Giáo trình môn Tin học ứng dụng | Trường Đại Học Hạ Long

CAO THỊ BÍCH LIÊN (CHỦ BIÊN)
NGUYỄN VĂN CHÍNH - MAI THỊ HOA HUỆ TIN HỌC ỨNG DỤNG
(Tài liệu lưu hành nội bộ)
Dùng chung các ngành đào tạo
Quảng Ninh, năm 2021 TIN HỌC ỨNG DỤNG MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU DANH MỤC HÌNH
DANH MỤC KÍ HIỆU VIẾT TẮT
Chương 1. ĐẠI CƯƠNG TIN HỌC ........................................................................... 1
1.1. THÔNG TIN, KHOA HỌC XỬ LÝ VÀ BIỂU DIỄN THÔNG TIN ........... 1
1.1.1. Thông tin ............................................................................................................... 1
1.1.2. Khoa học xử lý thông tin ...................................................................................... 1
1.1.3. Đơn vị đo thông tin ............................................................................................... 1
1.1.4. Biểu diễn thông tin trong máy tính điện tử (MTĐT) ....................................... 2
1.2. KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ MÁY TÍNH .......................................................... 8
1.2.1. Phần cứng ............................................................................................................... 8
1.2.2. Phần mềm .............................................................................................................. 8
1.3. CÁC BỘ PHẬN CHÍNH CỦA MÁY TÍNH CÁ NHÂN ............................. 9
1.3.1. Bộ xử lý trung tâm ............................................................................................... 9
1.3.2. Bộ nhớ .................................................................................................................... 9
1.3.3. Các thiết bị ngoại vi ............................................................................................. 10
1.3.4. Các loại cổng ....................................................................................................... 12
1.4. MẠNG MÁY TÍNH VÀ TRUYỀN THÔNG ............................................... 13
1.4.1. Khái niệm mạng máy tính .................................................................................. 13
1.4.2. Phân loại mạng .................................................................................................. 14
1.5. MỘT SỐ ỨNG DỤNG CỦA CNTT VÀ TRUYỀN THÔNG ................... 15
1.5.1. Một số ứng dụng trong hành chính công tại Việt Nam ................................ 15
1.5.2. Một số ứng dụng phổ biến trong truyền thông ........................................... 18
1.6. AN TOÀN LAO ĐỘNG VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG SỬ DỤNG
CNTT-TT ..................................................................................................... 20
1.6.1. An toàn lao động ............................................................................................... 20
1.6.2. Bảo vệ môi trường ............................................................................................. 21
1.6.3. Kiểm soát truy nhập, bảo đảm an toàn cho dữ liệu ..................................... 22
1.7. CÁC VẤN ĐỀ AN TOÀN THÔNG TIN CƠ BẢN KHI LÀM VIỆC VỚI MÁY
TÍNH ............................................................................................................... 22
1.7.1. Khái niệm về Virus tin học ............................................................................. 22
1.7.2. Phương thức hoạt động của Virus .............................................................. 23
1.7.3. Phân loại Virus.................................................................................................. 23
1.7.4. Cách nhận biết máy bị nhiễm virus ............................................................. 23
1.7.5. Cách phòng tránh phần mềm độc hại....................................................... 24
1.8. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN LIÊN QUAN ĐẾN PHÁP LUẬT TRONG CNTT-
TT ................................................................................................................... 25
1.9. MỘT SỐ VẤN ĐỀ AN TOÀN THÔNG TIN KHI KẾT NỐI MẠNG ... 27
1.9.1. An ninh mạng ........................................................................................................... 27
1.9.2. Bảo vệ an toàn dữ liệu ............................................................................................. 27
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CHƯƠNG 1 ....................................................................... 29
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 1 .................................................................... 31
Chương 2. MÁY TÍNH CĂN BẢN ........................................................................... 33
2.1. SỬ DỤNG CHUỘT VÀ BÀN PHÍM ............................................................ 33
2.1.1. Sử dụng chuột ........................................................................................................... 33
2.1.2. Sử dụng bàn phím: .................................................................................................. 34
2.2. LÀM VIỆC VỚI HỆ ĐIỀU HÀNH ................................................................ 35
2.2.1. Thực đơn Start .......................................................................................................... 35
2.2.2. Thanh tác vụ (Taskbar) ........................................................................................... 36
2.2.3. Cửa sổ ......................................................................................................................... 37
2.2.4. Màn hình nền (Desktop) ........................................................................................ 38
2.2.5. Thao tác với các biểu tượng ................................................................................... 40
2.2.6. Cài đặt và gỡ bỏ phần mềm ứng dụng ............................................................... 41
2.2.7. Điều chỉnh cấu hình hệ thống ............................................................................... 41
2.3. TỔ CHỨC DỮ LIỆU TRONG MÁY TÍNH ................................................. 43
2.3.1. Các khái niệm cơ bản .............................................................................................. 43
2.3.2. Sử dụng Windows Explorer .................................................................................. 44
2.3.3. Quản lý tệp tin và thư mục .................................................................................... 45
2.3.4. Thao tác với đĩa ........................................................................................................ 46
2.4. SỬ DỤNG TIẾNG VIỆT ................................................................................. 47
2.5. PHẦN MỀM TIỆN ÍCH................................................................................... 48
2.5.1. Phần mềm nén và giải nén ..................................................................................... 48
2.5.2. Phần mềm chuyển đổi định dạng phim và âm thanh .................................... 50
2.6. SỬ DỤNG MÁY IN ......................................................................................... 51
2.6.1. Cài đặt máy in ........................................................................................................... 51
2.6.2. Thiết lập chế độ hoạt động của máy in ............................................................... 52
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH CHƯƠNG 2 ........................................... 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 2 .................................................................... 55
Chương 3. SOẠN THẢO VĂN BẢN ....................................................................... 57
3.1. LÀM QUEN VỚI PHẦN MỀM SOẠN THẢO VĂN BẢN ...................... 57
3.1.1. Giới thiệu một số phần mềm soạn thảo văn bản .............................................. 57
3.1.2. Khởi động và làm quen giao diện ........................................................................ 58
3.1.3. Các thao tác với tệp tin văn bản ............................................................................ 61
3.2. MỘT SỐ KỸ THUẬT SOẠN THẢO VĂN BẢN ....................................... 64
3.2.1. Chế độ gõ tiếng Việt và cách gõ văn bản ............................................................ 64
3.2.2. Định dạng văn bản .................................................................................................. 65
3.2.3. Tạo ký tự lớn đầu đoạn (Drop Cap) .................................................................... 72
3.2.4. Chèn ký tự, biểu tượng đặc biệt (Symbol) ......................................................... 73
3.2.5. Chèn công thức toán học (Equatation) ................................................................ 73
3.2.6. Chèn số trang ............................................................................................................ 74
3.2.7. Chèn các dấu ngắt .................................................................................................... 76
3.3. BẢNG BIỂU ....................................................................................................... 79
3.3.1. Thao tác tạo và xóa bảng (hoặc xóa dòng/cột) .................................................. 79
3.3.2. Một số thao tác làm việc với bảng ........................................................................ 81
3.4. ĐỒ HỌA ............................................................................................................. 94
3.4.1. Kỹ thuật vẽ các khối hình trên văn bản .............................................................. 94
3.4.2. Tạo chữ nghệ thuật (WordArt) ............................................................................. 95
3.4.3. Chèn hình ảnh vào văn bản ................................................................................... 96
3.5. MỘT SỐ KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ ...................................................... 97
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH CHƯƠNG 3 ........................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 3 .................................................................. 111
Chương 4. LẬP BẢNG TÍNH ĐIỆN TỬ ............................................................... 113
4.1. LÀM QUEN VỚI PHẦN MỀM LẬP BẢNG TÍNH ĐIỆN TỬ .............. 113
4.1.1. Giới thiệu và làm quen phần mềm bảng tính điện tử ................................... 113
4.1.2. Khởi động và đóng chương trình ..................................................................... 115
4.1.3. Thao tác với tệp Excel ............................................................................................ 115
4.2. THAO TÁC CƠ BẢN LÀM VIỆC TRÊN BẢNG TÍNH ......................... 119
4.2.1. Các kiểu dữ liệu ...................................................................................................... 119
4.2.2. Tính toán và xử lý dữ liệu .................................................................................... 121
4.2.3. Định dạng dữ liệu .................................................................................................. 124
4.2.4. Sắp xếp và lọc dữ liệu ........................................................................................... 129
4.2.5. Điền tự động ........................................................................................................... 132
4.2.6. Tính toán bằng hàm .............................................................................................. 133
4.2.7. Biểu đồ ...................................................................................................................... 145
4.2.8. Định dạng và in bảng tính ................................................................................... 149
4.3. MỘT SỐ KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ .................................................... 153
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH CHƯƠNG 4 ......................................... 154
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 4 .................................................................. 160
Chương 5. PHẦN MỀM TRÌNH CHIẾU ............................................................... 161
5.1. LÀM QUEN VỚI PHẦN MỀM TRÌNH CHIẾU ...................................... 161
5.1.1. Giới thiệu phần mềm trình chiếu ....................................................................... 161
5.1.2. Khởi động và đóng chương trình ...................................................................... 162
5.1.3. Các thao tác với tệp tin trình chiếu .................................................................... 164
5.2. TẠO MỘT TRÌNH CHIẾU ĐƠN GIẢN ................................................... 167
5.2.1. Tạo Slide mới và chọn kiểu bố trí nội dung ..................................................... 167
5.2.2. Tạo nội dung cho các slide ................................................................................... 168
5.2.3. Thay đổi kiểu hiển thị trong cửa sổ làm việc ................................................... 169
5.3. MỘT SỐ KỸ THUẬT TRONG THIẾT KẾ BÀI TRÌNH CHIẾU .......... 171
5.3.1. Kỹ thuật chọn mẫu thiết kế.................................................................................. 171
5.3.2. Sử dụng hình và màu làm nền cho slide .......................................................... 173
5.3.3. Làm việc với slide master ..................................................................................... 175
5.3.4. Kỹ thuật sử dụng siêu liên kết (hyperlink) ...................................................... 176
5.3.5. Kỹ thuật đặt hiệu ứng chuyển tiếp slide và hiệu ứng cho đối tượng trên
slide ...................................................................................................................................... 178
5.3.6. Kỹ thuật trình chiếu ............................................................................................... 180
5.4. MỘT SỐ KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ .................................................... 181
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH CHƯƠNG 5 ......................................... 182
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 5 .................................................................. 191
Chương 6. INTERNET .............................................................................................. 193
6.1. INTERNET CĂN BẢN .................................................................................. 193
6.1.1. Internet ...................................................................................................................... 193
6.1.2. Quản lý kết nối mạng trong Windows ............................................................. 197
6.1.3. An toàn thông tin trên Internet ........................................................................... 200
6.2. LÀM VIỆC VỚI TRÌNH DUYỆT ................................................................ 201
6.2.1. Hoạt động của trình duyệt .................................................................................. 201
6.2.2. Giao diện người dùng ........................................................................................... 203
6.2.3. Các tổ hợp phím tắt thông dụng ........................................................................ 204
6.3. SỬ DỤNG WEB .............................................................................................. 205
6.3.1. Tìm kiếm với Google Search ............................................................................... 205
6.3.2. Tên miền ................................................................................................................... 206
6.3.3. Một số dịch vụ khác trên web ............................................................................. 208
6.4. THƯ ĐIỆN TỬ ................................................................................................ 210
6.4.1. Những khái niệm chung ...................................................................................... 210
6.4.2. Chương trình thư điện tử..................................................................................... 211
6.4.3. Sử dụng thư điện tử .............................................................................................. 212
6.5. TRUYỀN THÔNG SỐ ................................................................................... 213
6.5.1. Ứng dụng của truyền thông số và tác động xã hội ........................................ 213
6.5.2. Một số dạng truyền thông số thông dụng ....................................................... 214
CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 6 ............................................................................ 218
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 6 .................................................................. 219
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 220 LỜI NÓI ĐẦU
Với những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, máy vi tính ra đời và được sử dụng
trong khắp các văn phòng, công sở, gia đình…đã trở thành công cụ không thể thiếu
đối với mỗi người. Mọi người đều mong muốn được học hỏi và hiểu biết tin học một
cách cơ bản nhất để có thể làm việc hiệu quả, phục vụ vào việc giải trí, thông tin liên
lạc và nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống.
Tài liệu “Tin học ứng dụng” được biên soạn nhằm mục đích giúp người học có
khả năng nắm bắt nhanh các kiến thức nền tảng, các kỹ năng tin học văn phòng cần
thiết để có thể ứng dụng Tin học ở mức cơ bản trong học tập, công việc và cuộc sống.
Ngoài ra, tài liệu cũng có cập nhật những nội dung kiến thức mới được quy định trong
chuẩn đánh giá ứng dụng Công nghệ thông tin của Bộ Thông tin – Truyền thông và
Bộ Giáo dục – Đào tạo ban hành từ tháng 8/2016.
Tài liệu Tin học ứng dụng được biên soạn thành 6 chương. Nội dung của từng
chương được tóm tắt như sau:
Chương 1: Đại cương tin học. Giới thiệu các khái niệm về máy tính, cấu trúc tổng
quát của máy tính, các khái niệm về thông tin cũng như cách tổ chức thông tin trong
máy tính. Ngoài ra còn đề cập đến các vấn đề cơ bản về mạng cũng như sự an toàn khi dùng mạng.
Chương 2: Máy tính căn bản. Chương này cung cấp các khái niệm về hệ điều
hành, khái niệm về tệp tin và thư mục, chương này giúp sinh viên hiểu rõ về tập lệnh
của hệ điều hành MS-DOS, cũng như những tính năng cơ bản trong hệ điều hành Windows.
Chương 3: Phần mềm soạn thảo văn bản. Chương này cung cấp cho sinh viên
kiến thức về phần mềm trong bộ Microsoft Office như phần mềm Word, giúp sinh viên
biết cách soạn thảo, căn chỉnh, in ấn văn bản hành.
Chương 4: Lập bảng tính điện tử. Chương này cung cấp cho sinh viên các kiến
thức cơ bản về bảng tính, cách thức tổ chức dữ liệu trên bảng tính, cách thức biểu diễn
dữ liệu và tính toán với dữ liệu trên bảng tính; sắp xếp, phân tích dữ liệu và biểu diễn
trực quan dữ liệu trong bảng tính bằng biểu đồ.
Chương 5: Phần mềm trình chiếu. Chương này cung cấp cho sinh viên các kiến
thức cơ bản về bài thuyết trình, công dụng và vai trò của việc trình chiếu và khả năng
sử dụng các chức năng cơ bản của phần mềm trình chiếu
MicrosoftPowerpoint. Ngoài ra còn giúp sinh viên biết cách sử dụng các loại hiệu ứng
trong phần mềm trình chiếu để thiết kế bài thuyết trình sinh động và hiệu quả.
Chương 6: Internet. Chương này cung cấp cho sinh viên các kiến thức cơ bản và
các thuật ngữ về Internet và một số khái niệm liên quan như www, website, firewall;
các dịch vụ của Internet; chức năng của trình duyệt web, các kỹ thuật tìm kiếm thông
tin trên Internet; các khái niệm cơ bản về thư điện tử, một số thao tác cơ bản trong nhận và gửi thư điện tử.
Tài liệu nhằm giới thiệu cho sinh viên các kiến thức cơ bản về Công nghệ thông
tin (CNTT), tập trung vào hệ điều hành, các phần mềm tin học văn phòng thông dụng
(Soạn thảo văn bản, bảng tính điện tử, phần mềm trình chiếu). Ngoài ra, tài liệu cũng
giới thiệu một số kiến thức về Internet, cách sử dụng trình duyệt Web để tìm kiếm
thông tin và liên lạc qua thư điện tử.
Trong quá trình nghiên cứu và học tập học phần “Tin học ứng dụng” sinh viên
được bổ sung kiến thức về cấu trúc và quy trình xử lý thông tin, các thiết bị phần cứng
cơ bản trong máy tính. Đồng thời, hiểu được chức năng của các phần mềm máy tính
và mạng Internet. Biết sử dụng thành thạo các phần mềm để quản lý tập tin, soạn thảo
văn bản, lập bảng tính điện tử, thiết kế báo cáo và tìm kiếm thông tin trên Internet, đặc
biệt các phần mềm văn phòng. Từ đó, chủ động sử dụng trong học tập và công việc tương lai.
Các câu hỏi ôn tập và bài tập thực hành sẽ hướng dẫn sinh viên theo những mục
tiêu cơ bản của học phần. Đây là học phần rất cần thiết bởi học phần này là tiền đề cho
các học phần cơ sở ngành. Vì vậy đòi hỏi sinh viên phải đọc, nghiên cứu tài liệu và
thực hiện đúng các thao tác trên máy tính theo các bước được giới thiệu trong tài liệu,
sau đó tự vận dụng các thao tác đó để hoàn thành đầy đủ các bài tập được giới thiệu cuối mỗi chương.
Nhóm biên soạn xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các cơ quan đơn vị, các đồng
nghiệp và các nhà nghiên cứu đã cho phép nhóm biên soạn tham khảo, trích dẫn những
tài liệu và nội dung liên quan có đề cập trong học liệu. NHÓM TÁC GIẢ DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Cấu trúc phần cứng máy tính ...................................................................... 8
Hình 1.2. Một số thiết bị nhập ngoại vi ..................................................................... 11
Hình 1.3. Một số thiết bị xuất ngoại vi ...................................................................... 11
Hình 1.4. Các cổng thông thường trên máy tính xách tay ...................................... 12
Hình 1.5. Cổng và đầu nối USB .................................................................................. 12
Hình 1.6 Cổng và đầu nối FireWire ........................................................................... 12
Hình 1.7. Cổng và đầu nối nối kết mạng .................................................................. 13
Hình 1.8. Mạng Client – Server ................................................................................... 14
Hình 1.9. Mạng LAN .................................................................................................... 14
Hình 1.10. Mạng WAN ................................................................................................ 15
Hình 2.1. Thực đơn Start .............................................................................................. 36
Hình 2.2. Cửa sổ Explorer ............................................................................................ 38
Hình 2.3. màn hình Desktop ....................................................................................... 39
Hình 2.4. Biểu tượng trên màn hình desktop ........................................................... 39
Hình 2.5. Các lối tắt đến thư mục hoặc chương trình ............................................. 40
Hình 2.6. Cửa sổ Settings ............................................................................................. 42
Hình 2.7. Cửa sổ Windows Explorer ......................................................................... 44
Hình 2.8. Định dạng ổ đĩa ............................................................................................ 46
Hình 2.9. Nén dữ liệu ................................................................................................... 49
Hình 2.10. Cửa sổ nén WinRar .................................................................................... 49
Hình 2.11. Phần mềm Total Video Converter .......................................................... 51
Hình 3.1. Giao diện làm việc của Word 2016 ............................................................ 58
Hình 3.2. Thẻ File .......................................................................................................... 59
Hình 3.3. Thẻ Home...................................................................................................... 60
Hình 3.4. Thẻ Inrest ...................................................................................................... 60
Hình 3.5. Thẻ Design .................................................................................................... 60
Hình 3.6. Thẻ Layout .................................................................................................... 60
Hình 3.7. Thẻ Reference ............................................................................................... 61
Hình 3.8. Mailings ......................................................................................................... 61
Hình 3.9. Lệnh tạo trang mới từ thẻ File ................................................................... 61
Hình 3.10. Cửa số Open ............................................................................................... 62
Hình 3.11. Cửa sổ Save as ............................................................................................ 63
Hình 3.12. Cửa sổ phần mềm UniKey 4.0 ................................................................. 64
Hình 3.13. Cửa sổ Page setup ...................................................................................... 67
Hình 3.14. Cửa sổ Word Options ............................................................................... 67
Hình 3.15. Cửa số Paragraph ...................................................................................... 69
Hình 3.16. Hộp thoại Tabs ........................................................................................... 71
Hình 3.17. Hộp thoại Borders and Shading .............................................................. 72
Hình 3.18. Tạo bảng bằng khung lưới Insert Table ................................................. 79
Hình 3.19. Nhóm lệnh hiệu chỉnh hình vẽ ................................................................ 95
Hình 3.20. Nhóm lệnh hiệu chỉnh WordArt ............................................................. 96
Hình 3.21. Hộp thoại Insert Picture ........................................................................... 96
Hình 3.22. Nhóm lệnh hiệu chỉnh ảnh trên văn bản ............................................... 97
Hình 3.23. Minh họa tách nền cho ảnh ...................................................................... 97
Hình 4.1. Giao diện Excel 2016.................................................................................. 114
Hình 4.2. Danh sách mẫu tệp có sẵn ........................................................................ 116
Hình 4.3. Cửa sổ Save As ........................................................................................... 116
Hình 4.4. Cửa sổ Format Cells .................................................................................. 126
Hình 4.5. Mục Border trong cửa sổ Format Cells .................................................. 128
Hình 4.6. Mục Fill trong cửa sổ Format Cells ......................................................... 128
Hình 4.7. Cửa sổ Sort thực hiện sắp xếp theo nhiều cột ....................................... 129
Hình 4.8. Hộp thoại thiết lập trang in ...................................................................... 151
Hình 4.9. Hộp thoại Print .......................................................................................... 153
Hình 5.1. Màn hình giao diện Microsoft PowerPoint 2016 .................................. 162
Hình 5.2. Thẻ File ........................................................................................................ 162
Hình 5.3. Thẻ Home.................................................................................................... 163
Hình 5.4. Thẻ Inrest .................................................................................................... 163
Hình 5.5. Thẻ Design .................................................................................................. 163
Hình 5.6. Thẻ Transitions ........................................................................................... 164
Hình 5.7. Thẻ Animations .......................................................................................... 164
Hình 5.8. Thẻ Slide Show ........................................................................................... 164
Hình 5.9. Hộp thoại New Presentation ................................................................... 165
Hình 5.10. Chọn mẫu thiết kế sẵn có cho tệp tin trình chiếu ............................... 165
Hình 5.11. Hộp thoại Save as .................................................................................... 166
Hình 5.12. Cửa sổ Open ............................................................................................. 166
Hình 5.13. Mẫu bố trí nội dung Slide ....................................................................... 167
Hình 5.14. Khung hiển thị trong cửa sổ làm việc ................................................... 170
Hình 5.15. Silde Master và Handout Master .......................................................... 171
Hình 5.16. Bộ mẫu thiết kế ........................................................................................ 172
Hình 5.17. Bộ màu trong mẫu thiết kế ..................................................................... 172
Hình 5.18. Bộ font trong mẫu thiết kế ...................................................................... 172
Hình 5.19. Hộp thoại thư viện ảnh ........................................................................... 174
Hình 5.20. Cửa sổ làm việc với Slide Master .......................................................... 176
Hình 5.21. Hộp thoại Insert Hyperlink .................................................................... 177
Hình 5.22. Bộ hiệu ứng đối tượng ............................................................................ 179
Hình 5.23. Nhóm lệnh trình chiếu ............................................................................ 180
DANH MỤC KÍ HIỆU VIẾT TẮT
STT Ký hiệu chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ 1 CNTT-TT
Công nghệ thông tin – Truyền thông 2 IP Giao thức Internet 3 VPN Mạng riêng ảo 4 ISP
Nhà cung cấp dịch vụ internet 5 ADSL
Đường dây thuê bao số bất đối xứng 6 DHCP
Giao thức cấu hình máy chủ 7 NIC Card giao tiếp mạng 8 HTML
Ngôn ngữ đánh dấu Siêu văn bản 9 CCTLD
Tên miền quốc gia cấp cao nhất 10 ICANN
Tổ chức quản lý tên miền trên toàn thế giới 11 URL Uniform Resource Locator 12 CC Carbon Copy 13 BCC Blind Carbon Copy 14 CPĐT Chính phủ điện tử 15 NĐ-CP
Nghị định – Chính phủ 16 HTTP
Giao thức truyền tải siêu văn bản 17 HTTPS
Giao thức truyền tải siêu văn bản bảo mật TIN HỌC ỨNG DỤNG
Chương 1 ĐẠI CƯƠNG TIN HỌC NỘI DUNG CHÍNH
- Thông tin, khoa học xử lý và cách biểu diễn thông tin
- Kiến thức cơ bản về máy tính và mạng máy tính
- Các bộ phận chính của máy tính cá nhân
- Mạng máy tính và truyền thông
- Một số ứng dụng của CNTT và truyền thông
- An toàn lao động và bảo vệ môi trường trong sử dụng CNTT-TT
- Một số vấn đề cơ bản liên quan đến pháp luật trong CNTT-TT
1.1. THÔNG TIN, KHOA HỌC XỬ LÝ VÀ BIỂU DIỄN THÔNG TIN 1.1.1. Thông tin
Thông tin (Information) là một khái niệm trừu tượng, tuy nhiên đây lại chính là
cái để chúng ta có thể hiểu biết và nhận thức thế giới. Thông tin tồn tại khách quan có
thể ghi lại và truyền đi [1].
1.1.2. Khoa học xử lý thông tin -
Có rất nhiều tên gọi khác nhau liên quan đến ngành khoa học này. Có thể
kể đến những tên gọi khác như Khoa học máy tính (Computer Science), Tin học
(Informatics), Công nghệ thông tin (Information Technology)... Tuy nhiên, cho dù có nhiều
tên gọi để mô tả, tất cả đều thống nhất chung ở một điểm. -
Khoa học xử lý thông tin là ngành khoa học nghiên cứu các phương pháp,
công nghệ, kỹ thuật xử lý thông tin một cách tự động bằng máy tính điện tử [1].
1.1.3. Đơn vị đo thông tin
Các thông tin xử lý trên máy tính đều được mã hóa ở dạng số nhị phân, với
2 ký hiệu 0 và 1. Mỗi vị trí lưu trữ một số nhị phân được tính là 1 Bit (Binary 1
Digit), đây là đơn vị đo thông tin nhỏ nhất. Ngoài ra, còn có các đơn vị đo như: Tên gọi Ký hiệu Giá trị Byte B 8 bit KiloByte KB 210 B = 1024 Byte MegaByte MB 210 KB GigaByte GB 210 MB TetraByte TB 210 GB
1.1.4. Biểu diễn thông tin trong máy tính điện tử (MTĐT)
1.1.4.1. Hệ đếm
Hệ đếm là tập hợp các ký hiệu và qui tắc sử dụng tập ký hiệu đó để biểu diễn
và xác định các giá trị các số. Mỗi hệ đếm có một số ký số (digits) hữu hạn, tổng số ký
số của mỗi hệ đếm được gọi là cơ số (base hay radix), ký hiệu là b [3].
Trong các hệ đếm toán học, cơ số là số các chữ số của hệ đếm, bao gồm cả số 0
được dùng để biểu diễn số trong hệ đếm. Với bất kỳ hệ đếm tiêu chuẩn theo vị trí nào,
một số thường được viết theo mẫu (x)y với x là một chuỗi các chữ số và y là cơ số của nó.
Các hệ đếm phổ biến hiện nay hay dùng là hệ đếm La mã và hệ đếm thập phân,
hệ đếm nhị phân, hệ đếm bát phân, hệ đếm thập lục phân. Nhưng trong lĩnh vực kỹ
thuật hiện nay phổ biến 4 hệ đếm như sau: Hệ đếm Cơ số Ký số Hệ đếm nhị phân 2 0, 1 Hệ đếm bát phân 8 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 Hệ đếm thập phân 10 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Hệ đếm thập lục phân 16
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F
 Hệ đếm thập phân (Decimal system)
Hệ đếm thập phân là hệ đếm cơ số 10. Hệ đếm thập phân dùng 10 ký số
(0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) để biểu đạt giá trị.
Hệ đếm thập phân là một hệ đếm dùng vị trí định lượng (positional numeral
system), bao gồm hàng đơn vị, hàng chục, hàng trăm v.v. Vị trí của một con số được
hiểu là một phép nhân (mũ 10) với con số ở vị trí đó, và mỗi vị trí có giá trị gấp mười
lần vị trí ở bên tay phải của nó.
Để diễn tả một số thập phân lẻ, dùng dấu chấm thập phân để chia phần nguyên và phần phân.
Số thập phân có dạng: A=anan-1an-2…a0.a-1a-2…a-m Giá trị A được tính:
A=an10n+an-110n-1+an-210n-2+…+a0100+a-110-1+a-210-2+…+a-m10-m Ví dụ: Số 1503.87
1503.87 = 1x103 + 5x102 + 0x101 + 3x100 + 8x10-1 + 7x10-2
 Hệ đếm nhị phân (Binary number system)
Hệ đếm nhị phân là hệ đếm cơ số 2. Ðây là hệ đếm đơn giản nhất với 2 chữ số
là 0 và 1, mỗi chữ số nhị phân được gọi là một Bit. Hệ nhị phân tương ứng với 2 trạng
thái của các linh kiện điện tử trong máy tính - cụ thể: đóng (có điện) ký hiệu là 1 và tắt
(không điện) ký hiệu là 0. Vì hệ nhị phân chỉ có 2 trị số là 0 và 1, nên khi muốn diễn tả
một số lớn hơn, hoặc các ký tự phức tạp hơn thì cần kết hợp nhiều bit với nhau.
Ví dụ: Số nhị phân 11101.112
11101.112 = 1x24 + 1x23 + 1x22 + 0x21 + 1x20 + 1x0.5 + 1x0.25 = 29.7510
 Hệ đếm bát phân (Octal number system)
Hệ đếm bát phân là hệ đếm cơ số 8, hệ đếm bát phân gồm tập hợp các ký số: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Nếu trong hệ nhị phân, vị trí là lũy thừa của 2 thì trong hệ bát phân, vị trí là lũy thừa của 8.
Ví dụ: Cho số bát phân 165.6
165.68 = 1x82 + 6x81 + 5x80 + 6x8-1
 Hệ đếm thập lục phân (Hexa-decimal number system)
Hệ đếm thập lục phân là hệ đếm cơ số 16 tương đương với tập hợp 4 chữ
số nhị phân (4 bit). Khi thể hiện ở dạng Hexa-decimal, ta có 16 ký số gồm 10 chữ số từ
0 đến 9, và 6 chữ in A, B, C, D, E, F để diễn tả các giá trị số tương ứng là 10, 11, 12, 13,
14, 15. Với hệ đếm thập lục phân, vị trí là lũy thừa của 16.
Ví dụ: 34F5C16 = 3 x 164 + 4x163 + 15x162 + 5x161 + 12x160 1.1.4.2. Các phép toán số
học và logic
a. Các phép toán trên số nhị phân
Trong số học nhị phân chúng ta cũng có 4 phép toán cơ bản như trong số học
thập phân là cộng, trừ, nhân và chia. Qui tắc của 2 phép tính cơ bản cộng và nhân: X Y X + Y X * Y 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 10 1
Ghi chú: Với phép cộng trong hệ nhị phân, 1 + 1 = 10, số 10 (đọc là một - không)
tương đương là số 2 trong hệ thập phân. Viết 10 có thể hiểu là viết 0 nhớ 1.
Ví dụ: Cộng 2 số 01012 + 11002 = ?
0101 Tương đương số 5 trong hệ 10 +
1100 Tương đương số 12 trong hệ 10
10001 Tương đương số 17 trong hệ 10
Ví dụ: Nhân 2 số 01102 x 10112 = ?
0110 Tương đương số 6 trong hệ 10
x 1011 Tương đương số 11 trong hệ 10 0110 0110 0000 0110
Ví dụ: Trừ hai số 01012 – 00112 =?
0101 Tương đương số 5 trong hệ 10 -
0011 Tương đương số 3 trong hệ 10 0010 Tương đương số 2 trong hệ 10
Chú ý: 0 – 1 = -1 (viết 1 và mượn 1 ở hàng bên trái).
Qui tắc 1: Khi nhân một số nhị phân với 2n ta thêm n số 0 vào bên phải số nhị
phân đó. Ví dụ: 1011 x 23 = 1011000
Qui tắc 2: Khi chia một số nguyên nhị phân cho 2n ta đặt dấu chấm ngăn ở vị trí
n chữ số bên trái kể từ số cuối của số nguyên đó. Ví dụ: 100111110:23 = 100111.110
b. Các phép toán logic
Các phép toán logic cơ bản: Phép và (AND), phép hoặc (OR), phép phủ định (NOT). -
Phép và (AND): Lấy 2 toán hạng nhị phân có chiều dài bằng nhau và thực
hiện phép toán logic AND trên mỗi cặp bit tương ứng bằng cách nhân chúng lại với
nhau. Nếu cả hai bit ở vị trí được so sánh đều là 1, thì bit hiển thị ở dạng nhị phân sẽ
là 1, ngược lại thì kết quả sẽ là 0. -
Phép hoặc (OR): Lấy 2 toán hạng nhị phân có chiều dài bằng nhau và thực
hiện phép toán logic OR trên mỗi cặp bit tương ứng. Kết quả ở mỗi vị trí sẽ là 0 nếu cả
hai bit là 0, ngược lại thì kết quả là 1. -
Phép phủ định (NOT): Còn gọi là phép lấy phần bù (complement), khi thực
hiện phủ định logic trên từng bit, tạo thành bù 1 (one’s complement) của giá trị nhị phân
cho trước. Bit nào là 0 thì sẽ trở thành 1, và 1 sẽ trở thành 0. X Y X AND Y X OR Y X NOT X 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 1 1 1 1
Các phép toán khác: phép phủ định và (NAND), phủ định hoặc (NOR), phép hoặc loại trừ (XOR). -
Phép hoặc loại trừ (XOR): Lấy 2 toán hạng nhị phân có chiều dài bằng
nhau và thực hiện phép toán logic XOR trên mỗi cặp bit tương ứng. Kết quả ở mỗi vị
trí là 1 chỉ khi bit đầu tiên là 1 hoặc nếu chỉ khi bit thứ hai là 1, nhưng sẽ là 0 nếu cả hai là 0 hoặc cả hai là 1. X Y X NAND Y X NORY X XOR Y 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 0 0 0
1.1.4.3. Chuyển đổi giá trị số giữa các hệ đếm
a. Biến đổi biểu diễn số ở hệ đếm bất kỳ sang hệ đếm thập phân
Cho số N trong hệ đếm cơ số b:
N = (dndn-1dn-2…d1d0d -1d -2...d – m)b
Trước hết xét trường hợp N nguyên. Giá trị của số nguyên N trong hệ đếm thập phân là:
N = dn x bn + dn-1 x bn-1 +dn-2 x bn-2 + ... +d0
Trường hợp có phần thập phân thì ta tách phần nguyên và phần thập phân. Mỗi
phần được biến đổi riêng và sau đó kết nối hai kết quả với nhau sẽ được biểu diễn của
số cần tìm. Ví dụ: 1110.1012 = ?10
Ta có phần nguyên là 1110, phần thập phân là 101.
Thực hiên phép tính với phần nguyên, ta có:
11102 = 1x23 + 1 x 22 + 1 x 21 + 0 x 20 = 14
Thực hiên phép tính với phần thập phân, ta có:
0.1012 = 1 x 2-1 + 0 x 2-2 + 1 x 2-3 = 0.5 + 0.125 = 0.625 Vậy 1110.1012 = 14.62510
b. Biểu diễn số ở hệ đếm thập phân sang hệ đếm bất kỳ
Ta lưu ý rằng các hệ cơ số ta xét đều lấy 1 làm đơn vị, vì vậy một số bất kỳ dù
biểu diễn ở hệ cơ số nào thì phần thập phân và phần nguyên đều không đổi. Nghĩa là
dù biến đổi sang hệ cơ số nào đi nữa thì phần thập phân cũng chỉ chuyển sang phần
thập phân, phần nguyên sang phần nguyên [3].
Giả sử ta có một số có phần thập phân N = P + R trong hệ cơ số 10 trong đó P là
phần nguyên trước dấu phẩy và R là phần thập phân sau dấu phẩy. Ta sẽ chuyển đổi
riêng từng phần theo quy tắc sau: -
Với phần nguyên: Lấy P chia liên tiếp cho b cho đến khi thương số bằng
0, phép chia thứ i có số dư di là chữ số trong hệ cơ số b, i = 0, 1, 2, ..., n; khi đó, dn dn-1
dn-2... d0 là phần nguyên của số N trong hệ cơ số b.