Lịch sử 10 Bài 11: Một số nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam - Kết Nối Tri Thức

Trả lời câu hỏi hình thành kiến thức mới Sử 10 Bài 11
1. Văn minh Văn Lang - Âu Lạc Câu 1 trang 99
Trình bày những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc. Gợi ý đáp án
Thành tựu tiêu biểu của văn minh Văn Lang - Âu Lạc
* Sự ra đời của nhà nước
- Nhà nước Văn Lang xuất hiện cách ngày nay khoảng 2700 năm và tồn tại đến năm
208 TCN; kinh đô là Phong Châu. Tổ chức nhà nước còn khá sơ khai.
- Tiếp nối Nhà nước Văn Lang là Nhà nước Âu Lạc (208 - 179 TCN); kinh đô ở Cổ
Loa; đứng đầu nhà nước là Thục Phán - An Dương Vương, giúp việc cho vua cũng là
lạc hầu; dưới địa phương vẫn do các lạc tướng cai quản. * Hoạt động kinh tế - Nông nghiệp:
+ Cư dân đã khai phá đất đai, mở rộng diện tích trồng lúa nước bằng nhiều hình thức
canh tác phù hợp: làm rẫy và làm ruộng.
+ Có bước tiến lớn về công cụ và kĩ thuật canh tác nông nghiệp. - Thủ công nghiệp:
+ Một số nghề thủ công (chế tác đá, làm gốm, mộc, luyện kim,...) phát triển mạnh mẽ.
+ Nghề luyện kim đồng phát triển vượt bậc, với nhiều sản phẩm được chế tác tinh xảo. * Đời sống vật chất - Ẩm thực:
+ Thành phần chính trong bữa ăn hằng ngày là cơm, rau, cá,...
+ Lương thực chính là lúa gạo;
+ Thức ăn gồm các loại rau, củ, quả và các sản phẩm của nghề đánh cá, săn bắt và chăn nuôi. - Trang phục:
+ Thường ngày, phụ nữ mặc váy và áo yếm, đàn ông đóng khố, ở trần, đi chân đất, tóc
để xõa ngang vai hoặc để dài búi tó.
+ Cư dân thích sử dụng đồ trang sức được làm từ sừng, ngà động vật, đá, kim loại (sắt, đồng),…
- Nhà ở: Cư dân chủ yếu cư trú trong các nhà sàn làm bằng gỗ, tre, nứa, lá (cả miền núi và đồng bằng).
- Phương tiện đi lại chủ yếu là thuyền, bè. * Đời sống tinh thần
- Tín ngưỡng: cư dân Việt cổ có tục:
+ Thờ cúng tổ tiên và những người có công với cộng đồng
+ Thờ các vị thần tự nhiên
+ Tín ngưỡng phồn thực.
- Nghệ thuật: cư dân Văn Lang - Âu Lạc đã đạt đến một trình độ thẩm mĩ khá cao. Thể
hiện ở: đồ trang sức, các hoa văn trang trí trên công cụ, vũ khí, trống đồng…
- Âm nhạc: khá phát triển với sự xuất hiện của nhiều loại nhạc cụ và hình thức biểu diễn. Câu 2 trang 99
Khai thác Tư liệu 1 (tr.98), hãy cho biết ý nghĩa, giá trị của nền văn minh Văn Lang -
Âu Lạc trong lịch sử Việt Nam. Gợi ý đáp án
- Ý nghĩa, giá trị của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc:
+ Định hình những giá trị văn hóa nền tảng của người Việt.
+ Là cơ sở để nhân dân Việt Nam đấu tranh bảo vệ và phát triển văn hóa ở những giai đoạn sau đó. 2. Văn minh Chăm-pa Câu hỏi trang 100
Em hãy cho biết: Nền văn minh Chăm-pa được hình thành trên những cơ sở nào? Gợi ý đáp án
Cơ sở hình thành văn minh Chăm-pa
- Cơ sở về điều kiện tự nhiên: văn minh Chăm-pa hình thành, tồn tại và phát triển (từ
thế kỉ II đến thế kỉ XV) trên địa bàn các tỉnh miền Trung và một phần cao nguyên
Trường Sơn Việt Nam ngày nay. - Cơ sở về xã hội
+ Khoảng thế kỉ V TCN, cư dân văn hoá Sa Huỳnh cư trú ở vùng duyên hải, lưu vực
các con sông và sâu trong nội địa. Cơ cấu xã hội Sa Huỳnh là xã hội dạng lãnh địa hay
liên minh cụm làng, đứng đầu là thủ lĩnh tối cao. Sự phát triển nội tại của những tổ
chức xã hội này là cơ sở quan trọng cho sự hình thành của Nhà nước Chăm-pa sau này.
+ Ngoài ra, có thể có một số nhóm người khác cùng kết hợp với người Sa Huỳnh tạo
nên nền văn minh Chăm-pa.
- Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ
+ Từ thời văn hoá Sa Huỳnh, cư dân nơi đây đã tiếp xúc với văn minh Ấn Độ. Thông
qua tầng lớp thương nhân Ấn Độ, chữ viết, tôn giáo, tư tưởng, mô hình tổ chức nhà
nước và pháp luật đã được du nhập.
+ Việc tiếp thu những thành tựu của văn minh Ấn Độ đã góp phần đưa nền văn minh
Chăm-pa phát triển rực rỡ. Câu hỏi trang 103
Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa Gợi ý đáp án
Thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa
* Sự ra đời của nhà nước
- Năm 192, dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, nhân dân huyện Tượng Lâm (thuộc quận
Nhật Nam) đã nổi dậy lật đổ ách thống trị của nhà Hán, lập ra nước Lâm Ấp (sau này
gọi là Chăm-pa), kinh đô là Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu, Quảng Nam). - Tổ chức nhà nước:
+ Ở cấp trung ương, đứng đầu Nhà nước Chăm-pa là vua, có quyền lực tối cao, theo
chế độ cha truyền con nối. Dưới vua là hai vị quan đại thần (một quan văn, một quan võ).
+ Cấp địa phương, chia thành các châu - huyện - làng và giao cho các vị quan quản lí. * Kinh tế
- Trồng lúa trên các vùng đồng bằng lưu vực của các con sông - Chăn nuôi gia súc
- Làm nghề thủ công (làm gốm, dệt, luyện kim,...).
- Hoạt động buôn bán qua đường biển khá phát triển * Chữ viết
- Trên cơ sở chữ Phạn của Ấn Độ, cư dân Chăm-pa đã sáng tạo chữ viết riêng của dân
tộc mình. Chữ Chăm cổ được coi là loại chữ viết cổ nhất ở Đông Nam Á.
- Trải qua thời gian, hệ thống chữ viết của người Chăm đã dần được cải tiến và duy trì đến ngày nay.
Trả lời Luyện tập, vận dụng Sử 10 Bài 11 trang 107 Luyện tập 1
Lập bảng thống kê (hoặc vẽ sơ đồ tư duy) về cơ sở hình thành của các nền văn minh
cổ trên đất nước Việt Nam. Em hãy cho biết những điểm giống nhau và khác nhau về
điều kiện hình thành của các nền văn minh ấy. Gợi ý đáp án
(*) Bảng thống kê cơ sở hình thành của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam Cơ sở
Văn minh Văn Văn minh Văn minh Lang - Âu Lạc Chăm-pa Phù Nam
Điều kiện tự - Hình thành trên - Hình thành, tồn tại - Hình thành ở vùng nhiên
lưu vực các dòng và phát triển trên địa vùng hạ lưu sông Mê sông như
sông bàn các tỉnh miền Công
Hồng, sông Mã, Trung và một phần sông Cả,... cao nguyên Trường Sơn. Xã hội
- Cội nguồn từ văn - Cội nguồn từ văn - Có cội nguồn từ
hoá Phùng Nguyên hóa Sa Huỳnh. Cơ nền văn hoá tiền Óc
(khoảng 4000 năm cấu xã hội Sa Huỳnh Eo.
trước), phát triển là xã hội dạng lãnh
rực rỡ trong thời kì địa hay liên minh - Từ khoảng cuối văn hoá Đông Sơn. thiên niên kỉ I TCN, cụm làng cấu trúc làng nông -
- Cư dân Việt cổ - Có thể có một số chài - thương nghiệp
sống thành từng nhóm người khác được hình thành làng cùng với cư dân Sa
Huỳnh xây dựng - Cư dân bản địa kết nền văn minh hợp với cư dân Nam Đảo di cư đến, cùng xây dựng và phát triển nền văn minh. Ảnh hưởng của
- Sớm tiếp xúc với - Sớm tiếp xúc với văn minh Ấn văn minh Ấn Độ văn minh Ấn Độ Độ
b. So sánh: điểm giống và khác nhua về cơ sở hình thành của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam * Giống nhau:
- Cơ sở điều kiện tự nhiên:
+ Sự hình thành và phát triển của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam đều
gắn với điều kiện tự nhiên tại lưu vực của những con sông lớn, như: sông Hồng, sông
Cả, sông Mã… (văn minh Văn Lang – Âu Lạc); sông Thu Bồn (văn minh Chăm-pa)
và sông Mê Công (văn minh Phù Nam).
+ Nhờ ưu thế về điều kiện tự nhiên, kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước là ngành sản
xuất chính của cư dân Việt cổ, Chăm-pa và Phù Nam. - Cơ sở xã hội:
+ Làng là tổ chức xã hội phổ biến của cư dân Việt cổ, Chăm-pa, Phù Nam
+ Cư dân bản địa là những người đóng góp chủ yếu trong quá trình xây dựng nền văn minh của họ. * Khác nhau
Văn minh Văn Lang - Văn minh Chăm-pa Văn minh Phù Âu Lạc Nam Địa bàn
- Hình thành ở khu vực - Hình thành ở khu - Hình thành ở
Bắc Bộ và Bắc Trung vực Duyên hải Nam khu vực Nam Bộ hình thành
bộ của Việt Nam hiện Trung Bộ và một của Việt Nam nay phần cao nguyên hiện nay Trường Sơn của Việt Nam hiện nay Đời sống
- Hoạt động kinh tế chủ - Bên cạnh nghề - Hoạt động
yếu là nông nghiệp và nông trồng lúa nước thương mại Kinh tế thủ công
nghiệp; và sản xuất thủ công đường biển rất
thương mại đường biển nghiệp; các hoạt phát triển, cảng
kém phát triển hơn so động khai thác lâm Óc Eo trở thành
với Chăm-pa và Phù sản và thương mại một trong những Nam
đường biển rất phát trung tâm thương triển mại sầm uất nhất Đông Nam Á Cơ sở
- Người Việt cổ đóng - Người Sa Huỳnh - Người bản địa
vai trò chủ yếu trong đóng vai trò chủ yếu và người Nam Xã hội
quá trình xây dựng nền trong quá trình xây Đảo (di cư đến) văn minh dựng nền văn minh cùng xây dựng và phát triển văn minh Cơ sở
- Hầu như không có sự - Sớm có sự tiếp xúc và chịu ảnh hưởng
ảnh hưởng của văn từ văn minh Ấn Độ. Văn hóa minh Ấn Độ. Vận dụng 1
Em hãy giải thích tại sao phiên bản của trống đồng Ngọc Lũ được Việt Nam lựa chọn
làm quà tặng Liên hợp quốc nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày thành lập tổ chức này? Gợi ý đáp án
- Phiên bản của trống đồng Ngọc Lũ được Việt Nam lựa chọn làm quà tặng Liên hợp quốc, vì:
+ Trống đồng Ngọc Lũ là chiếc trống điển hình nhất, kích thước hài hòa và trang trí
hoàn mĩ, phong phú nhất trong số những chiếc trống đồng đã được phát hiện ở Việt
Nam; đồng thời trống đồng Ngọc Lũ cũng là sản phẩm tiêu biểu cho nền văn hoá
Đông Sơn – nền văn hóa bản địa, lâu đời của người Việt cổ.
+ Trống đồng Ngọc Lũ đã hội tụ đầy đủ những tri thức của thời đại cũng như tài năng
nghệ thuật và tâm hồn người Việt cổ.
+ Hoa văn trang trí trên trống Ngọc Lũ có thể được coi là một chuẩn mực về sự kết
hợp hài hoà những đặc trưng và phong cách nghệ thuật trang trí đồ đồng Đông Sơn;
đồng thời cũng phản ánh nhiều mặt về đời sống của cư dân Việt cổ (ví dụ: hình ảnh
giã gạo; hình ảnh nhà sàn; hình ảnh đoàn người đang nhảy múa…)
+ Tặng Liên Hợp quốc phiên bản trống đồng Ngọc Lũ cũng đồng thời là sự quảng bá,
giới thiệu tới bạn bè quốc tế về lịch sử và văn hóa của dân tộc Việt Nam. Vận dụng 2
Hãy sưu tầm một số hình ảnh cho thấy sức sống trường tồn của những giá trị các nền
văn minh cổ trên đất nước Việt Nam. Gợi ý đáp án
Học sinh tự sưu tầm ảnh
Ví dụ như lễ hội Đền Hùng, Thánh địa Mỹ Sơn…