Lịch sử Phát triển Cờ Tướng Việt Nam & Thế giới | Môn Giáo dục thể chất 3 - Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 58675420
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM
TRUNG TÂM GIÁO DỤC THỂ CHẤT VÀ QUỐC PHÒNG
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỜ TƯỚNG Ở VIỆT NAM VÀ THẾ GIỚI
MÃ MÔN HỌC: CHIN112330_03
NHÓM THỰC HIỆN: NHÓM 4
GVHD: PGS. TS. NGUYỄN ĐỨC THÀNH
Tp.HCM, ngày 23 tháng 3 năm 2025 1 lOMoAR cPSD| 58675420
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM
TRUNG TÂM GIÁO DỤC THỂ CHẤT VÀ QUỐC PHÒNG
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỜ TƯỚNG Ở VIỆT NAM VÀ TRÊN THẾ GIỚI
MÃ MÔN HỌC: CHIN112330_03
DANH SÁCH SINH VIÊN THỰC HIỆN: Tên sinh viên Mã số sinh viên
Trịnh Quốc Công Vinh 23110366 Vũ Anh Quốc 23110296 Nguyễn Thành Nhân 23146319 Huỳnh Hoài Bảo 23110178 Nguyễn Thành Nam 22146356 Nguyễn Ái Nhân 23157048
GVHD: PGS. TS. NGUYỄN ĐỨC THÀNH
Tp.HCM, ngày 23 tháng 3 năm 2025 2 lOMoAR cPSD| 58675420 LỜI CẢM ƠN
Trước hết, nhóm xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành,
người đã tận tình hướng dẫn và truyền đạt những kiến thức quý báu về bộ môn cờ vua
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Sự chỉ dẫn tận tâm của thầy không chỉ giúp
nhóm nâng cao kỹ năng chơi cờ mà còn rèn luyện tư duy chiến lược, khả năng phân tích
và đưa ra quyết định hợp lý.
Bên cạnh đó, nhóm cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô, bạn bè và những người
đã hỗ trợ, đóng góp ý kiến để hoàn thiện tiểu luận này. Sự động viên và giúp đỡ từ mọi
người là nguồn động lực quan trọng để nhóm hoàn thành nghiên cứu một cách tốt nhất.
Cuối cùng, nhóm xin chân thành cảm ơn tất cả những ai đã trực tiếp hoặc gián tiếp
đóng góp vào quá trình thực hiện tiểu luận này. Dù vẫn còn nhiều hạn chế, nhóm hy
vọng rằng công trình này sẽ mang lại những giá trị hữu ích và tiếp tục nhận được sự góp
ý để hoàn thiện hơn nữa. lOMoAR cPSD| 58675420 LỜI CAM ĐOAN
Nhóm tác giả xin cam đoan rằng tiểu luận này là kết quả của quá trình nghiên cứu
và làm việc nghiêm túc của nhóm, không sao chép từ bất kỳ nguồn nào mà không trích
dẫn rõ ràng. Toàn bộ nội dung trong tiểu luận được tổng hợp từ các tài liệu tham khảo
uy tín, cùng với sự hướng dẫn của Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành và sự đóng góp của các thành viên trong nhóm.
Nhóm tác giả chịu hoàn toàn trách nhiệm về tính trung thực và chính xác của nội
dung trong tiểu luận này. Nếu có bất kỳ sai sót hay vi phạm nào liên quan đến đạo đức
nghiên cứu, nhóm xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước nhà trường và các bên liên quan. lOMoAR cPSD| 58675420 MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... 1
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... 2
MỤC LỤC ............................................................................................................... 3
PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 4
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 4
2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 5
3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5
CCƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG .................................................................... 6
1.1. Định nghĩa Cờ Tướng ................................................................................. 6
1.2. Đặc điểm của Cờ Tướng ............................................................................. 6
1.3. Ý nghĩa và vai trò của Cờ Tướng trong đời sống ..................................... 8
CHƯƠNG 2: LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỜ TƯỚNG Ở THẾ GIỚI VÀ VIỆT
NAM ...................................................................................................................... 10
2.1. Lịch sử phát triển cờ tướng trên thế giới ................................................ 10
2.1.1. Nguồn gốc của cờ tướng: ..................................................................... 10
2.1.2. Cờ Chaturanga của Ấn Độ và sự lan sang Ba Tư (Shatranj): .............. 10
2.1.3. Cờ tướng thời kỳ sơ khai ở Trung Quốc: ............................................. 10
2.1.4. Sự phát triển và hoàn thiện luật chơi Cờ tướng ở Trung Quốc: ........... 11
2.1.5. Ảnh hưởng của Cờ tướng đến các nước Đông Á: ................................ 12
2.1.6. Các trường phái Cờ tướng trên thế giới: .............................................. 12
2.2. Lịch sử phát triển cờ tướng ở Việt Nam.................................................. 16
2.2.1. Quá trình du nhập Cờ tướng vào Việt Nam ......................................... 16
2.2.2. Cờ tướng trong thời kỳ phong kiến (thời Lý – Trần – Lê – Nguyễn) .. 17 lOMoAR cPSD| 58675420
2.2.3. Cờ tướng trong đời sống dân gian Việt Nam ....................................... 17
2.2.4. Các danh kỳ nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam ..................................... 19
2.3. Cờ tướng trong thế kỉ 20 và hiện đại .......................................................... 24
2.3.1. Sự hình thành các hội cờ và giải đấu chuyên nghiệp ........................... 24
2.3.2. Thành tựu của Cờ tướng Việt Nam trên đấu trường quốc tế ................ 26
CHƯƠNG 3: TƯƠNG LAI CỦA CỜ TƯỚNG ............................................. 29
3.1. Áp dụng công nghệ trong cờ tướng............................................................. 29
3.1.1. Phát triển phần mềm và trí tuệ nhân tạo (AI) trong Cờ tướng ............. 29
3.1.2. Các nền tảng chơi Cờ tướng trực tuyến ............................................... 31
3.1.3. Sự ảnh hưởng của công nghệ đến phong cách chơi và chiến thuật Cờ
tướng ............................................................................................................... 32
3.2. Xu hướng phát triển Cờ tướng trong tương lai ......................................... 33
3.2.1. Số hóa và công nghệ trong Cờ tướng ................................................... 33
3.2.2. Chuyên nghiệp hóa Cờ tướng............................................................... 33
3.2.2. Cờ tướng trong thể thao điện tử và môi trường số hóa ........................ 34
3.3. Các chiến lược phát triển Cờ tướng trên thế giới và ở Việt Nam ............ 37
3.3.1. Chiến lược phát triển Cờ tướng trên thế giới ....................................... 37
3.3.2. Chiến lược phát triển Cờ tướng tại Việt Nam ...................................... 37
KẾT LUẬN ....................................................................................................... 39 PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cờ vua và cờ tướng là hai trò chơi trí tuệ lâu đời có ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa
phương Tây và phương Đông. Cả hai môn cờ đều đòi hỏi tư duy chiến thuật, kỹ năng
phân tích và khả năng dự đoán nước đi của đối thủ. Tuy nhiên, mỗi môn cờ có những
đặc điểm riêng về luật chơi, chiến thuật và phong cách thi đấu. lOMoAR cPSD| 58675420
Việc nghiên cứu và so sánh cờ vua với cờ tướng giúp chúng ta hiểu rõ hơn sự khác
biệt về tư duy chiến thuật giữa hai nền văn hóa, đồng thời khám phá những điểm tương
đồng trong cách tiếp cận trò chơi của con người. Hơn nữa, trong thời đại công nghệ phát
triển, sự kết hợp giữa hai môn cờ này có thể mang đến những hướng nghiên cứu mới về
trí tuệ nhân tạo và giáo dục tư duy logic.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài này hướng đến các mục tiêu sau:
Tìm hiểu lịch sử hình thành và phát triển của cờ vua và cờ tướng, từ nguồn gốc đến
sự phổ biến ở các khu vực khác nhau. So sánh luật chơi, bố cục bàn cờ và cách di chuyển
quân giữa hai môn cờ. Phân tích sự khác biệt trong chiến thuật và tư duy chơi cờ của cờ
vua và cờ tướng. Đánh giá ảnh hưởng của cờ vua và cờ tướng đối với tư duy logic và
chiến lược của người chơi. Nghiên cứu sự phát triển của hai môn cờ trong thời đại số,
đặc biệt là sự tham gia của trí tuệ nhân tạo và các nền tảng chơi cờ trực tuyến. Tìm hiểu
khả năng kết hợp và học hỏi lẫn nhau giữa hai môn cờ, giúp người chơi cải thiện kỹ năng chiến thuật.
3. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp lịch sử: Thu thập tài liệu về nguồn gốc và sự phát triển của cờ vua và
cờ tướng qua các thời kỳ.
Phương pháp phân tích - tổng hợp: Tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn để đưa ra
đánh giá toàn diện về hai môn cờ.
Phương pháp so sánh: So sánh về luật chơi, chiến thuật, tư duy của cờ vua và cờ
tướng nhằm tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt.
Phương pháp thực nghiệm: Quan sát và phân tích các ván đấu cờ vua và cờ tướng
để thấy rõ cách vận dụng chiến thuật trong từng trò chơi. lOMoAR cPSD| 58675420
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG
1.1. Định nghĩa Cờ Tướng
Cờ tướng còn gọi là Cờ tướng Trung Quốc (tiếng Trung: 象棋; bính âm: Xiàngqí,
Hán-Việt: Tượng kỳ, tiếng Anh: Chinese Chess hoặc Xiangqi) để phân biệt với cờ tướng
Triều Tiên (janggi) và cờ tướng Nhật Bản (shogi), là một trò chơi board game dành cho
hai người có nguồn gốc từ Trung Quốc. Đây là loại cờ phổ biến tại các nước như Trung
Quốc, Đài Loan, Việt Nam và những nơi có cộng đồng người Hoa sinh sống. Trò chơi
này mô phỏng cuộc chiến giữa hai quốc gia, với mục tiêu là bắt được Tướng của
đối phương. Các đặc điểm khác biệt của cờ tướng so với các trò chơi cùng họ là:
các quân đặt ở giao điểm các đường thay vì đặt vào ô, quân Pháo phải nhảy qua 1
quân khi ăn quân, các khái niệm sông và cung nhằm giới hạn các quân Tướng, Sĩ
và Tượng. Cờ tướng với phiên bản hiện đại mà chúng ta biết ngày nay có từ thời Nam Tống
1.2. Đặc điểm của Cờ Tướng
Cờ tướng có những đặc điểm nổi bật sau:
Bàn cờ: Bàn cờ là hình chữ nhật do 9 đường dọc và 10 đường ngang cắt nhau vuông
góc tại 90 điểm hợp thành. Một khoảng trống gọi là sông nằm ngang giữa bàn cờ, chia
bàn cờ thành hai phần đối xứng bằng nhau. Mỗi bên có một Cửu cung hình vuông do 4
ô hợp thành tại các đường dọc 4, 5, 6 kể từ đường ngang cuối của mỗi bên, trong 4 ô
này có vẽ hai đường chéo nhằm hạn chế nước đi của các quân Tướng và Sĩ. Theo quy
ước, khi bàn cờ được quan sát chính diện, phía dưới sẽ là quân Đỏ, phía trên sẽ là quân
Đen. Các đường dọc bên Đỏ được đánh số từ 1 đến 9 từ phải qua trái còn bên Đen thì ngược lại.
Quân cờ: Mỗi người chơi có 16 quân, gồm 7 loại quân: Tướng, Sĩ, Tượng, Mã, Xe, Pháo và Tốt.
Cách di chuyển:
Quân Tướng đi ngang (dọc) 1 ô mỗi nước và chỉ đi trong cung. Hai quân Tướng
không được phép đứng cùng một cột mà không có quân cờ nào che chắn ở giữa chúng lOMoAR cPSD| 58675420
(luật “lộ mặt”). Trong nhiều tình huống, đặc biệt khi cờ tàn thì luật “lộ mặt” lại tỏ ra rất
khỏe, khi Tướng lúc này mạnh gần tương đương Xe.
Quân Sĩ đi chéo 1 ô mỗi nước và cũng chỉ đi trong cung như Tướng. Như vậy, cửu
cung của mỗi bên có tất cả 5 vị trí hợp lệ mà Sĩ có thể đứng được. Sĩ là quân cờ yếu
nhưng có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ Tướng, mất Sĩ (gãy Sĩ) sẽ là nguy hiểm
khi đối phương còn đủ 2 Xe. Việc dùng 1 Pháo đổi 2 Sĩ rồi dùng 2 Xe hoặc kết hợp Xe,
Mã, Tốt tấn công là chiến thuật thường thấy. Khi cờ tàn còn Pháo thì phải chú ý bảo vệ
Sĩ vì Sĩ còn hỗ trợ Pháo tấn công.
Quân Tượng đi chéo 2 ô mỗi nước và không đi qua sông. Như vậy, nửa bàn cờ mỗi
bên có tất cả 7 vị trí hợp lệ mà Tượng có thể đứng được. Tượng sẽ không thể đi được
nếu có một quân cờ bất kỳ nằm trên đường đi, khi đó gọi là “Tượng bị cản” và vị trí cản
được gọi là “mắt Tượng” hoặc “chân Tượng”. Tượng có vai trò bảo vệ Tướng từ xa, mất
Tượng (gãy Tượng) sẽ là nguy hiểm khi đối phương còn đủ 2 Pháo và rất khó để giữ
được quân Tượng còn lại. Việc dùng 1 Mã đổi 2 Tượng rồi dùng 2 Pháo hoặc kết hợp
Xe, Pháo, Tốt tấn công là chiến thuật thường thấy. Tượng mạnh hơn Sĩ một chút.
Quân Mã đi ngang (hay dọc) 1 ô và chéo (theo cùng hướng đi trước đó) 1 ô. Nếu có
một quân cờ bất kỳ nằm trên đường đi thì “Mã bị cản” không đi được và vị trí cản gọi
là “chân Mã”. Mã do không đi thẳng, lại có thể bị cản nên mức độ cơ động của quân này
kém hơn Xe và Pháo. Khi khai cuộc, Mã kém hơn Pháo vì có ít vị trí cơ động được. Khi
tàn cuộc, bàn cờ ít quân hơn, Mã trở nên mạnh hơn Pháo.
Quân Xe đi ngang hoặc dọc không giới hạn trên bàn cờ. Xe được coi là quân cờ
mạnh nhất. Giá trị của Xe thường tính là bằng 2 Pháo hoặc Pháo Mã. Khai cuộc hai bên
thường tranh thủ đưa các quân Xe ra các đường dọc thông thoáng, dễ phòng thủ và tấn công.
Quân Pháo đi ngang và dọc không giới hạn như Xe. Điểm khác biệt là Pháo muốn
ăn quân thì nó phải nhảy qua đúng 1 quân nào đó (gọi là ngòi). Trừ trường hợp trên,
Pháo cũng không được phép nhảy qua đầu các quân khác khi không ăn. Đây là quân cờ ra đời muộn nhất.
Quân Tốt đi 1 bước. Nếu Tốt chưa qua sông, nó chỉ được đi thẳng. Nếu Tốt đã qua
sông thì được đi ngang hoặc thẳng, không được đi lùi. Khi đi đến đường biên ngang cuối lOMoAR cPSD| 58675420
cùng bên phần sân đối phương, lúc này, chúng được gọi là Tốt lụt, và chỉ có thể đi ngang
theo hàng ngang đó 1 bước.
1.3. Ý nghĩa và vai trò của Cờ Tướng trong đời sống
Cờ tướng có một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, xã hội của nhiều quốc
gia, đặc biệt là Trung Quốc và các quốc gia Đông Á. Một số ý nghĩa và vai trò của cờ tướng bao gồm:
Phát triển tư duy và trí tuệ: Cờ tướng giúp rèn luyện khả năng tư duy chiến lược,
phân tích tình huống, và cải thiện trí nhớ. Người chơi cần phải suy nghĩ và lên kế hoạch
từ nhiều nước đi trước khi đưa ra quyết định.
Giải trí và thư giãn: Cờ tướng là một hình thức giải trí phổ biến trong cộng đồng.
Người chơi có thể thư giãn và giảm căng thẳng sau những giờ làm việc căng thẳng.
Mối quan hệ xã hội: Cờ tướng là một hoạt động xã hội, tạo cơ hội để kết nối và
giao lưu giữa những người chơi. Các giải đấu cờ tướng cũng là nơi các cá nhân thể hiện
tài năng và học hỏi lẫn nhau.
Giáo dục truyền thống: Cờ tướng mang trong mình những giá trị văn hóa và truyền
thống lâu đời của người Trung Quốc. Nó không chỉ là một trò chơi, mà còn là một phần của di sản văn hóa.
1.4. So sánh Cờ Tướng với các loại cờ khác Tiêu chí Cờ tướng Cờ vua Janggi (Cờ tướng Hàn) Shogi (Cờ (Xiangqi) (Chess) tướng Nhật) Bàn cờ
8x8 ô vuông 9x9 ô vuông 9x10, không có sông 9x10, có sông Quân cờ 7 loại, 32 quân 7 loại, 32 6 loại, 32 8 loại, 40 quân quân quân Cách đi Có sông và
Tự do trong Một số quân Không có sông, cung quân cung phạm vi có thể trở rộng hơn lOMoAR cPSD| 58675420 mặt Mục tiêu Chiếu hết Chiếu hết Chiếu hết Chiếu hết Tướng Tướng Vua Vua Tính Cao, Chặt Biến Giống Cờ tướng chiến nhiều quy chẽ, chiến hóa cao do
nhưng có nhiều thay đổi thuật tắc đặc
thuật rõ ràng quân tái sử nhỏ trưng dụng lOMoAR cPSD| 58675420
CHƯƠNG 2: LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỜ TƯỚNG Ở THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
2.1. Lịch sử phát triển cờ tướng trên thế giới
2.1.1. Nguồn gốc của cờ tướng:
Nguồn gốc cờ tướng được biết đến với phiên bản hiện đại mà chúng ta biết ngày
nay có từ thời kỳ Nam Tống. Theo tìm hiểu thì đây là loại cờ có từ khoảng thế kỷ 7. Bắt
nguồn từ Saturanga, một loại cờ cổ được phát minh ở Ấn Độ từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 6
(trước cờ tướng khoảng 200 năm). Saturanga đi về phía Tây trở thành cờ vua, còn về
phía Đông thì trở thành cờ Tướng.
Cờ tướng là một trò chơi còn có tên gọi khác là cờ tướng Trung Quốc. Theo tiếng
Trung bính âm đọc là xiàngqí. Còn đối với âm Hán-Việt đọc là Tượng kỳ. Trò chơi này
tiếng Anh sẽ được đọc là Chinese Chess. Đây được biết đến là một trong những trò chơi
trí tuệ và sẽ có hai người chơi. Loại cờ này phổ biến ở các nước phương đông như: Trung
Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Việt Nam, …
2.1.2. Cờ Chaturanga của Ấn Độ và sự lan sang Ba Tư (Shatranj):
Cờ Chaturanga do người của vương quốc Gupta, thuộc đất nước Ấn Độ ngày nay,
sáng tạo ra vào khoảng thế kỷ VII. Sang thế kỷ VIII, cờ đã được truyền sang vương quốc
Sasanid (đất Ba Tư hay Iran ngày nay) với tên là Shatranj.
Tên Chaturanga có nghĩa là bốn quân đoàn. Trong quân đội xưa của các tiểu quốc
thuộc đất Ấn Độ ngày nay có bốn quân đoàn chủ đạo là: 1. Tượng binh (tượng làm đại
diện), 2. Chiến xa (xe làm đại diện), 3. Kỵ binh (mã làm đại diện) và 4. Bộ binh (tốt làm
đại diện). Tất cả cộng với vua và cố vấn làm cho cờ Chaturanga có sáu loại quân: vua
(1 quân), cố vấn (1 quân), tượng (2 quân), xe (2 quân), mã (2 quân) và tốt (8 quân), tổng
số 32 quân cờ – 16 quân mỗi bên.
Cờ vua Ba Tư (Shatranj) còn là một minh chứng về sự lan truyền của cờ Chaturanga
về phía Tây đất nước Ấn Độ. Sau này cờ lan qua bán đảo Ả Rập (Arab) đến bắc Phi, sau
đó đến châu Âu – qua đất nước Tây Ban Nha – rồi trở thành cờ vua hiện đại ngày nay.
2.1.3. Cờ tướng thời kỳ sơ khai ở Trung Quốc:
Sau khi đi về phía Tây để trở thành cờ vua và đi về phía Đông để trở thành cờ
tướng thì cờ tướng được người Trung Hoa tiếp thu, cải tiến và hoàn thiện vào khoảng lOMoAR cPSD| 58675420
thế kỷ thứ VIII, mở rộng phạm vi đi quân cũng như thay đổi nhiều điểm về bố cục bàn
cờ so với nguyên bản Saturanga. Người Trung Hoa gọi cờ tướng là môn "tượng kỳ" và
coi trò chơi này như một thứ quốc hồn quốc túy của dân tộc.
Thay vì dùng “Ô”, Cờ Tướng dùng “Đường” để đi quân, nhờ vậy mà nâng điểm đi quân từ 64 lên 81.
Đã là 2 nước phân tranh, thì cần phải có biên giới. Bởi vậy mà Cờ Tướng mới xuất
hiện “Sông”. Kể từ đó, số điểm đi lại nâng lên thành 90.
Là Quốc gia thì phải có “Cung cấm” và đã là Tướng thì không thể chạy khắp bàn
cờ được. Vì thế mà “Cung” ra đời, khiến Tướng chỉ có thể di chuyển trong 9 điểm (Trung
Quốc thường gọi là “Cửu Cung”).
Để đơn giản hóa tối đa việc tạo ra một bàn cờ, các quân của Cờ Tướng đều được
thiết kế giống nhau và phân biệt bằng chữ khắc trên đó. Điều này giúp Cờ Tướng trở
nên dễ dàng phổ biến bên trong Trung Quốc, nhưng lại gây khó khăn khi tiến ra thế giới.
Ngoài ra, vào thời sơ khai, Cờ Tướng không có quân Pháo. Chỉ mãi tới sau này, vào
thời nhà Đường, quân Pháo mới được đưa vào bàn cờ, và từ đó tạo ra những sự khác
biệt đầy đặc sắc trong chất chiến thuật của Cờ Tướng.
2.1.4. Sự phát triển và hoàn thiện luật chơi Cờ tướng ở Trung Quốc:
Trong suốt lịch sử Trung Quốc, cờ tướng đã được các triều đại chú trọng và phát
triển. Tuy nhiên, luật chơi ban đầu có sự khác biệt lớn, không có những quy tắc thống
nhất giữa các vùng miền. Dưới đây là những mốc quan trọng trong sự phát triển của cờ tướng:
+ Triều đại Đường (618–907): Trong thời kỳ này, cờ tướng bắt đầu hình thành với
những nguyên lý cơ bản về chiến thuật và cách di chuyển của các quân cờ. Tuy nhiên,
luật chơi còn sơ khai và chưa đồng bộ.
+ Triều đại Tống (960–1279): Cờ tướng phát triển mạnh mẽ và được tổ chức thi đấu
công khai. Lúc này, luật chơi cơ bản như cách di chuyển của quân cờ, phân chia bàn cờ
và khái niệm về "lập thế" đã bắt đầu được hình thành. lOMoAR cPSD| 58675420
+ Triều đại Minh (1368–1644): Đây là thời kỳ cờ tướng đạt đến sự hoàn thiện lớn
nhất. Các quy tắc đã được chuẩn hóa và có sự phân định rõ ràng về quyền lợi của các
quân cờ. Cờ tướng bắt đầu được xem như một môn nghệ thuật chiến lược thực sự.
2.1.5. Ảnh hưởng của Cờ tướng đến các nước Đông Á:
Cờ tướng là một trong những trò chơi trí tuệ nổi bật và có ảnh hưởng lớn ở các
nước Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc, Việt Nam, Đài Loan, Hồng Kông, Ma Cao và
một số quốc gia khác. Từ khi được phát triển tại Trung Quốc, cờ tướng đã không chỉ là
một môn giải trí mà còn có tác động sâu sắc đến văn hóa, xã hội và tư tưởng chiến lược trong khu vực Đông Á:
+ Cờ tướng ở Việt Nam có lịch sử phát triển gắn liền với các truyền thống văn hóa
và chiến lược của dân tộc. Cờ tướng được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm, và trở thành
một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân, đặc biệt là trong giới
trí thức, quân đội và các bậc cao niên.
+ Đài Loan có mối quan hệ văn hóa và lịch sử sâu sắc với Trung Quốc, và cờ
tướng là một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân Đài Loan.
+ Ở Hồng Kông và Ma Cao, cờ tướng cũng rất phổ biến và có sự ảnh hưởng mạnh
mẽ từ văn hóa Trung Quốc. Mặc dù hai vùng lãnh thổ này có nền văn hóa đa dạng và
ảnh hưởng của phương Tây, nhưng cờ tướng vẫn giữ được vị thế đặc biệt.
+ Ở các nước Đông Nam Á như Singapore, Malaysia, và Thái Lan, cờ tướng cũng
đã có sự phát triển và ảnh hưởng lớn, đặc biệt là trong cộng đồng người Hoa.
Cờ tướng không chỉ ảnh hưởng đến các trò chơi trong khu vực mà còn có tác
động sâu sắc đến triết lý và tư duy chiến lược trong văn hóa Đông Á. Các nguyên lý
chiến lược trong cờ tướng, như sự thận trọng, kế hoạch dài hạn và khả năng quan sát, đã
được áp dụng vào nhiều lĩnh vực khác nhau như quân sự, kinh doanh, và thậm chí là
trong các chính sách quốc gia.
2.1.6. Các trường phái Cờ tướng trên thế giới:
* Trường phái Cổ điển:
Trường phái này đại diện cho những phương pháp và chiến thuật truyền thống của
cờ tướng, phát triển từ những quy tắc cơ bản, chiến lược chiến đấu, và những hình thức lOMoAR cPSD| 58675420
khai cuộc đã được định hình qua lịch sử. Các kỳ thủ của trường phái cổ điển ưu tiên lối
chơi vững chắc và bảo vệ Tướng, đồng thời họ rất chú trọng đến việc khai cuộc một
cách cẩn trọng và tính toán lâu dài. Đặc điểm chính:
+ Khai cuộc ổn định: Trường phái cổ điển yêu cầu người chơi mở đầu trận đấu một
cách chắc chắn, không mạo hiểm quá sớm. Các quân cờ thường được di chuyển theo
các tuyến đường đã được thử nghiệm qua nhiều thế hệ.
+ Chiến thuật phòng thủ vững chắc: Các chiến thuật phòng thủ truyền thống rất
quan trọng, vì chúng giúp người chơi giữ được thế trận ổn định trong khi tìm kiếm cơ hội phản công.
+ Hạn chế rủi ro: Trường phái này ưu tiên an toàn và sự ổn định trong suốt ván cờ,
giảm thiểu khả năng mắc sai lầm lớn.
Ví dụ: Một trong những chiến thuật phổ biến trong trường phái cổ điển là "Xe tiến"
(di chuyển Xe lên cao) để mở đường cho Pháo hoặc Mã phát huy tác dụng.
* Trường phái Tấn công:
Trường phái tấn công chủ trương lối chơi nhanh, quyết liệt và chú trọng vào việc
tấn công đối thủ ngay từ giai đoạn đầu của ván cờ. Các kỳ thủ theo trường phái này
không ngần ngại rủi ro và thường tìm cách tạo ra những thế cờ phức tạp ngay từ đầu trận. Đặc điểm chính:
+ Tấn công ngay từ đầu: Trường phái này không chờ đợi đối thủ mắc sai lầm mà
chủ động tạo ra các đòn tấn công ngay từ những bước đi đầu tiên.
+ Lợi dụng sự sơ hở: Người chơi tấn công thường xuyên tìm kiếm cơ hội để đối
phương lộ sơ hở và ngay lập tức khai thác các lỗ hổng trong phòng thủ của đối thủ.
+ Quân cờ linh hoạt: Các quân như Pháo, Xe, Mã thường xuyên di chuyển nhanh
chóng và tạo ra những đợt tấn công liên tục.
Ví dụ: Một trong những chiến thuật tấn công phổ biến là "Pháo xả" (sử dụng Pháo
tấn công vào các quân chủ lực của đối thủ), nhằm gây sức ép mạnh mẽ và ép đối thủ vào thế bị động. lOMoAR cPSD| 58675420 * Trường phái Tinh tế:
Trường phái này có sự nhấn mạnh vào lối chơi tinh tế, gián tiếp, sử dụng chiến thuật
điêu luyện để kiểm soát đối thủ mà không cần phải tấn công mạnh mẽ. Các kỳ thủ theo
trường phái này thường có phong cách chơi cẩn trọng, tập trung vào việc tạo ra những
đòn phản công sắc bén. Đặc điểm chính:
+ Cân nhắc chi tiết: Mỗi bước đi đều được tính toán kỹ lưỡng, không có nước đi nào quá vội vàng.
+ Tìm kiếm sự phối hợp hoàn hảo: Các quân cờ được di chuyển một cách hợp lý và
khéo léo để tối ưu hóa sự phối hợp giữa chúng, hướng đến một chiến lược dài hạn.
+ Tính toán chính xác: Trường phái này yêu cầu khả năng tính toán rất cao, với
những kế hoạch bài bản và sự chuẩn bị kỹ lưỡng.
Ví dụ: "Mã tiến, Tượng bảo vệ" là chiến thuật tinh tế, trong đó quân Mã được di
chuyển lên vị trí chiến lược, còn Tượng bảo vệ Tướng một cách tinh tế, tạo ra sự phòng
thủ vững chắc nhưng không quá rõ ràng.
* Trường phái Đấu trí:
Trường phái đấu trí nhấn mạnh vào khả năng tư duy phản xạ nhanh và chiến lược
dài hạn. Các kỳ thủ của trường phái này thường tập trung vào việc phát triển cờ ván
trong các giai đoạn đầu và giữa ván đấu để tạo ra một lợi thế chiến thuật có thể chuyển
hóa thành chiến thắng cuối cùng. Đặc điểm chính:
+ Chiến đấu tâm lý: Người chơi không chỉ đối đầu về kỹ thuật mà còn phải đối đầu
về tinh thần. Họ luôn tìm cách khiến đối thủ cảm thấy hoang mang hoặc phải đưa ra quyết định sai lầm.
+ Đưa đối thủ vào thế bị động: Các chiến thuật của trường phái này nhằm tạo áp lực
tâm lý, khiến đối thủ không còn tỉnh táo và phạm phải sai lầm.
+ Lừa gạt và chiến thuật giả vờ: Sử dụng chiến thuật giả vờ tấn công để dụ đối thủ vào thế bẫy. lOMoAR cPSD| 58675420
Ví dụ: "Mỹ nhân kế": Đây là chiến thuật trong đó người chơi "dụ dỗ" đối thủ vào
một nước đi tưởng chừng vô hại nhưng thực chất lại là một cái bẫy, dẫn đến thất bại cho đối thủ.
* Trường phái Chiến thuật ứng biến:
Đây là trường phái đặc biệt chú trọng vào khả năng thay đổi chiến thuật trong suốt
trận đấu dựa vào sự thay đổi của đối thủ và tình huống ván cờ. Các kỳ thủ trong trường
phái này rất linh hoạt, họ không có một chiến thuật cố định mà luôn thay đổi để tối ưu
hóa cơ hội chiến thắng. Đặc điểm chính:
+ Ứng biến linh hoạt: Không tuân theo một chiến thuật cụ thể nào mà thay đổi chiến
lược tùy thuộc vào tình hình thực tế.
+ Khả năng điều chỉnh trong trận đấu: Người chơi này rất giỏi trong việc điều chỉnh
lối chơi của mình trong suốt trận đấu, từ phòng thủ sang tấn công hoặc ngược lại.
+ Chống lại những nước đi của đối thủ: Chiến thuật ứng biến không chỉ có sự thay
đổi mà còn là sự chuẩn bị để phản ứng ngay lập tức trước các đòn tấn công của đối thủ.
Ví dụ: Một người chơi có thể bắt đầu bằng cách phòng thủ cẩn thận, nhưng khi nhận
thấy đối thủ mắc sai lầm, họ có thể chuyển sang tấn công và giành lại thế chủ động ngay lập tức.
* Trường phái Quốc tế:
Trường phái này có ảnh hưởng rộng rãi trong các nước ngoài Trung Quốc, đặc biệt
là ở Việt Nam, Đài Loan và các quốc gia Đông Nam Á. Các kỳ thủ trong trường phái
này có thể bị ảnh hưởng bởi các trường phái phương Tây hoặc các phong cách chơi quốc
tế, nhưng vẫn giữ được những yếu tố truyền thống của cờ tướng. Đặc điểm chính:
+ Chiến thuật toàn diện: Người chơi theo trường phái quốc tế cần phải làm chủ các
chiến thuật tấn công và phòng thủ từ mọi khía cạnh, có sự chuẩn bị toàn diện.
+ Tích hợp các chiến thuật đa dạng: Các chiến thuật quốc tế thường tích hợp những
yếu tố từ các trường phái khác nhau, tạo nên lối chơi linh hoạt và mạnh mẽ. lOMoAR cPSD| 58675420
+ Lý thuyết và thực hành: Trường phái quốc tế chú trọng cả lý thuyết và thực hành,
nghĩa là người chơi không chỉ học lý thuyết mà còn phải áp dụng trực tiếp vào các trận đấu.
Ví dụ: Những chiến thuật như "Xe sát" (tạo sự phối hợp mạnh mẽ giữa các quân Xe
và Pháo) hoặc "Tướng vào trong cung" là các chiến thuật hiện đại, thể hiện sự ảnh hưởng
của trường phái quốc tế.
2.2. Lịch sử phát triển cờ tướng ở Việt Nam
2.2.1. Quá trình du nhập Cờ tướng vào Việt Nam
Cờ Tướng xuất hiện ở Việt Nam khoảng được 1000 năm trước do được du nhập từ
Trung Quốc. Khi môn cờ này được truyền bá người Việt tiếp thu rất nhanh và trở thành
trò chơi rất phổ biến ở nước ta với nhiều hình thức đa dạng như: cờ người, cờ bỏi, cờ
thế ... và hoà nhập cùng các lễ hội khiến cho Cờ Tướng trở thành một hình thức sinh
hoạt văn hoá hấp dẫn và thu hút được lòng yêu thích của quần chúng.
Đến đầu thế kỷ XX, ở miền Nam Cờ Tướng bắt đầu được chơi đều đặn từ lối chơi
ngẫu hứng dần chuyển sang nghiên cứu lý thuyết và tổ chức được nhiều giải dưới hình
thức trận đấu cá nhân hoặc kỳ đài và những trận đấu giao hữu quốc tế được tổ chức.
Trong thời gian này, ở Nam Bộ nổi lên một số danh thủ như Nguyễn Thành Hội, Nguyễn
Văn Ba (Ba Ngoan), Hà Quang Bố, Hứa Văn Hải, Trần Quới,... Ở miền Bắc,
Cờ Tướng được đông đảo người dân ưa chuộng, phát triển mạnh nhất vào những năm
30 và 40. Ở Hà Nội những hội cờ như Thiền Quang, Kỳ Tiên, Kỳ Bàn được thành lập
quy tụ được một số danh thủ hàng đầu và tổ chức được giải Vô địch Cờ Tướng Bắc Kỳ,
mở màn là giải vô địch Bắc Kỳ tháng 3 năm 1936 và kéo dài hơn hai thập niên. Các tên
tuổi của làng cờ miền Bắc có Chu Văn Bột, Đặng Đình Yến, Nguyễn Thi
Hùng, Lê Uy Vệ, Nguyễn Tấn Thọ. Từ năm 1945 đến những năm 80 trở đi, phong trào
Cờ Tướng miền Bắc có dấu hiệu chững lại. Ở miền Trung cũng có một số danh thủ nổi
tiếng như Cả Soạn (Trần Trinh Soạn), Vương Nghệ, Hoàng Mười,...
Sau ngày đất nước thống nhất , cùng với sự phát triển của đất nước , Cờ Tướng cũng
phát triển mạnh mẽ ở nước ta kể từ đây. lOMoAR cPSD| 58675420
2.2.2. Cờ tướng trong thời kỳ phong kiến (thời Lý – Trần – Lê – Nguyễn)
Trong suốt thời kỳ phong kiến, cờ tướng không chỉ là trò chơi giải trí mà còn là một
phương tiện rèn luyện trí tuệ và chiến thuật cho các tướng lĩnh, quan lại và giới trí thức:
Thời Lý – Trần: Cờ tướng được xem là một môn thi đấu trong hoàng cung và các
cuộc giao lưu giữa các quan văn, quan võ. Nhiều vị vua và danh tướng như Trần Hưng
Đạo được cho là có đam mê cờ tướng, sử dụng trò chơi này như một cách mô phỏng chiến thuật quân sự.
Thời Hậu Lê: Cờ tướng trở nên phổ biến hơn trong tầng lớp sĩ phu và nhân dân. Trò
chơi này xuất hiện trong các kỳ thi, lễ hội và trở thành một phần của đời sống văn hóa cung đình.
Thời Nguyễn: Nhiều vị vua triều Nguyễn như Minh Mạng, Tự Đức rất yêu thích cờ
tướng. Trong các cuộc giao lưu văn hóa, cờ tướng được xem như một cách để thể hiện
trí tuệ và bản lĩnh của người quân tử. Ngoài ra, nhiều văn bản và tư liệu thời Nguyễn
cũng nhắc đến cờ tướng như một thú chơi tao nhã trong cung đình.
2.2.3. Cờ tướng trong đời sống dân gian Việt Nam
Cờ tướng là bộ môn thể thao trí tuệ hấp dẫn, mang đến cho người chơi và người
xem nhiều cung bậc cảm xúc. Thông qua các lễ hội , Cờ Tướng được triển khai thành
các kiểu chơi khác nhau như Cờ người hay cờ thế , ... và rất được lượng người yêu thích và ủng hộ.
Hiện nay , Cờ Tướng không chỉ là một trò chơi giải trí mà còn mạng tính giá trị ,
văn hóa giáo dục sâu sắc góp phần thể hiện sự giao lưu giữa người với người , những
hình ảnh làng quê hiện lên cùng các cụ già , trung niên ,.. tụ họp xung quanh bàn cờ
ngày càng trở nên thân thuộc , góp phần gắn kết tình làng nghĩa xóm.
Trong dân gian Cờ Tướng cũng được xuất hiện dưới nhiều tác phẩm văn học , hay
ca dao , tục ngữ ,...như “Cờ bí thí tốt : đã chỉ ra sự việc lựa chọn giải quyết vấn đề không
sáng suốt, không mang tính lâu dài khi giải quyết một tình huống khó khăn, vì không
còn cách nào khác “ phản ánh nên kinh nghiệm thực tế cửa Cờ Tướng vào cuộc sống.
Một số địa phương còn có các câu lạc bộ cờ tướng, nơi những người đam mê bộ
môn này có thể gặp gỡ, học hỏi lẫn nhau, thu hút lượng lớn người tham gia . Đặc biệt, lOMoAR cPSD| 58675420
với sự phát triển của công nghệ, cờ tướng trực tuyến đã giúp nhiều người yêu thích bộ
môn này có thể chơi và thi đấu với đối thủ từ khắp nơi trên thế giới. Cờ người là một
trong số những trò chơi dân gian đặc sắc diễn ra trong các dịp lễ hội được phổ biến khắp
các làng quê Việt Nam. Hàng năm cứ vào dịp Xuân, suốt từ tháng Giêng cho đến tháng
Tư âm lịch, các lễ hôi lớn nhất miền Bắc như lễ hội Đền Đô (Đình Bảng, nơi thờ của 8
vị Vua nhà Lý - Bát đế), Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Vua, Đống Đa (Hà Nội), Hội
Lim (Bắc Ninh), Hội Đền Hùng (Phú Thọ),... và hàng trăm lễ hội khác được tổ chức linh
đình ở khắp các làng quê Việt Nam.
Trong các lễ hội đó có rất nhiều trò chơi dân gian và các hoạt động thi đấu thể thao
trong đó Cờ Tướng thu hút rất đông người dân đến thi đấu, cổ vũ. Trong các hình thức
thi đấu Cờ Tướng thì cờ Người thường gây được sự thu hút và chú ý nhất. Chơi cờ
Người đã được các làng xã tổ chức mấy trăm năm trước đến nay vẫn giữ những bức
tranh cổ mô tả đánh cờ người. Sân cờ người bao giờ cũng rộng, các quân cờ có thể đứng
hay ngồi cách nhau từ một mét rưỡi trở lên khiến cho người xem có thể nhìn xuyên qua
để có thể bao quát cả bàn cờ. Người xem đứng chật quanh sân, lớp trong ngồi lớp ngoài
đứng. Các đấu thủ tham gia thi đấu cờ người thường mặc áo gấm, khăn điều thắt lưng,
đội khăn xếp đàng hoàng. Sau khi hai kỳ thủ nhận cờ lệnh (là một lá cờ đuôi nheo, mỗi
bên một màu) làm thủ tục chào ban giám khảo và chào khán giả xong thì trống nổi một
hồi dài để trận cờ bắt đầu. Mỗi khi đi một nước, đấu thủ phất mạnh lá cờ lệnh chỉ thẳng
vào quân sẽ đi, quân này liền chuẩn bị tư thế sẵn sàng, đấu thủ đi tiếp tới vị trí mà quân
cờ sẽ đến, phất mạnh lá cờ lệnh một lần nữa chỉ vào vị trí mới, quân cờ sẽ rời khỏi vị trí
ban đầu để đến vị trí mới. Nếu ở vị trí mới có quân đứng sẵn thì quân này sẽ rời vị trí ra
khỏi sân cờ trước khi quân kia tới chiếm chỗ. Nếu đấu thủ nào đi chậm nghĩ lâu thì lập
tức có một chú bé ăn mặc như tiểu đồng cầm trống chạy tới sau lưng đấu thủ và khua
trống liên hồi (ý dục đi nhanh lên). Các đấu thủ ghi tên danh sách vào chơi cờ người
phải là người có trình độ, đồng thời phải có tầm nhìn bao quát, có trí nhớ tốt, nhiều khi
phải đạt đến trình độ như chơi cờ “tưởng” (không nhìn bàn cờ).
Cờ hội rất đông người xem gồm đủ mọi thành phần, mọi người đứng xung quanh
bàn tán về các nước cờ, xem không khí thi đấu hội và các quân cờ là nam thanh, nữ tú
của làng. Những đấu thủ đạt giải được trao những phần thưởng mang đậm phong cách dân gian.