m×nh mét c¸ch toµn diÖn, tõ ®ã mµ n©ng cao ®îc n¨ng lùc thùc hiÖn môc tiªu

mang tÝnh th¸ch thøc, ®¶m nhiÖm ®îc tr¸ch nhiÖm lín h¬n.

Nh trªn ta thÊy, lý thuyÕt cña Argyris nhÊn rÊt m¹nh nhu cÇu bËc cao cña con

ngêi, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu tù m×nh thùc hiÖn, nhu cÇu ph¸t huy tÝnh tù chñ n¨ng ®éng

s¸ng t¹o, nhu cÇu ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc tiÒm tµng cña mçi c¸ nh©n.

 Lý thuyÕt cña Argyris, còng nh lý thuyÕt cña nhiÒu häc gi¶ vÒ qu¶n lý kh¸c,

chøng tá r»ng trong bèi c¶nh cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ kü thuËt nöa cuèi thÕ kû

XX, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu bËc cao ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi

viÖc khÝch lÖ c«ng nh©n viªn. MÆt kh¸c, còng chøng tá r»ng, trong ®iÒu kiÖn kü thuËt -

c«ng nghÖ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng tinh vi phøc t¹p th× viÖc

ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc tiÒm tµng

cña ngêi lao ®éng, ngµy cµng trë nªn quan träng ®èi víi hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt vµ qu¶n

lý. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ yÕu tè c¸ nh©n hay yÕu tè con ngêi trong nÒn s¶n xuÊt t

b¶n chñ nghÜa ngµy cµng trë nªn quan träng.

II- T×m hiÓu ®éng c¬ lµm viÖc cña ngêi lao ®éng ®Ó cã biÖn

ph¸p kÝch thÝch, ®éng viªn thÝch hîp

II.1- ThuyÕt ph©n cÊp nhu cÇu

T¸c gi¶: Abraham Maslow (1908 - 1970)

103

- ¤ng nh×n nhËn c¸c nhu cÇu cña con ngêi theo h×nh th¸i ph©n cÊp, b¾t ®Çu tõ

nh÷ng nhu cÇu thÊp nhÊt, tiÕn dÇn ®Õn nh÷ng nhu cÇu cao nhÊt, nh h×nh kim tù

th¸p sau (xem H×nh 3):

- NÕu nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh lý cha ®îc tho¶ m·n tíi møc cÇn thiÕt ®Ó duy tr×

cuéc sèng th× nh÷ng nhu cÇu kh¸c kh«ng cã t¸c dông thóc ®Èy con ngêi.

- ChØ khi nh÷ng nhu cÇu thÊp ®îc tho¶ m·n th× nh÷ng nhu cÇu cao h¬n míi cã t¸c

dông thóc ®Èy.

- Khi mét lo¹i nhu cÇu ®îc tho¶ m·n th× nã kh«ng cßn lµ ®éng c¬ thóc ®Èy n÷a.

- Cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c cho r»ng nh÷ng nhu cÇu cña con ngêi kh«ng nhÊt ®Þnh

tu©n theo sù ph©n cÊp cña Maslow. Tuú tõng c¸ nh©n mµ mçi lo¹i nhu cÇu cã

cêng ®é kh¸c nhau.

Nhu

cÇu tù

m×nh ph¸t triÓn

Nhu cÇu

®îc t«n träng

Nhu cÇu ®îc chÊp nhËn

Nhu cÇu vÒ an toµn, an ninh

Nhu cÇu vÒ sinh lý

H×nh 3- S¬ ®å ph©n cÊp nhu cÇu cña

Maslow

104

II.2- ThuyÕt hy väng

Theo Victor Room (ngêi Canada) th× ®éng c¬ thóc ®Èy con ngêi lµ hy väng

®¹t ®îc mét môc tiªu nµo ®ã. Môc tiªu cµng hÊp dÉn, hy väng ®¹t ®îc môc tiªu cµng

hiÖn thùc th× ®éng c¬ thóc ®Èy cµng m¹nh.

Môc tiªu cña mçi c¸ nh©n (c«ng nh©n) kh«ng ph¶i lóc nµo còng trïng hîp víi

môc tiªu cña tæ chøc (doanh nghiÖp). NhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý lµ ph¶i lµm sao cho

môc tiªu cña tæ chøc hµi hoµ víi môc tiªu cña c¸c c¸ nh©n.

II.3- TÇm quan träng cña yÕu tè x· héi vµ tinh thÇn

T¸c gi¶: Elton Mayor. Qua nhiÒu cuéc ®iÒu tra, nghiªn cøu, thö nghiÖm, «ng ®i

®Õn kÕt luËn: tiÒn l¬ng, tiÒn thëng kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã t¸c dông kÝch thÝch lao

®éng. Muèn qu¶n lý cã hiÖu qu¶ th× ph¶i chó träng h¬n ®Õn phÇn nh©n v¨n trong kinh tÕ

vµ qu¶n lý, ph¶i n©ng cao møc ®é hµi lßng cña c«ng nh©n ®èi víi c«ng viÖc, ph¶i gióp

hä th¸o gì nh÷ng víng m¾c vÒ tinh thÇn vµ x· héi. Trªn lÜnh vùc nµy, c¸c tæ chøc phi

chÝnh thøc ®ãng vai trß quan träng, viÖc trao ®æi trß chuyÖn gi÷a c¸c nh©n viªn qu¶n lý

víi c«ng nh©n ®ãng vai trß quan träng.

II.4- Kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ tinh thÇn lµ ®ßi hái cña con ngêi

T¸c gi¶: Frederick Hergberg (Mü). ¤ng cho r»ng con ngêi cã hai lo¹i nhu

cÇu. Víi t c¸ch lµ mét ®éng vËt, nã ®ßi hái tr¸nh ®îc sù ®au khæ. Víi t c¸ch lµ con

ngêi, nã ®ßi hái ®îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ tinh thÇn.

Theo «ng, ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®é tiÒn l¬ng lu«n lu«n ®îc coi lµ mét quyÒn

lîi chø kh«ng ph¶i lµ mét nh©n tè khÝch lÖ ®Ó cã ®îc thµnh tÝch lín h¬n. Nh©n tè khÝch

lÖ ph¶i lµ nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng thªm sù hµi lßng cña c«ng nh©n viªn ®èi víi c«ng

viÖc. Lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng thªm sù hµi lßng ®èi víi c«ng viÖc? BiÖn ph¸p mµ «ng nªu ra

lµ ph¶i ®a d¹ng ho¸ nghÒ nghiÖp, tr¸i ngîc h¼n víi nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ ®Õn

møc cùc ®oan cña Taylo. Cèt lâi cña biÖn ph¸p nµy lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nh©n viªn

cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kh«ng ngõng trong nghÒ nghiÖp cña hä, ®îc lËp thµnh tÝch, ®îc

g¸nh tr¸ch nhiÖm, ®îc tù chñ trong c«ng viÖc vµ ph¸t huy s¸ng t¹o, ®îc häc tËp, n©ng cao

nh©n thøc vµ ®îc trëng thµnh.

III- ThuyÕt X vµ thuyÕt Y

T¸c gi¶: Douglas Mc George (Mü)

§èi tîng cña qu¶n lý lµ con ngêi. Nhµ qu¶n lý ®¸nh gi¸ b¶n tÝnh cña con

ngêi nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn c¸ch xö sù vµ ph¬ng ph¸p

qu¶n lý ®èi víi con ngêi.

105

Mc George lµ mét nhµ t©m lý häc vµ mét nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý. ¤ng næi tiÕng

víi cuèn s¸ch “Nh©n tè con ngêi trong xÝ nghiÖp” (xuÊt b¶n n¨m 1960), trong ®ã, «ng

ph¶n b¸c c¸ch ®¸nh gi¸ b¶n tÝnh con ngêi cña lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng mµ «ng ®Æt

cho c¸i tªn lµ ThuyÕt X, vµ ®a ra c¸ch ®¸nh gi¸ cña m×nh díi c¸i tªn lµ ThuyÕt Y.

 ThuyÕt X hiÓu vÒ b¶n tÝnh con ngêi (ngêi b×nh thêng) nh sau:

- Lêi nh¸c, chØ muèn lµm viÖc Ýt

- ThiÕu chÝ tiÕn thñ, kh«ng d¸m g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm, cam chÞu ®Ó ngêi kh¸c

l·nh ®¹o, an phËn thñ thêng, kh«ng muèn c¶i c¸ch.

- Tõ khi sinh ra ®· tù coi m×nh lµ trung t©m, kh«ng quan t©m ®Õn nhu cÇu cña tæ

chøc.

- KÐm lanh lîi, dÔ bÞ kÎ kh¸c ®¸nh lõa.

XuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt vÒ b¶n tÝnh con ngêi nh trªn, lý luËn qu¶n lý truyÒn

thèng l©u nay vÉn dùa vµo hai ph¬ng ph¸p trô cét lµ “cñ cµ rèt vµ c©y gËy”, còng tøc lµ

dïng ngo¹i lùc ®Ó thóc ®Èy c«ng nh©n viªn. Theo Mc George, nh÷ng s¸ch lîc vµ

ph¬ng ph¸p qu¶n lý Êy chØ cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng ngêi mµ nhu cÇu cÊp thÊp cña hä

cha ®îc tho¶ m·n, chø kh«ng cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng cña x· héi

hiÖn ®¹i. §èi víi nh÷ng ngêi nµy, nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh lý vµ nh÷ng nhu cÇu vÒ an

toµn ®· ®îc tho¶ m·n ë møc t¬ng ®èi, nay ®Õn lît nh÷ng nhu cÇu cÊp cao cña hä

ph¶i ®îc tho¶ m·n. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét triÕt lý qu¶n lý míi, ®ã

lµ ThuyÕt Y.

 ThuyÕt Y ph¶n b¸c quan niÖm cña ThuyÕt X vÒ b¶n tÝnh con ngêi nh sau:

- Lêi nh¸c kh«ng ph¶i lµ b¶n tÝnh bÈm sinh cña con ngêi. Lao ®éng trÝ ãc,

lao ®éng ch©n tay, còng nh nghØ ng¬i, gi¶i trÝ ®Òu lµ nh÷ng nhu cÇu bÈm

sinh cña con ngêi.

- ThiÕu chÝ tiÕn thñ, nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm, an phËn thñ thêng chØ lµ tÝnh c¸ch

riªng cña mét sè Ýt ngêi, do hoµn c¶nh vµ kinh nghiÖm t¹o ra, chø kh«ng

ph¶i lµ b¶n tÝnh bÈm sinh cña con ngêi nãi chung. ChÝnh x· héi c«ng

nghiÖp, víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng vµ lý luËn qu¶n lý mét c¸ch khoa

häc ®· rµng buéc c«ng nh©n vµo nh÷ng giíi h¹n chËt hÑp, khiÕn cho hä

kh«ng ph¸t huy ®îc n¨ng lùc cña m×nh, buéc hä ph¶i lµm quen víi tr¹ng

th¸i bÞ ®éng, bÞ chØ huy, bÞ khèng chÕ, thËm chÝ khiÕn cho c«ng viÖc ®èi víi

hä mÊt hÕt ý nghÜa, vµ chØ sau khi ®· hÕt giê lµm viÖc ë c«ng xëng, hä míi

cã c¬ héi tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ®Ých thùc cña m×nh.

106

- G¾n bã hay kh«ng g¾n bã víi tæ chøc, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo quan hÖ vÒ lîi

Ých gi÷a c¸ nh©n víi tæ chøc, kh«ng liªn quan ®Õn b¶n tÝnh con ngêi. Khi

ngêi ta bá c«ng søc ra ®Ó thùc hiÖn mét môc tiªu cña tæ chøc mµ hä tham

gia, ai còng muèn nhËn ®îc c¸i g× ®ã mµ viÖc hoµn thµnh môc tiªu Êy ®em

l¹i. Sù tho¶ m·n nh÷ng mong muèn Êy sÏ thóc ®Èy con ngêi cè g¾ng lµm

viÖc vµ g¾n bã víi tæ chøc.

- Nh÷ng ngêi kÐm cái thêng chØ chiÕm sè nhá, cßn ®¹i ®a sè thµnh viªn cña

tæ chøc ®Òu cã tinh thÇn vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o. ChÕ ®é qu¶n lý l©u nay chØ cho

phÐp ph¸t huy phÇn nµo tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ngêi. NhiÖm vô ®Æt ra cho

qu¶n lý ngµy nay lµ ph¶i lµm sao ph¸t huy ®îc toµn bé tiÒm n¨ng Êy.

 XuÊt ph¸t tõ c¸ch ®¸nh gi¸ nh trªn vÒ b¶n tÝnh con ngêi, ThuyÕt Y ®Ò ra s¸ch

lîc vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý nh sau:

1- NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ ph¶i lµm cho môc tiªu cña tæ chøc vµ môc tiªu

cña c¸ nh©n thèng nhÊt víi nhau.

Lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng sö dông chÕ ®é ph©n c«ng, chÕ ®é tr¸ch nhiÖm, chÕ

®é cÊp bËc, chÕ ®é thëng ph¹t ®Ó ®¹t ®îc sù thèng nhÊt gi÷a hµnh ®éng cña c«ng nh©n

viªn trong xÝ nghiÖp víi môc tiªu cña xÝ nghiÖp. Nh÷ng ph¬ng ph¸p Êy mang tÝnh mÖnh

lÖnh vµ cìng chÕ, kh«ng thÓ n©ng cao ®îc nhiÖt t×nh lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn, v×

vËy, khã lßng thùc hiÖn ®îc môc tiªu cña xÝ nghiÖp.

Muèn n©ng cao nhiÖt t×nh lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn th× cÇn ph¶i cã mét m«i

trêng lµm viÖc mµ ë ®ã, c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu

cña tæ chøc, còng cã thÓ thùc hiÖn ®îc môc tiªu cña c¸ nh©n. §iÒu ®ã lµm cho c¸c

thµnh viªn cña tæ chøc nhËn thÊy r»ng muèn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu mµ m×nh mong

muèn th× c¸ch tèt nhÊt lµ h·y cè g¾ng thùc hiÖn môc tiªu cña tæ chøc.

2- C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ph¶i cã t¸c dông mang l¹i “thu ho¹ch néi t¹i” cho

c«ng nh©n viªn.

Mc George ph©n chia lîi Ých mµ c«ng nh©n viªn nhËn ®îc tõ lao ®éng cña hä

thµnh hai lo¹i: “thu ho¹ch ngo¹i lai” vµ “thu ho¹ch néi t¹i”. Thu ho¹ch ngo¹i lai lµ

nh÷ng g× phÝa chñ ban cho, nh tiÒn l¬ng, tiÒn thëng, phóc lîi, n©ng bËc. Thu ho¹ch

néi t¹i lµ thu ho¹ch s¶n sinh ra ngay trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, lµ thu ho¹ch g¾n liÒn víi

c«ng viÖc mµ c«ng nh©n viªn thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n, trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, hä häc

®îc nh÷ng tri thøc míi, kü n¨ng míi vµ c¶m thÊy hµi lßng vÒ sù ph¸t triÓn cña b¶n

107

th©n. §îc tù m×nh ®iÒu khiÓn c«ng viÖc, ®îc s¸ng t¹o, ®îc ph¸t huy tiÒm n¨ng trÝ tuÖ

trong c«ng viÖc còng lµ nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i.

Mc George nhËn xÐt r»ng trong c«ng t¸c qu¶n lý thùc tÕ, ngêi ta thiªn vÒ vËn

dông nh÷ng thu ho¹ch ngo¹i lai h¬n lµ vËn dông nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i. Nguyªn nh©n

s©u xa n»m ë quan ®iÓm cña nhµ qu¶n lý vÒ b¶n tÝnh con ngêi: hä cho r»ng con ngêi

chØ cè g¾ng lµm viÖc khi cã nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi. Nhng t×nh h×nh ®· thay ®æi.

Nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a, ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i t¹o ra

mét tæ chøc thÝch hîp, mét m«i trêng thÝch hîp cho phÐp mçi c«ng nh©n viªn cã thÓ

nhËn ®îc nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, còng tøc lµ tho¶ m·n nh÷ng

nhu cÇu bËc cao cña hä. ChØ cã nh vËy míi phï hîp víi b¶n tÝnh con ngêi.

3- Nhµ qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc ë møc thÊp nhÊt mµ vÉn l«i cuèn

®îc c«ng nh©n viªn vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.

Qu¶n lý tÊt nhiªn liªn quan ®Õn sö dông quyÒn lùc. Nhng, sö dông quyÒn lùc th×

h¹n chÕ quyÒn tù chñ, tÝnh tÝch cùc vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña c«ng nh©n viªn. Lµm thÕ

nµo ®Ó sö dông quyÒn lùc ë møc thÊp nhÊt mµ vÉn ®¹t ®îc môc tiªu cña tæ chøc. B¶n

tÝnh cña con ngêi lµ muèn cho nhu cÇu cña m×nh ®îc ®¸p øng. V× vËy, ph¬ng thøc

qu¶n lý thÝch hîp nhÊt lµ lµm cho môc tiªu cña tæ chøc nhÊt trÝ víi môc tiªu cña c¸ nh©n,

lµm cho c¸ nh©n t×m thÊy niÒm vui vµ sù tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh ngay trong viÖc

thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.

4- Ph¶i lµm cho tËp thÓ c«ng nh©n viªn tù ®iÒu khiÓn lÊy viÖc thùc hiÖn môc

tiªu cña hä, lµm cho c«ng nh©n viªn tù ®Æt ra môc tiªu vµ tù ®¸nh gi¸ thµnh tÝch

cña hä, thu hót c«ng nh©n viªn tham gia qu¶n lý.

B¶n tÝnh con ngêi lµ muèn ®îc tù chñ, ®îc t«n träng, ®îc tù m×nh ph¸t triÓn.

¸p dông nguyªn t¾c tù ®iÒu khiÓn th× khÝch lÖ ®îc c«ng nh©n viªn ph¸t huy tµi n¨ng

cña hä cèng hiÕn cho sù nghiÖp cña tæ chøc.

Thu hót c«ng nh©n viªn tham gia qu¶n lý còng ®¸p øng nhu cÇu cña hä vÒ quyÒn

tù chñ, tù m×nh gi¶i quyÕt c«ng viÖc. MÆt kh¸c, nã gióp cho nhµ qu¶n lý biÕt ®îc ph¶n

øng cña c«ng nh©n viªn ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, gióp t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp

t¸c ®ång c¶m gi÷a c«ng nh©n viªn víi nhµ qu¶n lý.

 Khi ®Ò ra ThuyÕt Y, t¸c gi¶ hoµn toµn hiÓu r»ng viÖc øng dông nã trong cuéc

sèng kh«ng dÔ dµng chót nµo. ¤ng cho r»ng chØ nh÷ng nhµ qu¶n lý ®Æt lßng tin vµo

n¨ng lùc cña con ngêi míi lµm ®îc. Cßn nh÷ng nhµ qu¶n lý cha ®o¹n tuyÖt ®îc

108

víi c¬ së triÕt lý cña ThuyÕt X th× dï cã thu hót c«ng nh©n tham gia qu¶n lý còng chØ lµ

lµm mét chiªu bµi qu¶ng c¸o!

¤ng ®Çy lßng tin tëng vµo ®Ò xuÊt cña m×nh khi viÕt r»ng nã “ch¼ng nh÷ng cã

thÓ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ vËt chÊt mµ cßn cã thÓ gióp chóng ta tiÕp cËn x·

héi h¹nh phóc”.

IV- NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt B¶n

§Çu nh÷ng n¨m 70, tríc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ thÇn kú cña NhËt B¶n, b¸o chÝ

ph¬ng T©y lµm rïm beng vÒ sù th¸ch thøc cña NhËt B¶n. NhiÒu nhµ nghiªn cøu lao vµo

nghiªn cøu NhËt B¶n, hä ph¸t hiÖn ra r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn nh÷ng thµnh

tùu kinh tÕ thÇn kú ®ã lµ c¸ch qu¶n lý cña NhËt B¶n. Mét trong c¸c cuèn s¸ch næi tiÕng

nhÊt vÒ ®Ò tµi nµy lµ cuèn “NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt B¶n” do hai nhµ nghiªn cøu vÒ

qu¶n lý cña Mü - Richard Pascal vµ Anthony Athos - lµ ®ång t¸c gi¶.

 §Ó ph©n tÝch ph¬ng thøc qu¶n lý cña mét c«ng ty, xÝ nghiÖp, t¸c gi¶ dùa vµo 7

yÕu tè mµ danh tõ b»ng tiÕng Anh ®Òu b¾t ®Çu b»ng ch÷ S, v× vËy gäi lµ m« h×nh 7 ch÷

- Strategy:

ChiÕn lîc

- Structure:

C¬ cÊu tæ chøc

- System:

C¬ chÕ vËn hµnh

- Staff:

§éi ngò c¸n bé

- Style:

Phong c¸ch qu¶n lý

- Skill:

Tµi n¨ng (cña nh÷ng ngêi phô tr¸ch chÝnh hoÆc cña toµn thÓ

c«ng ty)

- Shooting

mark:

Môc tiªu (néi dung t tëng chñ yÕu hoÆc ph¬ng ph¸p chØ ®¹o

mµ mét tæ chøc truyÒn thô cho c¸c thµnh viªn cña m×nh).

 T¸c gi¶ gäi 3 yÕu tè ®Çu lµ yÕu tè “ cøng” v× ®ã lµ nh÷ng yÕu tè béc lé râ ra bªn

ngoµi, dÔ bÞ ngêi kh¸c n¾m ®îc vµ lµm theo. Cßn 4 yÕu tè sau ®îc gäi lµ yÕu tè

“mÒm”, v× nã phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè x· héi (lÞch sö, d©n téc, t«n gi¸o, triÕt häc,

truyÒn thèng, t©m lý x· héi, v¨n ho¸ v.v…), do ®ã, ë nh÷ng x· héi kh¸c nhau th× nh÷ng

yÕu tè nµy cã sù kh¸c nhau rÊt lín.

T¸c gi¶ nhËn xÐt r»ng vÒ 3 yÕu tè cøng, gi÷a c¸c c«ng ty Mü vµ c¸c c«ng ty

NhËt, kh«ng cã kh¸c biÖt g× lín. Nhng khi xÐt ®Õn 4 yÕu tè mÒm th× thÊy chóng kh¸c

nhau mét c¸ch c¨n b¶n. ChÝnh lµ nhê c¸c yÕu tè “mÒm” nµy mµ ph¬ng thøc qu¶n lý

109

cña NhËt tá ra thÝch hîp h¬n trong viÖc huy ®éng tÝnh tÝch cùc cña toµn thÓ c«ng nh©n

viªn, cã lîi cho viÖc duy tr× vµ t¨ng cêng søc sèng cña xÝ nghiÖp. T¸c gi¶ nªu ra mét sè

thÝ dô khi so s¸nh C«ng ty Matsushita cña NhËt víi C«ng ty ®iÖn tho¹i ®iÖn b¸o quèc tÕ

(I.T.T.) cña Mü.

VÒ phong c¸ch. Ngêi s¸ng lËp vµ lµ tæng gi¸m ®èc C«ng ty Matsushita cã

phong c¸ch ®i s¸t c¬ së, ®i s©u vµo thùc tÕ ®Ó xö lý c¸c m©u thuÉn trong c«ng viÖc, ®ång

thêi lu«n lu«n cã ý thøc ®µo t¹o båi dìng nh÷ng ngêi kÕ nghiÖp - nh÷ng nhµ qu¶n lý

thÕ hÖ sau. §iÒu ®ã khiÕn cho C«ng ty tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kia lu«n lu«n cã søc

sèng dåi dµo. Trong khi ®ã th× Giª-ny, tæng gi¸m ®èc C«ng ty ITT lµ mét tæng gi¸m ®èc

xuÊt s¾c næi tiÕng ë Mü, ®· tõng lµm cho c«ng ty ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong suèt 20 n¨m

díi quyÒn qu¶n lý cña «ng, nhng khi «ng vÒ hu th× c«ng ty nhanh chãng xuèng dèc.

VÒ môc tiªu. Tæng gi¸m ®èc C«ng ty Matsushita cho r»ng “con ngêi ph¶i g¾n

kÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä víi x· héi”, ph¶i g¾n kÕt lîi nhuËn cña hä víi lîi Ých cña

x· héi. TriÕt häc qu¶n lý ®ã ®îc thÊm nhuÇn trong suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña mäi

c«ng nh©n viªn díi nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ sau:

- Th«ng qua s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó phôc vô c¶ níc, thóc ®Èy tiÕn bé x· héi, gãp

phÇn ph¸t triÓn h¬n n÷a v¨n minh thÕ giíi.

- C«ng b»ng, hîp lý

- Hoµ thuËn vµ hîp t¸c

- NÕu ®· tèt råi th× ph¶i tèt h¬n

- Khiªm tèn, lÔ ®é

- §iÒu chØnh vµ tiÕp thu

- C¸m ¬n.

 T¸c gi¶ chØ ra r»ng tÇm quan träng cña c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i lµ ngang nhau.

Môc tiªu lµ yÕu tè quan träng nhÊt, nã quyÕt ®Þnh bé mÆt tinh thÇn cña xÝ nghiÖp, quyÕt

®Þnh mèi quan hÖ gi÷a ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cña xÝ nghiÖp víi c«ng nh©n viªn vµ víi

c¸n bé qu¶n lý c¸c cÊp. Nã cã ¶nh hëng lín ®Õn viÖc ph¸t huy t¸c dông cña 6 yÕu tè

kia.

T¸c dông cña c¸c yÕu tè cøng vµ c¸c yÕu tè mÒm còng kh«ng gièng nhau. 3 yÕu

tè cøng ph¸t huy t¸c dông nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo 4 yÕu tè mÒm. Sù kh¸c

nhau vÒ tr×nh ®é qu¶n lý gi÷a c¸c xÝ nghiÖp chÝnh lµ sù chªnh lÖch vÒ 4 yÕu tè mÒm.

T¸c gi¶ cho r»ng c¸c xÝ nghiÖp Mü rÊt coi träng 3 yÕu tè cøng, nhng l¹i kh«ng

mÊy coi träng 4 yÕu tè mÒm. ChÝnh ë ®iÓm nµy, c¸c xÝ nghiÖp Mü nªn häc tËp c¸c ®ång

nghiÖp NhËt.

110

V- ThuyÕt Z

T¸c gi¶: William Ouchi (kiÒu d©n NhËt, gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu vÒ qu¶n lý ë

Mü).

Næi tiÕng kh«ng kÐm cuèn s¸ch trªn lµ cuèn “ThuyÕt Z” cña William Ouchi,

xuÊt b¶n n¨m 1981. Tªn ®Çy ®ñ cña cuèn s¸ch lµ: “ThuyÕt Z” - C¸c xÝ nghiÖp Mü lµm

thÕ nµo ®Ó ®èi phã víi sù th¸ch thøc cña NhËt B¶n?”.

T¸c gi¶ v¹ch ra r»ng ph¬ng thøc qu¶n lý cña NhËt cã mét sè u ®iÓm so víi

ph¬ng thøc qu¶n lý cña Mü, nhê ®ã mµ cã hiÖu qu¶ h¬n. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ

coi träng viÖc huy ®éng tÝnh tÝch cùc cña c«ng nh©n viªn, thùc hiÖn ph¬ng thøc qu¶n lý

cã sù tham gia cña c«ng nh©n viªn. LÊy ph¬ng thøc qu¶n lý cña NhËt lµm h×nh mÉu,

«ng ®Ò xuÊt víi c¸c c«ng ty Mü mét ph¬ng thøc qu¶n lý míi, lÊy tªn lµ ThuyÕt Z.

 T¸c gi¶ v¹ch ra r»ng trªn nh÷ng mÆt quan träng cña qu¶n lý, m« h×nh cña NhËt

®Òu kh¸c víi m« h×nh cña Mü. Xem b¶ng so s¸nh sau:

Mü

NhËt

 Thuª, dïng c«ng nh©n theo thêi gian

ng¾n

 Thuª, dïng c«ng nh©n suèt ®êi

 N©ng bËc nhanh

 N©ng bËc tõ tõ

 Chuyªn m«n ho¸

 Kh«ng chuyªn m«n ho¸

 §iÒu khiÓn mét c¸ch râ rµng

 §iÒu khiÓn mét c¸ch chung chung

 QuyÕt s¸ch c¸ nh©n

 QuyÕt s¸ch tËp thÓ

 ChÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n

 ChÞu tr¸ch nhiÖm tËp thÓ

 Quan hÖ côc bé

 Quan hÖ tæng thÓ

 Qua nghiªn cøu so s¸nh nhiÒu c«ng ty cña Mü víi c¸c c«ng ty cña NhËt, W. Ouchi

®a ra c¸c khuyÕn nghÞ sau:

1) ThÓ chÕ qu¶n lý ph¶i b¶o ®¶m cho cÊp trªn n¾m ®îc ®Çy ®ñ t×nh h×nh cña cÊp

díi, ®ång thêi ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nh©n viªn tham gia quyÕt s¸ch. §Æc

biÖt lµ tríc khi ®a ra mét quyÕt ®Þnh quan träng, ph¶i khuyÕn khÝch c«ng nh©n

trùc tiÕp s¶n xuÊt ®a ra nh÷ng ®Ò nghÞ cña hä, råi sau ®ã cÊp trªn míi quyÕt

®Þnh.

111

2) Nhµ qu¶n lý ë cÊp c¬ së ph¶i cã ®ñ quyÒn xö lý nh÷ng vÊn ®Ò ë cÊp c¬ së, l¹i

ph¶i cã n¨ng lùc ®iÒu hoµ, phèi hîp t tëng, quan ®iÓm cña c«ng nh©n, ph¸t

huy tÝnh tÝch cùc cña hä, khuyÕn khÝch hä ®éng n·o, ®a ra nh÷ng ph¬ng ¸n, ®Ò

nghÞ cña m×nh.

3) Nhµ qu¶n lý cÊp trung gian ph¶i thùc hiÖn ®îc vai trß thèng nhÊt t tëng,

thèng nhÊt chØnh lý vµ hoµn thiÖn nh÷ng ý kiÕn cña cÊp c¬ së, kÞp thêi b¸o c¸o

t×nh h×nh víi cÊp trªn vµ ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cña m×nh.

4) XÝ nghiÖp ph¶i thuª dïng c«ng nh©n l©u dµi ®Ó hä yªn t©m vµ t¨ng thªm tinh

thÇn tr¸ch nhiÖm, cïng xÝ nghiÖp chia sÎ vinh quang vµ khã kh¨n, g¾n bã vËn

mÖnh cña hä vµo vËn mÖnh cña xÝ nghiÖp.

5) Nhµ qu¶n lý ph¶i thêng xuyªn quan t©m ®Õn phóc lîi cña c«ng nh©n, t×m c¸ch

®Ó c«ng nh©n c¶m thÊy tho¶i m¸i, t¹o thµnh sù hoµ hîp, th©n ¸i, kh«ng c¸ch biÖt

gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi.

6) Nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ chØ quan t©m ®Õn nhiÖm vô s¶n xuÊt, mµ cßn ph¶i lµm

cho c«ng nh©n c¶m thÊy c«ng viÖc cña hä kh«ng kh« khan, kh«ng ®¬n ®iÖu.

7) Ph¶i chó ý ®µo t¹o c«ng nh©n, n©ng cao n¨ng lùc c«ng t¸c thùc tÕ cña hä vÒ c¸c

mÆt.

8) Ph¶i t×m hiÓu toµn diÖn vÒ c«ng nh©n, liªn tôc trong thêi gian dµi, ®Ó cã c¸ch c

xö vµ ®·i ngé phï hîp.

Víi nh÷ng khuyÕn nghÞ nªu trªn, néi dung cèt lâi cña ThuyÕt Z lµ lµm cho c«ng

nh©n viªn g¾n bã víi xÝ nghiÖp, coi ®ã lµ ch×a kho¸ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. C¬

së triÕt lý cña nã lµ ®Æt lßng tin vµo c«ng nh©n viªn, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ n¨ng lùc

s¸ng t¹o cña hä, khuyÕn khÝch hä ®ãng gãp ý kiÕn vµo viÖc ph¸t triÓn xÝ nghiÖp.

VI- §i t×m mét phong c¸ch qu¶n lý cã hiÖu qu¶

Qu¶n lý chñ yÕu vµ tríc hÕt lµ qu¶n lý con ngêi. Ph¶i cã c¸ch qu¶n lý con

ngêi nh thÕ nµo th× qu¶n lý míi cã hiÖu qu¶. §ã lµ mét híng nghiªn cøu ®îc nhiÒu

nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý quan t©m.

VI.1- M« thøc qu¶n lý míi

T¸c gi¶: Rensis Linkert (Mü)

112

Sau 15 n¨m nghiªn cøu vÒ tæ chøc vµ l·nh ®¹o, vµ qua ®iÒu tra nghiªn cøu nhiÒu

doanh nghiÖp thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng, Linkert ®Ò xíng “M« thøc qu¶n lý

míi” (n¨m 1961).

 ¤ng cho r»ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña qu¶n lý lµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý con ngêi nh

thÕ nµo. Tr×nh ®é cao thÊp cña ngêi l·nh ®¹o ®îc quyÕt ®Þnh bëi ph¬ng thøc l·nh

®¹o. Trªn c¬ së xem xÐt 8 yÕu tè cña l·nh ®¹o (qu¸ tr×nh l·nh ®¹o, qu¸ tr×nh kÝch thÝch,

qu¸ tr×nh giao lu trao ®æi, qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau, qu¸ tr×nh quyÕt s¸ch, qu¸ tr×nh

thiÕt kÕ môc tiªu, qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn c«ng viÖc, thµnh tÝch) «ng kh¸i qu¸t thµnh 4

phíng thøc l·nh ®¹o:

1) Ph¬ng thøc chuyªn chÕ mÖnh lÖnh

2) Ph¬ng thøc mÖnh lÖnh «n hoµ

3) Ph¬ng thøc qu¶n lý kiÓu hiÖp th¬ng

4) Ph¬ng thøc qu¶n lý víi sù tham gia cña cÊp díi.

Ph¬ng thøc thø nhÊt ph¶n ¸nh lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng. Ph¬ng thøc thø

hai vµ thø ba vÒ thùc chÊt vÉn lµ qu¶n lý b»ng quyÒn lùc, mÖnh lÖnh, tuy cã kh¸c vÒ møc

®é. ChØ cã ph¬ng thøc thø t míi lµ ph¬ng thøc tèt nhÊt ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶. Qua

®iÒu tra nghiªn cøu nhiÒu doanh nghiÖp ë Mü, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng doanh nghiÖp

®¹t thµnh tÝch xuÊt s¾c ®Òu lµ nh÷ng doanh nghiÖp ¸p dông ph¬ng thøc thø t.

Trong m« thøc qu¶n lý míi, Linkert nhÊn m¹nh 2 yÕu tè: quan hÖ ñng hé lÉn

nhau, vµ c¬ cÊu tæ chøc lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn.

 Quan hÖ ñng hé lÉn nhau

Linkert cho r»ng tr¸ch nhiÖm cña ngêi l·nh ®¹o lµ ë chç x©y dùng sù hiÖp t¸c

cã hiÖu qu¶ cña c¶ tæ chøc. Do ®ã, ph¶i coi träng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c thµnh viªn

trong tËp thÓ t¸c nghiÖp, lµm cho nã cã ¶nh hëng tèt ®èi víi sù hiÖp t¸c cña c¶ tæ chøc.

Sù t¸c ®éng qua l¹i nµy ph¶i ®¶m b¶o cho mçi thµnh viªn c¶m nhËn ®îc sù t«n träng vµ

ñng hé ch©n thùc gi÷a ngêi víi ngêi trong tæ chøc.

C¸n bé qu¶n lý ph¶i ñng hé nh©n viªn cÊp díi, th©n thiÖn víi hä, tin cËy hä,

thùc lßng muèn hä tham gia qu¶n lý, quan t©m ®Õn nhu cÇu cña hä, thêng xuyªn híng

dÉn c«ng viÖc cho hä. Nh vËy, quan hÖ ñng hé lÉn nhau ®îc x©y dùng gi÷a c¸c thµnh

113

thõa hµnh, cµng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng b¸nh r¨ng, ®inh èc cña mét cç m¸y.

trÞ vµ vai trß cña m×nh trong tæ chøc, ®iÒu ®ã sÏ g¾n bã hä víi tæ chøc vµ kÝch thÝch hä

tham gia qu¶n lý.

 C¬ cÊu tæ chøc lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn

Quan hÖ ñng hé lÉn nhau ph¶i ®îc h×nh thµnh trong tËp thÓ c«ng t¸c mµ mçi

ngêi tham gia, b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®¬n vÞ nhá nhÊt nh tæ, ®éi s¶n xuÊt, råi ®Õn nh÷ng

tÇng nÊc tæ chøc cao h¬n. Linkert cho r»ng ph¬ng thøc qu¶n lý cã kh¶ n¨ng ph¸t huy

mét tËp thÓ bao gåm mét hoÆc nhiÒu ®iÓm quÇn tô, trong ®ã mäi ngêi ñng hé lÉn

nhau vµ hiÖp t¸c víi nhau. Mäi chñ tr¬ng ph¶i ®îc ®a ra bµn b¹c trong tËp thÓ tríc

khi quyÕt ®Þnh.

Trong doanh nghiÖp th× c¸c tæ, ®éi s¶n xuÊt lµ nh÷ng tËp thÓ c«ng t¸c nhá nhÊt.

c«ng ty, tæng c«ng ty, v.v… C¬ cÊu tæ chøc ë c¸c tÇng nÊc ®ã nªn nh thÕ nµo th× ph¸t

lµ “c¬ cÊu tæ chøc tËp thÓ”. LÊy thÝ dô vÒ cÊp Tæng c«ng ty. Theo c¸ch tæ chøc truyÒn

thèng, Tæng gi¸m ®èc lµ ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt. C¸c phã tæng gi¸m ®èc lµ ngêi gióp

trùc tiÕp b¸o c¸o víi Tæng gi¸m ®èc. C¸ch tæ chøc nh vËy khiÕn cho mçi phã tæng

nhiÒu tiªu cùc kh¸c. C¸ch tæ chøc u viÖt h¬n lµ lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn

c¬ b¶n cña qu¶n lý, lÊy ®ã lµm nguyªn t¾c vÒ mÆt tæ chøc, dï ë c¸c ®¬n vÞ c¬ së hay ë

c¸c tÇng nÊc cao h¬n. ë cÊp cao nhÊt cña Tæng c«ng ty th× tæng gi¸m ®èc cïng c¸c phã

tæng gi¸m ®èc còng h×nh thµnh mét tËp thÓ c«ng t¸c, mét tËp thÓ quyÕt s¸ch, mét tËp thÓ

l·nh ®¹o, cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lîi Ých tæng thÓ cña doanh nghiÖp. Tríc tiªn lµ tr¸ch

cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mét lÜnh vùc, vÒ lÜnh vùc marketing ch¼ng h¹n, «ng ta l¹i ph¶i

tham gia mét tËp thÓ c«ng t¸c n÷a, ngoµi c¬ quan Tæng gi¸m ®èc. Trong tËp thÓ c«ng t¸c

114

liªn kÕt”. Gäi nh vËy v× hä võa lµ thµnh viªn cña tæ chøc cÊp trªn, võa lµ thµnh viªn cña

díi ®èi víi cÊp trªn, l¹i cã thÓ ph¸t huy t¸c dông theo chiÒu däc ®èi víi c¸c tæ chøc

thuéc ph¹m vi m×nh phô tr¸ch. C¸c “m¾t xÝch liªn kÕt” ®ãng vai trß liªn l¹c, trao ®æi

trong néi bé quÇn thÓ vµ gi÷a c¸c quÇn thÓ, khiÕn cho qu¸ tr×nh vËn hµnh cña tæ chøc

th«ng suèt, ®îc ®iÒu hoµ, phèi hîp.

C¬ cÊu tæ chøc tËp thÓ theo tÇng nÊc, víi nh÷ng m¾t xÝch liªn kÕt theo chiÒu

ngang vµ theo chiÒu däc ®îc Linkert thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å sau (xem H×nh 4):

VI.2- Lùa chän m« thøc l·nh ®¹o nh thÕ nµo?

T¸c gi¶: Robert Tannenbaum vµ Warren Schmidt (Mü).

 Kh«ng gièng nh nhiÒu nhµ khoa häc kh¸c, hai t¸c gi¶ nµy kh«ng ®i theo híng

t×m chän mét m« thøc l·nh ®¹o u viÖt nhÊt, mµ bµy ra c¶ mét dÉy c¸c m« thøc l·nh ®¹o

®Ó nhµ qu¶n lý tuú tõng trêng hîp cô thÓ mµ lùa chän cho m×nh mét m« thøc thÝch hîp.

Hai «ng b¸c bá khuynh híng “lìng cùc ho¸”. Kh«ng kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ®¬n gi¶n

m« thøc nµo lµ ®óng, m« thøc nµo lµ sai. Mµ ®a ra c¶ mét “gam mµu” tõ nh¹t ®Õn ®Ëm,

niÖm l·nh ®¹o, hai «ng ®a ra s¬ ®å sau (xem H×nh 5):

H×nh 4- M¾t xÝch liªn kÕt theo chiÒu ngang vµ theo chiÒu däc

cña Linkert

115

Gi¸m

®èc ®a

quyÕt

s¸ch råi

truyÒn

®¹t cho

cÊp

díi

Gi¸m ®èc

tuyªn

truyÒn

quyÕt s¸ch

cña m×nh

cho cÊp

díi

Gi¸m ®èc

th«ng b¸o

quyÕt s¸ch cña

m×nh víi cÊp

díi, ®ång

thêi hoan

nghªnh mäi

ngêi nªu vÊn

®Ò

Gi¸m ®èc

®Ò ra quyÕt

s¸ch, sau

®ã cho cÊp

díi nªu ý

kiÕn bæ

sung, söa

®æi

Gi¸m ®èc

nªu vÊn

®Ò, l¾ng

nghe ý

kiÕn cña

cÊp díi,

sau ®ã ra

quyÕt s¸ch

Gi¸m ®èc

x¸c ®Þnh

giíi h¹n

vµ yªu

cÇu, sau

®ã tËp thÓ

cÊp díi

ra quyÕt

®Þnh

Gi¸m ®èc

uû quyÒn

cho cÊp díi

tù nhËn

biÕt, ph©n

biÖt vÊn ®Ò

vµ ra quyÕt

s¸ch trong

ph¹m vi

nhÊt ®Þnh

(Tannenbaum vµ Schmidt)

Tõ cùc tr¸i (chuyªn quyÒn cao) ®Õn cùc ph¶i (m¹nh d¹n phãng tay cho cÊp díi)

thøc ®Òu cã chç m¹nh vµ chç yÕu cña nã.

 Trong thùc tÕ, ngêi l·nh ®¹o sÏ lùa chän ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµo? C¸c t¸c gi¶

nµo ®ã, hiÓu biÕt mét c¸ch chÝnh x¸c vÒ chÝnh m×nh vµ vÒ tËp thÓ nh÷ng ngêi mµ m×nh

l·nh ®¹o, hiÓu biÕt vÒ m«i trêng doanh nghiÖp vµ m«i trêng x· héi ë thêi ®iÓm ®ã.

C¨n cø vµo sù hiÓu biÕt nh trªn mµ x¸c ®Þnh ph¬ng thøc hµnh ®éng cña m×nh. NÕu cÇn

quyÒn tù chñ th× ph¶i t¹o c¬ héi cho hä. QuyÕt ®Þnh lùa chän ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµo

chÝnh lµ quyÕt ®Þnh nªn tiÕn hµnh qu¶n lý nh thÕ nµo.

Møc ®é vËn dông chøc quyÒn cña gi¸m ®èc

Møc ®é ®îc hëng quyÒn tù chñ cña cÊp díi

116

Kh«ng nªn quy kÕt mét c¸ch ®¬n gi¶n r»ng mét ngêi gi¸m ®èc giái ph¶i lµ mét

 Gi÷a c¸c m« thøc l·nh ®¹o, cã nh÷ng ranh giíi rÊt tÕ nhÞ. Ngêi l·nh ®¹o cã 4

®iÒu nªn vµ kh«ng nªn:

a- Nªn hay kh«ng nªn th«ng qua viÖc uû quyÒn cho cÊp díi ®Ó nÐ tr¸nh nh÷ng

tr¸ch nhiÖm mµ lÏ ra m×nh ph¶i g¸nh v¸c?

Ph¶i thÊy r»ng ngêi l·nh ®¹o vÉn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh÷ng quyÕt s¸ch

do cÊp díi v¹ch ra, dï nh÷ng quyÕt s¸ch Êy ®· ®îc ®a ra theo ý kiÕn cña tËp thÓ. Khi

uû quyÒn cho cÊp díi quyÕt ®Þnh, ngêi l·nh ®¹o vÉn ph¶i g¸nh chÞu mäi rñi ro cã thÓ

ph¸t sinh. Uû quyÒn nhng tuyÖt ®èi kh«ng ®îc tho¸i th¸c tr¸ch nhiÖm.

b- Sau khi ®· uû quyÒn cho cÊp díi, ngêi l·nh ®¹o cã nªn tham gia quyÕt s¸ch

n÷a hay kh«ng?

Tríc khi uû quyÒn, ph¶i suy nghÜ thËt kü. Ph¶i hiÓu r»ng nÕu m×nh tham gia th×

cã lîi g× cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NÕu cã lîi th× vÉn nªn gãp ý kiÕn. Trong mét sè

trêng hîp, nÕu thÊy gãp ý kiÕn còng kh«ng h¬n g× th× h·y uû quyÒn hoµn toµn.

c- Nªn hay kh«ng nªn cho cÊp díi biÕt râ m×nh muèn ¸p dông m« thøc l·nh ®¹o

nµo?

Hoµn toµn nªn. Ngêi l·nh ®¹o ph¶i trung thùc, dòng c¶m nãi r»ng m×nh muèn gi÷

cho m×nh quyÒn g× vµ ®ßi hái cÊp díi ®ãng vai trß g×. NÕu muèn tù m×nh ®a ra quyÕt ®Þnh

nhng bÒ ngoµi l¹i lµm ra vÎ nh ®· giao quyÒn cho cÊp díi th× hËu qu¶ sÏ lµ rèi lo¹n, bÊt

m·n.

d- Cã thÓ c¨n cø vµo sè lÇn uû quyÒn cho cÊp díi ®Ó ®¸nh gi¸ ngêi l·nh ®¹o

Kh«ng thÓ ®îc. Sè lÇn ®îc uû quyÒn kh«ng thÓ ph¶n ¸nh møc ®é ®îc hëng

quyÒn tù chñ cña cÊp díi. §îc quyÒn s¾p xÕp l¹i bµn ghÕ ë phßng lµm viÖc vµ ®îc

quyÒn gãp ý kiÕn vµo chiÕn lîc ph¸t triÓn cña c«ng ty lµ hai lo¹i vÊn ®Ò hoµn toµn kh¸c

nhau.

VI.3- ¤ vu«ng qu¶n lý

T¸c gi¶: Robert Blake vµ Jane Mouton (Mü).

117

N¨m 1964, hai t¸c gi¶ nµy viÕt chung mét cuèn s¸ch nhan ®Ò “¤ vu«ng qu¶n lý”.

T¸c phÈm cã tiÕng vang lín, ®îc t¸i b¶n n¨m 1978.

 T¸c gi¶ ph¶n b¸c khuynh híng lìng cùc ho¸ m« thøc l·nh ®¹o: hoÆc lµ thÕ

nµy, hoÆc lµ thÕ kia; hoÆc lµ thuyÕt X, hoÆc lµ thuyÕt Y. C¸c «ng cho r»ng ngêi ta cã

thÓ ¸p dông nhiÒu ph¬ng thøc l·nh ®¹o kh¸c nhau lµm cho hai cùc ®ã kÕt hîp víi nhau

ë nh÷ng møc ®é rÊt kh¸c nhau. Møc ®é kÕt hîp kh¸c nhau ®îc c¸c t¸c gi¶ biÓu hiÖn

b»ng mét s¬ ®å « vu«ng. (Xem H×nh 6).

1.9

9.9

5.5

1.1

9.1

H×nh 6 - S¬ ®å « vu«ng qu¶n lý.

S¬ ®å gåm 9 hµng tõ tr¸i sang ph¶i, 9 hµng tõ díi lªn trªn, tæng céng 81 «. C¸c

trung gian.

 C¸c t¸c gi¶ cho r»ng bÊt cø tæ chøc nµo còng ®Òu cã chung 3 ®Æc ®iÓm:

1- Môc ®Ých. §èi víi doanh nghiÖp th× môc ®Ých lµ lîi nhuËn. Muèn cã lîi

nhuËn th× ph¶i s¶n xuÊt ra hµng hãa, dÞch vô. V× vËy, s¶n xuÊt ®îc coi

lµ môc ®Ých cña doanh nghiÖp.

118

2- Con ngêi. Mét tæ chøc th× ph¶i cã nhiÒu ngêi cïng lµm viÖc v× môc

®Ých cña tæ chøc.

3- QuyÒn lùc. Ngêi ®øng ®Çu tæ chøc ph¶i sö dông quyÒn lùc ë mét møc

cña tæ chøc cïng ho¹t ®éng v× môc ®Ých cña tæ chøc.

Mèi quan hÖ phèi hîp ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau gi÷a 3 ®Æc ®iÓm trªn sÏ thÓ

hiÖn thµnh mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o nhÊt ®Þnh. Nãi mét c¸ch kh¸c, mét ph¬ng thøc

l·nh ®¹o nhÊt ®Þnh lµ biÓu hiÖn mét c¸ch cô thÓ møc ®é sö dông quyÒn lùc cña ngêi

l·nh ®¹o, nh»m ®éng viªn, thóc ®Èy nh÷ng ngêi díi quyÒn thùc hiÖn nh÷ng chØ tiªu

tr¬ng, ph¶i xiÕt chÆt kû luËt, ph¶i thiªn vÒ th¸i ®é chuyªn chÕ mÖnh lÖnh.

 Sau khi nªu lªn mèi quan hÖ phèi hîp gi÷a 3 ®Æc ®iÓm cã t¸c dông chi phèi

ph¬ng thøc l·nh ®¹o, c¸c t¸c gi¶ ®· tiÕn thªm mét bíc ®¬n gi¶n ho¸ m« thøc l·nh ®¹o

b»ng c¸ch chØ nhÊn m¹nh 2 ®Æc ®iÓm ®Çu - s¶n xuÊt vµ con ngêi - cßn ®Æc ®iÓm thø 3

(quyÒn lùc) th× xem nh yÕu tè phô thuéc 2 ®Æc ®iÓm trªn. Mét ngêi l·nh ®¹o mµ ®Çy

Víi 2 chØ sè - con ngêi vµ s¶n xuÊt - c¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra 5 ph¬ng thøc l·nh

§Þnh híng 1.1.

Ngêi l·nh ®¹o theo ®Þnh híng nµy ®Çu t c«ng søc vµo c«ng viÖc Ýt nhÊt. §èi

nhÊt. Hä lµm viÖc theo quy t¾c nhng chØ lµ ®Ó khái bÞ ngêi kh¸c dÞ nghÞ, mong sao gi÷

®îc chøc vô cña m×nh trong tæ chøc. Ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµy thêng gÆp ë nh÷ng tæ

119

§Þnh híng 9.1.

hµng ®Çu viÖc nhËn ®îc t×nh c¶m tèt ®Ñp cña ®ång sù vµ cÊp díi, mong sao ®îc lßng

mäi ngêi, b¶o vÖ ®îc an toµn cho m×nh. L·nh ®¹o kiÓu nµy th× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt

kh«ng thÓ cao.

§Þnh híng 1.9.

míi ®îc xem lµ tèt. Ngêi l·nh ®¹o thêng dùa vµo quyÒn lùc ®Ó thóc Ðp cÊp díi ®¹t

th× ph¸t sinh nhiÒu rèi ren, tiªu cùc.

§Þnh híng 5.5.

nhÊt trÝ víi ®¹i ®a sè mµ kh«ng bao giê ch¹y lªn phÝa tríc, kh«ng bao giê dïng mÖnh

lÖnh ®Ó chØ huy, kh«ng bao giê s¸ng t¹o, quyÕt ®o¸n, chØ khÝch lÖ, thuyÕt phôc, cÇu khÈn

ngêi kh¸c lµm viÖc, miÔn sao ®¹t ®îc môc tiªu s¶n xuÊt ë møc “võa ph¶i”. L·nh ®¹o

§Þnh híng 9.9.

khÝch mäi ngêi tÝch cùc tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lý, m¹nh d¹n g¸nh v¸c tr¸ch

nhiÖm, m¹nh d¹n ®a ra s¸ng kiÕn nh»m t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèt nhÊt cho

s¶n xuÊt. Môc tiªu mµ hä theo ®uæi lµ võa tho¶ m·n yªu cÇu chung cña tæ chøc, võa tho¶

Theo c¸c t¸c gi¶, l·nh ®¹o theo ®Þnh híng 9.9 lµ ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu

 C¸c t¸c gi¶ khuyÕn nghÞ mçi nhµ qu¶n lý ph¶i nhËn biÕt phong c¸ch qu¶n lý cña

m×nh, b»ng c¸ch dùa vµo s¬ ®å « vu«ng qu¶n lý ®Ó xem m×nh ®ang ®øng ë « vu«ng nµo?

120

Qua ®ã mµ nhËn biÕt u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm cña m×nh, vµ t×m ra biÖn ph¸p hoµn thiÖn

phong c¸ch qu¶n lý cña m×nh.

 §øng tríc c¸i “bµn cê” « vu«ng qu¶n lý, rót cuéc th× nhµ qu¶n lý chän cho

tè sau:

1) T×nh h×nh cña tæ chøc, n¬i nhµ qu¶n lý lµm viÖc. ThÝ dô: nhµ qu¶n lý ®îc

quyÒn tù chñ ®Õn møc nµo?

2) T×nh thÕ mµ nhµ qu¶n lý ph¶i ®¬ng ®Çu - b×nh thêng hay kh«ng b×nh

thêng?

3) ChuÈn mùc hµnh vi cña nhµ qu¶n lý.

4) C¸ tÝnh cña nhµ qu¶n lý.

5) Nhµ qu¶n lý ®· cã c¬ héi häc tËp vµ thÓ hiÖn ph¬ng thøc l·nh ®¹o ®ã cha?

C¸c t¸c gi¶ cho r»ng ®Ó øng phã víi sù biÕn ®æi cña hoµn c¶nh, mçi nhµ qu¶n lý

kh«ng chØ ¸p dông mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o, mµ ph¶i ¸p dông nhiÒu ph¬ng thøc l·nh

®¹o.

 Ph¬ng thøc l·nh ®¹o theo ®Þnh híng 9.9 tuy lµ ph¬ng thøc l·nh ®¹o tèt nhÊt,

cã hiÖu qu¶ nhÊt, nhng ¸p dông nã kh«ng dÔ. Ph¶i t¹o ®îc m«i trêng v¨n ho¸, tinh

phï hîp víi yªu cÇu cña ph¬ng thøc l·nh ®¹o ®ã.

VI.4. ThuyÕt l·nh ®¹o quyÒn biÕn (tuú hoµn c¶nh mµ ®Þnh ph¬ng thøc l·nh

®¹o)

T¸c gi¶: Fred Fiedler (Mü)

 Qua ®iÒu tra, nghiªn cøu trªn 1200 quÇn thÓ ®Ó lµm râ mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o

vµ quÇn thÓ, «ng ®a ra kÕt luËn:

- Kh«ng cã mét phong c¸ch l·nh ®¹o tèt “®éc nhÊt v« nhÞ” thÝch hîp víi mäi hoµn

c¶nh. Mét phong c¸ch l·nh ®¹o (hay mét nhµ l·nh ®¹o) cã thÓ thµnh c«ng trong

hoµn c¶nh nµy, nhng trong mét hoµn c¶nh kh¸c l¹i cã thÓ kh«ng thµnh c«ng. Do

®ã, cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña hoµn c¶nh ®Ó ®Þnh ra ph¬ng thøc l·nh

®¹o thÝch hîp.

- Hoµn c¶nh, hay m«i trêng, chñ yÕu gåm 3 yÕu tè sau:

121

1) C¬ cÊu nhiÖm vô: l·nh ®¹o trong ®iÒu kiÖn nhiÖm vô râ rµng, tr×nh tù tiÕn

hµnh ®¬n gi¶n th× kh¸c nhiÒu so víi l·nh ®¹o trong ®iÒu kiÖn nhiÖm vô phøc t¹p,

rÊt khã n¾m b¾t, ph¶i cã nhiÒu tri thøc, nhiÒu th«ng tin míi thùc hiÖn ®îc

nhiÖm vô.

2) QuyÒn lùc chøc vÞ: ngêi l·nh ®¹o cã quyÒn lùc m¹nh nhê chøc vÞ chÝnh thøc

râ rµng th× dÔ ®iÒu khiÓu cÊp díi h¬n lµ ngêi kh«ng cã chøc vÞ nh thÕ.

3) Quan hÖ gi÷a ngêi l·nh ®¹o vµ cÊp díi: trêng hîp ngêi l·nh ®¹o ®îc

cÊp díi tin cËy quý mÕn th× phong c¸ch l·nh ®¹o kh¸c xa so víi trêng hîp

ngêi l·nh ®¹o ph¶i ®èi phã víi cÊp díi.

Sù biÕn ®æi vÒ lîng cña 3 yÕu tè m«i trêng nªu trªn sÏ dÉn ®Õn nh÷ng kh¶

n¨ng kÕt hîp kh¸c nhau, ®ßi hái ngêi l·nh ®¹o ph¶i cã ph¬ng thøc l·nh ®¹o thÝch hîp

víi tõng hoµn c¶nh.

 Lµm thÕ nµo ®Ó cã ®îc nh÷ng nhµ qu¶n lý cã ph¬ng thøc l·nh ®¹o phï hîp víi

tõng hoµn c¶nh?

C¸ch lµm truyÒn thèng lµ: tuyÓn dông råi ®µo t¹o hä thµnh nh÷ng nhµ qu¶n lý

thÝch nghi víi tõng hoµn c¶nh. C¸ch lµm nµy, theo Fiedler, ®ßi hái thêi gian dµi, gi¸

thµnh cao. ¤ng ®Ò xuÊt c¸ch lµm thø hai:

C¨n cø vµo phong c¸ch l·nh ®¹o cña c¸n bé qu¶n lý mµ bè trÝ hä vµo nh÷ng hoµn

c¶nh thÝch hîp. Nh vËy th× dÔ dµng h¬n nhiÒu so víi viÖc buéc hä ph¶i thay ®æi phong

c«ng t¸c ®Ó bè trÝ c¸n bé qu¶n lý cÊp díi cña m×nh vµo m«i trêng phï hîp víi phong

 Còng theo híng nµy, ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cã thÓ thay ®æi mét sè yÕu tè cña

m«i trêng ®Ó gióp cho c¸n bé qu¶n lý cÊp díi dÔ dµng thÝch nghi víi m«i trêng mµ

kh«ng ®ßi hái hä ph¶i thay ®æi phong c¸ch vèn lµ ®iÒu khã thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n: thay ®æi

trêng tæ chøc còng lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m ph¸t huy kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña c¸c

cÊp qu¶n lý.

 Trong khi nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý ®i t×m mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu

qu¶ nhÊt, hoÆc nh÷ng ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu qu¶ nhÊt th× Fiedler l¹i t×m tßi theo

mét híng kh¸c. ¤ng cho r»ng kh«ng cã mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu qu¶ thÝch

hîp víi mäi hoµn c¶nh. Ph¶i tuú hoµn c¶nh mµ ®Þnh ra ph¬ng thøc l·nh ®¹o thÝch hîp.

Sù quyÒn biÕn cña l·nh ®¹o lµ ë chç ®ã.

122

PhÇn kÕt luËn

1- Lý thuyÕt qu¶n lý trë thµnh khoa häc qu¶n lý

Mét lý thuyÕt (hay mét gi¶ thuyÕt) khi ®· ®îc chøng minh lµ ®óng, lµ phï hîp

víi quy luËt ph¸t triÓn kh¸ch quan cña sù vËt th× ®îc thõa nhËn lµ khoa häc.

Nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng lý thuyÕt (®· ®îc chøng minh lµ ®óng) ®îc tæ chøc

thµnh mét hÖ thèng th× trë thµnh mét khoa häc. Khoa häc qu¶n lý gåm nh÷ng kiÕn thøc

qu¶n lý, nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý (®· ®îc chøng minh lµ ®óng) ®îc tæ chøc thµnh mét

hÖ thèng.

cha ®¹t ®Õn tr×nh ®é trëng thµnh nh nhiÒu m«n khoa häc kh¸c (sö häc, kinh tÕ häc),

tuy vËy, nã ®· ®ãng vai trß rÊt lín, vµ ngµy cµng lín, trong ®êi sèng x· héi.

2- §èi tîng cña khoa häc qu¶n lý

Khi con ngêi kh«ng thÓ ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh b»ng nh÷ng ho¹t ®éng c¸

Kh«ng cã qu¶n lý th× sÏ “trèng ®¸nh xu«i, kÌn thæi ngîc”. Dï lµ mét nhãm d¨m ba

ngêi, hay mét quÇn thÓ hµng ngµn, hµng v¹n ngêi, th× vai trß cña ngêi ®øng ®Çu vÉn

lµ vai trß cña nhµ qu¶n lý. Nhµ qu¶n lý dï ë cÊp ®é nµo còng ®Òu cã nhiÖm vô c¬ b¶n lµ

lùc cña m×nh nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.

Cã lÏ kh«ng cã lÜnh vùc ho¹t ®éng nµo cña con ngêi l¹i quan träng vµ cã quy

®ã cã qu¶n lý. BÊt kÓ lµ lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, khoa häc, c«ng nghÖ hay v¨n ho¸, chÝnh

trÞ, con ngêi ngµy cµng cã khuynh híng hîp søc l¹i víi nhau ®Ó ho¹t ®éng, ®iÒu ®ã

khiÕn cho vai trß cña qu¶n lý ngµy cµng quan träng. T×nh tr¹ng bÊt cËp cña qu¶n lý trong

vai trß cña qu¶n lý ®îc t¨ng cêng.

123

TÊt c¶ nh÷ng viÖc mµ nhµ qu¶n lý ph¶i lµm theo chøc n¨ng cña hä ®Òu lµ ®èi

tîng cña khoa häc qu¶n lý. §Ó t¹o dùng vµ duy tr× mét m«i trêng thuËn lîi cho sù

ho¹t ®éng vµ sù hiÖp t¸c cña mäi ngêi trong tæ chøc th× nhµ qu¶n lý ë mäi c¬ së vµ mäi

cÊp ®é ®Òu ph¶i thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nh Fayol ®· v¹ch ra: ho¹ch ®Þnh, tæ chøc,

vµ c¸c nhµ qu¶n lý thùc hµnh, ngêi ta ®· tæ chøc, s¾p xÕp c¸c ch¬ng môc cña khoa häc

qu¶n lý theo hÖ thèng c¸c chøc n¨ng nªu trªn. Víi hÖ thèng nµy, mäi kh¸i niÖm, lý thuyÕt,

nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p, kü n¨ng h÷u Ých cho qu¶n lý ®Òu ®îc ®a vµo néi dung cña

khoa häc qu¶n lý.

Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng rÊt ®a d¹ng, liªn quan ®Õn nhiÒu ngµnh khoa häc - tæ

nghÖ, v.v… Chuyªn gia cña nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau, tuú theo kh¶ n¨ng së

trêng cña m×nh, ®· tham gia lý gi¶i c¸c vÊn ®Ò cña qu¶n lý. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ

khoa häc qu¶n lý ®îc tiÕp cËn tõ nhiÒu híng - nhiÒu ngµnh khoa häc, thµnh tùu cña

nhiÒu ngµnh khoa häc ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña qu¶n

lý. Néi dung cña khoa häc qu¶n lý, v× vËy, dÝnh d¸ng ®Õn nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c.

3- Ph¬ng ph¸p cña khoa häc qu¶n lý. Khoa häc qu¶n lý vµ

nghÖ thuËt qu¶n lý

Gièng nh bÊt cø khoa häc x· héi nµo kh¸c, khoa häc qu¶n lý kh«ng thÓ dïng

ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®Ó ®a ra kÕt qu¶ chÝnh x¸c nh ho¸ häc, vËt lý häc. §Ó chøng

minh ®óng sai, nã chØ cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, thèng kª x· héi häc, thö

nghiÖm, tæng kÕt kinh nghiÖm, nghÜa lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p ®i ®Õn c¸i gÇn ®óng.

nguyªn t¾c, ph¬ng híng, ph¬ng ph¸p phï hîp víi nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña sù

Nh÷ng nguyªn t¾c, ph¬ng híng, ph¬ng ph¸p nµy khi ®em øng dông vµo thùc

hµnh l¹i gÆp nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ rÊt kh¸c nhau, kh«ng hoµn c¶nh nµo gièng hoµn

c¶nh nµo. V× vËy, Fayol ®· rÊt cã lý khi nhÊn m¹nh r»ng c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý ph¶i

®îc vËn dông trong mét tæng thÓ hµi hoµ vµ ph¶i chó ý møc ®é. Cïng mét nguyªn t¾c,

124

nhµ qu¶n lý nµy øng dông th× thµnh c«ng, nhµ qu¶n lý kh¸c øng dông th× thÊt b¹i. §ã lµ

v× hoµn c¶nh øng dông kh¸c nhau, ngêi øng dông nh¹y bÐn, linh ho¹t kh¸c nhau, sö

dông liÒu lîng, møc ®é kh¸c nhau. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng khoa häc qu¶n lý khi chuyÓn

sang thùc hµnh th× biÕn thµnh mét nghÖ thuËt. Ngêi nµo n¾m v÷ng khoa häc qu¶n lý

cha h¼n sÏ lµ nhµ qu¶n lý thµnh c«ng. Cßn ph¶i trau dåi cho m×nh nhiÒu tµi n¨ng, phÈm

chÊt n÷a míi øng dông ®îc khoa häc qu¶n lý nh mét nghÖ thuËt.

125

Dµnh cho sinh viªn

1- Theo C¸c M¸c th× qu¶n lý lµ g×? Ngoµi ®Þnh nghÜa nµy, cßn cã nh÷ng ®Þnh nghÜa

nµo kh¸c?

häc tËp giai cÊp cã tríc nã, ®Òu ph¶i sö dông nh÷ng ngêi ®¹i diÖn bé m¸y qu¶n

3- H·y tr×nh bµy c¸c ®Æc trng cña “ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng” cña Weber

vµ liªn hÖ víi thùc tÕ mét c¬ quan, doanh nghiÖp mµ b¹n biÕt, xem hä ®· lµm ®îc

g×, cha lµm ®îc g× theo thÓ chÕ Êy?

4- Fayol chia c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp thµnh 6 lo¹i viÖc, trong ®ã cã mét lo¹i viÖc

ë vÞ trÝ cµng cao trong xÝ nghiÖp th× cµng ph¶i lÊy qu¶n lý lµm néi dung ho¹t ®éng

chñ yÕu cña m×nh, t¹i sao vËy?

5- H·y b×nh luËn vÒ 14 nguyªn t¾c qu¶n lý cña Fayol. T¹i sao c¸c nguyªn t¾c Êy ph¶i

®îc vËn dông trong mét tæng thÓ hµi hoµ, vµ ph¶i chó ý møc ®é?

6- Theo Fayol th× kÕ ho¹ch ph¶i cã nh÷ng ®Æc trng g×? §Ó v¹ch ®îc kÕ ho¹ch tèt,

ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn g×?

7- ChØ huy lµ g×? H·y b×nh luËn vÒ 8 yªu cÇu cña Fayol ®èi víi ngêi l·nh ®¹o xÝ

nghiÖp.

8- Néi dung cña chñ nghÜa Taylo lµ g×? Ngµy nay, chóng ta cã thÓ häc ®îc g× ë chñ

nghÜa Taylo? H·y quan s¸t xung quanh b¹n, chç nµo cã thÓ ¸p dông chñ nghÜa

Taylo?

tæ chøc. Nh÷ng quan ®iÓm nµy cã ý nghÜa nh thÕ nµo ®èi víi lý luËn qu¶n lý hiÖn

®¹i?

126

11- H·y tr×nh bµy ThuyÕt X vµ ThuyÕt Y cña Mc George. NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt

B¶n theo Pascal vµ Athos, vµ ThuyÕt Z cña Ouchi, råi so s¸nh, b×nh luËn.

12- H·y tr×nh bµy ThuyÕt m« thøc qu¶n lý míi cña Linkert, ThuyÕt lùa chän m« thøc

l·nh ®¹o cña Tannenbaum vµ Schmidt, ThuyÕt « vu«ng qu¶n lý cña Blake vµ

Mouton, ThuyÕt l·nh ®¹o quyÒn biÕn cña Fiedler, råi so s¸nh, b×nh luËn. C¸c

thuyÕt nµy gièng nhau vµ kh¸c nhau ë nh÷ng ®iÓm g×? Mçi thuyÕt cã ý nghÜa thùc

tiÔn nh thÕ nµo?

lÞch sö Êy ®· cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn khuynh híng cña c¸c lý thuyÕt qu¶n

lý?

127

Dµnh cho c¸n bé qu¶n lý

lý thuyÕt nµo, hoÆc nh÷ng lý thuyÕt nµo? T¹i sao?

2) Víi t c¸ch lµ gi¸m ®èc c«ng ty, b¹n ®· qu¸n xuyÕn ®îc c¶ 6 mÆt ho¹t ®éng

cña c«ng ty cha? MÆt nµo cßn thiÕu sãt? B¹n dù ®Þnh kh¾c phôc thiÕu sãt b»ng

c¸ch nµo?

3) Trong c«ng ty cña b¹n, cßn cã chç nµo ¸p dông ®îc chñ nghÜa Taylo?

quy ®Þnh theo ®óng ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng cña Weber?

cña hä hiÖn nay lµ nh÷ng nhu cÇu nµo? T¸c ®éng vµo nh÷ng nhu cÇu nµo th×

khÝch lÖ ®îc nhiÖt t×nh lao ®éng cña hä?

6) §èi chiÕu víi lý luËn X, Y, Z, b¹n thÊy m×nh ®ang qu¶n lý theo lý luËn nµo? Cã

cÇn söa theo híng nµo kh«ng?

7) Trong 4 m« thøc qu¶n lý cña Linkert, hoÆc 7 m« thøc qu¶n lý cña Tannenbaum

kh¨n g× cho b¹n?

8) Trong 81 « vu«ng qu¶n lý cña Blake vµ Mouton, b¹n tù xÐt thÊy m×nh n»m ë «

vu«ng nµo? N»m ë « vu«ng ®ã, b¹n thÊy m×nh ®¹t ®îc g×, vµ gÆp khã kh¨n g×?

9) Sau bµi häc vÒ Khoa häc qu¶n lý, b¹n rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn thùc tiÔn g× cho

m×nh?

Bấm Tải xuống để xem toàn bộ.

| 1/49

| | Tải xuống

Preview text:

Trêng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néi ------------------------------ Gi¸o tr×nh Khoa häc qu¶n lý 2
Biªn so¹n: Gi¸o s TrÇn Ph¬ng Lêi dÆn:
Gi¸o tr×nh chØ cã nhiÖm vô tr×nh bµy tãm t¾t nh÷ng néi dung cèt yÕu cña m«n häc. Häc
viªn cÇn tham kh¶o thªm c¸c tµi liÖu kh¸c, tríc nhÊt lµ c¸c tµi liÖu sau ®©y: -
Nh÷ng vÊn ®Ò cèt yÕu cña qu¶n lý (Harold Koontz). -
Tinh hoa qu¶n lý (NguyÔn C¶nh Ch¾t dÞch vµ biªn so¹n tõ tiÕng Trung Quèc).
- Häc tËp qu¶n lý (I.V.Param«nèp). (Lu hµnh néi bé) PhÇn më ®Çu
1- Môc ®Ých, néi dung bµi gi¶ng
Bµi nµy lµ bµi më ®Çu cho mét lo¹t bµi gi¶ng vÒ qu¶n lý. Môc ®Ých lµ giíi thiÖu
kh¸i qu¸t vÒ khoa häc qu¶n lý, th«ng qua viÖc t×m hiÓu c¸c lý thuyÕt qu¶n lý næi tiÕng
nhÊt trong thÕ kû XX. Trªn c¬ së ®ã, sÏ ®i s©u vµo tõng phÇn cña khoa häc qu¶n lý qua c¸c bµi gi¶ng tiÕp theo.
Gi¸o tr×nh nµy kh«ng tr×nh bµy toµn bé néi dung cña Khoa häc qu¶n lý nh
nhiÒu cuèn s¸ch gi¸o khoa vÒ “Qu¶n trÞ häc” ®· lµm. V× lµm nh vËy sÏ dÉn ®Õn trïng
lÆp víi c¸c bµi sau. V¶ ch¨ng, khã cã mét cuèn s¸ch nµo tr×nh bµy ®îc ®Çy ®ñ néi dung
cña mét m«n khoa häc réng lín nh vËy.
Sau khi t×m hiÓu c¸c lý thuyÕt qu¶n lý trong thÕ kû XX, häc viªn sÏ cã ®îc mét
c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ khoa häc qu¶n lý, tõ ®ã cã thÓ liªn hÖ víi thùc tiÔn qu¶n lý cña x·
héi hoÆc cña b¶n th©n m×nh, rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh nguyªn t¾c, ®Þnh híng cho
m×nh. Sang c¸c bµi sau, sÏ ®i s©u vµo c¸c ph¬ng ph¸p, kü n¨ng vÒ tõng mÆt cña qu¶n
lý, còng tøc lµ tõng chøc n¨ng cña qu¶n lý.
2- Sù cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý C. M¸c:
“BÊt cø lao ®éng x· héi hay lao ®éng chung nµo mµ tiÕn hµnh trªn mét quy m«
kh¸ lín th× ®Òu ph¶i cã mét sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n. Sù chØ ®¹o
®ã ph¶i lµm nh÷ng chøc n¨ng chung, tøc lµ nh÷ng chøc n¨ng ph¸t sinh tõ sù kh¸c nhau
gi÷a sù vËn ®éng chung cña c¬ thÓ s¶n xuÊt víi nh÷ng vËn ®éng c¸ nh©n cña nh÷ng khÝ
quan ®éc lËp hîp thµnh c¬ thÓ s¶n xuÊt ®ã. Mét nh¹c sÜ ®éc tÊu th× tù ®iÒu khiÓn lÊy
m×nh, nhng mét giµn nh¹c th× cÇn ph¶i cã mét nh¹c trëng”.
C.M¸c: T b¶n, QuyÓn thø nhÊt, ch¬ng XIII: HiÖp t¸c.
3- Ph¶i häc khoa häc vµ nghÖ thuËt qu¶n lý cña giai cÊp t b¶n V. Lªnin:
 “Lµm sao cã thÓ qu¶n lý ®îc nÕu kh«ng cã kiÕn thøc ®Çy ®ñ, nÕu kh«ng tinh
th«ng khoa häc qu¶n lý?” 80
 “NghÖ thuËt qu¶n lý kh«ng ph¶i tõ trªn trêi r¬i xuèng vµ còng kh«ng ph¶i do
thÇn th¸nh ban cho. Mét giai cÊp nµo ®ã kh«ng ph¶i v× lµ mét giai cÊp tiªn tiÕn mµ trë
thµnh cã kh¶ n¨ng qu¶n lý ngay tøc kh¾c ®îc. Chóng ta cø lÊy vÝ dô nµy mµ xem: khi
giai cÊp t s¶n chiÕn th¾ng, nã tuyÓn lùa nh÷ng ngêi qu¶n lý cña nã trong nh÷ng thµnh
phÇn xuÊt th©n tõ mét giai cÊp kh¸c, tõ giai cÊp phong kiÕn. V¶ l¹i, nã kh«ng thÓ lÊy ë
®©u ra. CÇn nh×n sù vËt mét c¸ch s¸ng suèt: giai cÊp t s¶n ®· chän giai cÊp tån t¹i tríc
nã. B©y giê chóng ta còng cã nhiÖm vô nh thÕ: ph¶i biÕt c¸ch n¾m lÊy, thu phôc vµ lîi
dông ®îc nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt vµ sù ®µo luyÖn cña giai cÊp tríc chóng ta, khÐo lîi
dông tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã cho sù th¾ng lîi cña giai cÊp chóng ta”.
 “BÊt cø mét giai cÊp míi lªn nµo còng ®Òu ph¶i häc tËp giai cÊp cã tríc nã,
®Òu ph¶i sö dông nh÷ng ngêi ®¹i diÖn bé m¸y qu¶n lý cña giai cÊp cò, ®ã còng lµ mét ch©n lý tuyÖt ®èi”.
 “ChØ cã n¾m lÊy toµn bé kinh nghiÖm cña chñ nghÜa t b¶n cã v¨n ho¸, cã kü
thuËt vµ tiªn tiÕn, chØ cã thu hót tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®ã tham gia c«ng t¸c th× míi cã thÓ ®øng v÷ng ®îc”.
 “Tri thøc vÒ chñ nghÜa x· héi th× chóng ta cã, nhng chóng ta cha cã tri thøc vÒ
tæ chøc víi quy m« hµng triÖu ngêi, cha cã tri thøc vÒ tæ chøc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi
s¶n phÈm. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o b«n-sª-vÝch kú cùu cha d¹y chóng ta ®iÒu ®ã. Trong
lÞch sö cña m×nh, ®¶ng b«n-sª-vÝch kh«ng thÓ tù khoe khoang vÒ ®iÒu ®ã. Chóng ta cha
kinh qua líp häc ®ã. Cho nªn chóng ta nãi: dï h¾n lµ tªn ®¹i bÞp bîm, nhng mét khi
h¾n ®· tæ chøc ra ®îc tê rít, khi h¾n lµ mét th¬ng nh©n ®· tõng lµm c«ng viÖc tæ chøc
s¶n xuÊt vµ ph©n phèi cho hµng triÖu vµ hµng chôc triÖu ngêi, mét khi h¾n cã kinh
nghiÖm th× chóng ta ph¶i häc ë h¾n. NÕu chóng ta kh«ng häc ®iÒu ®ã ë bän chóng,
chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®îc chñ nghÜa x· héi.
 “Ph¬ng ph¸p Taylo còng nh mäi tiÕn bé cña chñ nghÜa t b¶n, kÕt hîp tÝnh
chÊt tµn b¹o tinh vi cña sù bãc lét t s¶n víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc quý b¸u nhÊt vÒ
c¸c mÆt: ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c c¬ giíi trong lao ®éng, trõ bá nh÷ng ®éng t¸c thõa vµ
vông vÒ, x©y dùng nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng t¸c hîp lý nhÊt, ¸p dông nh÷ng chÕ ®é hoµn
thiÖn nhÊt trong viÖc kiÓm kª vµ kiÓm so¸t, v.v… Níc Céng hoµ X« ViÕt ph¶i hÊp thô
cho b»ng ®îc nh÷ng thµnh qu¶ quý b¸u nhÊt cña khoa häc vµ kü thuËt trong lÜnh
vùc ®ã… Ph¶i x©y dùng ë níc Nga viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ph¬ng ph¸p Taylo,
ph¶i thùc nghiÖm vµ øng dông ph¬ng ph¸p ®ã mét c¸ch cã hÖ thèng”.
V. Lªnin: Toµn tËp, tËp 36, 40. 81
4- Sù l¹c hËu cña phe x· héi chñ nghÜa trªn lÜnh vùc khoa häc qu¶n lý
Tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, Liªn X« chuyÓn sang c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung. Nh÷ng lêi d¹y cña Lªnin vÒ viÖc häc tËp vµ øng dông chñ nghÜa Taylo còng bÞ bá
qua. C¸c níc x· héi chñ nghÜa thµnh lËp sau nµy theo g¬ng Liªn X« còng ¸p dông
triÖt ®Ó c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Trong c¬ chÕ nµy, vai trß cña xÝ nghiÖp bÞ h¹
thÊp, chØ cßn lµ hoµn thµnh vµ hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch Nhµ níc. Vai trß cña
khoa häc qu¶n lý còng chØ cßn lµ hoµn thiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. (M·i ®Õn
n¨m 1965 míi tÝnh ®Õn viÖc t¨ng quyÒn tù chñ cho c¸c xÝ nghiÖp vµ t¨ng cêng ®éng
viªn c«ng nh©n viªn chøc b»ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ). Hoµn toµn kh«ng quan t©m nghiªn
cøu khoa häc vµ nghÖ thuËt qu¶n lý doanh nghiÖp.
Trong khi ®ã th× qu¶n lý doanh nghiÖp l¹i lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ
t b¶n. C¸i gäi lµ khoa häc qu¶n lý ngµy nay chÝnh lµ khoa häc qu¶n lý doanh nghiÖp.
Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ lÜnh vùc nµy hoµn toµn do c«ng phu nghiªn cøu, tæng kÕt
cña c¸c chuyªn gia t b¶n, chñ yÕu ë Mü.
Chóng ta xem nh÷ng thµnh tùu nµy - nh Lªnin viÕt - “lµ nÒn v¨n ho¸ ®· ®îc
t¹o nªn bëi nh÷ng quan hÖ x· héi cò vµ lu l¹i víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cña chñ nghÜa x· héi”. 82 PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý nöa ®Çu thÕ kû XX §iÒu kiÖn lÞch sö
Cuèi thÕ kû XIX, cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp mµ nÒn t¶ng lµ nÒn ®¹i c«ng
nghiÖp c¬ khÝ ®· hoµn thµnh ë c¸c níc t b¶n chñ yÕu - Anh, Mü, Ph¸p, §øc. XuÊt hiÖn
nh÷ng xÝ nghiÖp lín vµ khæng lå. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c xÝ nghiÖp nµy
nh thÕ nµo cho cã hiÖu qu¶? NhiÒu lý thuyÕt ®· ®îc nªu ra.
Nh÷ng lý thuyÕt cã ¶nh hëng lín lµ nh÷ng lý thuyÕt sau ®©y:
I- “ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng”
 T¸c gi¶: Max Weber (1864 - 1920) TiÕn sÜ X· héi häc næi tiÕng ngêi §øc,
chuyªn nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y vÒ ph¸p luËt, chÝnh trÞ kinh tÕ häc, x· héi häc. §· tõng
phôc vô trong qu©n ®éi §øc, hiÓu biÕt nhiÒu vÒ chÕ ®é qu¶n lý trong qu©n ®éi, ®iÒu ®ã
rÊt cã Ých cho viÖc nghiªn cøu lý luËn vÒ tæ chøc cña «ng sau nµy. T¸c phÈm næi tiÕng:
“Lý luËn vÒ tæ chøc kinh tÕ vµ x· héi”, trong ®ã, «ng nªu ra thuyÕt “ThÓ chÕ qu¶n lý
hµnh chÝnh lý tëng”. §îc c¸c nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý ph¬ng T©y gäi lµ “ngêi cha
cña lý luËn vÒ tæ chøc”.
Qu¶n lý g¾n liÒn víi quyÒn lùc
 Theo Weber th× bÊt kú tæ chøc x· héi nµo còng ph¶i lÊy quyÒn lùc ë mét h×nh
thøc nµo ®ã lµm c¬ së tån t¹i. X· héi vµ c¸c bé phËn hîp thµnh cña nã, phÇn lín kh«ng
ph¶i lµ quy tô víi nhau th«ng qua quan hÖ khÕ íc hoÆc sù nhÊt trÝ vÒ ®¹o ®øc, mµ lµ
th«ng qua viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc. NÕu kh«ng cã quyÒn lùc díi mét h×nh thøc nµo ®ã
th× tÊt c¶ c¸c tæ chøc x· héi kh«ng thÓ ho¹t ®éng b×nh thêng ®îc, vµ do ®ã, kh«ng thÓ
®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra.
 XÐt vÒ mÆt qu¶n lý, quyÒn lùc lµ mÖnh lÖnh cña nhµ qu¶n lý t¸c ®éng ®Õn hµnh
vi cña ngêi bÞ qu¶n lý. Ngêi bÞ qu¶n lý, do nh÷ng rµng buéc nhÊt ®Þnh, chÊp nhËn
phôc tïng mÖnh lÖnh cña ngêi qu¶n lý.
 Trong lÞch sö ®· tõng cã 3 lo¹i h×nh quyÒn lùc:
1- QuyÒn lùc do truyÒn thèng, còng tøc lµ do sù rµng buéc cña truyÒn thèng (tï
trëng, téc trëng, chÕ ®é cha truyÒn con nèi). Ngêi qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ ®îc lùa
chän theo n¨ng lùc c¸ nh©n, v× vËy, qu¶n lý theo lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy tÊt nhiªn lµ kÐm hiÖu qu¶.
2- QuyÒn lùc dùa vµo sù sïng b¸i ®èi víi l·nh tô siªu phµm. Lo¹i h×nh quyÒn lùc
nµy kh«ng thÓ lµ c¬ së cho mét nÒn cai trÞ v÷ng ch¾c cña mäi chÝnh quyÒn. Nã kh«ng
dùa vµo ph¸p luËt, mµ dùa vµo uy tÝn cña mét c¸ nh©n. 83
3- QuyÒn lùc ph¸p lý. Ngêi n¾m quyÒn lùc lµ ngêi thùc thi c¸c quy ®Þnh cña
ph¸p luËt, chø kh«ng ph¶i lµ ngän nguån cña ph¸p luËt. Hä lµ n« béc cña mét quyÒn lùc
chÝnh trÞ cao h¬n. ChØ cã lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy lµ cã thÓ b¶o ®¶m tÝnh liªn tôc, æn ®Þnh
vµ hiÖu qu¶ cao cña qu¶n lý. V× thÕ, lo¹i h×nh quyÒn lùc nµy ®· trë thµnh nÒn t¶ng cho
thÓ chÕ qu¶n lý cña c¸c quèc gia hiÖn ®¹i.
Lo¹i h×nh quyÒn lùc ph¸p lý cã thÓ dïng lµm c¬ së cho thÓ chÕ qu¶n lý hµnh
chÝnh lý tëng.
ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng
 Tõ nh÷ng tæ chøc mang h×nh th¸i ®Æc thï kh¸c nhau tån t¹i trong thùc tÕ, Weber
rót ra mét m« h×nh tæ chøc thuÇn tuý cã ý nghÜa lý luËn, dïng lµm cèt lâi cho mäi tæ
chøc x· héi vµ tæ chøc kinh tÕ, gäi lµ thÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh trong lý tëng. §Æc
trng cña thÓ chÕ nµy lµ:
1- Ph©n c«ng theo chøc n¨ng. Mäi thµnh viªn trong tæ chøc ®Òu ®îc giao mét
chøc vô nhÊt ®Þnh vÒ chuyªn m«n.
2- ChÕ ®é cÊp bËc râ rµng.
3- Tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña mäi chøc vô ®Òu ph¶i ®îc quy ®Þnh b»ng quy
chÕ, ph¸p luËt.
4- Mäi b¸o c¸o, chØ thÞ ph¶i dïng h×nh thøc viÕt, ®Ó ng¨n ngõa sù tuú tiÖn.
5- Mäi chøc vô ®Òu ph¶i do nh÷ng ngêi ®îc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n ®¶m nhiÖm.
6- Nh©n viªn qu¶n lý ph¶i ®îc tuyÓn dông theo tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh. §Ò b¹t,
sa th¶i, ®·i ngé ®Òu ph¶i c¨n cø vµo thµnh tÝch c«ng t¸c.
7- Mäi thµnh viªn trong tæ chøc ®Òu ph¶i lµm trßn chøc tr¸ch cña m×nh, ph¶i lµm
viÖc quªn m×nh víi th¸i ®é chñ nh©n «ng, lµm cho c¶ tæ chøc vËn hµnh nhÞp nhµng,
chuÈn x¸c nh mét cç m¸y.
Weber cho r»ng vÒ mÆt kü thuËt thuÇn tuý, thÓ chÕ nµy cã thÓ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao
nhÊt, h¬n h¼n c¸c ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý ®· tån t¹i tõ tríc ®Õn nay (tæ chøc
qu¶n lý dùa trªn c¬ së gia ®×nh; tæ chøc qu¶n lý kiÓu phong kiÕn, cha truyÒn con nèi,
dùa trªn uy quyÒn c¸ nh©n).
 Weber ®a ra s¬ ®å HÖ thèng tæ chøc hµnh chÝnh nh sau (xem H×nh 1): 84 Quan chøc hµnh chÝnh
cÊp cao (chøc n¨ng chñ yÕu lµ quyÕt s¸ch) Quan chøc hµnh chÝnh cÊp trung gian (chøc
n¨ng chñ yÕu lµ qu¸n
triÖt quyÕt s¸ch cña cÊp trªn)
Nh©n viªn hµnh chÝnh (chøc n¨ng chñ yÕu lµ
lµm c«ng viÖc thùc tÕ)
H×nh 1- S¬ ®å HÖ thèng tæ chøc hµnh chÝnh (3 cÊp) cña Weber
 ThÓ chÕ tæ chøc qu¶n lý hµnh chÝnh cña Weber cã nh÷ng nhîc ®iÓm sau:
- Coi con ngêi chØ lµ c¸i r¨ng khÕ cña mét cç m¸y, thô ®éng chÊp hµnh quy chÕ mét
c¸ch m¸y mãc. S¶n phÈm cña nã lµ c¸i ®îc gäi lµ “t¸c phong c«ng chøc”.
- CÊp díi phôc tïng cÊp trªn mét c¸ch m¸y mãc, cßn cÊp trªn th× sa vµo chñ
nghÜa quan liªu.
§©y lµ nh÷ng nhîc ®iÓm rÊt khã kh¾c phôc. MÆc dÇu vËy, thÓ chÕ tæ chøc qu¶n
lý nµy vÉn ®îc ¸p dông nh lµ c¸i x¬ng sèng cña mäi tæ chøc hiÖn ®¹i, quy m« lín.
II- ThuyÕt “Qu¶n lý theo chøc n¨ng”
 T¸c gi¶: Henri Fayol (1841-1925), ngêi Ph¸p. N¨m 19 tuæi lµ kü s má, n¨m
25 tuæi lµ Gi¸m ®èc má, n¨m 47 tuæi lµ Tæng gi¸m ®èc mét C«ng ty liªn hîp khai th¸c 85
má vµ luyÖn kim. Trªn c¬ng vÞ nµy, «ng ®· ®a C«ng ty liªn hîp tõ bê vùc ph¸ s¶n ®Õn
hng thÞnh. Tõ khi vÒ hu, «ng chuyªn nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y vÒ qu¶n lý. T¸c phÈm
chñ yÕu: “Qu¶n lý c«ng nghiÖp vµ qu¶n lý nãi chung”, c«ng bè n¨m 1906. §îc xuÊt
b¶n ë Mü b»ng tiÕng Anh n¨m 1949.
Trªn c¬ng vÞ lµ ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cña xÝ nghiÖp trong mét thêi gian dµi,
«ng lÊy tæng thÓ cña xÝ nghiÖp lµm ®èi tîng nghiªn cøu. Nh÷ng vÊn ®Ò «ng quan t©m
nghiªn cøu lµ: néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý, c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý, cÊu
tróc cña bé m¸y qu¶n lý, nh÷ng nguyªn t¾c vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý. ¤ng cho r»ng
nh÷ng nguyªn lý rót ra tõ qu¶n lý c«ng nghiÖp còng c¬ thÓ ¸p dông cho qu¶n lý nãi
chung. Tªn t¸c phÈm ®· nãi lªn ®iÒu ®ã.
6 lÜnh vùc ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp
 Fayol lµ ngêi ®Çu tiªn kh¸i qu¸t toµn bé ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp thµnh 6 lo¹i
viÖc, hay 6 lÜnh vùc ho¹t ®éng:
1- Kü thuËt (kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ t¹o)
2- Th¬ng m¹i (mua, b¸n)
3- Tµi chÝnh (huy ®éng vèn vµ sö dông vèn) 4- KÕ to¸n
5- B¶o vÖ (b¶o vÖ an ninh, an toµn ®èi víi tµi s¶n vµ nh©n viªn)
6- Qu¶n lý (kÕ ho¹ch, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra)
- ¤ng ph©n biÖt l·nh ®¹o vµ qu¶n lý. Néi dung cña l·nh ®¹o bao gåm 6 lÜnh vùc
ho¹t ®éng nªu trªn, cßn qu¶n lý chØ lµ mét trong 6 lÜnh vùc ®ã. ¤ng viÕt:
“L·nh ®¹o lµ t×m kiÕm lîi Ých tèi ®a cã thÓ ®îc tõ tÊt c¶ nh÷ng nguån lùc mµ xÝ
nghiÖp ®· cã, dÉn d¾t xÝ nghiÖp ®¹t ®îc môc tiªu cña nã, lµ b¶o ®¶m hoµn thµnh mét
c¸ch thuËn lîi 6 chøc n¨ng c¬ b¶n. Qu¶n lý chØ lµ mét trong 6 chøc n¨ng ®ã, do l·nh
®¹o b¶o ®¶m tiÕn hµnh”
- “Qu¶n lý chØ lµ biÖn ph¸p vµ c«ng cô cña tæ chøc x· héi. C¸c chøc n¨ng kh¸c
liªn quan ®Õn nguyªn liÖu vµ m¸y mãc. Chøc n¨ng qu¶n lý chØ t¸c ®éng ®Õn con ngêi”.
Néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý
 Fayol lµ ngêi ®Çu tiªn x¸c ®Þnh néi hµm cña kh¸i niÖm qu¶n lý:
“Qu¶n lý lµ ho¹ch ®Þnh, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra”. 86
Vai trß cña qu¶n lý lµ b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña céng ®ång tiÕn hµnh ®îc thuËn
lîi, nh»m ®¹t ®îc môc tiªu mµ tæ chøc ®Ò ra.
Chøc tr¸ch cña gi¸m ®èc xÝ nghiÖp hay ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp bao qu¸t c¶ 6
lÜnh vùc ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, chø kh«ng riªng g× lÜnh vùc qu¶n lý. Nhng, v× chñ thÓ
cña mäi ho¹t ®éng ®Òu lµ con ngêi, cho nªn gi¸m ®èc ph¶i n¾m lÊy qu¶n lý lµ chñ yÕu
®Ó thóc ®Èy tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Trong mét xÝ nghiÖp hay mét tæ chøc x· héi,
ngêi nµo ë vÞ trÝ cµng cao th× cµng ph¶i lÊy qu¶n lý lµm néi dung ho¹t ®éng chñ yÕu
cña m×nh, lÊy qu¶n lý ®Ó thóc ®Èy tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng kh¸c.
 Nhng, theo Fayol, “Qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ mét ®Æc quyÒn riªng cã, còng kh«ng
ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña gi¸m ®èc xÝ nghiÖp hay ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp. Nã
còng nh c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n kh¸c, lµ mét chøc n¨ng ®îc ph©n phèi cho ngêi l·nh
®¹o xÝ nghiÖp vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña toµn bé tæ chøc”. Nh vËy, theo «ng th× qu¶n lý
ph¶i ®îc tæ chøc thµnh mét bé m¸y qu¶n lý tõ trªn xuèng díi, bao gåm mäi thµnh viªn
cña tæ chøc (d©n chñ ho¸ qu¶n lý), chø kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc dµnh riªng cho mét c¸ nh©n ®øng ®Çu.
14 nguyªn t¾c cña qu¶n lý
 Tõ kinh nghiÖm cña m×nh, Fayol nªu ra 14 nguyªn t¾c cña qu¶n lý: 1) Ph©n c«ng lao ®éng 2) QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm 3) Kû luËt 4) Thèng nhÊt chØ huy 5) Thèng nhÊt l·nh ®¹o 6)
Lîi Ých c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých tæng thÓ 7)
Tr¶ c«ng ®óng ®¾n cho c«ng nh©n viªn 8) TËp trung 9) HÖ thèng cÊp bËc 10) TrËt tù 11) C«ng b»ng 12) æn ®Þnh nh©n viªn 13) Tinh thÇn s¸ng t¹o 14) Tinh thÇn ®oµn kÕt 87
- Fayol hiÓu nguyªn t¾c lµ ph¬ng híng cña hµnh ®éng, “lµ ngän ®Ìn pha gióp con ngêi nhËn râ
ph¬ng híng”. 14 nguyªn t¾c cña «ng chØ ®¹o c¶ viÖc thiÕt kÕ tæ chøc lÉn viÖc vËn hµnh tæ chøc.
§· lµ mét tæ chøc x· héi (mét xÝ nghiÖp) th× ph¶i ph©n c«ng lao ®éng, ®· ph©n
c«ng th× ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm, ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng cÊp bËc râ
rµng. §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c chØ ®¹o viÖc thiÕt kÕ tæ chøc.
Tõng bé phËn còng nh toµn thÓ c¸c bé phËn ®Òu ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c
thèng nhÊt chØ huy (mçi cÊp díi chØ nhËn lÖnh cña mét cÊp trªn), thèng nhÊt l·nh ®¹o
(tÊt c¶ ®Òu ph¶i hµnh ®éng theo mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt), tËp trung (chèng ph©n t¸n),
kû luËt, trËt tù (mçi vËt, mçi ngêi ph¶i ®Æt ®óng chç cña nã). §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c
chØ ®¹o viÖc vËn hµnh tæ chøc.
Mét tæ chøc x· héi (mét xÝ nghiÖp) tÊt cã nhiÒu ngêi tham gia. Muèn ho¹t ®éng
cã hiÖu qu¶ th× ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c “lîi Ých c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých tæng thÓ”,
ph¶i tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, ®óng ®¾n cho c«ng nh©n viªn, ph¶i ®èi xö c«ng b»ng víi mäi
ngêi, ph¶i æn ®Þnh nh©n viªn, kÓ c¶ nh©n viªn qu¶n lý, ph¶i ph¸t huy tinh thÇn s¸ng t¹o
cña mäi ngêi, ph¶i x©y dùng tinh thÇn ®oµn kÕt trong tæ chøc.
 Theo Fayol, ph¶i vËn dông c¸c nguyªn t¾c nªu trªn trong mét tæng thÓ hµi hoµ,
vµ vËn dông linh ho¹t phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ. ¤ng nãi: “§©y lµ mét m«n nghÖ
thuËt rÊt khã n¾m v÷ng. Nã ®ßi hái trÝ tuÖ, kinh nghiÖm, sù ph¸n ®o¸n vµ chó ý møc
®é. NÕu kh«ng cã kinh nghiÖm vµ møc ®é th× dï cã nguyªn t¾c tèt nhÊt, ngêi ta vÉn ë
trong t×nh thÕ khã kh¨n, bÊt æn”.
 ¤ng ®a ra mét thÝ dô cô thÓ vÒ vËn dông linh ho¹t khi bµn vÒ hÖ thèng cÊp bËc.
HÖ thèng cÊp bËc lµ cÇn thiÕt vÒ nguyªn t¾c. Nhng ph¶i tÝnh ®Õn yªu cÇu gi¶i quyÕt
c«ng viÖc mét c¸ch nhanh chãng mµ nÕu theo ®óng hÖ thèng cÊp bËc th× sÏ rÊt “nhiªu
khª”. ¤ng ®a ra s¬ ®å sau (xem H×nh 2): A B L C M D N E O F P G Q
H×nh 2- S¬ ®å HÖ thèng cÊp bËc cña Fayol. 88
Gi¶ ®Þnh r»ng F vµ P lµ hai bé phËn cÇn cã quan hÖ c«ng t¸c víi nhau. NÕu theo
hÖ thèng cÊp bËc th× F ph¶i b¸o c¸o cho E, vµ qua tõng cÊp ®Õn A, A truyÒn ®¹t ý kiÕn
cña m×nh cho L, råi qua tõng cÊp ®Õn P. ý kiÕn cña A còng ®îc ph¶n håi ®Õn F, qua hÖ
thèng cÊp bËc b¾t ®Çu tõ B. ChØ sau khi F vµ P nhËn ®îc ý kiÕn cña A qua hÖ thèng cÊp
bËc cña m×nh th× nh÷ng ®iÒu cÇn tháa thuËn gi÷a hä víi nhau míi ®îc bµn b¹c vµ thùc thi.
C¸ch gi¶i quyÕt linh ho¹t cña Fayol lµ: F vµ P trùc tiÕp bµn b¹c víi nhau råi b¸o
c¸o víi cÊp trªn trùc tiÕp cña hä lµ E vµ O. Sau khi ®îc cÊp trªn trùc tiÕp chuÈn y th× cã
thÓ tiÕn hµnh ngay nh÷ng ®iÒu ®îc tháa thuËn. Nh vËy th× võa b¶o ®¶m sù chØ huy
thèng nhÊt, võa n©ng cao ®îc hiÖu suÊt c«ng t¸c. Cßn E vµ O cã quyÒn chØ ®¹o cÊp
díi cña m×nh ®Õn ®©u, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo quyÒn h¹n mµ hä nhËn ®îc tõ hÖ thèng
uû quyÒn do A quy ®Þnh. ë ®©y, ta thÊy Fayol cã c¸ch nh×n thùc tÕ vµ c¸ch xö lý linh
ho¹t h¬n ThÓ chÕ hµnh chÝnh lý tëng cña Weber.
- §èi víi c¸c nguyªn t¾c kh¸c, Fayol còng lu ý c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i n¾m v÷ng
møc ®é mµ «ng coi lµ mét nghÖ thuËt. N¾m v÷ng møc ®é cã nghÜa lµ ph¶i tuú hoµn c¶nh
mµ vËn dông nguyªn t¾c mét c¸ch linh ho¹t, kh«ng m¸y mãc cøng nh¾c, miÔn sao ®¹t
®îc hiÖu qu¶ vµ môc tiªu cña qu¶n lý. B¶n th©n nguyªn t¾c còng kh«ng ngoµi môc ®Ých
lµm cho qu¶n lý ®¹t ®îc hiÖu qu¶ vµ môc tiªu cña nã.
5 Chøc n¨ng cña qu¶n lý a- Ho¹ch ®Þnh
 Fayol cho r»ng muèn qu¶n lý ph¶i dù kiÕn, còng tøc lµ ph¶i v¹ch kÕ ho¹ch (hay
ho¹ch ®Þnh - planing, planifier). “Ho¹ch ®Þnh lµ t×m kiÕm t¬ng lai, x©y dùng kÕ ho¹ch
hµnh ®éng”. Ph¶i c¨n cø vµo c¸c nguån lùc cña xÝ nghiÖp, c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh cña
xÝ nghiÖp, xu thÕ ph¸t triÓn t¬ng lai cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu
ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cña xÝ nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ®ã. KÕ
ho¹ch tæng thÓ cña mét xÝ nghiÖp lµ do nhiÒu kÕ ho¹ch mang tÝnh chÊt kh¸c nhau hîp
thµnh. KÕ ho¹ch còng cã nhiÒu lo¹i, xÐt theo thêi gian.
 Theo Fayol, mét kÕ ho¹ch tèt ph¶i cã 4 ®Æc trng:
1) TÝnh thèng nhÊt: kÕ ho¹ch ph¶i híng toµn thÓ nh©n viªn cña xÝ nghiÖp vµo
nh÷ng môc tiªu thèng nhÊt cña xÝ nghiÖp.
2) TÝnh liªn tôc: kÕ ho¹ch nµy s¾p kÕt thóc th× ph¶i cã kÕ ho¹ch kh¸c tiÕp theo.
3) TÝnh linh ho¹t: kÕ ho¹ch ph¶i ®îc ®iÒu chØnh theo sù biÕn ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ. 89
4) TÝnh chÝnh x¸c: kÕ ho¹ch ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè cha biÕt ®Ó cã biÖn ph¸p
øng phã ë møc chÝnh x¸c cao nhÊt cã thÓ ®îc.
 Theo Tayol, ®Ó v¹ch ®îc mét kÕ ho¹ch tèt, ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:
1) N¾m ®îc nghÖ thuËt qu¶n lý, lµm cho nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c¸c bé phËn
®Òu hîp t¸c víi m×nh mét c¸ch trung thùc vµ tÝch cùc, d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, kh«ng sî vÊt v¶.
2) Cã ®ñ dòng khÝ, kh«ng sî sù phª ph¸n tõ c¸c phÝa, kh«ng v× nh÷ng sù phª
ph¸n ®ã mµ trë nªn b¶o thñ, ®ång thêi kÕt hîp ®îc dòng khÝ víi sù thËn träng.
3) æn ®Þnh ®éi ngò l·nh ®¹o ®Ó hä hiÓu biÕt ®Çy ®ñ c¸c nguån lùc cña xÝ
nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, tµi n¨ng cña nh©n viªn cÊp díi, xu thÕ
ph¸t triÓn trong t¬ng lai.
4) Cã n¨ng lùc chuyªn m«n vµ kiÕn thøc chung trong xö lý c«ng viÖc cña tæ chøc. b- Tæ chøc
Fayol chia tæ chøc cña xÝ nghiÖp thµnh 2 phÇn: -
H×nh thøc bªn ngoµi cña tæ chøc. (Ngµy nay, ta gäi lµ phÇn cøng cña tæ chøc,
hay cÊu tróc cña tæ chøc). -
Nh©n tè bªn trong cña tæ chøc, tøc lµ phÇn con ngêi cña tæ chøc.
 VÒ cÊu tróc cña tæ chøc, Fayol xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ: n¨ng lùc cña mét ngêi
qu¶n lý bao giê còng cã h¹n, tÇm qu¶n lý mµ anh ta cã thÓ bao qu¸t lµ cã møc ®é. Mét
®èc c«ng chØ cã thÓ qu¶n lý 15 c«ng nh©n, mét qu¶n ®èc ph©n xëng chØ cã thÓ qu¶n lý
4 - 5 ®èc c«ng. V× vËy, quy m« cña xÝ nghiÖp cµng lín th× cÊp qu¶n lý sÏ cµng nhiÒu.
C¸c cÊp qu¶n lý h×nh thµnh mét “kim tù th¸p”. §ã lµ h×nh thøc tæ chøc trùc tuyÕn.
Khi quy m« cña xÝ nghiÖp cµng lín, c«ng viÖc qu¶n lý cµng phøc t¹p th× ngêi l·nh ®¹o cÊp cao cña
xÝ nghiÖp, do h¹n chÕ vÒ thêi gian, søc lùc, tri thøc, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý mäi vÊn ®Ò, do ®ã, cÇn
ph¶i tæ chøc ra c¸c c¬ quan tham mu, t vÊn. Khi tæ chøc ra c¸c c¬ quan nµy, vÉn ph¶i b¶o ®¶m
nguyªn t¾c thèng nhÊt chØ huy, thèng nhÊt l·nh ®¹o.
 VÒ nh©n tè con ngêi cña tæ chøc, Fayol viÕt: “NÕu nh÷ng vËt liÖu x©y dùng
mµ ngêi ta sö dông ¶nh hëng ®Õn ngo¹i h×nh vµ tÝnh bÒn v÷ng cña c«ng tr×nh kiÕn tróc
th× chÊt lîng cña nh©n viªn mµ ngêi ta sö dông còng ¶nh hëng ®Õn sù cÊu thµnh vµ 90
t¸c dông cña c¬ cÊu tæ chøc”. Fayol cho r»ng ph¶i rÊt coi träng viÖc tuyÓn chän vµ båi dìng nh©n viªn. c- ChØ huy
ChØ huy lµ lµm cho tÊt c¶ mäi thµnh viªn cña tæ chøc ®Òu cã thÓ thùc hiÖn chøc
tr¸ch cña m×nh, khiÕn cho tæ chøc vËn hµnh mét c¸ch th«ng suèt vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Fayol coi chØ huy lµ mét nghÖ thuËt. ¤ng vÝ tæ chøc nh mét nh¹c cô, ngêi l·nh ®¹o
nh mét nghÖ sÜ biÓu diÔn. “Mét nh¹c cô tèt nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi ngêi nghÖ sÜ sö dông nã”.
Fayol nªu ra 8 yªu cÇu ®èi víi ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp:
1) Cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh©n viªn
2) §µo th¶i nh÷ng ngêi kh«ng cã n¨ng lùc lµm viÖc
3) N¾m v÷ng hîp ®ång ký gi÷a xÝ nghiÖp vµ c«ng nh©n viªn 4) G¬ng mÉu
5) §Þnh kú kiÓm tra vµ thÓ hiÖn kÕt qu¶ kiÓm tra b»ng biÓu ®å
6) TriÖu tËp héi nghÞ trî thñ chñ yÕu ®Ó thèng nhÊt chØ huy vµ tËp trung tinh thÇn, søc lùc
7) Kh«ng sa vµo nh÷ng viÖc lÆt vÆt
8) TËn lùc lµm cho c«ng nh©n viªn ®oµn kÕt, cè g¾ng, trung thµnh vµ chñ ®éng trong c«ng viÖc. d- Phèi hîp
“Phèi hîp tøc lµ kÕt nèi, liªn hîp, ®iÒu hoµ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng vµ lùc lîng”.
Fayol nªu ra 2 biÖn ph¸p phèi hîp cã hiÖu qu¶: -
TriÖu tËp c¸c cuéc häp “giao ban” hµng tuÇn. -
Giao cho c¸c bé phËn tham mu theo dâi t×nh h×nh ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn
nh÷ng trôc trÆc cÇn xö lý. e- KiÓm tra
KiÓm tra lµ ®Ó n¾m ®îc t×nh h×nh tiÕn triÓn cña c«ng viÖc, kÞp thêi ph¸t hiÖn
nh÷ng thiÕu sãt ®Ó söa ch÷a.
Fayol ®a ra nh÷ng nguyªn t¾c sau: 91
1) ViÖc kiÓm tra ph¶i ®îc tiÕn hµnh kÞp thêi. NÕu ph¸t hiÖn ®îc vÊn ®Ò mµ thêi
gian ®· qu¸ muén th× còng kh«ng cã t¸c dông.
2) Khi ®· cã kÕt luËn kiÓm tra ®óng th× ph¶i tiÕn hµnh thëng ph¹t ®èi víi nh©n
viªn cã liªn quan. NÕu kh«ng lµm nh vËy th× sÏ kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu cña kiÓm tra.
3) Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, c¸n bé kiÓm tra ph¶i t«n träng nguyªn t¾c chØ huy
thèng nhÊt, kh«ng ®îc trùc tiÕp can thiÖp vµo c«ng viÖc cña c¸c bé phËn ®ang chÞu sù kiÓm tra.
4) Ph¶i thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm tra h÷u hiÖu, do nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc vµ chÝ c«ng v« t ®¶m nhiÖm.
 5 Chøc n¨ng cña qu¶n lý còng lµ 5 kh©u cña mét quy tr×nh liªn tôc, b¾t ®Çu tõ
kh©u lËp kÕ ho¹ch, vµ lÊy kÕ ho¹ch lµm trung t©m. V× vËy, lý thuyÕt qu¶n lý cña Fayol
®îc ngêi ®êi sau gäi b»ng 2 c¸i tªn: “thuyÕt qu¶n lý theo chøc n¨ng”, vµ “thuyÕt qu¶n lý theo quy tr×nh”.
Khoa häc qu¶n lý ngµy nay vÉn ®îc cÊu tróc theo 5 chøc n¨ng cña qu¶n lý do
Fayol nªu ra, nhng chøc n¨ng tæ chøc th× ®îc t¸ch ra lµm 2 - chøc n¨ng tæ chøc vµ
chøc n¨ng nh©n sù - v× c¶ hai vÊn ®Ò nµy ®Òu ®· trë thµnh nh÷ng vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p,
xøng ®¸ng ®îc nghiªn cøu nh nh÷ng ®Ò tµi riªng. Trong khi ®ã th× chøc n¨ng chØ huy
vµ chøc n¨ng phèi hîp thêng ®îc gép l¹i lµm mét.
ThuyÕt qu¶n lý theo chøc n¨ng ®îc viÕt t¾t thµnh:
POSDCOR (Planning, Organizing, Staffing, Directing, Coordinating, Reviewing)
III- ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc”
 T¸c gi¶: Frederick Winslow Taylor (1856-1915)
Ngêi Mü, n¨m 18 tuæi thi ®ç vµo trêng ®¹i häc Harvard, ®Þnh häc luËt ®Ó trë thµnh luËt s nh cha
m×nh, nhng ph¶i bá häc nöa chõng v× bÖnh tËt. Võa lµm c«ng nh©n c¬ khÝ, võa tù häc lÊy b»ng kü
s, trë thµnh ®èc c«ng, kü s trëng vµ tæng c«ng tr×nh s trong vßng cha ®Çy 10 n¨m. Ngay khi cßn
lµm ®èc c«ng, «ng ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu thêi gian lµm viÖc vµ thao t¸c cña c«ng nh©n ®Ó t×m ra c¸ch
lîi dông tèt nhÊt c¸c thiÕt bÞ hiÖn cã. Sau ®ã, «ng tiÕn hµnh ®iÒu tra, thö nghiÖm ®Ó t×m ra ph¬ng
ph¸p qu¶n lý mét c¸ch khoa häc. ViÕt nhiÒu s¸ch, næi tiÕng nhÊt lµ cuèn “Nh÷ng nguyªn lý cña qu¶n
lý mét c¸ch khoa häc” xuÊt b¶n n¨m 1911.
ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc” gi÷ vÞ trÝ næi bËt nhÊt trong nöa ®Çu thÕ kû
XX, cã ¶nh hëng s©u s¾c kh«ng nh÷ng ®Õn c¸ch qu¶n lý xÝ nghiÖp mµ cßn t¹o tiÒn ®Ò
cho mét bíc ph¸t triÓn nh¶y vät trong c«ng nghiÖp: d©y chuyÒn s¶n xuÊt hµng lo¹t. 92
ThuyÕt cña «ng ®îc gäi b»ng nhiÒu c¸i tªn: ThuyÕt qu¶n lý mét c¸ch khoa häc,
ThuyÕt tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc, ThuyÕt hîp lý ho¸ tæ chøc lao ®éng, ThuyÕt
tæ chøc mét c¸ch khoa häc lao ®éng vµ qu¶n lý, Chñ nghÜa Tay-lo (Taylorism).
Néi dung cña ThuyÕt “Qu¶n lý mét c¸ch khoa häc”
 1- N¨ng suÊt lao ®éng
Taylo cho r»ng VÊn ®Ò trung t©m cña qu¶n lý lµ lµm sao n©ng cao ®îc n¨ng
suÊt lao ®éng.
Ngay khi cßn lµm ®èc c«ng, «ng ®· nhËn thÊy cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c«ng nh©n vµ nh©n viªn
qu¶n lý - ®¹i diÖn cña chñ. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy, theo «ng, ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó c«ng nh©n cã
l¬ng cao h¬n, mµ chñ còng cã lîi nhuËn nhiÒu h¬n. Môc ®Ých chñ yÕu cña qu¶n lý, nh «ng x¸c ®Þnh
lµ ph¶i ®¹t ®îc c¶ hai môc tiªu ®ã cïng mét lóc. N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, theo «ng, lµ nguån
lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®îc c¶ hai môc tiªu, lµ c¬ së ®Ó t¹o ra sù hîp t¸c gi÷a giíi chñ vµ giíi thî.
V× vËy, Taylo tËp trung híng nghiªn cøu cña m×nh vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n.
 2- Hîp lý ho¸ lao ®éng
¤ng cho r»ng cÇn ph¶i lÊy n¨ng suÊt lao ®éng cña nh÷ng c«ng nh©n h¹ng
nhÊt lµm chuÈn mùc cho tÊt c¶, lµm ®Þnh møc cho tÊt c¶. §èi víi mçi c«ng viÖc, «ng
chän ra nh÷ng c«ng nh©n h¹ng nhÊt, nghiªn cøu thao t¸c cña hä (bÊm giê), lo¹i bá ®i
nh÷ng thao t¸c thõa, lÊy ®ã lµm ph¬ng ph¸p thao t¸c tèi u, lµm chuÈn mùc ®Ó huÊn
luyÖn cho tÊt c¶ c¸c c«ng nh©n kh¸c. §i ®«i víi viÖc tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ c¸c thao
t¸c, «ng còng nghiªn cøu ®Ó tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ c¶ c«ng cô, m¸y mãc, vËt liÖu,
còng nh m«i trêng lµm viÖc. §Þnh møc c«ng viÖc mµ mçi c«ng nh©n ph¶i ®¹t trong
mét ®¬n vÞ thêi gian dùa trªn nh÷ng chuÈn mùc tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸ nh trªn.
Qua c¸c thÝ dô sau ®©y, chóng ta sÏ hiÓu râ h¬n c¸ch lµm cña Taylo:
a- Qua thö nghiÖm, Taylo ph¸t hiÖn ra r»ng mét c«ng nh©n h¹ng nhÊt cã thÓ xóc mçi
xÎng nÆng 21 pao (gÇn 10 kg). NÕu b¶o ®¶m cho mçi xÎng ®Òu xóc ®îc mét träng
lîng nh thÕ th× n¨ng suÊt lao ®éng trong mét ngµy sÏ ®¹t møc cao nhÊt. C«mbin¸t
gang thÐp cña «ng cã nhiÒu lo¹i vËt liÖu cÇn xóc b»ng xÎng. ¤ng cho chÕ t¹o c¶ mét
chôc lo¹i xÎng, to nhá kh¸c nhau, kiÓu d¸ng kh¸c nhau, mçi lo¹i xÎng thÝch hîp víi
mét lo¹i vËt liÖu, nhng mçi mÎ bao giê còng xóc ®îc mét khèi lîng vËt liÖu nÆng
20 pao. C¸ch lµm nµy ®· n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, khiÕn cho sè lîng c«ng nh©n
xóc vËt liÖu tõ 500 ngêi ®· gi¶m xuèng cßn 140 ngêi.
b- XÝ nghiÖp gang thÐp cña «ng cã mét kh©u c«ng viÖc: khu©n v¸c nh÷ng thái
gang nÆng 41,5 kg lªn xe goßng. Trung b×nh mçi ngµy, mét c«ng nh©n chuyÓn ®îc
12,5 tÊn. ¤ng viÕt: “Chóng t«i lÊy lµm l¹ v× sau khi nghiªn cøu, thÊy r»ng mét c«ng 93
nh©n h¹ng nhÊt ph¶i chuyÓn ®îc 47-48 tÊn, chø kh«ng ph¶i 12,5 tÊn mçi ngµy. Yªu cÇu
chñ yÕu ®Ò ra cho mét ngêi thÝch hîp víi viÖc chuyÓn gang, lÊy viÖc nµy lµm c«ng viÖc
thêng xuyªn, lµ ë chç ngêi ®ã ph¶i ®Çn ®én, kh« khan vµ gièng nh mét con bß ®ùc”.
¤ng ®· t×m ®îc mét ngêi ®óng theo yªu cÇu. §ã lµ Smit, mét c«ng nh©n ngêi Hµ
Lan. ¤ng ®· thuyÕt phôc anh ta ®ång ý khu©n v¸c 47 tÊn gang mçi ngµy víi tiÒn c«ng
1,85 ®« la, thay cho 12,5 tÊn mçi ngµy víi tiÒn c«ng 1,15 ®« la. Smit ph¶i lµm viÖc theo
mét ph¬ng ph¸p mµ tõng ®éng t¸c ®· ®îc hîp lý ho¸, díi sù chØ huy cña mét ®èc
c«ng cÇm trªn tay mét ®ång hå bÊm giê. Theo tõng kho¶ng c¸ch thêi gian chÝnh x¸c,
ngêi ®èc c«ng lÖnh cho Smit cÇm lÊy thái gang, mang nã ®i mét qu·ng råi nghØ lÊy
søc, sau ®ã ®i tiÕp. HÕt ca lµm viÖc, anh ta ®· khu©n ®îc 47,5 tÊn. ChuyÓn 47 tÊn gang
trong mét ca trë thµnh ®Þnh møc chung cho tÊt c¶. 67 c«ng nh©n khu©n v¸c bÞ th¶i håi v×
kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ch¬ng tr×nh mÉu do Taylo quy ®Þnh. Smit ®· gi÷ v÷ng
n¨ng suÊt lao ®éng nµy trong 3 n¨m liÒn. Mét kü s Liªn X« cïng thêi - Param«nèp - ®·
nhËn xÐt: “nÕu kh«ng cã ph¬ng ph¸p hîp lý ho¸ thao t¸c cña Taylo th× c¶ Smit lÉn
nh÷ng c«ng nh©n khu©n v¸c kh¸c ®Òu ®· kiÖt søc ngay tõ nöa ®Çu cña ngµy lao ®éng”.
c- Trong mét nhµ m¸y s¶n xuÊt bi xe ®¹p, 120 c« g¸i ®îc giao c«ng viÖc ph©n
lo¹i bi. §ã lµ nh÷ng c« g¸i cã kinh nghiÖm vµ khÐo lÐo trong viÖc ph©n lo¹i bi. Hä lµm
viÖc 10,5 giê mét ca víi tiÒn l¬ng c«ng nhËt.
§Çu tiªn, ngêi ta nghiªn cøu chÝnh x¸c thêi gian tiªu phÝ cho tõng phÇn cña
c«ng viÖc. Ngêi ta cßn nhËn thÊy r»ng c¸c c« g¸i ®· tiªu phÝ thêi gian ®¸ng kÓ vµo viÖc
nãi chuyÖn vµ nghØ ng¬i. Sau ®ã, c¸c biÖn ph¸p sau ®©y ®· ®îc ¸p dông:
C¸c c« g¸i ®îc bè trÝ ngåi c¸ch xa nhau. ViÖc nãi chuyÖn chÊm døt.
Thêi gian lao ®éng tõ 10,5 giê ®îc rót xuèng 9,5 giê, råi xuèng 8,5 giê. Tríc
vµ sau b÷a ¨n tra, ®îc nghØ mçi lÇn 10 phót. Trong thêi gian ®ã, c¸c c« g¸i cã thÓ nghØ ng¬i, trß chuyÖn.
ChÕ ®é l¬ng c«ng nhËt ®îc thay b»ng chÕ ®é l¬ng kho¸n, cã tÝnh chªnh lÖch
tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i theo t¨ng n¨ng suÊt mµ theo chÊt lîng chän bi.
KÕt qu¶ lao ®éng cña c¸c c« g¸i ®îc ®o lêng vµ c«ng bè tõng giê. Ngêi nµo
tôt hËu th× ®èc c«ng cö ngêi ®Õn khuyÕn khÝch vµ chØ dÉn c¸ch thùc hiÖn ch¬ng tr×nh mÉu.
KÕt qu¶, 35 c« g¸i ®· hoµn thµnh c«ng viÖc cña 120 c« tríc ®©y. ChÊt lîng
ph©n lo¹i bi ®îc n©ng cao 1/3. C¸c c« g¸i ®· kiÕm ®îc trung b×nh gÊp ®«i: 6,5 - 9 ®«
la mçi tuÇn, thay v× 3,5 - 4,5 ®« la tríc ®©y.
VÒ thuyÕt “hîp lý ho¸ lao ®éng” cña Taylo, cÇn nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm sau ®©y: 94 -
Taylo cho r»ng nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng hay ph¬ng ph¸p lao ®éng mµ c«ng
nh©n s¸ng t¹o ra qua kinh nghiÖm vµ truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c
kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu khÐo lÐo, hîp lý. Trong c¸c ®éng t¸c Êy cã nhiÒu ®éng t¸c
thõa hoÆc vông vÒ. CÇn ph¶i nghiªn cøu, xem xÐt l¹i tÊt c¶, thay thãi quen lao
®éng cæ hñ b»ng tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc. -
§o giê, bÊm nót vµ sau nµy lµ chôp ¶nh, quay phim lµ c¬ së cña viÖc tæ chøc lao
®éng mét c¸ch khoa häc. Mçi qu¸ tr×nh lao ®éng ®îc chia thµnh c¸c phÇn viÖc
kh¸c nhau, chia cµng nhá cµng tèt. Mçi phÇn viÖc ®Òu ®îc ph©n tÝch, kiÓm tra
xem cã hîp lý kh«ng, cã ®éng t¸c nµo thõa kh«ng, cã ®éng t¸c nµo vông vÒ
kh«ng. Ph¶i nghiªn cøu xem cã kh¶ n¨ng rót ng¾n ®éng t¸c nµo kh«ng, lµm cho
nã ®¬n gi¶n h¬n, ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p Ýt mÖt nhäc h¬n. §iÒu ®ã gäi
lµ hîp lý ho¸ lao ®éng (hîp lý ho¸ thao t¸c). -
ViÖc nghiªn cøu hîp lý ho¸ lao ®éng ph¶i ®îc thùc hiÖn tríc khi giao viÖc cho
c«ng nh©n. Mäi c«ng nh©n ph¶i ®îc lùa chän ®Æc biÖt cho tõng lo¹i c«ng viÖc
vµ ph¶i ®îc chØ dÉn ®Ó häc ®îc nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng míi, tríc khi bíc vµo qu¸ tr×nh lao ®éng. -
Mçi c«ng nh©n ®Òu ®îc giao mét “phiÕu chØ dÉn” trong ®ã quy ®Þnh chi tiÕt
ph¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc, kÌm theo tÊt c¶ nh÷ng g× cã liªn
quan ®Õn c«ng viÖc nh: vËt liÖu gia c«ng, m¸y mãc, dông cô, thêi gian cÇn thiÕt
®Ó lµm ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. -
§iÒu quan träng nhÊt trong thµnh c«ng cña Taylo lµ: c¸c ®èc c«ng cña «ng ®·
®îc chän läc kü cµng vµ ®îc ®µo t¹o ®Æc biÖt ®Ó huÊn luyÖn, chØ dÉn cho c«ng
nh©n vËn dông nh÷ng thñ ®o¹n lao ®éng hoµn thiÖn nhÊt, nÕu xuèng ®øng m¸y
th× trë thµnh mÉu mùc cho c«ng nh©n, chØ b¶o ®îc cho hä c¸ch lµm tèt h¬n.
 3- Tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm
Trªn c¬ së ®Þnh møc c«ng viÖc mµ quy ®Þnh chÕ ®é tr¶ l¬ng theo sè lîng s¶n
phÈm. NÕu vît ®Þnh møc th× toµn bé tiÒn l¬ng ®îc tÝnh b»ng 125% møc l¬ng b×nh
thêng. NÕu kh«ng hoµn thµnh ®Þnh møc th× toµn bé tiÒn l¬ng ®îc tÝnh b»ng 80% møc
l¬ng b×nh thêng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ møc thëng vµ møc ph¹t ®Òu rÊt cao, g©y søc Ðp
rÊt lín ®èi víi c«ng nh©n, khiÕn hä ph¶i hÕt søc cè g¾ng ®¹t vµ vît ®Þnh møc.
 4- T¸ch biÖt chøc n¨ng qu¶n lý víi chøc n¨ng thõa hµnh
Taylor nhËn xÐt r»ng trong c¬ chÕ qu¶n lý cò, c«ng nh©n lµm viÖc theo c¸ch mµ hä cho lµ tèt nhÊt,
gi¸m ®èc kh«ng gióp ®ì, hái han g×. Thùc ra lµ hä lµm viÖc theo kinh nghiÖm cña hä, theo cung c¸ch
cæ truyÒn, kh«ng theo mét quy t¾c khoa häc nµo, do ®ã l·ng phÝ nhiÒu søc lùc mµ hiÖu qu¶ lao ®éng th× thÊp. 95
Theo c¬ chÕ qu¶n lý míi cña Taylor th× phÝa chñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nghiªn
cøu, t×m ra ph¬ng ph¸p lµm viÖc khoa häc, tèi u, vµ híng dÉn c«ng nh©n lµm viÖc
theo ph¬ng ph¸p ®ã. Cßn c«ng nh©n th× chØ cã tr¸ch nhiÖm t¸c nghiÖp, thõa hµnh.
§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý, Taylor lËp ra Phßng kÕ ho¹ch cña xÝ nghiÖp,
trong ®ã cã nh÷ng nh©n viªn qu¶n lý chuyªn nghiªn cøu vµ qu¶n lý vÒ tõng mÆt nh:
chuyªn nghiªn cøu vµ chØ dÉn vÒ t¸c nghiÖp, chuyªn phô tr¸ch viÖc v¹ch chi tiÕt c¸c
phiÕu chØ dÉn, chuyªn theo dâi viÖc s¾p xÕp c«ng viÖc cho c«ng nh©n, chuyªn kiÓm tra
nghiÖm thu kÕt qu¶ c«ng viÖc vµ x¸c ®Þnh møc thëng ph¹t c¨n cø vµo møc ®é hoµn
thµnh ®Þnh møc, chuyªn lo vÒ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng (c«ng cô, thiÕt bÞ, nguyªn
vËt liÖu, v.v…). Nh vËy, qu¸ tr×nh lao ®éng cña c«ng nh©n ®îc nghiªn cøu, s¾p xÕp,
chuÈn bÞ ®Õn tõng chi tiÕt mét c¸ch khoa häc. Nhê ®ã mµ ®¹t ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cao.
 Thµnh c«ng rùc rì cña chñ nghÜa Taylo cßn g¾n liÒn víi mét sè tªn tuæi kh¸c: -
Frank Gilbreth (1868 - 1924) vµ vî - Harington Emerson - Henry Ford (1863 - 1947) F. Gilbreth
 Gilbreth lµ mét nhµ thÇu x©y dùng. Cã lÇn Taylo ®Õn th¨m c«ng trêng cña «ng
vµ nhËn xÐt: c«ng viÖc tiÕn hµnh kh«ng cã n¨ng suÊt. Gilbreth ph¶n øng: §Ó råi xem!
ChiÒu vÒ, ¸o c«ng nh©n ít ®Ém må h«i. Taylo ®¸p: Khi nµo ¸o c«ng nh©n cña anh kh«,
ho¹t ®éng míi cã n¨ng suÊt.
Gilbreth lao vµo nghiªn cøu, ®i ®Õn kÕt luËn r»ng trong c«ng viÖc cña thî nÒ, trung b×nh cã 30 ®éng
t¸c thõa. ¤ng nghiªn cøu ®¬n gi¶n ho¸ c¸c ®éng t¸c, ®ång thêi tæ chøc tèt h¬n n¬i lµm viÖc, hoµn
thiÖn cÊu t¹o cña c¸c giµn gi¸o, c¶i tiÕn c¸c thiÕt bÞ vµ dông cô. KÕt qu¶, n¨ng suÊt lao ®éng cña thî
nÒ tõ 120 viªn g¹ch mçi giê, t¨ng lªn 350 viªn.
 Mét lÇn, ë Lu©n §«n, Gilbreth ®îc mêi ®Õn th¨m mét gian hµng triÓn l·m cña
ngêi NhËt. ë ®ã, cã mét c« g¸i NhËt bäc giÇy vµo hép víi tèc ®é lµm mäi ngêi kinh ng¹c.
Gilbreth lÊy ®ång hå bÊm gi©y ra, x¸c ®Þnh r»ng trong 40 gi©y, c« ®· bäc ®îc
24 hép. Råi nãi víi c« g¸i: c« lµm viÖc kh«ng ®óng, mét nöa sè ®éng t¸c c« lµm lµ thõa.
Míi ®Çu, c« g¸i bùc m×nh. Nhng råi c« còng ®îc thuyÕt phôc lµm theo c¸ch thao t¸c
cña «ng. §Çu tiªn, c« bäc ®îc 24 hép trong 26 gi©y, sau ®ã rót xuèng cßn 20 gi©y.
N¨ng suÊt t¨ng gÊp ®«i, mµ c« th× kh«ng mÖt h¬n, bëi c« ®· lµm Ýt ®éng t¸c h¬n. 96
 Cã lÇn, Gilbreth ®îc mêi ®Õn mét nhµ m¸y s¶n xuÊt thiÕt bÞ quang häc ®Ó
nghiªn cøu mét sè nguyªn c«ng phøc t¹p. Qua nghiªn cøu ë phßng thÝ nghiÖm, ®Ých
th©n «ng ®· thùc hiÖn c¸c nguyªn c«ng ®ã nhanh h¬n ba lÇn rìi so víi nh÷ng c«ng
nh©n cã kinh nghiÖm nhÊt. Sù ng¹c nhiªn cña «ng chñ nhµ m¸y cßn lín h¬n khi Gilbreth
chØ trong mÊy giê ®ång hå ®· d¹y c¸ch lµm viÖc cã kÕt qu¶ cho chó bÐ ch¹y giÊy vµ c«
th ký ®¸nh m¸y lµ nh÷ng ngêi cha bao giê lµm c«ng viÖc ®ã.
Gilbreth lµ ngêi ®Çu tiªn ë Mü ®· thµnh lËp mét trêng chuyªn ®µo t¹o cã hÖ
thèng nh÷ng ngêi híng dÉn vÒ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc. Cã thÓ nãi, «ng
®· ph¸t triÓn chñ nghÜa Taylo b»ng nh÷ng cuèn s¸ch næi tiÕng nh: “ViÖc nghiªn cøu
c¸c ®éng t¸c”, “Nh÷ng ®iÒu ai còng cÇn biÕt vÒ tæ chøc lao ®éng vµ xÝ nghiÖp mét c¸ch
khoa häc”. (Nh÷ng cuèn s¸ch nµy ®· ®îc xuÊt b¶n nhiÒu lÇn ë Liªn X« trong nh÷ng
n¨m 1924 - 1931). §i ®«i víi viÖc ®Ò ra ph¬ng ph¸p tèt nhÊt vµ duy nhÊt ®Ó hoµn thµnh
c¸c c«ng viÖc, «ng cßn quy ®Þnh c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc ®ã nh: tæ chøc
hîp lý n¬i lµm viÖc, nh÷ng ph¬ng ph¸p cung cÊp vËt liÖu, nh÷ng dông cô vµ thiÕt bÞ cÇn
thiÕt, c¸c chØ dÉn cÇn thiÕt. H. Emerson
 Emerson ®i xa ®¸ng kÓ so víi Taylo vµ Gilbreth. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn ®a vÊn
®Ò tæ chøc mét c¸ch khoa häc ra khái giíi h¹n cña xÝ nghiÖp, ®Æt vÊn ®Ò hiÖu qu¶ cña
qu¶n lý trong c¸c ho¹t ®éng qu©n sù, vËn t¶i, néi trî gia ®×nh.
Cuèn s¸ch “Mêi hai nguyªn t¾c vÒ n¨ng suÊt” cña «ng xuÊt b¶n n¨m 1912
(®îc dÞch ra tiÕng Nga vµ xuÊt b¶n ë Liªn X« n¨m 1930) ®îc liÖt vµo sè c¸c t¸c phÈm
kinh ®iÓn vÒ hîp lý ho¸. Trong cuèn s¸ch ®ã cã ®o¹n viÕt:
“NÕu chóng ta xem xÐt mét c¸ch ch¨m chó tæ chøc cña Mü th× tæ chøc ®ã, dï lµ
tæ chøc cña Nhµ níc (qu©n ®éi, h¹m ®éi, qu¶n lý d©n sù) hoÆc cña c¸c ®« thÞ, ®êng
s¾t, tµu biÓn, th¬ng nghiÖp hoÆc c«ng nghiÖp, còng lu«n lu«n lµ phi s¶n xuÊt… Tµi
nguyªn thiªn nhiªn cña chóng ta khæng lå, c«ng nh©n cña chóng ta th«ng minh, linh
ho¹t vµ kh«ng sî lao ®éng. ThiÕt bÞ cña chóng ta - tõ c¸c trang tr¹i ®Õn c¸c c¬ quan,
thµnh phè lín, tõ c¸c m¸y ®¸nh ch÷ ®Õn c¸c ®Çu m¸y xe löa, tõ c¸c ®Çu m¸y xe löa ®Õn
c¸c m¸y ®iÖn tho¹i - ®Òu rÊt tèt. Tuy nhiªn, nh÷ng tµi s¶n khæng lå ®ã vÒ c¨n b¶n lµ
®îc qu¶n lý theo c¸ch phi s¶n xuÊt còng víi quy m« khæng lå kh«ng kÐm. BÖnh ph¶n
t¸c dông lµm phung phÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña chóng ta, n¨ng lùc con ngêi cña
chóng ta, c«ng suÊt thiÕt bÞ cña chóng ta ë chç nµo? ë chç tæ chøc kh«ng ®óng ®¾n”.
 Mét thÝ dô vÒ thµnh c«ng cña Emerson: 97
Mét chñ nhµ m¸y lín, do nhËn ®îc nhiÒu ®¬n ®Æt hµng, ®· quyÕt ®Þnh t¨ng møc
s¶n xuÊt tõ 13 ®¬n vÞ mçi th¸ng lµ møc kû lôc ®· ®¹t ®îc, lªn 23 ®¬n vÞ, tøc lµ t¨ng
77%. Gi¸m ®èc nhµ m¸y lµ mét nhµ qu¶n lý l©u n¨m chØ biÕt cã mét gi¶i ph¸p lµ t¨ng
thªm c«ng suÊt thiÕt bÞ m¸y mãc vµ mín thªm c«ng nh©n. Theo «ng, cÇn l¾p ®Æt thªm
mét sè thiÕt bÞ m¸y mãc trÞ gi¸ 500 ngµn ®« la, thêi gian l¾p ®Æt mÊt h¬n mét n¨m.
Nhãm kü s hîp lý ho¸ s¶n xuÊt cña Emerson, sau khi nghiªn cøu t×nh h×nh nhµ m¸y, ®·
®a ra gi¶i ph¸p: kh«ng cÇn l¾p ®Æt thªm thiÕt bÞ m¸y mãc, còng kh«ng cÇn mín thªm
c«ng nh©n, chØ cÇn ¸p dông mét lo¹t biÖn ph¸p söa ®æi vÒ tæ chøc, ®i ®«i víi mét sè
biÖn ph¸p c¶i tiÕn vÒ kü thuËt kh«ng tèn kÐm l¾m, còng cã thÓ t¨ng møc s¶n xuÊt
lªn 60% råi. KÕt qu¶ lµ sau 10 th¸ng, s¶n phÈm cña nhµ m¸y ®· t¨ng 69,2%, trong
khi ngµy lµm viÖc cña c«ng nh©n ®îc rót ng¾n tõ 10 giê, cßn 9 giê. H. Ford
H. Ford lµ ngêi ®Çu tiªn øng dông thµnh c«ng nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa
Taylo (ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hîp lý ho¸, tèi u ho¸, tiªu chuÈn ho¸) ®Ó t¹o ra
nh÷ng d©y chuyÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ ho¸, s¶n xuÊt hµng lo¹t. Nhµ m¸y «t« cña «ng lµ mét
hÖ thèng d©y chuyÒn s¶n xuÊt mµ nÕu xÕp theo chiÒu dµi liªn tôc th× cã chiÒu dµi tæng
céng lµ 24 km. Mçi ngµy, hÖ thèng d©y chuyÒn nµy cho xuÊt xëng mét v¹n chiÕc «t«.
Chñ nghÜa Taylo ®· c¶i t¹o toµn bé nÒn ®¹i c«ng nghiÖp theo c¸c nguyªn lý cña
nã. D©y chuyÒn s¶n xuÊt «t« cña h·ng Ford lµ mét thÝ dô ®iÓn h×nh.
IV- Nh÷ng t¸c gi¶ kinh ®iÓn cña lý luËn qu¶n lý
Taylo, Fayol vµ Weber ®îc c¸c häc gi¶ vÒ qu¶n lý sau nµy suy t«n lµ c¸c t¸c gi¶
kinh ®iÓn (hay cæ ®iÓn) cña lý luËn qu¶n lý. Kh¸i niÖm kinh ®iÓn (classique) ®îc dµnh
cho nh÷ng t¸c phÈm ®îc xÕp vµo hµng khu«n mÉu trong sè c¸c t¸c phÈm lo¹i ®ã. Ba t¸c
gi¶ nµy qu¶ lµ ®· dùng lªn nh÷ng rêng cét cña lý luËn tæ chøc vµ qu¶n lý ¸p dông cho
nÒn ®¹i c«ng nghiÖp míi h×nh thµnh. Lý luËn cña hä dï ®îc bæ sung kh¸ nhiÒu trong
suèt mét thÕ kû, vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ lý luËn vµ chØ ®¹o thùc tiÔn cña nã. 98 PhÇn thø hai
Nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý nöa cuèi thÕ kû xx §iÒu kiÖn lÞch sö -
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ kü thuËt nöa cuèi thÕ kû XX dÉn ®Õn nhiÒu biÕn
®æi trong thµnh phÇn giai cÊp c«ng nh©n ¢u Mü, vµ trong møc sèng cña hä,
khiÕn cho c¸ch qu¶n lý truyÒn thèng víi “c©y gËy vµ cñ cµ rèt” gi¶m t¸c dông,
buéc c¸c nhµ qu¶n lý cña chñ nghÜa t b¶n ph¶i t×m tßi nh÷ng ph¬ng thøc qu¶n
lý thÝch hîp h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n. -
Coi träng yÕu tè con ngêi trong c«ng t¸c qu¶n lý lµ ®Æc trng næi bËt cña c¸c lý
thuyÕt qu¶n lý nöa cuèi thÕ kû XX. Mét sè lý thuyÕt theo xu híng nµy ®· xuÊt
hiÖn ngay tõ nh÷ng n¨m 20 - 30, nhng ph¶i sang nöa cuèi thÕ kû th× xu híng
nµy míi thËt sù ®îc quan t©m vµ ngµy cµng gi÷ ®Þa vÞ chi phèi.
§¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c lý thuyÕt sau ®©y:
I- x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ cña c¸ nh©n trong tæ chøc I.1- Chesley Barnard
 Kh¸c víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng coi tæ chøc lµ mét c¬ cÊu ph©n c«ng theo
chøc n¨ng ®· cã s½n, vµ coi con ngêi trong tæ chøc gièng nh linh kiÖn trong mét cç
m¸y, kh«ng cã ý chÝ c¸ nh©n, chØ hµnh ®éng khi cã sù thóc ®Èy cña ngo¹i lùc, Chesley
Barnard (Mü), khi nghiªn cøu tæ chøc, ®· lÊy nh÷ng c¸ nh©n cÊu thµnh tæ chøc lµm
®iÓm xuÊt ph¸t, lÊy viÖc t×m hiÓu tÝnh c¸ch cña con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. ¤ng cho
r»ng mçi ngêi ®Òu cã ý chÝ tù do cña c¸ nh©n vµ n¨ng lùc lùa chän, v× vËy, hä cã thÓ cã
th¸i ®é hiÖp t¸c tÝch cùc víi tæ chøc, còng cã thÓ cã th¸i ®é tiªu cùc, cã thÓ rêi bá tæ
chøc bÊt kú lóc nµo. Tæ chøc (hay nhµ qu¶n lý) ph¶i cã sù ®·i ngé hÊp dÉn thÕ nµo ®Ó
kÝch thÝch ý nguyÖn hiÖp t¸c cña c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, ng¨n ngõa khuynh híng ly t©m.
 V× sao c¸c c¸ nh©n chÊp nhËn hiÖp t¸c víi tæ chøc? V× trong cuéc sèng, hä cÇn
kh¾c phôc nh÷ng yÕu tè m«i trêng vÒ vËt lý, sinh häc, x· héi t¸c ®éng ®Õn môc ®Ých
cña hä, mµ nÕu hiÖp t¸c th× hä sÏ dÔ dµng ®¹t ®îc môc ®Ých h¬n.
ý nguyÖn hiÖp t¸c cña c¸c c¸ nh©n lµ yÕu tè ®Çu tiªn ®Ó h×nh thµnh tæ chøc. Tæ
chøc lµ do nhiÒu ngêi hîp thµnh, nhng c¸i thËt sù cÊu thµnh tæ chøc kh«ng ph¶i lµ con
ngêi, mµ lµ ho¹t ®éng cña con ngêi cèng hiÕn cho tæ chøc, sù cèng hiÕn Êy phô thuéc vµo ý nguyÖn hiÖp t¸c. 99
YÕu tè thø hai lµ môc tiªu chung. Cã ý nguyÖn hiÖp t¸c th× ph¶i cã môc tiªu
chung. Tæ chøc lµ mét hÖ thèng hiÖp t¸c v× môc tiªu chung. Tuy nhiªn, gi÷a môc tiªu
chung vµ môc tiªu cña c¸ nh©n nhiÒu khi vÉn cã m©u thuÉn. T¹o ra sù hµi hoµ gi÷a môc
tiªu chung cña tæ chøc víi môc tiªu cña c¸ nh©n lµ nhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý.
YÕu tè thø ba h×nh thµnh tæ chøc lµ trao ®æi th«ng tin. Trao ®æi th«ng tin chÝnh
lµ sù sèng cña tæ chøc. §Ó trao ®æi th«ng tin, ph¶i thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc, bè trÝ nh©n sù,
nhÊt lµ bè trÝ nh©n viªn qu¶n lý c¸c cÊp. Ngoµi viÖc trao ®æi th«ng tin trong néi bé tæ
chøc chÝnh thøc, ph¶i coi träng c¶ viÖc trao ®æi th«ng tin víi c¸c tæ chøc phi chÝnh thøc.
 Kh¸c víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng coi quyÒn lùc lµ c¸i vèn cã cña nhµ qu¶n
lý, Barnard coi quyÒn lùc lµ tÝnh mÖnh lÖnh cña tæ chøc ®îc nh÷ng ngêi tham gia tæ
chøc thõa nhËn. Nãi c¸ch kh¸c, tÝnh uy quyÒn cña mÖnh lÖnh lµ do ngêi tiÕp nhËn
mÖnh lÖnh quyÕt ®Þnh, chø kh«ng ph¶i do ngêi ra lÖnh quyÕt ®Þnh.
 Tõ c¸ch tiÕp cËn trªn, Barnard chØ ra r»ng mÖnh lÖnh cã uy quyÒn hay kh«ng lµ ë
chç nã cã tho¶ m·n 4 ®iÒu kiÖn sau ®©y hay kh«ng:
1) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh hiÓu râ mÖnh lÖnh ®ã. Mét mÖnh
lÖnh cha ®îc hiÓu râ th× kh«ng thÓ cã uy quyÒn.
2) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh tin r»ng mÖnh lÖnh ®ã kh«ng m©u
thuÉn víi môc ®Ých cña tæ chøc. NÕu kh«ng, nã sÏ kh«ng ®îc tiÕp thu.
3) Ph¶i lµm cho ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh tin r»ng mÖnh lÖnh ®ã kh«ng m©u
thuÉn víi lîi Ých c¸ nh©n cña hä. NÕu kh«ng, hä sÏ kh«ng phôc tïng hoÆc t×m c¸ch tr¸nh nÐ.
4) Ngêi tiÕp nhËn mÖnh lÖnh ph¶i cã ®ñ kh¶ n¨ng vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt ®Ó
chÊp hµnh mÖnh lÖnh ®ã. NÕu kh«ng, hä sÏ lµm tr¸i mÖnh lÖnh.
Nhµ qu¶n lý ph¶i vËn dông uy quyÒn mét c¸ch thËn träng ®Ó cho mÖnh lÖnh ph¸t
ra cã ®ñ 4 ®iÒu kiÖn kÓ trªn. I.2- Elton Mayor
Elton Mayor lµ häc gi¶ ngêi óc, lµm viÖc t¹i Mü. ¤ng ph¶n b¸c quan ®iÓm
qu¶n lý truyÒn thèng coi c«ng nh©n lµ “con ngêi kinh tÕ”, cã thÓ dïng lîi Ých vËt chÊt
®Ó sai khiÕn hä. Theo «ng, c«ng nh©n lµ “con ngêi x· héi”, lµ thµnh viªn cña mét hÖ
thèng x· héi phøc t¹p. Nhµ qu¶n lý ph¶i quan t©m tho¶ m·n nh÷ng mong íc cña c«ng
nh©n, ®éng viªn tinh thÇn cña hä, qua ®ã mµ ®¹t ®îc môc tiªu n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. I.3- Chris Argyris 100
Argyris (Mü) lµ mét nhµ t©m lý häc, «ng xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu c¸ tÝnh
con ngêi, tõ ®ã, ph¸t hiÖn ra nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸ nh©n vµ tæ chøc, ®Ò ra nh÷ng
biÖn ph¸p ®iÒu hoµ, phèi hîp gi÷a c¸ nh©n vµ tæ chøc.
 Theo «ng, hµnh vi tæ chøc lµ do 2 yÕu tè - c¸ nh©n vµ tæ chøc - kÕt hîp víi nhau
mµ t¹o thµnh. Mçi c¸ nh©n trong tæ chøc ®Òu cã c¸ tÝnh riªng cña nã, chø kh«ng nh lý
luËn qu¶n lý truyÒn thèng cho r»ng c¸ nh©n trong tæ chøc chØ lµ chi tiÕt cña c¶ mét cç
m¸y, chÞu sù rµng buéc mét chiÒu cña tæ chøc. C¸ nh©n, mét mÆt lµ thµnh viªn cña tæ
chøc, mÆt kh¸c lµ nh÷ng c¸ nh©n ®éc lËp, cã c¸ tÝnh riªng.
 C¸ tÝnh, theo ®Þnh nghÜa cña «ng, lµ mét thÓ thèng nhÊt do n¨ng lîng t©m lý,
nhu cÇu vµ n¨ng lùc cña c¸ nh©n ®ã t¹o nªn. C¸ tÝnh cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ cha
thuÇn thôc (håi cßn nhá tuæi) ®Õn thuÇn thôc (khi trëng thµnh). Sù thuÇn thôc cña c¸
tÝnh biÓu hiÖn ë nh÷ng tr¹ng th¸i sau: tõ nh÷ng hµnh vi bÞ ®éng, dùa dÉm vµo ngêi
kh¸c, chuyÓn dÇn sang nh÷ng hµnh vi chñ ®éng h¬n, tù chñ h¬n; tõ nh÷ng hµnh vi ®¬n
gi¶n, xuÊt ph¸t tõ høng thó ngÉu nhiªn, chuyÓn dÇn sang nh÷ng hµnh vi ®a d¹ng, phøc
t¹p h¬n, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng høng thó s©u s¾c, m¹nh mÏ h¬n, trï liÖu cho mét thêi gian
dµi h¬n; tõ vÞ thÕ û l¹i vµo ngêi kh¸c, dÇn dÇn t¹o lËp ®îc ®Þa vÞ b×nh ®¼ng thËm chÝ
u thÕ trong gia ®×nh vµ x· héi; tõ chç thiÕu ý thøc vÒ m×nh, dÇn dÇn cã ý thøc vÒ m×nh,
cã kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu tù ®iÒu khiÓn lÊy m×nh, tù t×m cho m×nh mét sù ph¸t triÓn toµn diÖn.
 Qua nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña c¸ tÝnh con ngêi, Argyris ph¸t hiÖn ra r»ng sù
ph¸t triÓn cña c¸ tÝnh sÏ vÊp ph¶i m©u thuÉn víi tæ chøc truyÒn thèng. Tæ chøc truyÒn
thèng ng¨n c¶n sù trëng thµnh cña c¸ tÝnh, ng¨n c¶n c¸ nh©n tù m×nh thùc hiÖn c«ng
viÖc. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë mÊy mÆt sau ®©y:
1) Ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, tuy cã lîi cho n¨ng suÊt lao ®éng, nhng chØ ®ßi
hái ë mçi c¸ nh©n mét n¨ng lùc cã h¹n, nã lµm cho n¨ng lùc tiÒm tµng cña mçi c¸ nh©n
kh«ng ®îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ lµm cho kh¶ n¨ng tù thùc hiÖn c«ng viÖc cña mçi c¸ nh©n bÞ h¹n chÕ.
2) HÖ thèng tæ chøc theo cÊp bËc, tuy lµ cÇn thiÕt cho qu¶n lý, nhng nã ®Æt c¸
nh©n vµo tr¹ng th¸i phôc tïng, bÞ ®éng, nhu cÇu tù chñ kh«ng ®îc tho¶ m·n.
3) ChÕ ®é chØ huy thèng nhÊt, tuy lµ cÇn thiÕt ®Ó b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña tæ chøc,
nhng ®èi víi c¸ nh©n thµnh viªn cña tæ chøc mµ nãi th× viÖc x©y dùng bÊt kú môc tiªu
nµo vµ lùa chän bÊt kú biÖn ph¸p nµo còng ®Òu phô thuéc vµo quyÕt ®Þnh cña ngêi l·nh
®¹o, khiÕn cho søc m¹nh cña c¸ nh©n khã ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ. 101
4) Ph¹m vi qu¶n lý mµ mçi c¸ nh©n cã quyÒn ®iÒu khiÓn th× qu¸ nhá, qu¸ cøng
nh¾c, khiÕn cho t¬ng lai ph¸t triÓn mµ hä mong ®äi bÞ thu hÑp, sù trëng thµnh cña c¸ tÝnh bÞ c¶n trë.
Nh vËy, theo Argyris, tæ chøc truyÒn thèng ®Ì nÐn nhu cÇu tù m×nh thùc hiÖn
cña c¸ nh©n, kh«ng thóc ®Èy sù trëng thµnh cña c¸ tÝnh con ngêi mét c¸ch lµnh m¹nh,
do ®ã, lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a tæ chøc vµ c¸ nh©n, g©y hËu qu¶ tiªu cùc.
 §Ó thay ®æi t×nh tr¹ng trªn, «ng ®a ra 2 híng gi¶i quyÕt:
Mét lµ, vÒ phÝa tæ chøc, ph¶i t×m nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó hoµn thiÖn viÖc thiÕt kÕ tæ
chøc, x©y dùng nh÷ng môc tiªu mang tÝnh th¸ch thøc, nh»m më réng ph¹m vi c«ng viÖc
vµ t¨ng thªm tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña c«ng nh©n viªn, t¹o cho hä kh¶ n¨ng tù chØ huy vµ
tù kiÓm so¸t cao h¬n, cã nhiÒu c¬ héi ph¸t huy ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng cña m×nh h¬n. Thùc thi
ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã sù tham gia cña c«ng nh©n viªn, lÊy c«ng nh©n viªn lµm trung
t©m, lµm cho c«ng nh©n viªn gi¶m bít ®îc c¶m gi¸c phô thuéc, phôc tïng, tho¸t khái
tr¹ng th¸i tinh thÇn l·nh ®¹m ®èi víi c«ng viÖc cña tæ chøc.
Hai lµ, vÒ phÝa c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, còng ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi. Ph¶i
ph¸t triÓn m×nh mét c¸ch toµn diÖn, tõ ®ã mµ n©ng cao ®îc n¨ng lùc thùc hiÖn môc tiªu
mang tÝnh th¸ch thøc, ®¶m nhiÖm ®îc tr¸ch nhiÖm lín h¬n.
Nh trªn ta thÊy, lý thuyÕt cña Argyris nhÊn rÊt m¹nh nhu cÇu bËc cao cña con
ngêi, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu tù m×nh thùc hiÖn, nhu cÇu ph¸t huy tÝnh tù chñ n¨ng ®éng
s¸ng t¹o, nhu cÇu ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc tiÒm tµng cña mçi c¸ nh©n.
 Lý thuyÕt cña Argyris, còng nh lý thuyÕt cña nhiÒu häc gi¶ vÒ qu¶n lý kh¸c,
chøng tá r»ng trong bèi c¶nh cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ kü thuËt nöa cuèi thÕ kû
XX, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu bËc cao ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi
viÖc khÝch lÖ c«ng nh©n viªn. MÆt kh¸c, còng chøng tá r»ng, trong ®iÒu kiÖn kü thuËt -
c«ng nghÖ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng tinh vi phøc t¹p th× viÖc
ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc tiÒm tµng
cña ngêi lao ®éng, ngµy cµng trë nªn quan träng ®èi víi hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt vµ qu¶n
lý. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ yÕu tè c¸ nh©n hay yÕu tè con ngêi trong nÒn s¶n xuÊt t
b¶n chñ nghÜa ngµy cµng trë nªn quan träng.
II- T×m hiÓu ®éng c¬ lµm viÖc cña ngêi lao ®éng ®Ó cã biÖn
ph¸p kÝch thÝch, ®éng viªn thÝch hîp
II.1- ThuyÕt ph©n cÊp nhu cÇu
T¸c gi¶: Abraham Maslow (1908 - 1970) 102 -
¤ng nh×n nhËn c¸c nhu cÇu cña con ngêi theo h×nh th¸i ph©n cÊp, b¾t ®Çu tõ
nh÷ng nhu cÇu thÊp nhÊt, tiÕn dÇn ®Õn nh÷ng nhu cÇu cao nhÊt, nh h×nh kim tù th¸p sau (xem H×nh 3): Nhu cÇu tù m×nh ph¸t triÓn Nhu cÇu ®îc t«n träng
Nhu cÇu ®îc chÊp nhËn
Nhu cÇu vÒ an toµn, an ninh Nhu cÇu vÒ sinh lý
H×nh 3- S¬ ®å ph©n cÊp nhu cÇu cña Maslow -
NÕu nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh lý cha ®îc tho¶ m·n tíi møc cÇn thiÕt ®Ó duy tr×
cuéc sèng th× nh÷ng nhu cÇu kh¸c kh«ng cã t¸c dông thóc ®Èy con ngêi. -
ChØ khi nh÷ng nhu cÇu thÊp ®îc tho¶ m·n th× nh÷ng nhu cÇu cao h¬n míi cã t¸c dông thóc ®Èy. -
Khi mét lo¹i nhu cÇu ®îc tho¶ m·n th× nã kh«ng cßn lµ ®éng c¬ thóc ®Èy n÷a. -
Cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c cho r»ng nh÷ng nhu cÇu cña con ngêi kh«ng nhÊt ®Þnh
tu©n theo sù ph©n cÊp cña Maslow. Tuú tõng c¸ nh©n mµ mçi lo¹i nhu cÇu cã cêng ®é kh¸c nhau. 103 II.2- ThuyÕt hy väng
Theo Victor Room (ngêi Canada) th× ®éng c¬ thóc ®Èy con ngêi lµ hy väng
®¹t ®îc mét môc tiªu nµo ®ã. Môc tiªu cµng hÊp dÉn, hy väng ®¹t ®îc môc tiªu cµng
hiÖn thùc th× ®éng c¬ thóc ®Èy cµng m¹nh.
Môc tiªu cña mçi c¸ nh©n (c«ng nh©n) kh«ng ph¶i lóc nµo còng trïng hîp víi
môc tiªu cña tæ chøc (doanh nghiÖp). NhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý lµ ph¶i lµm sao cho
môc tiªu cña tæ chøc hµi hoµ víi môc tiªu cña c¸c c¸ nh©n.
II.3- TÇm quan träng cña yÕu tè x· héi vµ tinh thÇn
T¸c gi¶: Elton Mayor. Qua nhiÒu cuéc ®iÒu tra, nghiªn cøu, thö nghiÖm, «ng ®i
®Õn kÕt luËn: tiÒn l¬ng, tiÒn thëng kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã t¸c dông kÝch thÝch lao
®éng. Muèn qu¶n lý cã hiÖu qu¶ th× ph¶i chó träng h¬n ®Õn phÇn nh©n v¨n trong kinh tÕ
vµ qu¶n lý, ph¶i n©ng cao møc ®é hµi lßng cña c«ng nh©n ®èi víi c«ng viÖc, ph¶i gióp
hä th¸o gì nh÷ng víng m¾c vÒ tinh thÇn vµ x· héi. Trªn lÜnh vùc nµy, c¸c tæ chøc phi
chÝnh thøc ®ãng vai trß quan träng, viÖc trao ®æi trß chuyÖn gi÷a c¸c nh©n viªn qu¶n lý
víi c«ng nh©n ®ãng vai trß quan träng.
II.4- Kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ tinh thÇn lµ ®ßi hái cña con ngêi
T¸c gi¶: Frederick Hergberg (Mü). ¤ng cho r»ng con ngêi cã hai lo¹i nhu
cÇu. Víi t c¸ch lµ mét ®éng vËt, nã ®ßi hái tr¸nh ®îc sù ®au khæ. Víi t c¸ch lµ con
ngêi, nã ®ßi hái ®îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ tinh thÇn.
Theo «ng, ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®é tiÒn l¬ng lu«n lu«n ®îc coi lµ mét quyÒn
lîi chø kh«ng ph¶i lµ mét nh©n tè khÝch lÖ ®Ó cã ®îc thµnh tÝch lín h¬n. Nh©n tè khÝch
lÖ ph¶i lµ nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng thªm sù hµi lßng cña c«ng nh©n viªn ®èi víi c«ng
viÖc. Lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng thªm sù hµi lßng ®èi víi c«ng viÖc? BiÖn ph¸p mµ «ng nªu ra
lµ ph¶i ®a d¹ng ho¸ nghÒ nghiÖp, tr¸i ngîc h¼n víi nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ ®Õn
møc cùc ®oan cña Taylo. Cèt lâi cña biÖn ph¸p nµy lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nh©n viªn
cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kh«ng ngõng trong nghÒ nghiÖp cña hä, ®îc lËp thµnh tÝch, ®îc
g¸nh tr¸ch nhiÖm, ®îc tù chñ trong c«ng viÖc vµ ph¸t huy s¸ng t¹o, ®îc häc tËp, n©ng cao
nh©n thøc vµ ®îc trëng thµnh.
III- ThuyÕt X vµ thuyÕt Y
T¸c gi¶: Douglas Mc George (Mü)
§èi tîng cña qu¶n lý lµ con ngêi. Nhµ qu¶n lý ®¸nh gi¸ b¶n tÝnh cña con
ngêi nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn c¸ch xö sù vµ ph¬ng ph¸p
qu¶n lý ®èi víi con ngêi. 104
Mc George lµ mét nhµ t©m lý häc vµ mét nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý. ¤ng næi tiÕng
víi cuèn s¸ch “Nh©n tè con ngêi trong xÝ nghiÖp” (xuÊt b¶n n¨m 1960), trong ®ã, «ng
ph¶n b¸c c¸ch ®¸nh gi¸ b¶n tÝnh con ngêi cña lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng mµ «ng ®Æt
cho c¸i tªn lµ ThuyÕt X, vµ ®a ra c¸ch ®¸nh gi¸ cña m×nh díi c¸i tªn lµ ThuyÕt Y.
 ThuyÕt X hiÓu vÒ b¶n tÝnh con ngêi (ngêi b×nh thêng) nh sau: -
Lêi nh¸c, chØ muèn lµm viÖc Ýt -
ThiÕu chÝ tiÕn thñ, kh«ng d¸m g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm, cam chÞu ®Ó ngêi kh¸c
l·nh ®¹o, an phËn thñ thêng, kh«ng muèn c¶i c¸ch. -
Tõ khi sinh ra ®· tù coi m×nh lµ trung t©m, kh«ng quan t©m ®Õn nhu cÇu cña tæ chøc. -
KÐm lanh lîi, dÔ bÞ kÎ kh¸c ®¸nh lõa.
XuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt vÒ b¶n tÝnh con ngêi nh trªn, lý luËn qu¶n lý truyÒn
thèng l©u nay vÉn dùa vµo hai ph¬ng ph¸p trô cét lµ “cñ cµ rèt vµ c©y gËy”, còng tøc lµ
dïng ngo¹i lùc ®Ó thóc ®Èy c«ng nh©n viªn. Theo Mc George, nh÷ng s¸ch lîc vµ
ph¬ng ph¸p qu¶n lý Êy chØ cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng ngêi mµ nhu cÇu cÊp thÊp cña hä
cha ®îc tho¶ m·n, chø kh«ng cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng cña x· héi
hiÖn ®¹i. §èi víi nh÷ng ngêi nµy, nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh lý vµ nh÷ng nhu cÇu vÒ an
toµn ®· ®îc tho¶ m·n ë møc t¬ng ®èi, nay ®Õn lît nh÷ng nhu cÇu cÊp cao cña hä
ph¶i ®îc tho¶ m·n. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét triÕt lý qu¶n lý míi, ®ã lµ ThuyÕt Y.
 ThuyÕt Y ph¶n b¸c quan niÖm cña ThuyÕt X vÒ b¶n tÝnh con ngêi nh sau: -
Lêi nh¸c kh«ng ph¶i lµ b¶n tÝnh bÈm sinh cña con ngêi. Lao ®éng trÝ ãc,
lao ®éng ch©n tay, còng nh nghØ ng¬i, gi¶i trÝ ®Òu lµ nh÷ng nhu cÇu bÈm sinh cña con ngêi. -
ThiÕu chÝ tiÕn thñ, nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm, an phËn thñ thêng chØ lµ tÝnh c¸ch
riªng cña mét sè Ýt ngêi, do hoµn c¶nh vµ kinh nghiÖm t¹o ra, chø kh«ng
ph¶i lµ b¶n tÝnh bÈm sinh cña con ngêi nãi chung. ChÝnh x· héi c«ng
nghiÖp, víi lý luËn tæ chøc truyÒn thèng vµ lý luËn qu¶n lý mét c¸ch khoa
häc ®· rµng buéc c«ng nh©n vµo nh÷ng giíi h¹n chËt hÑp, khiÕn cho hä
kh«ng ph¸t huy ®îc n¨ng lùc cña m×nh, buéc hä ph¶i lµm quen víi tr¹ng
th¸i bÞ ®éng, bÞ chØ huy, bÞ khèng chÕ, thËm chÝ khiÕn cho c«ng viÖc ®èi víi
hä mÊt hÕt ý nghÜa, vµ chØ sau khi ®· hÕt giê lµm viÖc ë c«ng xëng, hä míi
cã c¬ héi tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ®Ých thùc cña m×nh. 105 -
G¾n bã hay kh«ng g¾n bã víi tæ chøc, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo quan hÖ vÒ lîi
Ých gi÷a c¸ nh©n víi tæ chøc, kh«ng liªn quan ®Õn b¶n tÝnh con ngêi. Khi
ngêi ta bá c«ng søc ra ®Ó thùc hiÖn mét môc tiªu cña tæ chøc mµ hä tham
gia, ai còng muèn nhËn ®îc c¸i g× ®ã mµ viÖc hoµn thµnh môc tiªu Êy ®em
l¹i. Sù tho¶ m·n nh÷ng mong muèn Êy sÏ thóc ®Èy con ngêi cè g¾ng lµm
viÖc vµ g¾n bã víi tæ chøc. -
Nh÷ng ngêi kÐm cái thêng chØ chiÕm sè nhá, cßn ®¹i ®a sè thµnh viªn cña
tæ chøc ®Òu cã tinh thÇn vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o. ChÕ ®é qu¶n lý l©u nay chØ cho
phÐp ph¸t huy phÇn nµo tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ngêi. NhiÖm vô ®Æt ra cho
qu¶n lý ngµy nay lµ ph¶i lµm sao ph¸t huy ®îc toµn bé tiÒm n¨ng Êy.
 XuÊt ph¸t tõ c¸ch ®¸nh gi¸ nh trªn vÒ b¶n tÝnh con ngêi, ThuyÕt Y ®Ò ra s¸ch
lîc vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý nh sau:
1- NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ ph¶i lµm cho môc tiªu cña tæ chøc vµ môc tiªu
cña c¸ nh©n thèng nhÊt víi nhau.
Lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng sö dông chÕ ®é ph©n c«ng, chÕ ®é tr¸ch nhiÖm, chÕ
®é cÊp bËc, chÕ ®é thëng ph¹t ®Ó ®¹t ®îc sù thèng nhÊt gi÷a hµnh ®éng cña c«ng nh©n
viªn trong xÝ nghiÖp víi môc tiªu cña xÝ nghiÖp. Nh÷ng ph¬ng ph¸p Êy mang tÝnh mÖnh
lÖnh vµ cìng chÕ, kh«ng thÓ n©ng cao ®îc nhiÖt t×nh lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn, v×
vËy, khã lßng thùc hiÖn ®îc môc tiªu cña xÝ nghiÖp.
Muèn n©ng cao nhiÖt t×nh lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn th× cÇn ph¶i cã mét m«i
trêng lµm viÖc mµ ë ®ã, c¸c thµnh viªn cña tæ chøc, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu
cña tæ chøc, còng cã thÓ thùc hiÖn ®îc môc tiªu cña c¸ nh©n. §iÒu ®ã lµm cho c¸c
thµnh viªn cña tæ chøc nhËn thÊy r»ng muèn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu mµ m×nh mong
muèn th× c¸ch tèt nhÊt lµ h·y cè g¾ng thùc hiÖn môc tiªu cña tæ chøc.
2- C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ph¶i cã t¸c dông mang l¹i “thu ho¹ch néi t¹i” cho c«ng nh©n viªn.
Mc George ph©n chia lîi Ých mµ c«ng nh©n viªn nhËn ®îc tõ lao ®éng cña hä
thµnh hai lo¹i: “thu ho¹ch ngo¹i lai” vµ “thu ho¹ch néi t¹i”. Thu ho¹ch ngo¹i lai lµ
nh÷ng g× phÝa chñ ban cho, nh tiÒn l¬ng, tiÒn thëng, phóc lîi, n©ng bËc. Thu ho¹ch
néi t¹i lµ thu ho¹ch s¶n sinh ra ngay trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, lµ thu ho¹ch g¾n liÒn víi
c«ng viÖc mµ c«ng nh©n viªn thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n, trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, hä häc
®îc nh÷ng tri thøc míi, kü n¨ng míi vµ c¶m thÊy hµi lßng vÒ sù ph¸t triÓn cña b¶n 106
th©n. §îc tù m×nh ®iÒu khiÓn c«ng viÖc, ®îc s¸ng t¹o, ®îc ph¸t huy tiÒm n¨ng trÝ tuÖ
trong c«ng viÖc còng lµ nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i.
Mc George nhËn xÐt r»ng trong c«ng t¸c qu¶n lý thùc tÕ, ngêi ta thiªn vÒ vËn
dông nh÷ng thu ho¹ch ngo¹i lai h¬n lµ vËn dông nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i. Nguyªn nh©n
s©u xa n»m ë quan ®iÓm cña nhµ qu¶n lý vÒ b¶n tÝnh con ngêi: hä cho r»ng con ngêi
chØ cè g¾ng lµm viÖc khi cã nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi. Nhng t×nh h×nh ®· thay ®æi.
Nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a, ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i t¹o ra
mét tæ chøc thÝch hîp, mét m«i trêng thÝch hîp cho phÐp mçi c«ng nh©n viªn cã thÓ
nhËn ®îc nh÷ng thu ho¹ch néi t¹i trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, còng tøc lµ tho¶ m·n nh÷ng
nhu cÇu bËc cao cña hä. ChØ cã nh vËy míi phï hîp víi b¶n tÝnh con ngêi.
3- Nhµ qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc ë møc thÊp nhÊt mµ vÉn l«i cuèn
®îc c«ng nh©n viªn vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.
Qu¶n lý tÊt nhiªn liªn quan ®Õn sö dông quyÒn lùc. Nhng, sö dông quyÒn lùc th×
h¹n chÕ quyÒn tù chñ, tÝnh tÝch cùc vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña c«ng nh©n viªn. Lµm thÕ
nµo ®Ó sö dông quyÒn lùc ë møc thÊp nhÊt mµ vÉn ®¹t ®îc môc tiªu cña tæ chøc. B¶n
tÝnh cña con ngêi lµ muèn cho nhu cÇu cña m×nh ®îc ®¸p øng. V× vËy, ph¬ng thøc
qu¶n lý thÝch hîp nhÊt lµ lµm cho môc tiªu cña tæ chøc nhÊt trÝ víi môc tiªu cña c¸ nh©n,
lµm cho c¸ nh©n t×m thÊy niÒm vui vµ sù tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh ngay trong viÖc
thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.
4- Ph¶i lµm cho tËp thÓ c«ng nh©n viªn tù ®iÒu khiÓn lÊy viÖc thùc hiÖn môc
tiªu cña hä, lµm cho c«ng nh©n viªn tù ®Æt ra môc tiªu vµ tù ®¸nh gi¸ thµnh tÝch
cña hä, thu hót c«ng nh©n viªn tham gia qu¶n lý.
B¶n tÝnh con ngêi lµ muèn ®îc tù chñ, ®îc t«n träng, ®îc tù m×nh ph¸t triÓn.
¸p dông nguyªn t¾c tù ®iÒu khiÓn th× khÝch lÖ ®îc c«ng nh©n viªn ph¸t huy tµi n¨ng
cña hä cèng hiÕn cho sù nghiÖp cña tæ chøc.
Thu hót c«ng nh©n viªn tham gia qu¶n lý còng ®¸p øng nhu cÇu cña hä vÒ quyÒn
tù chñ, tù m×nh gi¶i quyÕt c«ng viÖc. MÆt kh¸c, nã gióp cho nhµ qu¶n lý biÕt ®îc ph¶n
øng cña c«ng nh©n viªn ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, gióp t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp
t¸c ®ång c¶m gi÷a c«ng nh©n viªn víi nhµ qu¶n lý.
 Khi ®Ò ra ThuyÕt Y, t¸c gi¶ hoµn toµn hiÓu r»ng viÖc øng dông nã trong cuéc
sèng kh«ng dÔ dµng chót nµo. ¤ng cho r»ng chØ nh÷ng nhµ qu¶n lý ®Æt lßng tin vµo
n¨ng lùc cña con ngêi míi lµm ®îc. Cßn nh÷ng nhµ qu¶n lý cha ®o¹n tuyÖt ®îc 107
víi c¬ së triÕt lý cña ThuyÕt X th× dï cã thu hót c«ng nh©n tham gia qu¶n lý còng chØ lµ
lµm mét chiªu bµi qu¶ng c¸o!
¤ng ®Çy lßng tin tëng vµo ®Ò xuÊt cña m×nh khi viÕt r»ng nã “ch¼ng nh÷ng cã
thÓ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ vËt chÊt mµ cßn cã thÓ gióp chóng ta tiÕp cËn x· héi h¹nh phóc”.
IV- NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt B¶n
§Çu nh÷ng n¨m 70, tríc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ thÇn kú cña NhËt B¶n, b¸o chÝ
ph¬ng T©y lµm rïm beng vÒ sù th¸ch thøc cña NhËt B¶n. NhiÒu nhµ nghiªn cøu lao vµo
nghiªn cøu NhËt B¶n, hä ph¸t hiÖn ra r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn nh÷ng thµnh
tùu kinh tÕ thÇn kú ®ã lµ c¸ch qu¶n lý cña NhËt B¶n. Mét trong c¸c cuèn s¸ch næi tiÕng
nhÊt vÒ ®Ò tµi nµy lµ cuèn “NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt B¶n” do hai nhµ nghiªn cøu vÒ
qu¶n lý cña Mü - Richard Pascal vµ Anthony Athos - lµ ®ång t¸c gi¶.
 §Ó ph©n tÝch ph¬ng thøc qu¶n lý cña mét c«ng ty, xÝ nghiÖp, t¸c gi¶ dùa vµo 7
yÕu tè mµ danh tõ b»ng tiÕng Anh ®Òu b¾t ®Çu b»ng ch÷ S, v× vËy gäi lµ m« h×nh 7 ch÷ S: - Strategy: ChiÕn lîc - Structure: C¬ cÊu tæ chøc - System: C¬ chÕ vËn hµnh - Staff: §éi ngò c¸n bé - Style: Phong c¸ch qu¶n lý - Skill:
Tµi n¨ng (cña nh÷ng ngêi phô tr¸ch chÝnh hoÆc cña toµn thÓ c«ng ty) - Shooting
Môc tiªu (néi dung t tëng chñ yÕu hoÆc ph¬ng ph¸p chØ ®¹o mark:
mµ mét tæ chøc truyÒn thô cho c¸c thµnh viªn cña m×nh).
 T¸c gi¶ gäi 3 yÕu tè ®Çu lµ yÕu tè “ cøng” v× ®ã lµ nh÷ng yÕu tè béc lé râ ra bªn
ngoµi, dÔ bÞ ngêi kh¸c n¾m ®îc vµ lµm theo. Cßn 4 yÕu tè sau ®îc gäi lµ yÕu tè
“mÒm”, v× nã phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè x· héi (lÞch sö, d©n téc, t«n gi¸o, triÕt häc,
truyÒn thèng, t©m lý x· héi, v¨n ho¸ v.v…), do ®ã, ë nh÷ng x· héi kh¸c nhau th× nh÷ng
yÕu tè nµy cã sù kh¸c nhau rÊt lín.
T¸c gi¶ nhËn xÐt r»ng vÒ 3 yÕu tè cøng, gi÷a c¸c c«ng ty Mü vµ c¸c c«ng ty
NhËt, kh«ng cã kh¸c biÖt g× lín. Nhng khi xÐt ®Õn 4 yÕu tè mÒm th× thÊy chóng kh¸c
nhau mét c¸ch c¨n b¶n. ChÝnh lµ nhê c¸c yÕu tè “mÒm” nµy mµ ph¬ng thøc qu¶n lý 108
cña NhËt tá ra thÝch hîp h¬n trong viÖc huy ®éng tÝnh tÝch cùc cña toµn thÓ c«ng nh©n
viªn, cã lîi cho viÖc duy tr× vµ t¨ng cêng søc sèng cña xÝ nghiÖp. T¸c gi¶ nªu ra mét sè
thÝ dô khi so s¸nh C«ng ty Matsushita cña NhËt víi C«ng ty ®iÖn tho¹i ®iÖn b¸o quèc tÕ (I.T.T.) cña Mü.
VÒ phong c¸ch. Ngêi s¸ng lËp vµ lµ tæng gi¸m ®èc C«ng ty Matsushita cã
phong c¸ch ®i s¸t c¬ së, ®i s©u vµo thùc tÕ ®Ó xö lý c¸c m©u thuÉn trong c«ng viÖc, ®ång
thêi lu«n lu«n cã ý thøc ®µo t¹o båi dìng nh÷ng ngêi kÕ nghiÖp - nh÷ng nhµ qu¶n lý
thÕ hÖ sau. §iÒu ®ã khiÕn cho C«ng ty tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kia lu«n lu«n cã søc
sèng dåi dµo. Trong khi ®ã th× Giª-ny, tæng gi¸m ®èc C«ng ty ITT lµ mét tæng gi¸m ®èc
xuÊt s¾c næi tiÕng ë Mü, ®· tõng lµm cho c«ng ty ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong suèt 20 n¨m
díi quyÒn qu¶n lý cña «ng, nhng khi «ng vÒ hu th× c«ng ty nhanh chãng xuèng dèc.
VÒ môc tiªu. Tæng gi¸m ®èc C«ng ty Matsushita cho r»ng “con ngêi ph¶i g¾n
kÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä víi x· héi”, ph¶i g¾n kÕt lîi nhuËn cña hä víi lîi Ých cña
x· héi. TriÕt häc qu¶n lý ®ã ®îc thÊm nhuÇn trong suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña mäi
c«ng nh©n viªn díi nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ sau: -
Th«ng qua s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó phôc vô c¶ níc, thóc ®Èy tiÕn bé x· héi, gãp
phÇn ph¸t triÓn h¬n n÷a v¨n minh thÕ giíi. - C«ng b»ng, hîp lý - Hoµ thuËn vµ hîp t¸c -
NÕu ®· tèt råi th× ph¶i tèt h¬n - Khiªm tèn, lÔ ®é - §iÒu chØnh vµ tiÕp thu - C¸m ¬n.
 T¸c gi¶ chØ ra r»ng tÇm quan träng cña c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i lµ ngang nhau.
Môc tiªu lµ yÕu tè quan träng nhÊt, nã quyÕt ®Þnh bé mÆt tinh thÇn cña xÝ nghiÖp, quyÕt
®Þnh mèi quan hÖ gi÷a ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cña xÝ nghiÖp víi c«ng nh©n viªn vµ víi
c¸n bé qu¶n lý c¸c cÊp. Nã cã ¶nh hëng lín ®Õn viÖc ph¸t huy t¸c dông cña 6 yÕu tè kia.
T¸c dông cña c¸c yÕu tè cøng vµ c¸c yÕu tè mÒm còng kh«ng gièng nhau. 3 yÕu
tè cøng ph¸t huy t¸c dông nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo 4 yÕu tè mÒm. Sù kh¸c
nhau vÒ tr×nh ®é qu¶n lý gi÷a c¸c xÝ nghiÖp chÝnh lµ sù chªnh lÖch vÒ 4 yÕu tè mÒm.
T¸c gi¶ cho r»ng c¸c xÝ nghiÖp Mü rÊt coi träng 3 yÕu tè cøng, nhng l¹i kh«ng
mÊy coi träng 4 yÕu tè mÒm. ChÝnh ë ®iÓm nµy, c¸c xÝ nghiÖp Mü nªn häc tËp c¸c ®ång nghiÖp NhËt. 109 V- ThuyÕt Z
T¸c gi¶: William Ouchi (kiÒu d©n NhËt, gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu vÒ qu¶n lý ë Mü).
Næi tiÕng kh«ng kÐm cuèn s¸ch trªn lµ cuèn “ThuyÕt Z” cña William Ouchi,
xuÊt b¶n n¨m 1981. Tªn ®Çy ®ñ cña cuèn s¸ch lµ: “ThuyÕt Z” - C¸c xÝ nghiÖp Mü lµm
thÕ nµo ®Ó ®èi phã víi sù th¸ch thøc cña NhËt B¶n?”.
T¸c gi¶ v¹ch ra r»ng ph¬ng thøc qu¶n lý cña NhËt cã mét sè u ®iÓm so víi
ph¬ng thøc qu¶n lý cña Mü, nhê ®ã mµ cã hiÖu qu¶ h¬n. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ
coi träng viÖc huy ®éng tÝnh tÝch cùc cña c«ng nh©n viªn, thùc hiÖn ph¬ng thøc qu¶n lý
cã sù tham gia cña c«ng nh©n viªn. LÊy ph¬ng thøc qu¶n lý cña NhËt lµm h×nh mÉu,
«ng ®Ò xuÊt víi c¸c c«ng ty Mü mét ph¬ng thøc qu¶n lý míi, lÊy tªn lµ ThuyÕt Z.
 T¸c gi¶ v¹ch ra r»ng trªn nh÷ng mÆt quan träng cña qu¶n lý, m« h×nh cña NhËt
®Òu kh¸c víi m« h×nh cña Mü. Xem b¶ng so s¸nh sau: Mü NhËt
 Thuª, dïng c«ng nh©n theo thêi gian  Thuª, dïng c«ng nh©n suèt ®êi ng¾n  N©ng bËc nhanh  N©ng bËc tõ tõ  Chuyªn m«n ho¸  Kh«ng chuyªn m«n ho¸
 §iÒu khiÓn mét c¸ch râ rµng
 §iÒu khiÓn mét c¸ch chung chung  QuyÕt s¸ch c¸ nh©n  QuyÕt s¸ch tËp thÓ
 ChÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n
 ChÞu tr¸ch nhiÖm tËp thÓ  Quan hÖ côc bé  Quan hÖ tæng thÓ
 Qua nghiªn cøu so s¸nh nhiÒu c«ng ty cña Mü víi c¸c c«ng ty cña NhËt, W. Ouchi
®a ra c¸c khuyÕn nghÞ sau:
1) ThÓ chÕ qu¶n lý ph¶i b¶o ®¶m cho cÊp trªn n¾m ®îc ®Çy ®ñ t×nh h×nh cña cÊp
díi, ®ång thêi ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nh©n viªn tham gia quyÕt s¸ch. §Æc
biÖt lµ tríc khi ®a ra mét quyÕt ®Þnh quan träng, ph¶i khuyÕn khÝch c«ng nh©n
trùc tiÕp s¶n xuÊt ®a ra nh÷ng ®Ò nghÞ cña hä, råi sau ®ã cÊp trªn míi quyÕt ®Þnh. 110
2) Nhµ qu¶n lý ë cÊp c¬ së ph¶i cã ®ñ quyÒn xö lý nh÷ng vÊn ®Ò ë cÊp c¬ së, l¹i
ph¶i cã n¨ng lùc ®iÒu hoµ, phèi hîp t tëng, quan ®iÓm cña c«ng nh©n, ph¸t
huy tÝnh tÝch cùc cña hä, khuyÕn khÝch hä ®éng n·o, ®a ra nh÷ng ph¬ng ¸n, ®Ò nghÞ cña m×nh.
3) Nhµ qu¶n lý cÊp trung gian ph¶i thùc hiÖn ®îc vai trß thèng nhÊt t tëng,
thèng nhÊt chØnh lý vµ hoµn thiÖn nh÷ng ý kiÕn cña cÊp c¬ së, kÞp thêi b¸o c¸o
t×nh h×nh víi cÊp trªn vµ ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cña m×nh.
4) XÝ nghiÖp ph¶i thuª dïng c«ng nh©n l©u dµi ®Ó hä yªn t©m vµ t¨ng thªm tinh
thÇn tr¸ch nhiÖm, cïng xÝ nghiÖp chia sÎ vinh quang vµ khã kh¨n, g¾n bã vËn
mÖnh cña hä vµo vËn mÖnh cña xÝ nghiÖp.
5) Nhµ qu¶n lý ph¶i thêng xuyªn quan t©m ®Õn phóc lîi cña c«ng nh©n, t×m c¸ch
®Ó c«ng nh©n c¶m thÊy tho¶i m¸i, t¹o thµnh sù hoµ hîp, th©n ¸i, kh«ng c¸ch biÖt
gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi.
6) Nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ chØ quan t©m ®Õn nhiÖm vô s¶n xuÊt, mµ cßn ph¶i lµm
cho c«ng nh©n c¶m thÊy c«ng viÖc cña hä kh«ng kh« khan, kh«ng ®¬n ®iÖu.
7) Ph¶i chó ý ®µo t¹o c«ng nh©n, n©ng cao n¨ng lùc c«ng t¸c thùc tÕ cña hä vÒ c¸c mÆt.
8) Ph¶i t×m hiÓu toµn diÖn vÒ c«ng nh©n, liªn tôc trong thêi gian dµi, ®Ó cã c¸ch c xö vµ ®·i ngé phï hîp.
Víi nh÷ng khuyÕn nghÞ nªu trªn, néi dung cèt lâi cña ThuyÕt Z lµ lµm cho c«ng
nh©n viªn g¾n bã víi xÝ nghiÖp, coi ®ã lµ ch×a kho¸ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. C¬
së triÕt lý cña nã lµ ®Æt lßng tin vµo c«ng nh©n viªn, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ n¨ng lùc
s¸ng t¹o cña hä, khuyÕn khÝch hä ®ãng gãp ý kiÕn vµo viÖc ph¸t triÓn xÝ nghiÖp.
VI- §i t×m mét phong c¸ch qu¶n lý cã hiÖu qu¶
Qu¶n lý chñ yÕu vµ tríc hÕt lµ qu¶n lý con ngêi. Ph¶i cã c¸ch qu¶n lý con
ngêi nh thÕ nµo th× qu¶n lý míi cã hiÖu qu¶. §ã lµ mét híng nghiªn cøu ®îc nhiÒu
nhµ khoa häc vÒ qu¶n lý quan t©m.
VI.1- M« thøc qu¶n lý míi
T¸c gi¶: Rensis Linkert (Mü) 111
Sau 15 n¨m nghiªn cøu vÒ tæ chøc vµ l·nh ®¹o, vµ qua ®iÒu tra nghiªn cøu nhiÒu
doanh nghiÖp thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng, Linkert ®Ò xíng “M« thøc qu¶n lý míi” (n¨m 1961).
 ¤ng cho r»ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña qu¶n lý lµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý con ngêi nh
thÕ nµo. Tr×nh ®é cao thÊp cña ngêi l·nh ®¹o ®îc quyÕt ®Þnh bëi ph¬ng thøc l·nh
®¹o. Trªn c¬ së xem xÐt 8 yÕu tè cña l·nh ®¹o (qu¸ tr×nh l·nh ®¹o, qu¸ tr×nh kÝch thÝch,
qu¸ tr×nh giao lu trao ®æi, qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau, qu¸ tr×nh quyÕt s¸ch, qu¸ tr×nh
thiÕt kÕ môc tiªu, qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn c«ng viÖc, thµnh tÝch) «ng kh¸i qu¸t thµnh 4 phíng thøc l·nh ®¹o:
1) Ph¬ng thøc chuyªn chÕ mÖnh lÖnh
2) Ph¬ng thøc mÖnh lÖnh «n hoµ
3) Ph¬ng thøc qu¶n lý kiÓu hiÖp th¬ng
4) Ph¬ng thøc qu¶n lý víi sù tham gia cña cÊp díi.
Ph¬ng thøc thø nhÊt ph¶n ¸nh lý luËn qu¶n lý truyÒn thèng. Ph¬ng thøc thø
hai vµ thø ba vÒ thùc chÊt vÉn lµ qu¶n lý b»ng quyÒn lùc, mÖnh lÖnh, tuy cã kh¸c vÒ møc
®é. ChØ cã ph¬ng thøc thø t míi lµ ph¬ng thøc tèt nhÊt ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶. Qua
®iÒu tra nghiªn cøu nhiÒu doanh nghiÖp ë Mü, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng doanh nghiÖp
®¹t thµnh tÝch xuÊt s¾c ®Òu lµ nh÷ng doanh nghiÖp ¸p dông ph¬ng thøc thø t.
Trong m« thøc qu¶n lý míi, Linkert nhÊn m¹nh 2 yÕu tè: quan hÖ ñng hé lÉn
nhau, vµ c¬ cÊu tæ chøc lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn.
 Quan hÖ ñng hé lÉn nhau
Linkert cho r»ng tr¸ch nhiÖm cña ngêi l·nh ®¹o lµ ë chç x©y dùng sù hiÖp t¸c
cã hiÖu qu¶ cña c¶ tæ chøc. Do ®ã, ph¶i coi träng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c thµnh viªn
trong tËp thÓ t¸c nghiÖp, lµm cho nã cã ¶nh hëng tèt ®èi víi sù hiÖp t¸c cña c¶ tæ chøc.
Sù t¸c ®éng qua l¹i nµy ph¶i ®¶m b¶o cho mçi thµnh viªn c¶m nhËn ®îc sù t«n träng vµ
ñng hé ch©n thùc gi÷a ngêi víi ngêi trong tæ chøc.
C¸n bé qu¶n lý ph¶i ñng hé nh©n viªn cÊp díi, th©n thiÖn víi hä, tin cËy hä,
thùc lßng muèn hä tham gia qu¶n lý, quan t©m ®Õn nhu cÇu cña hä, thêng xuyªn híng
dÉn c«ng viÖc cho hä. Nh vËy, quan hÖ ñng hé lÉn nhau ®îc x©y dùng gi÷a c¸c thµnh
viªn cña tæ chøc víi nhau còng nh gi÷a c«ng nh©n viªn víi c¸n bé qu¶n lý, nghÜa lµ
®îc x©y dùng theo c¶ chiÒu ngang lÉn chiÒu däc. NÕu trong tæ chøc h×nh thµnh ®îc
quan hÖ ñng hé lÉn nhau th× th¸i ®é cña c«ng nh©n viªn sÏ rÊt tÝch cùc, trong tæ chøc sÏ
trµn trÒ tinh thÇn hiÖp t¸c, hiÖu qu¶ c«ng viÖc sÏ ®îc n©ng cao. 112
§Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, ngêi l·nh ®¹o ph¶i cã triÕt lý vµ t©m niÖm r»ng c«ng
nh©n viªn lµ nh÷ng con ngêi cã nh©n c¸ch ®éc lËp, chø kh«ng chØ lµ lùc lîng lao ®éng
thõa hµnh, cµng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng b¸nh r¨ng, ®inh èc cña mét cç m¸y.
Linkert nhÊn m¹nh r»ng sù ñng hé lÉn nhau ph¶i dÉn ®Õn c¶m nhËn ch©n thùc vµ
thÓ nghiÖm chñ quan cña ngêi c«ng nh©n, lµm cho ngêi c«ng nh©n c¶m nhËn ®îc gi¸
trÞ vµ vai trß cña m×nh trong tæ chøc, ®iÒu ®ã sÏ g¾n bã hä víi tæ chøc vµ kÝch thÝch hä tham gia qu¶n lý.
 C¬ cÊu tæ chøc lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn
Quan hÖ ñng hé lÉn nhau ph¶i ®îc h×nh thµnh trong tËp thÓ c«ng t¸c mµ mçi
ngêi tham gia, b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®¬n vÞ nhá nhÊt nh tæ, ®éi s¶n xuÊt, råi ®Õn nh÷ng
tÇng nÊc tæ chøc cao h¬n. Linkert cho r»ng ph¬ng thøc qu¶n lý cã kh¶ n¨ng ph¸t huy
tiÒm lùc cña con ngêi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ tæ chøc tÊt c¶ c«ng nh©n viªn vµo
mét tËp thÓ bao gåm mét hoÆc nhiÒu ®iÓm quÇn tô, trong ®ã mäi ngêi ñng hé lÉn
nhau vµ hiÖp t¸c víi nhau. Mäi chñ tr¬ng ph¶i ®îc ®a ra bµn b¹c trong tËp thÓ tríc khi quyÕt ®Þnh.
Trong doanh nghiÖp th× c¸c tæ, ®éi s¶n xuÊt lµ nh÷ng tËp thÓ c«ng t¸c nhá nhÊt.
Bªn trªn c¸c ®¬n vÞ c¬ së Êy, cßn nhiÒu tÇng nÊc tæ chøc n÷a nh ph©n xëng, xÝ nghiÖp,
c«ng ty, tæng c«ng ty, v.v… C¬ cÊu tæ chøc ë c¸c tÇng nÊc ®ã nªn nh thÕ nµo th× ph¸t
huy ®îc tiÒm lùc cña con ngêi vµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt? C©u tr¶ lêi cña Linkert
lµ “c¬ cÊu tæ chøc tËp thÓ”. LÊy thÝ dô vÒ cÊp Tæng c«ng ty. Theo c¸ch tæ chøc truyÒn
thèng, Tæng gi¸m ®èc lµ ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt. C¸c phã tæng gi¸m ®èc lµ ngêi gióp
viÖc Tæng gi¸m ®èc, mçi ngêi ®îc ph©n c«ng mét m¶ng c«ng viÖc, mçi ngêi ®Òu
trùc tiÕp b¸o c¸o víi Tæng gi¸m ®èc. C¸ch tæ chøc nh vËy khiÕn cho mçi phã tæng
gi¸m ®èc chØ chó t©m ch¨m lo phÇn viÖc cña m×nh, ph¸t sinh tÝnh côc bé, b¶n vÞ vµ
nhiÒu tiªu cùc kh¸c. C¸ch tæ chøc u viÖt h¬n lµ lÊy tËp thÓ c«ng t¸c lµm ®¬n nguyªn
c¬ b¶n cña qu¶n lý, lÊy ®ã lµm nguyªn t¾c vÒ mÆt tæ chøc, dï ë c¸c ®¬n vÞ c¬ së hay ë
c¸c tÇng nÊc cao h¬n. ë cÊp cao nhÊt cña Tæng c«ng ty th× tæng gi¸m ®èc cïng c¸c phã
tæng gi¸m ®èc còng h×nh thµnh mét tËp thÓ c«ng t¸c, mét tËp thÓ quyÕt s¸ch, mét tËp thÓ
l·nh ®¹o, cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lîi Ých tæng thÓ cña doanh nghiÖp. Tríc tiªn lµ tr¸ch
nhiÖm tËp thÓ, sau ®ã míi ®Õn phÇn viÖc mµ mçi ngêi ®îc ph©n c«ng phô tr¸ch.
Trong trêng hîp mét phã tæng gi¸m ®èc ®îc ph©n c«ng phô tr¸ch 3 xÝ nghiÖp
cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mét lÜnh vùc, vÒ lÜnh vùc marketing ch¼ng h¹n, «ng ta l¹i ph¶i
tham gia mét tËp thÓ c«ng t¸c n÷a, ngoµi c¬ quan Tæng gi¸m ®èc. Trong tËp thÓ c«ng t¸c
marketing, b©y giê «ng ta lµ ngêi ®øng ®Çu, cßn 3 gi¸m ®èc xÝ nghiÖp kia lµ thµnh viªn. 113
 Nh÷ng nh©n vËt nh phã tæng gi¸m ®èc kÓ trªn ®îc Linkert gäi lµ “m¾t xÝch
liªn kÕt”. Gäi nh vËy v× hä võa lµ thµnh viªn cña tæ chøc cÊp trªn, võa lµ thµnh viªn cña
tæ chøc cÊp díi, vµ víi nh÷ng t c¸ch Êy, hä cã thÓ g©y ¶nh hëng víi t c¸ch lµ cÊp
díi ®èi víi cÊp trªn, l¹i cã thÓ ph¸t huy t¸c dông theo chiÒu däc ®èi víi c¸c tæ chøc
thuéc ph¹m vi m×nh phô tr¸ch. C¸c “m¾t xÝch liªn kÕt” ®ãng vai trß liªn l¹c, trao ®æi
trong néi bé quÇn thÓ vµ gi÷a c¸c quÇn thÓ, khiÕn cho qu¸ tr×nh vËn hµnh cña tæ chøc
th«ng suèt, ®îc ®iÒu hoµ, phèi hîp.
C¬ cÊu tæ chøc tËp thÓ theo tÇng nÊc, víi nh÷ng m¾t xÝch liªn kÕt theo chiÒu
ngang vµ theo chiÒu däc ®îc Linkert thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å sau (xem H×nh 4):
H×nh 4- M¾t xÝch liªn kÕt theo chiÒu ngang vµ theo chiÒu däc cña Linkert
VI.2- Lùa chän m« thøc l·nh ®¹o nh thÕ nµo?
T¸c gi¶: Robert Tannenbaum vµ Warren Schmidt (Mü).
 Kh«ng gièng nh nhiÒu nhµ khoa häc kh¸c, hai t¸c gi¶ nµy kh«ng ®i theo híng
t×m chän mét m« thøc l·nh ®¹o u viÖt nhÊt, mµ bµy ra c¶ mét dÉy c¸c m« thøc l·nh ®¹o
®Ó nhµ qu¶n lý tuú tõng trêng hîp cô thÓ mµ lùa chän cho m×nh mét m« thøc thÝch hîp.
Hai «ng b¸c bá khuynh híng “lìng cùc ho¸”. Kh«ng kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ®¬n gi¶n
m« thøc nµo lµ ®óng, m« thøc nµo lµ sai. Mµ ®a ra c¶ mét “gam mµu” tõ nh¹t ®Õn ®Ëm,
tuú theo møc ®é ngêi l·nh ®¹o vËn dông chøc quyÒn ®Õn ®©u, vµ møc ®é cÊp díi ®îc
hëng quyÒn tù chñ ®Õn ®©u. Dùa vµo hai ®Æc trng c¬ b¶n ®èi nghÞch nµy trong kh¸i
niÖm l·nh ®¹o, hai «ng ®a ra s¬ ®å sau (xem H×nh 5): 114
M« thøc l·nh ®¹o lÊy cÊp trªn lµm trung t©m
M« thøc l·nh ®¹o lÊy cÊp díi lµm trung t©m
Møc ®é vËn dông chøc quyÒn cña gi¸m ®èc
Møc ®é ®îc hëng quyÒn tù chñ cña cÊp díi Gi¸m Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc Gi¸m ®èc ®èc ®a tuyªn th«ng b¸o ®Ò ra quyÕt nªu vÊn x¸c ®Þnh uû quyÒn ra truyÒn
quyÕt s¸ch cña s¸ch, sau ®Ò, l¾ng
giíi h¹n cho cÊp díi quyÕt
quyÕt s¸ch m×nh víi cÊp ®ã cho cÊp nghe ý vµ yªu tù nhËn s¸ch råi cña m×nh díi, ®ång díi nªu ý kiÕn cña cÇu, sau biÕt, ph©n truyÒn cho cÊp thêi hoan kiÕn bæ cÊp díi,
®ã tËp thÓ biÖt vÊn ®Ò ®¹t cho díi nghªnh mäi sung, söa sau ®ã ra cÊp díi vµ ra quyÕt cÊp ngêi nªu vÊn ®æi quyÕt s¸ch ra quyÕt s¸ch trong díi ®Ò ®Þnh ph¹m vi nhÊt ®Þnh
H×nh 5- S¬ ®å ph©n bè m« thøc l·nh ®¹o theo c¸c møc ®é kÕ tiÕp nhau
(Tannenbaum vµ Schmidt)
Tõ cùc tr¸i (chuyªn quyÒn cao) ®Õn cùc ph¶i (m¹nh d¹n phãng tay cho cÊp díi)
c¸c t¸c gi¶ ®· ph©n ra 7 møc ®é kÕ tiÕp nhau, hay 7 m« thøc l·nh ®¹o ®iÓn h×nh. Mçi m«
thøc ®Òu cã chç m¹nh vµ chç yÕu cña nã.
 Trong thùc tÕ, ngêi l·nh ®¹o sÏ lùa chän ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµo? C¸c t¸c gi¶
cho r»ng khi ®a ra mét quyÕt ®Þnh nh vËy, cÇn ph¶i xÐt ®Õn c¸c nh©n tè: m«i trêng
xung quanh, cÊp díi vµ b¶n th©n ngêi l·nh ®¹o. Mét ngêi l·nh ®¹o giái ph¶i nh¹y
c¶m víi nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn hµnh ®éng cña m×nh trong thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh
nµo ®ã, hiÓu biÕt mét c¸ch chÝnh x¸c vÒ chÝnh m×nh vµ vÒ tËp thÓ nh÷ng ngêi mµ m×nh
l·nh ®¹o, hiÓu biÕt vÒ m«i trêng doanh nghiÖp vµ m«i trêng x· héi ë thêi ®iÓm ®ã.
C¨n cø vµo sù hiÓu biÕt nh trªn mµ x¸c ®Þnh ph¬ng thøc hµnh ®éng cña m×nh. NÕu cÇn
ra lÖnh th× ph¶i ra lÖnh. NÕu cÇn dµnh cho c«ng nh©n viªn quyÒn tham gia ý kiÕn vµ
quyÒn tù chñ th× ph¶i t¹o c¬ héi cho hä. QuyÕt ®Þnh lùa chän ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµo
chÝnh lµ quyÕt ®Þnh nªn tiÕn hµnh qu¶n lý nh thÕ nµo. 115
Kh«ng nªn quy kÕt mét c¸ch ®¬n gi¶n r»ng mét ngêi gi¸m ®èc giái ph¶i lµ mét
ngêi cøng r¾n, m¹nh mÏ, hay lµ mét ngêi d©n chñ, dÔ tÝnh.
 Gi÷a c¸c m« thøc l·nh ®¹o, cã nh÷ng ranh giíi rÊt tÕ nhÞ. Ngêi l·nh ®¹o cã 4
®iÒu nªn vµ kh«ng nªn:
a- Nªn hay kh«ng nªn th«ng qua viÖc uû quyÒn cho cÊp díi ®Ó nÐ tr¸nh nh÷ng
tr¸ch nhiÖm mµ lÏ ra m×nh ph¶i g¸nh v¸c?
Ph¶i thÊy r»ng ngêi l·nh ®¹o vÉn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh÷ng quyÕt s¸ch
do cÊp díi v¹ch ra, dï nh÷ng quyÕt s¸ch Êy ®· ®îc ®a ra theo ý kiÕn cña tËp thÓ. Khi
uû quyÒn cho cÊp díi quyÕt ®Þnh, ngêi l·nh ®¹o vÉn ph¶i g¸nh chÞu mäi rñi ro cã thÓ
ph¸t sinh. Uû quyÒn nhng tuyÖt ®èi kh«ng ®îc tho¸i th¸c tr¸ch nhiÖm.
b- Sau khi ®· uû quyÒn cho cÊp díi, ngêi l·nh ®¹o cã nªn tham gia quyÕt s¸ch n÷a hay kh«ng?
Tríc khi uû quyÒn, ph¶i suy nghÜ thËt kü. Ph¶i hiÓu r»ng nÕu m×nh tham gia th×
cã lîi g× cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NÕu cã lîi th× vÉn nªn gãp ý kiÕn. Trong mét sè
trêng hîp, nÕu thÊy gãp ý kiÕn còng kh«ng h¬n g× th× h·y uû quyÒn hoµn toµn.
c- Nªn hay kh«ng nªn cho cÊp díi biÕt râ m×nh muèn ¸p dông m« thøc l·nh ®¹o nµo?
Hoµn toµn nªn. Ngêi l·nh ®¹o ph¶i trung thùc, dòng c¶m nãi r»ng m×nh muèn gi÷
cho m×nh quyÒn g× vµ ®ßi hái cÊp díi ®ãng vai trß g×. NÕu muèn tù m×nh ®a ra quyÕt ®Þnh
nhng bÒ ngoµi l¹i lµm ra vÎ nh ®· giao quyÒn cho cÊp díi th× hËu qu¶ sÏ lµ rèi lo¹n, bÊt m·n.
d- Cã thÓ c¨n cø vµo sè lÇn uû quyÒn cho cÊp díi ®Ó ®¸nh gi¸ ngêi l·nh ®¹o
nµo ®ã lµ d©n chñ ®îc kh«ng?
Kh«ng thÓ ®îc. Sè lÇn ®îc uû quyÒn kh«ng thÓ ph¶n ¸nh møc ®é ®îc hëng
quyÒn tù chñ cña cÊp díi. §îc quyÒn s¾p xÕp l¹i bµn ghÕ ë phßng lµm viÖc vµ ®îc
quyÒn gãp ý kiÕn vµo chiÕn lîc ph¸t triÓn cña c«ng ty lµ hai lo¹i vÊn ®Ò hoµn toµn kh¸c nhau.
VI.3- ¤ vu«ng qu¶n lý
T¸c gi¶: Robert Blake vµ Jane Mouton (Mü). 116
N¨m 1964, hai t¸c gi¶ nµy viÕt chung mét cuèn s¸ch nhan ®Ò “¤ vu«ng qu¶n lý”.
T¸c phÈm cã tiÕng vang lín, ®îc t¸i b¶n n¨m 1978.
 T¸c gi¶ ph¶n b¸c khuynh híng lìng cùc ho¸ m« thøc l·nh ®¹o: hoÆc lµ thÕ
nµy, hoÆc lµ thÕ kia; hoÆc lµ thuyÕt X, hoÆc lµ thuyÕt Y. C¸c «ng cho r»ng ngêi ta cã
thÓ ¸p dông nhiÒu ph¬ng thøc l·nh ®¹o kh¸c nhau lµm cho hai cùc ®ã kÕt hîp víi nhau
ë nh÷ng møc ®é rÊt kh¸c nhau. Møc ®é kÕt hîp kh¸c nhau ®îc c¸c t¸c gi¶ biÓu hiÖn
b»ng mét s¬ ®å « vu«ng. (Xem H×nh 6). 1.9 9.9 5.5 1.1 9.1
H×nh 6 - S¬ ®å « vu«ng qu¶n lý.
S¬ ®å gåm 9 hµng tõ tr¸i sang ph¶i, 9 hµng tõ díi lªn trªn, tæng céng 81 «. C¸c
« ®îc ®¸nh sè tõ 1 ®Õn 9, tÝnh tõ tr¸i sang ph¶i. Sè 1 biÓu thÞ sù quan t©m nhá nhÊt, sè 9
biÓu thÞ sù quan t©m lín nhÊt, c¸c sè trung gian biÓu thÞ sù quan t©m ë nh÷ng møc ®é trung gian.
 C¸c t¸c gi¶ cho r»ng bÊt cø tæ chøc nµo còng ®Òu cã chung 3 ®Æc ®iÓm:
1- Môc ®Ých. §èi víi doanh nghiÖp th× môc ®Ých lµ lîi nhuËn. Muèn cã lîi
nhuËn th× ph¶i s¶n xuÊt ra hµng hãa, dÞch vô. V× vËy, s¶n xuÊt ®îc coi
lµ môc ®Ých cña doanh nghiÖp. 117
2- Con ngêi. Mét tæ chøc th× ph¶i cã nhiÒu ngêi cïng lµm viÖc v× môc ®Ých cña tæ chøc.
3- QuyÒn lùc. Ngêi ®øng ®Çu tæ chøc ph¶i sö dông quyÒn lùc ë mét møc
®é nµo ®ã, díi mét h×nh thøc nµo ®ã, ®Ó ®iÒu khiÓn ®éi ngò nh©n viªn
cña tæ chøc cïng ho¹t ®éng v× môc ®Ých cña tæ chøc.
Mèi quan hÖ phèi hîp ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau gi÷a 3 ®Æc ®iÓm trªn sÏ thÓ
hiÖn thµnh mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o nhÊt ®Þnh. Nãi mét c¸ch kh¸c, mét ph¬ng thøc
l·nh ®¹o nhÊt ®Þnh lµ biÓu hiÖn mét c¸ch cô thÓ møc ®é sö dông quyÒn lùc cña ngêi
l·nh ®¹o, nh»m ®éng viªn, thóc ®Èy nh÷ng ngêi díi quyÒn thùc hiÖn nh÷ng chØ tiªu
s¶n xuÊt ë møc cao hay thÊp, khÈn tr¬ng hay khoan hoµ. Mét ngêi l·nh ®¹o quyÕt t©m
®¹t ®îc chØ tiªu s¶n xuÊt cao nhÊt h¼n ph¶i thóc Ðp nh©n viªn díi quyÒn lµm viÖc khÈn
tr¬ng, ph¶i xiÕt chÆt kû luËt, ph¶i thiªn vÒ th¸i ®é chuyªn chÕ mÖnh lÖnh.
 Sau khi nªu lªn mèi quan hÖ phèi hîp gi÷a 3 ®Æc ®iÓm cã t¸c dông chi phèi
ph¬ng thøc l·nh ®¹o, c¸c t¸c gi¶ ®· tiÕn thªm mét bíc ®¬n gi¶n ho¸ m« thøc l·nh ®¹o
b»ng c¸ch chØ nhÊn m¹nh 2 ®Æc ®iÓm ®Çu - s¶n xuÊt vµ con ngêi - cßn ®Æc ®iÓm thø 3
(quyÒn lùc) th× xem nh yÕu tè phô thuéc 2 ®Æc ®iÓm trªn. Mét ngêi l·nh ®¹o mµ ®Çy
lßng quan t©m ®Õn con ngêi th× kh«ng thÓ lµ mét ngêi l¹m dông quyÒn lùc ®Ó g©y søc
Ðp víi nh©n viªn díi quyÒn. Mét ngêi l·nh ®¹o lóc nµo còng say sa víi thµnh tÝch
s¶n xuÊt cao th× thêng thiªn vÒ sö dông quyÒn uy ®Ó thóc Ðp nh©n viªn díi quyÒn.
Víi 2 chØ sè - con ngêi vµ s¶n xuÊt - c¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra 5 ph¬ng thøc l·nh
®¹o ®iÓn h×nh, hay 5 ®Þnh híng ®iÓn h×nh. ChØ sè thø nhÊt trong « nãi vÒ sù quan t©m
®Õn con ngêi. ChØ sè thø hai trong « nãi vÒ sù quan t©m ®Õn s¶n xuÊt. §Þnh híng 1.1.
Ngêi l·nh ®¹o theo ®Þnh híng nµy ®Çu t c«ng søc vµo c«ng viÖc Ýt nhÊt. §èi
víi con ngêi còng nh ®èi víi môc ®Ých cña tæ chøc, hä ®Òu dµnh sù quan t©m nhá
nhÊt. Hä lµm viÖc theo quy t¾c nhng chØ lµ ®Ó khái bÞ ngêi kh¸c dÞ nghÞ, mong sao gi÷
®îc chøc vô cña m×nh trong tæ chøc. Ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµy thêng gÆp ë nh÷ng tæ
chøc láng lÎo kiÓu c©u l¹c bé. 118 §Þnh híng 9.1.
Ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµy dµnh cho con ngêi sù quan t©m cao nhÊt, cßn s¶n
xuÊt chØ ®îc quan t©m ë møc thÊp nhÊt. Ngêi l·nh ®¹o theo ®Þnh híng nµy ®Æt lªn
hµng ®Çu viÖc nhËn ®îc t×nh c¶m tèt ®Ñp cña ®ång sù vµ cÊp díi, mong sao ®îc lßng
mäi ngêi, b¶o vÖ ®îc an toµn cho m×nh. L·nh ®¹o kiÓu nµy th× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kh«ng thÓ cao. §Þnh híng 1.9.
Víi ®Þnh híng nµy th× con ngêi ®îc quan t©m ë møc thÊp nhÊt, s¶n xuÊt ®îc
quan t©m ë møc cao nhÊt. §èi víi ngêi l·nh ®¹o kiÓu nµy, chØ cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cao
míi ®îc xem lµ tèt. Ngêi l·nh ®¹o thêng dùa vµo quyÒn lùc ®Ó thóc Ðp cÊp díi ®¹t
thµnh tÝch cao trong s¶n xuÊt, cßn nhu cÇu cña c¸c c¸n bé nh©n viªn th× rÊt Ýt quan t©m.
L·nh ®¹o kiÓu nµy th× cã thÓ ®¹t ®îc thµnh tÝch cao trong ng¾n h¹n, nhng vÒ l©u dµi
th× ph¸t sinh nhiÒu rèi ren, tiªu cùc. §Þnh híng 5.5.
§©y lµ lo¹i h×nh l·nh ®¹o “trung dung”. Ngêi l·nh ®¹o chØ muèn b¶o ®¶m sù
nhÊt trÝ víi ®¹i ®a sè mµ kh«ng bao giê ch¹y lªn phÝa tríc, kh«ng bao giê dïng mÖnh
lÖnh ®Ó chØ huy, kh«ng bao giê s¸ng t¹o, quyÕt ®o¸n, chØ khÝch lÖ, thuyÕt phôc, cÇu khÈn
ngêi kh¸c lµm viÖc, miÔn sao ®¹t ®îc môc tiªu s¶n xuÊt ë møc “võa ph¶i”. L·nh ®¹o
kiÓu nµy th× kh«ng thÓ ®¹t ®îc thµnh tÝch cao, mµ vÒ l©u dµi th× sÏ tôt hËu. §Þnh híng 9.9.
§©y lµ ph¬ng thøc l·nh ®¹o dµnh sù quan t©m cao nhÊt ®èi víi con ngêi, ®ång
thêi còng dµnh sù quan t©m cao nhÊt ®èi víi s¶n xuÊt. Ngêi l·nh ®¹o lu«n lu«n khuyÕn
khÝch mäi ngêi tÝch cùc tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lý, m¹nh d¹n g¸nh v¸c tr¸ch
nhiÖm, m¹nh d¹n ®a ra s¸ng kiÕn nh»m t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèt nhÊt cho
s¶n xuÊt. Môc tiªu mµ hä theo ®uæi lµ võa tho¶ m·n yªu cÇu chung cña tæ chøc, võa tho¶
m·n yªu cÇu riªng cña c¸c c¸ nh©n, do ®ã mµ kÝch thÝch ®îc tinh thÇn hiÕn th©n cña c¸c c¸n bé nh©n viªn.
Theo c¸c t¸c gi¶, l·nh ®¹o theo ®Þnh híng 9.9 lµ ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu
qu¶ cao nhÊt, ®ang ®îc nhiÒu tæ chøc quan t©m vËn dông.
 C¸c t¸c gi¶ khuyÕn nghÞ mçi nhµ qu¶n lý ph¶i nhËn biÕt phong c¸ch qu¶n lý cña
m×nh, b»ng c¸ch dùa vµo s¬ ®å « vu«ng qu¶n lý ®Ó xem m×nh ®ang ®øng ë « vu«ng nµo? 119
Qua ®ã mµ nhËn biÕt u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm cña m×nh, vµ t×m ra biÖn ph¸p hoµn thiÖn
phong c¸ch qu¶n lý cña m×nh.
 §øng tríc c¸i “bµn cê” « vu«ng qu¶n lý, rót cuéc th× nhµ qu¶n lý chän cho
m×nh ph¬ng thøc l·nh ®¹o nµo? §iÒu ®ã, theo c¸c t¸c gi¶, ®îc quyÕt ®Þnh bëi 5 nh©n tè sau:
1) T×nh h×nh cña tæ chøc, n¬i nhµ qu¶n lý lµm viÖc. ThÝ dô: nhµ qu¶n lý ®îc
quyÒn tù chñ ®Õn møc nµo?
2) T×nh thÕ mµ nhµ qu¶n lý ph¶i ®¬ng ®Çu - b×nh thêng hay kh«ng b×nh thêng?
3) ChuÈn mùc hµnh vi cña nhµ qu¶n lý.
4) C¸ tÝnh cña nhµ qu¶n lý.
5) Nhµ qu¶n lý ®· cã c¬ héi häc tËp vµ thÓ hiÖn ph¬ng thøc l·nh ®¹o ®ã cha?
C¸c t¸c gi¶ cho r»ng ®Ó øng phã víi sù biÕn ®æi cña hoµn c¶nh, mçi nhµ qu¶n lý
kh«ng chØ ¸p dông mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o, mµ ph¶i ¸p dông nhiÒu ph¬ng thøc l·nh ®¹o.
 Ph¬ng thøc l·nh ®¹o theo ®Þnh híng 9.9 tuy lµ ph¬ng thøc l·nh ®¹o tèt nhÊt,
cã hiÖu qu¶ nhÊt, nhng ¸p dông nã kh«ng dÔ. Ph¶i t¹o ®îc m«i trêng v¨n ho¸, tinh
thÇn thÝch hîp trong tæ chøc. Ph¶i x©y dùng ®îc c¬ cÊu tæ chøc vµ c¬ chÕ vËn hµnh
thuËn lîi cho sù hiÖp t¸c vµ s¸ng t¹o. B¶n th©n nhµ qu¶n lý còng ph¶i tù c¶i t¹o m×nh cho
phï hîp víi yªu cÇu cña ph¬ng thøc l·nh ®¹o ®ã.
VI.4. ThuyÕt l·nh ®¹o quyÒn biÕn (tuú hoµn c¶nh mµ ®Þnh ph¬ng thøc l·nh ®¹o)
T¸c gi¶: Fred Fiedler (Mü)
 Qua ®iÒu tra, nghiªn cøu trªn 1200 quÇn thÓ ®Ó lµm râ mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o
vµ quÇn thÓ, «ng ®a ra kÕt luËn: -
Kh«ng cã mét phong c¸ch l·nh ®¹o tèt “®éc nhÊt v« nhÞ” thÝch hîp víi mäi hoµn
c¶nh. Mét phong c¸ch l·nh ®¹o (hay mét nhµ l·nh ®¹o) cã thÓ thµnh c«ng trong
hoµn c¶nh nµy, nhng trong mét hoµn c¶nh kh¸c l¹i cã thÓ kh«ng thµnh c«ng. Do
®ã, cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña hoµn c¶nh ®Ó ®Þnh ra ph¬ng thøc l·nh ®¹o thÝch hîp. -
Hoµn c¶nh, hay m«i trêng, chñ yÕu gåm 3 yÕu tè sau: 120
1) C¬ cÊu nhiÖm vô: l·nh ®¹o trong ®iÒu kiÖn nhiÖm vô râ rµng, tr×nh tù tiÕn
hµnh ®¬n gi¶n th× kh¸c nhiÒu so víi l·nh ®¹o trong ®iÒu kiÖn nhiÖm vô phøc t¹p,
rÊt khã n¾m b¾t, ph¶i cã nhiÒu tri thøc, nhiÒu th«ng tin míi thùc hiÖn ®îc nhiÖm vô.
2) QuyÒn lùc chøc vÞ: ngêi l·nh ®¹o cã quyÒn lùc m¹nh nhê chøc vÞ chÝnh thøc
râ rµng th× dÔ ®iÒu khiÓu cÊp díi h¬n lµ ngêi kh«ng cã chøc vÞ nh thÕ.
3) Quan hÖ gi÷a ngêi l·nh ®¹o vµ cÊp díi: trêng hîp ngêi l·nh ®¹o ®îc
cÊp díi tin cËy quý mÕn th× phong c¸ch l·nh ®¹o kh¸c xa so víi trêng hîp
ngêi l·nh ®¹o ph¶i ®èi phã víi cÊp díi.
Sù biÕn ®æi vÒ lîng cña 3 yÕu tè m«i trêng nªu trªn sÏ dÉn ®Õn nh÷ng kh¶
n¨ng kÕt hîp kh¸c nhau, ®ßi hái ngêi l·nh ®¹o ph¶i cã ph¬ng thøc l·nh ®¹o thÝch hîp víi tõng hoµn c¶nh.
 Lµm thÕ nµo ®Ó cã ®îc nh÷ng nhµ qu¶n lý cã ph¬ng thøc l·nh ®¹o phï hîp víi tõng hoµn c¶nh?
C¸ch lµm truyÒn thèng lµ: tuyÓn dông råi ®µo t¹o hä thµnh nh÷ng nhµ qu¶n lý
thÝch nghi víi tõng hoµn c¶nh. C¸ch lµm nµy, theo Fiedler, ®ßi hái thêi gian dµi, gi¸
thµnh cao. ¤ng ®Ò xuÊt c¸ch lµm thø hai:
C¨n cø vµo phong c¸ch l·nh ®¹o cña c¸n bé qu¶n lý mµ bè trÝ hä vµo nh÷ng hoµn
c¶nh thÝch hîp. Nh vËy th× dÔ dµng h¬n nhiÒu so víi viÖc buéc hä ph¶i thay ®æi phong
c¸ch cho phï hîp víi hoµn c¶nh. Ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt ph¶i ph©n tÝch m«i trêng
c«ng t¸c ®Ó bè trÝ c¸n bé qu¶n lý cÊp díi cña m×nh vµo m«i trêng phï hîp víi phong
c¸ch cña hä (dông nh©n nh dông méc).
 Còng theo híng nµy, ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cã thÓ thay ®æi mét sè yÕu tè cña
m«i trêng ®Ó gióp cho c¸n bé qu¶n lý cÊp díi dÔ dµng thÝch nghi víi m«i trêng mµ
kh«ng ®ßi hái hä ph¶i thay ®æi phong c¸ch vèn lµ ®iÒu khã thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n: thay ®æi
chøc vÞ, quyÒn lùc cña hä, thay ®æi c¬ cÊu nhiÖm vô cña hä, ®iÒu chuyÓn nh©n viªn nh»m
c¶i thiÖn quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý vµ nh©n viªn díi quyÒn. Nh vËy, thay ®æi m«i
trêng tæ chøc còng lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m ph¸t huy kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña c¸c cÊp qu¶n lý.
 Trong khi nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý ®i t×m mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu
qu¶ nhÊt, hoÆc nh÷ng ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu qu¶ nhÊt th× Fiedler l¹i t×m tßi theo
mét híng kh¸c. ¤ng cho r»ng kh«ng cã mét ph¬ng thøc l·nh ®¹o cã hiÖu qu¶ thÝch
hîp víi mäi hoµn c¶nh. Ph¶i tuú hoµn c¶nh mµ ®Þnh ra ph¬ng thøc l·nh ®¹o thÝch hîp.
Sù quyÒn biÕn cña l·nh ®¹o lµ ë chç ®ã. 121 PhÇn kÕt luËn
1- Lý thuyÕt qu¶n lý trë thµnh khoa häc qu¶n lý
Mét lý thuyÕt (hay mét gi¶ thuyÕt) khi ®· ®îc chøng minh lµ ®óng, lµ phï hîp
víi quy luËt ph¸t triÓn kh¸ch quan cña sù vËt th× ®îc thõa nhËn lµ khoa häc.
Nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng lý thuyÕt (®· ®îc chøng minh lµ ®óng) ®îc tæ chøc
thµnh mét hÖ thèng th× trë thµnh mét khoa häc. Khoa häc qu¶n lý gåm nh÷ng kiÕn thøc
qu¶n lý, nh÷ng lý thuyÕt qu¶n lý (®· ®îc chøng minh lµ ®óng) ®îc tæ chøc thµnh mét hÖ thèng.
Khoa häc qu¶n lý lµ mét khoa häc x· héi, míi h×nh thµnh cha ®îc bao l©u,
cha ®¹t ®Õn tr×nh ®é trëng thµnh nh nhiÒu m«n khoa häc kh¸c (sö häc, kinh tÕ häc),
tuy vËy, nã ®· ®ãng vai trß rÊt lín, vµ ngµy cµng lín, trong ®êi sèng x· héi.
2- §èi tîng cña khoa häc qu¶n lý
Khi con ngêi kh«ng thÓ ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh b»ng nh÷ng ho¹t ®éng c¸
nh©n riªng lÎ th× hä ph¶i tËp hîp nhiÒu ngêi l¹i víi nhau. Khi ®· tËp hîp nhiÒu ngêi
l¹i víi nhau th× xuÊt hiÖn nhu cÇu qu¶n lý ®Ó ®iÒu hoµ phèi hîp c¸c nç lùc c¸ nh©n.
Kh«ng cã qu¶n lý th× sÏ “trèng ®¸nh xu«i, kÌn thæi ngîc”. Dï lµ mét nhãm d¨m ba
ngêi, hay mét quÇn thÓ hµng ngµn, hµng v¹n ngêi, th× vai trß cña ngêi ®øng ®Çu vÉn
lµ vai trß cña nhµ qu¶n lý. Nhµ qu¶n lý dï ë cÊp ®é nµo còng ®Òu cã nhiÖm vô c¬ b¶n lµ
t¹o dùng vµ duy tr× mét m«i trêng trong ®ã mäi c¸ nh©n ®Òu cã thÓ ph¸t huy hÕt n¨ng
lùc cña m×nh nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc.
Cã lÏ kh«ng cã lÜnh vùc ho¹t ®éng nµo cña con ngêi l¹i quan träng vµ cã quy
m« réng lín h¬n lµ ho¹t ®éng qu¶n lý, bëi lÏ ë ®©u cã sù hîp søc cña nhiÒu ngêi th× ë
®ã cã qu¶n lý. BÊt kÓ lµ lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, khoa häc, c«ng nghÖ hay v¨n ho¸, chÝnh
trÞ, con ngêi ngµy cµng cã khuynh híng hîp søc l¹i víi nhau ®Ó ho¹t ®éng, ®iÒu ®ã
khiÕn cho vai trß cña qu¶n lý ngµy cµng quan träng. T×nh tr¹ng bÊt cËp cña qu¶n lý trong
nhiÒu lÜnh vùc lµm cho nh©n tµi vËt lùc cña x· héi bÞ l·ng phÝ kh¸ nhiÒu cµng khiÕn cho
vai trß cña qu¶n lý ®îc t¨ng cêng. 122
TÊt c¶ nh÷ng viÖc mµ nhµ qu¶n lý ph¶i lµm theo chøc n¨ng cña hä ®Òu lµ ®èi
tîng cña khoa häc qu¶n lý. §Ó t¹o dùng vµ duy tr× mét m«i trêng thuËn lîi cho sù
ho¹t ®éng vµ sù hiÖp t¸c cña mäi ngêi trong tæ chøc th× nhµ qu¶n lý ë mäi c¬ së vµ mäi
cÊp ®é ®Òu ph¶i thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nh Fayol ®· v¹ch ra: ho¹ch ®Þnh, tæ chøc,
nh©n sù, chØ huy phèi hîp vµ kiÓm tra. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc nghiªn cøu cña sinh viªn
vµ c¸c nhµ qu¶n lý thùc hµnh, ngêi ta ®· tæ chøc, s¾p xÕp c¸c ch¬ng môc cña khoa häc
qu¶n lý theo hÖ thèng c¸c chøc n¨ng nªu trªn. Víi hÖ thèng nµy, mäi kh¸i niÖm, lý thuyÕt,
nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p, kü n¨ng h÷u Ých cho qu¶n lý ®Òu ®îc ®a vµo néi dung cña khoa häc qu¶n lý.
Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng rÊt ®a d¹ng, liªn quan ®Õn nhiÒu ngµnh khoa häc - tæ
chøc, kinh tÕ häc, x· héi häc, t©m lý häc, t©m lý häc x· héi, to¸n häc, kü thuËt - c«ng
nghÖ, v.v… Chuyªn gia cña nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau, tuú theo kh¶ n¨ng së
trêng cña m×nh, ®· tham gia lý gi¶i c¸c vÊn ®Ò cña qu¶n lý. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ
khoa häc qu¶n lý ®îc tiÕp cËn tõ nhiÒu híng - nhiÒu ngµnh khoa häc, thµnh tùu cña
nhiÒu ngµnh khoa häc ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña qu¶n
lý. Néi dung cña khoa häc qu¶n lý, v× vËy, dÝnh d¸ng ®Õn nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c.
3- Ph¬ng ph¸p cña khoa häc qu¶n lý. Khoa häc qu¶n lý vµ nghÖ thuËt qu¶n lý
Gièng nh bÊt cø khoa häc x· héi nµo kh¸c, khoa häc qu¶n lý kh«ng thÓ dïng
ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®Ó ®a ra kÕt qu¶ chÝnh x¸c nh ho¸ häc, vËt lý häc. §Ó chøng
minh ®óng sai, nã chØ cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, thèng kª x· héi häc, thö
nghiÖm, tæng kÕt kinh nghiÖm, nghÜa lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p ®i ®Õn c¸i gÇn ®óng.
Dï kÕt qu¶ chÝnh x¸c ®Õn ®©u, khoa häc qu¶n lý còng chØ cã thÓ chØ ra nh÷ng
nguyªn t¾c, ph¬ng híng, ph¬ng ph¸p phï hîp víi nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña sù
vËt, cña x· héi, cña t©m lý x· héi, cña t©m lý con ngêi.
Nh÷ng nguyªn t¾c, ph¬ng híng, ph¬ng ph¸p nµy khi ®em øng dông vµo thùc
hµnh l¹i gÆp nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ rÊt kh¸c nhau, kh«ng hoµn c¶nh nµo gièng hoµn
c¶nh nµo. V× vËy, Fayol ®· rÊt cã lý khi nhÊn m¹nh r»ng c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý ph¶i
®îc vËn dông trong mét tæng thÓ hµi hoµ vµ ph¶i chó ý møc ®é. Cïng mét nguyªn t¾c, 123
nhµ qu¶n lý nµy øng dông th× thµnh c«ng, nhµ qu¶n lý kh¸c øng dông th× thÊt b¹i. §ã lµ
v× hoµn c¶nh øng dông kh¸c nhau, ngêi øng dông nh¹y bÐn, linh ho¹t kh¸c nhau, sö
dông liÒu lîng, møc ®é kh¸c nhau. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng khoa häc qu¶n lý khi chuyÓn
sang thùc hµnh th× biÕn thµnh mét nghÖ thuËt. Ngêi nµo n¾m v÷ng khoa häc qu¶n lý
cha h¼n sÏ lµ nhµ qu¶n lý thµnh c«ng. Cßn ph¶i trau dåi cho m×nh nhiÒu tµi n¨ng, phÈm
chÊt n÷a míi øng dông ®îc khoa häc qu¶n lý nh mét nghÖ thuËt. 124 C©u hái th¶o luËn Dµnh cho sinh viªn 1-
Theo C¸c M¸c th× qu¶n lý lµ g×? Ngoµi ®Þnh nghÜa nµy, cßn cã nh÷ng ®Þnh nghÜa nµo kh¸c? 2-
H·y b×nh luËn c©u nãi cña Lª nin: “BÊt cø mét giai cÊp míi lªn nµo còng ®Òu ph¶i
häc tËp giai cÊp cã tríc nã, ®Òu ph¶i sö dông nh÷ng ngêi ®¹i diÖn bé m¸y qu¶n
lý cña giai cÊp cò, ®ã còng lµ mét ch©n lý tuyÖt ®èi”. 3-
H·y tr×nh bµy c¸c ®Æc trng cña “ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng” cña Weber
vµ liªn hÖ víi thùc tÕ mét c¬ quan, doanh nghiÖp mµ b¹n biÕt, xem hä ®· lµm ®îc
g×, cha lµm ®îc g× theo thÓ chÕ Êy? 4-
Fayol chia c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp thµnh 6 lo¹i viÖc, trong ®ã cã mét lo¹i viÖc
gäi lµ qu¶n lý. H·y ph©n tÝch vai trß cña qu¶n lý ®èi víi 5 lo¹i viÖc kia. Ngêi nµo
ë vÞ trÝ cµng cao trong xÝ nghiÖp th× cµng ph¶i lÊy qu¶n lý lµm néi dung ho¹t ®éng
chñ yÕu cña m×nh, t¹i sao vËy? 5-
H·y b×nh luËn vÒ 14 nguyªn t¾c qu¶n lý cña Fayol. T¹i sao c¸c nguyªn t¾c Êy ph¶i
®îc vËn dông trong mét tæng thÓ hµi hoµ, vµ ph¶i chó ý møc ®é? 6-
Theo Fayol th× kÕ ho¹ch ph¶i cã nh÷ng ®Æc trng g×? §Ó v¹ch ®îc kÕ ho¹ch tèt,
ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn g×? 7-
ChØ huy lµ g×? H·y b×nh luËn vÒ 8 yªu cÇu cña Fayol ®èi víi ngêi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp. 8-
Néi dung cña chñ nghÜa Taylo lµ g×? Ngµy nay, chóng ta cã thÓ häc ®îc g× ë chñ
nghÜa Taylo? H·y quan s¸t xung quanh b¹n, chç nµo cã thÓ ¸p dông chñ nghÜa Taylo? 9-
H·y b×nh luËn quan ®iÓm cña Barnard, Mayor, Argyris vÒ vÞ trÝ cña c¸ nh©n trong
tæ chøc. Nh÷ng quan ®iÓm nµy cã ý nghÜa nh thÕ nµo ®èi víi lý luËn qu¶n lý hiÖn ®¹i? 125
10- H·y ph©n tÝch c¸c lo¹i ®éng c¬ thóc ®Èy ngêi lao ®éng vµ b×nh luËn vÒ thuyÕt
ph©n cÊp nhu cÇu cña Maslow.
11- H·y tr×nh bµy ThuyÕt X vµ ThuyÕt Y cña Mc George. NghÖ thuËt qu¶n lý cña NhËt
B¶n theo Pascal vµ Athos, vµ ThuyÕt Z cña Ouchi, råi so s¸nh, b×nh luËn.
12- H·y tr×nh bµy ThuyÕt m« thøc qu¶n lý míi cña Linkert, ThuyÕt lùa chän m« thøc
l·nh ®¹o cña Tannenbaum vµ Schmidt, ThuyÕt « vu«ng qu¶n lý cña Blake vµ
Mouton, ThuyÕt l·nh ®¹o quyÒn biÕn cña Fiedler, råi so s¸nh, b×nh luËn. C¸c
thuyÕt nµy gièng nhau vµ kh¸c nhau ë nh÷ng ®iÓm g×? Mçi thuyÕt cã ý nghÜa thùc tiÔn nh thÕ nµo?
13- H·y ph©n tÝch bèi c¶nh lÞch sö nöa ®Çu thÕ kû XX, vµ nöa sau thÕ kû XX. Bèi c¶nh
lÞch sö Êy ®· cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn khuynh híng cña c¸c lý thuyÕt qu¶n lý? 126 C©u hái th¶o luËn
Dµnh cho c¸n bé qu¶n lý 1)
Trong c¸c lý thuyÕt qu¶n lý cña thÕ kû XX, b¹n ®¸nh gi¸ cao (hoÆc t©m ®¾c nhÊt)
lý thuyÕt nµo, hoÆc nh÷ng lý thuyÕt nµo? T¹i sao? 2)
Víi t c¸ch lµ gi¸m ®èc c«ng ty, b¹n ®· qu¸n xuyÕn ®îc c¶ 6 mÆt ho¹t ®éng
cña c«ng ty cha? MÆt nµo cßn thiÕu sãt? B¹n dù ®Þnh kh¾c phôc thiÕu sãt b»ng c¸ch nµo? 3)
Trong c«ng ty cña b¹n, cßn cã chç nµo ¸p dông ®îc chñ nghÜa Taylo? 4)
Trong c«ng t¸c qu¶n lý hµnh chÝnh cña c¬ quan b¹n, cßn cã kh©u nµo cÇn ®îc
quy ®Þnh theo ®óng ThÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh lý tëng cña Weber? 5)
Quan s¸t ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn cña c«ng ty m×nh, b¹n thÊy nhu cÇu bøc thiÕt
cña hä hiÖn nay lµ nh÷ng nhu cÇu nµo? T¸c ®éng vµo nh÷ng nhu cÇu nµo th×
khÝch lÖ ®îc nhiÖt t×nh lao ®éng cña hä? 6)
§èi chiÕu víi lý luËn X, Y, Z, b¹n thÊy m×nh ®ang qu¶n lý theo lý luËn nµo? Cã
cÇn söa theo híng nµo kh«ng? 7)
Trong 4 m« thøc qu¶n lý cña Linkert, hoÆc 7 m« thøc qu¶n lý cña Tannenbaum
vµ Schmidt, b¹n thuéc m« thøc nµo? M« thøc ®ã ®· t¹o thuËn lîi g× vµ g©y khã kh¨n g× cho b¹n? 8)
Trong 81 « vu«ng qu¶n lý cña Blake vµ Mouton, b¹n tù xÐt thÊy m×nh n»m ë «
vu«ng nµo? N»m ë « vu«ng ®ã, b¹n thÊy m×nh ®¹t ®îc g×, vµ gÆp khã kh¨n g×? 9)
Sau bµi häc vÒ Khoa häc qu¶n lý, b¹n rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn thùc tiÔn g× cho m×nh? 127

Giáo trình môn Khoa học quản lý 2 | Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội

Tài liệu gồm có 2 tập chính bao gồm các kiến thức cơ bản liên quan:vận dụng vào quản lý doanh nghiệp ;....giúp bạn ôn luyện và nắm vững kiến thức môn học đại cương Khoa học quản lý. Mời bạn đọc đón xem!

Thông tin :

Tài liệu liên quan:

Lý thuyết chương 5 : Kế toán hoạt động thương mại | Môn : Nguyên lí kế toán

Trắc nghiệm lý thuyết ngân hàng thương mại- Trường Đại học Văn Lang

Tài liệu về vấn đề Phát thải ròng bằng không | Đại học Ngoại Ngữ - Tin Học Thành Phố Hồ Chí Minh

Đáp án bài kiểm tra Vật lý 10 năm 2022-2023 | Đại học Ngoại Ngữ - Tin Học Thành Phố Hồ Chí Minh

Lý thuyết kinh tế học | Đại học Thái Nguyên