Cảnh 1:
Trời chiều Tràng đi làm về trên con đường khẳng khiu qua xóm chợ của
những người ngụ cư vào trong bến.
- Tràng: ( vừa đi vừa cười, nói) : cuộc đời cũng nhiều cái oái oăm mà
nghĩ cũng lạ lùng hay hay.
- Đám trẻ con: ( giọng háo hức) -
A a a... Anh Tràng ! Anh Tràng đã về chúng mày ơi !
- Anh Tràng ơi bế em mấy... -
Anh Tràng ơi đã uống rượu chưa? - Anh Tràng ơi !... -
Anh Tràng ơi!... Bế em anh Tràng. Chúng mày để
tao túm anh ấy, anh ấy của tao chứ -
Tràng: ( ngửa mặt lên trời cười hềnh hệch) Cảnh 2
- Những người ăn xin: 1. Bác quê ở đâu?
2. Tôi quê Thái Bình! Còn bác?
1. Tôi quê Nam Định. Dưới bác mùa màng giặc giã thế nào?
2. Thất bát lắm bác ạ! Đói quanh năm! Khổ lắm! ( giọng
buồn bã). ( tắt dần với ánh nắng chiều). Nhà tôi có 8
miệng ăn, đói quá chết cả chỉ còn tôi với hai đứa con. -
Tràng: ( phớn phở bước đi thong dong, tủm tỉm cười): hì …hì -
Thị: Phải gió (e thẹn). -
Tràng: Lắc đầu, xua tay. -
Mấy đứa trẻ: (chạy và gào lên): anh Tràng ơi! Chông vợ hài. -
Tràng: (nhìn lũ trẻ, cười): bố ranh! -
Tràng: (quay sang thị): rét không? -
Thị: (im lặng, xốc lại tà áo). -
Tràng: người ở đâu mà lắm thế, nằm ngổn ngang cả. -
Người làng: (nhìn hai người thở dài)
1. Ai đấy nhỉ…? Hay là người dưới quê bà cụ Tứ mới lên.
2. Chả phải, từ ngày còn mồ ma ông cụ Tứ, có thấy họ mạc nào lên thăm đâu. 1. Quái nhỉ?
3. Hay là vợ anh cu Tràng? Ừ, khéo mà vợ anh cu Tràng
thật anh em ạ, nhìn chị ta thèn thẹn hay đáo để.
4. Ôi! Giời đất này còn rước cái của nợ đời về. Biết có
nuôi nổi nhau sống qua cái thì này không? Cảnh 3:
Tràng cùng người đàn bà về nhà, người đàn bà ngồi bên mép
giường, tay ôm khư khư cái thúng. Tràng bần thần sợ, lo lắng, bàng hoàng
nhớ lại việc vừa xảy ra.
* Lần một: Tràng kéo xe bò chở thóc, truớc cửa nhà kho tỉnh mấy
chị con gái ngồi vêu ra ở đấy chờ nhặt hạt rơi vãi, hay ai có công việc gì gọi đến thì làm. -
Tràng: (kéo xe bò, hò vang): Cô em ơi! Muốn ăn cơm trắng với
giò. Lại đây mà đẩy xe bò với anh. -
Những cô gái (đẩy thị), kìa anh ấy gọi! Có muốn ăn cơm trắng với giò. -
Thị: Có khối cơm trắng mấy giò đấy! Này, nhà tôi ơi, nói thật hay nói khoác đấy. -
Tràng: thật đấy, có đẩy thì ra mau lên. -
Thị: thật hả? Đẩy thì đẩy, sợ gì, đằng ấy nhỉ? (liếc mắt cười tít). -
Tràng: hì, lần sau trả nợ nhé. -
Thị: (đứng lặng) đồ phải gió! * L
ần hai : Tràng vừa trả hàng xong, ngồi uống nước ở ngoài cổng chợ tỉnh. -
Thị: (chạy đến rầm rập, áo quần tả tơi, gầy sọp hẳn đi). Điêu, người thế mà điêu! -
Tràng: (ngạc nhiên, giương mắt nhìn thị, không hiểu). Cô là ai? -
Thị: Không nhớ ai hả? Nhắc cho mà nhớ nhé. Hôm ấy ai cứ leo
lẻo cái mồm, hẹn xuống lên, thế mà từ bấy đến giờ mất mặt. -
Tràng: À! Hì, tớ quên. Chả hôm ấy thì hôm nay. Này hẵng
ngồi đây ăn miếng giầu hẵng. -
Thị: (Cáu bẳn, cong cớn trước mặt Tràng) Có ăn gì thì ăn, chả ăn giầu. -
Tràng: thì cứ vào đây đã! Ngồi xuống! Đấy, đằng ấy muốn ăn
gì thì ăn (Vỗ vỗ vào túi, mặt vênh váo). Rích bố cu, hở! -
Thị (mắt sáng lên, vẻ mặt mừng rỡ): Hả? Thật hả? Ăn thật nhá!
Nói rồi đấy, ừ ăn thì ăn sợ gì.
(Thế là thị ngồi sà xuống ăn thật. Thị cắm đầu ăn một chặp bốn
bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì.) -
Tràng: (Đảo mắt nhìn, vẻ mặt đăm chiêu) -
Thị: (ăn xong, cầm dọc đôi đũa quệt ngang miệng, thở): Hà,
ngon! Về chị ấy thấy hụt tiền thì bỏ bố nhỉ? Hì… -
Tràng (cười): hì … Làm đếch gì có vợ. Này nói đùa chứ có về
với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi chúng mình cùng về… -
Thị: (thoáng suy nghĩ, rồi cúi đầu): ừ, thế thì… thế thì về, tớ sợ gì nào…
Tràng và thị cùng ra phía xe, Tràng nhìn ra phía sau – nơi thị đang kéo xe: -
Tràng: (bần thần, chặc lưỡi một cái): Chặc, kệ! Cảnh 4
Tràng loanh quanh bên hàng rào, đi đi lại lại chờ bà cụ Tứ về. Bà cụ
Tứ từ ngoài rặng tre lọng khọng đi vào: -
Bà cụ Tứ: Một hào hai, hai hào ba…Không biết có qua được cái đận này không? -
Tràng: U! U đã về đấy à! Hôm nay sao u về muộn thế? Làm
tôi đợi nóng hết cả ruột. -
Bà cụ Tứ: Hôm nay có chuyện gì mà sao u thấy anh khang
khác? Thế có chuyện gì hả con? -
Tràng: Có chuyện gì thì u cứ hẵng vào nhà đã nào. -
Thị: U! U ạ! (Bước dần ra cửa, hơi nép vào cánh cửa, vẻ bẽn lẽn. -
Bà cụ Tứ: (Đứng khựng lại giữa sân nghĩ ngợi, nhìn người con
gái trong nhà, nhìn Tràng; bà cụ Tứ hấp háy mắt) -
Tràng: (Cười) Hì…Thì u hẵng vào ngồi lên giường cho nó
đàng hoàng đã nào. U cứ vào đây rồi tôi thưa -
Bà cụ Tứ: (Ngơ ngác nhìn Tràng và người con gái lạ) -
Thị: U đã về đấy à? -
Bà cụ Tứ: (Vẫn nhìn người con gái lạ; nhìn Tràng với vẻ mặt ngơ ngác, băn khoăn) -
Tràng: U sao thế, nhà tôi nó chào u đấy! -
Bà cụ Tứ: (Ngơ ngác nhìn hai người) Ai? -
Tràng: Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi đấy u ạ! Chúng tôi đã
phải cái duyên cái kiếp với nhau…Chẳng qua đó cũng là cái số
cả… U thương con… (giọng ngượng ngùng) -
Bà cụ Tứ: (Sửng sốt, cầm tay Tràng, run rẩy lần ngồi xuống mép giường) -
Tràng: U! U làm sao thế! -
Bà cụ Tứ: (Khóc, lấy ống tay áo lau nước mắt, rồi ngẩng lên đăm đăm nhìn thị) - Thị: (Cúi mặt) -
Bà cụ Tứ: (Hẵng giọng, nhẹ) Ừ! Thôi thì chúng mày đã phải
duyên phải kiếp với nhau…U cũng mừng lòng! -
Tràng: (Thở phào, ho khẽ, bước ra sân) -
Bà cụ Tứ: (Nói với thị bằng giọng từ tốn) Nhà ta thì nghèo, vợ
chồng chúng mày liệu mà bảo ban nhau làm ăn. Rồi may ra ông
giời ông ấy cho khá…Biết thế nào hở con. Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời. -
Bà cụ Tứ: (nhìn ra sân, tiếp tục lấy vạt áo chấm nước mắt)
Con ngồi xuống đây, ngồi xuống đây cho đỡ mỏi chân. Kể ra làm được dăm
ba mâm thì phải đấy, nhưng nhà mình nghèo, cũng chả ai người ta chấp nhặt
gì vào lúc này. Thôi thì cốt sao chúng mày hòa thuận là u mừng rồi… -
Bà cụ Tứ : (nhìn thị, nói với giọng nghẹn lời)
Năm nay đói to đấy! Chúng mày lấy nhau lúc này, u thương quá (Giọng
nghẹn trong cổ họng, khóc tiếp) -
Thị: (Lặng lẽ cúi mặt) -
Bà cụ Tứ: Khuya rồi! Hai đứa chúng mày cũng đi ngủ sớm đi! -
Tràng và thị (ngượng ngùng)
- Tràng: (Thổi ngọn đèn dầu)
Âm thanh: Tiếng khóc hờ của nhà có người chết đói. Cảnh 5:
Cảnh sáng hôm sau; Tràng lững thững bước từ trong nhà ra sân, bà
cụ Tứ đang lúi húi ngòai vườn, thị đang quét lại cái sân. -
Tràng: (Nhìn thị cười với vẻ mặt mãn nguyện, hắn chạy ra chỗ
thị giật lấy cái chổi). Đằng ấy để tớ phụ một tay. Đêm hôm qua,
đằng ấy…ngủ thế nào? -
Thị: Ở đâu mà lại có người ngủ ngáy như kéo gỗ, chẳng thấy giời đất gì hết! -
Tràng: Thế đêm qua tớ ngáy đằng ấy không ngủ được à? (Cười) Hì! -
Thị : Còn phải hỏi! -
Bà cụ Tứ: (Nói vọng vào) Dậy hết rồi đấy hở con?! (Nhìn thị,
nói với thị giọng trìu mến) Con đi dọn cơm ăn đi kẻo muộn.
Thị: Vâng! U cũng rửa chân tay đi u nhé -
Bà cụ Tứ: Cháo với rau chuối u đã làm xong cả trong bếp. Con
vào bưng ra, đem cả cái mẹt ra luôn con nhé! -
Thị: (Chạy vào bếp bưng mẹt rau chuối và nồi cháo) -
Bà cụ Tứ: Thế anh Tràng đâu, ra ăn cho xong bữa đi chứ? -
Tràng: Lập cập chạy từ dưới bếp lên bưng theo bát muối -
Bà cụ Tứ: Tràng này! Khi nào có tiền cố dành dụm mà mua
lấy đôi gà. U tính, cái chỗ đầu bếp kia làm cái chuồng gà thì
tiện quá! Thế thôi chứ ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà lại có đàn gà. -
Tràng: Vâng! U này! Con tính cũng chả mấy mà nhà mình con
đàn cháu đống đâu. (Nhìn sang thị âu yếm) Phải không mình?
(Tràng đưa bát cho thị múc cháo) -
Thị: (nghiêng xoong nhìn Tràng) -
Tràng: (cười) Hì… -
Bà cụ Tứ: (Đặt bát đũa nhìn hai đứa con) Chúng mày đợi u vào
bếp! U có cái này hay lắm.
Bà lão lật đật bưng nồi cháo cám ra -
Bà cụ Tứ: Chè đây, chè khoán đây, ngon đáo để -
Thị: ( Đón lấy bát cám bà cụ vừa múc; thoáng nhăn mặt nhìn
bát cháo cám, điềm nhiên đưa vào miệng) -
Bà cụ Tứ: Cám đấy con ạ. Ngon đáo để. Con cứ thử ăn mà
xem. Xóm này khối nhà còn chẳng có cám mà ăn đấy -
Tràng: (Gợt một miếng; im lặng)
Một hồi trống, tù và thúc lên -
Thị: Tiếng gì đấy u nhỉ? -
Bà cụ Tứ: Trống thúc thuế đấy! Chỗ nó bắt trồng đay, chỗ nó
bắt đóng thuế. (Giọng nghẹn ngào) Giời đất này không chắc
sống được đâu con ạ! (Bà ngoảnh ra ngoài lấy vạt áo lau nước mắt) -
Thị: Ở đây cũng phải đóng thuế nữa hả u? (Im lặng một lát).
Trên mạn Bắc Giang, Thái Nguyên người ta không chịu đóng
thuế nữa. Người ta còn phá cả kho thóc của Nhật chia cho
người đói nữa đấy u ạ! -
Tràng: (Nghĩ đến cảnh phá kho thóc Nhật) Ai phá? Việt Minh phải không? (Nhìn thị) -
Thị: Ừ! Sao nhà biết? -
Tràng: Chả là hôm trước tớ cũng gặp họ, người cầm cờ đỏ sao
vàng, người cầm cuốc thuổng…Chẳng hiểu đầu cua tai nheo thế
nào, sợ mang vạ nên tớ đi tránh qua cánh đồng khác. Biết vậy, thế có chết không!
Âm thanh tiếng tù và thúc thuế nổi lên inh ỏi. Bà cụ Tứ và thị dọn mâm cơm…