Khó khăn và Thực trạng Đầu tư Công tại Việt Nam | Môn Kinh tế đầu tư - Đại học Kinh Tế Quốc Dân

lOMoAR cPSD| 58933639 Khó khăn Hạn chế:
Thất thoát, lãng phí, kém hiệu quả vì “lợi ích nhóm” trong đầu tư công
Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn
chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự
diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ” nêu rõ: “Đầu tư công tràn lan, hiệu quả thấp
hoặc không hiệu quả; mua sắm, sử dụng tài sản công vượt quy định; chi tiêu công quỹ
tùy tiện, vô nguyên tắc”… Phát biểu tại Hội nghị đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động
của doanh nghiệp nhà nước tổ chức ngày 16-10 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn
Xuân Phúc đã chỉ ra một số yếu kém trong đầu tư công, bởi còn hiện tượng
“sân trước, sân sau”, thậm chí “vườn sau” trong doanh nghiệp nhà nước…
Ở nước ta, đầu tư công được chia thành 3 nhóm, gồm các hoạt động kinh tế, xã hội và
hành chính. Thực tế thời gian qua cho thấy, lĩnh vực đầu tư công nào cũng phát hiện có
tham nhũng, lãng phí mà nguyên nhân chủ yếu là quản lý yếu kém và “lợi ích nhóm”.
Báo cáo Chính phủ ngày 3-7-2019 về công tác giám sát, đánh giá tổng thể đầu tư năm
2018, do Bộ Kế hoạch và Đầu tư thống kê cho thấy, vẫn còn rất nhiều dự án sử dụng
vốn nhà nước có vi phạm, gây thất thoát, lãng phí. Cụ thể, trong năm 2018, có 30.521
dự án kết thúc đầu tư đưa vào khai thác sử dụng, chiếm 54% số dự án thực hiện đầu tư trong kỳ.
Tuy nhiên, trong số các dự án đó, có 245 dự án có vấn đề về kỹ thuật, không hiệu quả.
Những tỉnh có số dự án thất thoát, lãng phí nhiều nhất là Bắc Giang (196 dự án), Phú
Thọ (111 dự án), Quảng Ngãi (58 dự án)…
Ngày 2-10-2017, tại phiên giải trình trước Thường vụ Quốc hội về tình hình triển khai
thực hiện Luật Đầu tư công (bản năm 2014) và kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn
2016-2020, đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã công bố 72 dự án với tổng số vốn đầu
tư 42.700 tỷ đồng có dấu hiệu không hiệu quả ở các bộ, ngành, địa phương, trong đó
nhiều nhất là ở Bộ Công Thương với 12 đại dự án thua lỗ hàng chục nghìn tỷ đồng.
Bộ Giao thông - Vận tải cũng có nhiều dự án đầu tư công kém hiệu quả, điển hình là Dự
án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông đội vốn 205,27%, chậm tiến độ 6 năm so với
kế hoạch và chưa chốt được thời gian đưa vào sử dụng.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có công trình thủy lợi dự tính tưới tiêu
1.000ha, nhưng làm xong chỉ tưới được cho 500ha... Đây mới chỉ là số thống kê từ 30%
dự án trên tổng dự án cần rà soát. lOMoAR cPSD| 58933639
Thất thoát, lãng phí trong đầu tư công kéo dài nhiều năm khiến hiệu quả đầu tư bị hạn
chế, làm thâm hụt ngân sách và tăng nợ công quốc gia. Lo ngại hơn cả là những tiêu cực
như tham nhũng, hối lộ, rút ruột công trình... dẫn đến phá hoại ngầm giá trị của xã hội,
làm mất lòng tin của người dân đối với Đảng, Nhà nước.
Cơ cấu đầu tư công chưa hợp lý
Trong cơ cấu đầu tư phát triển toàn xã hội, vốn đầu tư khu vực nhà nước mặc dù có
xu hướng giảm nhưng vẫn chiếm tỷ lệ cao (trung bình giai đoạn 2010-2018 khoảng
37,8%). Trong một số ngành như Giáo dục Đào tạo, ngành Y tế, vốn đầu tư nhà
nước vẫn chiếm tỷ lệ quá lớn trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội,. Theo PGS.TS Bùi
Tất Thắng (2018), tỷ trọng vốn đầu tư công năm 2015 trên tổng đầu tư cho lĩnh vực
giáo dục đào tạo là 78,7%; y tế: 67,2%; sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước
nóng, hơi nước, điều hòa không khí: 74%; thông tin và truyền thông: 63,5%; hoạt
động chuyên môn và khoa học công nghệ: 61,2%; nghệ thuật vui chơi và giải trí:
71,7%. Cơ cấu đầu tư nội bộ ngành, lĩnh vực còn chưa hợp lý (chi nông nghiệp chủ
yếu vào hệ thống thủy lợi, chi giao thông vận tải chủ yếu vào đường bộ...) và chưa
có sự gắn kết chặt chẽ giữa chi đầu tư và chi thường xuyên (đảm bảo trang thiết bị,
vận hành, duy tu, bảo dưỡng...). Đầu tư vốn ngân sách nhà nước vẫn dựa chủ yếu
vào nguồn bội chi ngân sách (vay nợ trong nước và nước ngoài) do cân đối ngân
sách gặp khó khăn. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển trên tổng chi ngân sách nhà nước lOMoAR cPSD| 58933639
giảm dần theo mức giảm bội chi ngân sách nhà nước, năm 2015 khoảng 17,4% (so với năm 2011 là 26,4%).
Trong phân bổ vốn đầu tư phát triển từ Ngân sách Nhà nước, vẫn còn tình trạng
giao vốn nhiều lần chưa đúng quy định, giao vốn cho dự án không có trong danh
mục đầu tư công trung hạn, giao vốn đối ứng ODA khi chưa có quyết định đầu tư
100 tỷ đồng, xác định nguồn vốn ngân sách trung ương trong tổng mức đầu tư vượt
tỷ lệ được hỗ trợ 543 tỷ đồng..
Tốc độ giải ngân đầu tư công còn chậm
Báo cáo của Bộ KH&ĐT tại cuộc họp ngày 30/11/2022 cho biết tổng kế hoạch đầu tư
vốn ngân sách Nhà nước (NSNN) năm 2022 là trên 580.261 tỷ đồng; số vốn đã được
Thủ tướng Chính phủ giao là 580.064 tỷ đồng.
Theo Bộ Tài chính, ước tỉ lệ giải ngân kế hoạch đầu tư vốn NSNN đến ngày 31/11 là
338.319,81 tỷ đồng, đạt 58,33% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, so với mức 63,86% cùng kỳ năm 2021.
Có 6 bộ, cơ quan Trung ương và 14 địa phương có tỉ lệ giải ngân đạt trên 80% kế hoạch
Thủ tướng giao. Tuy nhiên, 34/51 bộ, cơ quan Trung ương và 22/63 địa phương có tỉ lệ
giải ngân đạt dưới mức trung bình của cả nước (58.33%), trong đó có 5 bộ, cơ quan
Trung ương có tỉ lệ giải ngân dưới 25% kế hoạch Thủ tướng giao.
Bộ KH&ĐT cho biết, đối với các dự án chuyển tiếp, việc giải ngân chậm do năng lực tổ
chức thực hiện dự án còn yếu, nhất là năng lực cán bộ quản lý dự án còn hạn chế. Vướng
mắc về giải phóng mặt bằng, giá cả nguyên vật liệu tăng cao dẫn đến nhà thầu thi công
chầm chừng. Một số dự án cho ảnh hưởng biến động tăng giá dẫn đến vượt chi phí dự
phòng làm tăng tổng mức đầu tư phải rà soát lại các hạng mục.
Hầu hết các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương thuộc Tổ công tác số 1 đều có dự án
khởi công mới trong năm 2022. Các dự án đã có quyết định đầu tư đủ điều kiện giao kế
hoạch vốn, nhưng chưa thể triển khai thực hiện, giải ngân vốn do sau khi có quyết định
đầu tư, các dự án tiếp tục thực hiện bước lập, thẩm định, phê duyệt bản vẽ thi công, phê
duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu mới có thể ký kết được hợp đồng, khởi công công
trình, tạm ứng và thanh toán vốn. Bộ KH&ĐT cho biết, thời gian đấu thầu khoảng 4
tháng để lựa chọn đơn vị tư vấn thiết kế bản vẽ thi công và nhà thầu thi công. lOMoAR cPSD| 58933639
Chính quyền địa phương một số nơi chậm giải phóng mặt bằng, bàn giao đất sạch. Việc
điều chỉnh quy hoạch làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện và giải ngân vốn các dự án
của Tòa án nhân dân Tối cao, Bộ Tư pháp.
Về thể chế, các bộ, cơ quan Trung ương, địa phương dự họp kiến nghị đối với việc thẩm
định báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng của cơ quan chuyên môn về xây dựng,
cần sửa đổi theo hướng giao cơ quan chuyên môn xây dựng cấp tỉnh thẩm định báo cáo này.
Về thẩm quyền kiểm tra công tác nghiệm thu trong quá trình thi công và khi hoàn thành
công trình, các bộ, cơ quan Trung ương, địa phương đề nghị sửa đổi theo hướng giao cơ
quan chuyên môn xây dựng của địa phương kiểm tra công tác nghiệm thu để tiết kiệm
thời gian, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn.
Liên quan đến đất san lấp có phải là khoáng sản hay không, cần sửa đổi quy định về khái
niệm "khoáng sản" theo hướng tài nguyên đất hay đất đồi, đất san lấp không phải là
khoáng sản; cần có quy định riêng biệt về trình tự, thủ tục, thành phần hồ sơ cấp phép
hoạt động khoáng sản đối với từng nhóm, loại khoáng sản tổ chức cá nhân được cấp phép phù hợp.
Dự án chậm tiến độ
Trong kết quả giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm,
chống lãng phí giai đoạn 2016-2021” Đoàn giám sát Quốc hội đã cảnh báo về việc hàng
nghìn dự án đầu tư công chậm tiến độ, có xu hướng tăng dần qua các năm. Tổng hợp
báo cáo không đầy đủ của các bộ, ngành, địa phương giai đoạn 2016-2021, số dự án lOMoAR cPSD| 58933639
chậm tiến độ như sau: năm 2016 là 1.448 dự án, năm 2017 là 1.609 dự án, năm 2018 là
1.778 dự án, năm 2019 là 1.878 dự án, năm 2020 là 1.867 dự án, năm 2021 là 1.962 dự án.
Trong đó, đáng chú ý hầu hết các dự án quan trọng quốc gia, các dự án lớn, trọng điểm
đều chậm tiến độ, điển hình là: Dự án tuyến đường sắt thí điểm Thành phố, đoạn Nhổn-
ga Hà Nội; Tuyến đường sắt đô thị số 2 đoạn Nam Thăng Long-Trần Hưng Đạo; Tuyến
đường sắt số 1: Bến Thành - Suối Tiên; Tuyến đường sắt số 2: Bến Thành Tham Lương,...
Nhiều dự án triển khai kéo dài, đầu tư không dứt điểm, kém hiệu quả. Ví dụ, tỉnh Bình
Dương có 55 dự án chậm tiến độ; 15 công trình, dự án phải tạm dừng sau khi được cấp
thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư; 225 lượt dự án được các cơ quan chức năng
thực hiện kiểm tra, thanh tra, kiểm toán. Trong đó có 109 lượt dự án phát hiện có sai
phạm với tổng số tiền thực hiện không phù hợp được các cơ quan chức năng kiến nghị
xử lý là trên 442 tỷ đồng.
Cụ thể, Dự án nhóm B nhưng kéo dài quá 5 năm, nhóm C quá 3 năm. Tỉnh Thanh Hóa
có dự án nhóm B kéo dài 13 năm (Dự án đê, kè biển xã Hải Châu, tỉnh Thanh Hóa);
Tỉnh Long An có 17 dự án nhóm B bố trí vốn kéo dài từ 6 đến 17 năm, 15 dự án nhóm
C bố trí vốn kéo dài từ 4 đến 9 năm.
Theo đoàn giám sát, đây là vấn đề tồn tại kéo dài nhiều năm, chưa được khắc phục đáng
kể, gây lãng phí lớn trong sử dụng vốn đầu tư công. Lý do chậm tiến độ chủ yếu bởi
công tác giải phóng mặt bằng, bố trí vốn không kịp thời, do năng lực của chủ đầu tư,
ban quản lý dự án và các nhà thầu...