Liên Xô và các nước Đông Âu từ 1945 đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX

BÀI 1: LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN GIỮA
NHỮNG NĂM 70 CỦA THẾ KỶ XIX (TIẾT 1) I. LIÊN XÔ.
1. Công cuộc khôi phục kinh tế sau chiến tranh 1945-1950
- Sau khi chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Liên Xô phải chịu những tổn thất
hết sức nặng nề: 27 triệu người chết, 32.000 xí nghiệp bị tàn phá, 710 thành
phố và 70.000 làng mạc bị phá hủy, kinh tế phát triển chậm lại sau 10 năm.
Tổn thất đau thương của Liên Xô trong chiến tranh thế giới thứ hai
- Đảng và nhà nước Liên Xô đề ra kế hoạch Khôi phục và phát triển kinh tế với
kế hoạch 5 năm lần thứ tư 1946-1950. Sau đó là các kế hoạch 5 năm lần 5, lần thứ 6... - Kết quả:
+ Vượt mức trước thời hạn 9 tháng.
+ Năm 1950 sản xuất công nghiệp tăng 73% so với 1939.
+ Những năm 1950 va 1960 sản lượng công nghiệp chiếm 20% sản lượng công nghiệp thế giới.
+Nông nghiệp vượt mức trước chiến tranh, đời sống nhân dân cải thiện; năm
1949 chế tạo thành công bom nguyên tử, phá vỡ thế độc quyền bom nguyên tử của Mỹ..
2. Tiếp tục công cuộc xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của Chủ nghĩa xã
hội (từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỷ XX)
* Hoàn cảnh: bị các nước đế quốc bao vây kinh tế, cô lập chính trị, chạy đua
vũ trang, chuẩn bị cuộc chiến tranh tổng lực nhằm tiêu diệt Liên Xô & các nước CNXH.
* Phương hướng: tiếp tục ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, thâm canh
trong nông nghiệp; đẩy mạnh tiến bộ khoa học – kỹ thuật; tăng cường sức mạnh quốc phòng. * Thành tựu:
+ Sản xuất công nghiệp tăng 9,6%/ năm, trở thành cường quốc công nghiệp
đứng thứ hai thế giới sau Mỹ, sản lượng công nghiệp chiếm 20% của thế giới.
+ 1957 lần đầu tiên phóng thành công vệ tinh nhân tạo.
3-11-1957 Con chó Nga Laika trở thành sinh
vật đầu tiên được bay vào vũ trụ trên vệ tinh
4-10-1957 Liên Xô đã phóng Sputnik 2.
thành công vệ tinh nhân tạo
Sputnik 1 vào quỹ đạo Trái đất
+ 1961 phóng thành công con tàu vũ trụ đưa con người bay vòng quanh trái đất.
* Chính sách đối ngoại:
+ Duy trì hòa bình thế giới, đi đầu và đấu tranh cho nền hòa bình và an ninh thế giới
+ Giúp đỡ, ủng hộ các nước Xã hội chủ nghĩa và phong trào cách mạng thế giới
* Ý nghĩa về thành tựu:
- Thể hiện tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội, xây dựng và phát triển kinh tế,
quốc phòng, nâng cao đời sống của nhân dân.
- Làm đảo lộn chiến lược toàn cầu của Mỹ và đồng minh của Mỹ, thúc đẩy
phong trào cách mạng thế giới phát triển.
- Vị trí quốc tế được đề cao, trở thành chỗ dựa cho hòa bình thế giới, Liên Xô
là nước XHCN hùng mạnh nhất, trở thành một cực trong trật tự thế giới 2 cực Ianta. II. ĐÔNG ÂU
1. Sự ra đời của các nước dân chủ nhân dân Đông Âu - 1944-1946
- Cuối 1944 – 1945 khi Hồng Quân Liên Xô truy kích quân Đức, nhân dân
Đông Âu nổi dậy giành chính quyền và thành lập chính quyền dân chủ nhân
dân. Hàng loạt các nước dân chủ nhân dân ở Đông Âu ra đời như Cộng hòa Ba
Lan (7 - 1944), Cộng hòa Rumani (8 - 1944)... - Nhiệm vụ:
+ Chống phá thế lực thù địch trong và ngoài nước.
+ Xây dựng bộ máy chính quyền dân chủ nhân dân. + Cải cách ruộng đất.
+ Quốc hữu hóa xí nghiệp lớn của tư bản.
+ Thực hiện quyền tự do dân chủ.
+ Cải thiện đời sống nhân dân.
* Hoàn cảnh ra đời: đấu tranh giai cấp quyết liệt, đập tan mọi mưu đồ của các thế lực phản động.
* Ý nghĩa: chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống thế giới,lịch sử các nước Đông Âu đã sang trang mới.
Lược đồ các nước dân chủ nhân dân Đông Âu2. Các nước Đông Âu tiến hành
xây dựng chủ nghĩa xã hội từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỷ XX (đọc thêm)
* Các nước Đông Âu xây dựng CNXH trong điều kiện khó khăn và phức tạp như:
Cơ sở vật chất kỹ thuật lạc hậu, các nước đế quốc bao vây kinh tế và chống phá
về chính trị; bọn phản động trong nước phá hoại cách mạng
* Nhiệm vụ xây dựng CNXH:
Xóa bỏ sự bóc lột của giai cấp tư sản; tập thể hóa nông nghiệp;công nghiệp hóa;
xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của Chủ nghĩa xã hội.
* Thành tựu: là các nước công- nông nghiệp.
+ An ba ni: trước chiến tranh là nước nghèo nhất, tới năm 1970 công nghiệp
được xây dựng, điện khí hóa.
+ Bung ga ri: tổng sản phẩm công nghiệp tăng 55 lần.
+ Tiệp Khắc: công nghiệp phát triển, chiếm 1.7% sản lượng công nghiệp thế giới.
+ CHDC Đức: sản xuất tăng 5 lần, thu nhập quốc dân tăng 4 lần.
III. SỰ HÌNH THÀNH HỆ THỐNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA (ĐỌC THÊM)
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, hệ thống xã hội chủ nghĩa ra đời có điểm chung:
- Đều có Đảng Cộng Sản và công nhân lãnh đạo.
- Lấy chủ nghĩa Mác –Lê nin làm nền tảng.
- Cùng có mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội.
* SEV: Hội đồng tương trợ kinh tế - Thành Lập: 8-1-1949
- Mục tiêu: đẩy mạnh sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau giữa các nước xã hội chủ
nghĩa, tạo nên sức mạnh để cạnh tranh với Tây Âu.
- Hạn chế: “Khép kín” không hòa nhập vào nền kinh tế thế giới ; nặng về trao
đổi hàng hóa, mang tính bao cấp ; sự hợp tác gặp trở ngại bởi cơ chế quan liêu,
bao cấp, sự phân công chuyên ngành chưa hợp lý.
* Tổ chức Hiệp ước Vacsava - Thành lập: 5-1955
- Mục tiêu: để bảo vệ công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội, duy trì hòa bình,
an ninh của Châu Âu và thế giới.
* HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI
1. Em hãy trình bày nhiệm vụ trước mắt của Liên Xô sau khi Chiến tranh
thế giới thứ hai kết thúc là gì? Trả lời:
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô là nước chiến thắng, nhưng phải chịu
nhiều tổn thất rất nặng nề. Vì vậy công việc đầu tiên là phải tiến hành khôi
phục kinh tế và hàn gắn vết thương chiến tranh.
2. Trình bày những thiệt hại của Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai? Trả lời
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô bị thiệt hại hết sức to lớn và nặng
nề cả về người và của:
- Hơn 27 triệu người chết.
- 1710 thành phố, hơn 70.000 làng mạc, gần 32.000 nhà máy, xí nghiệp và
65.000 km đường sắt bị tàn phá.
- Hậu quả của chiến tranh đã làm cho nền kinh tế Liên Xô phát triển chậm lại tới 10 năm.
3. Công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh ở Liên Xô
đã diễn ra như thế nào và đạt kết quả ra sao? Trả lời:
Để tiến hàng công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh,
ngay từ đầu năm 1946, Đảng và Nhà nước Xô viết đã đề ra kế hoạch khôi phục
và phát triển kinh tế đất nước với kế hoạch 5 năm lần thứ 4 (1946-1950).
- Các tầng lớp nhân dân Liên Xô đã sôi nổi thi đua, lao động cần cù để thực hiện kế hoạch
- Công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh ở Liên Xô đã
đạt được kết quả như sau: * Về kinh tế:
+ Hoàn thành kế hoạch 5 năm lần thứ tư (1946-1950) trước thời hạn 9 tháng.
+ Năm 1950, sản xuất công nghiệp tăng 73%
+ Hơn 6.000 nhà máy được khôi phục và xây dựng
+ Một số ngành sản xuất nông nghiệp vượt mức trước chiến tranh
+ Đời sống nhân dân được cải thiện
* Về khoa học - kĩ thuật:
+ Năm 1949, Liên Xô chế tạo thành công bom nguyên tử.
4. Việc Liên Xô chế tạo thành công bom nguyên tử nói lên điều gì? Trả lời:
Liên Xô chế tạo thành công bom nguyên tử đã làm phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Mĩ.
5. Em hãy nhận xét về công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương
chiến tranh của Liên Xô trong thời kì này? Trả lời:
- Tốc độ khôi phục kinh tế của Liên Xô trong thời kì này tăng lên nhanh chóng.
- Có được sự phát triển đó là do sự thống nhất về tư tưởng, chính trị của xã hội
Liên Xô, tinh thần lao động của các tầng lớp nhân dân Liên Xô rất sôi nổi và hăng hái.
6. Liên Xô xây dựng cơ sở, vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội trong hoàn cảnh nào? Trả lời:
Liên Xô xây dựng cơ sở, vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội trong hoàn cảnh:
- Các nước tư bản phương Tây và Mĩ luôn có âm mưu và hành động chống phá
về kinh tế, chính trị và quân sự với Liên Xô.
- Liên Xô vừa xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật, vừa phải tăng cường củng cố
quốc phòng nhằm chống lại sự đe dọa của các nước tư bản phương Tây.
- Liên Xô phải giúp các nước xã hội chủ nghĩa khác và phong trào cách mạng Thế giới.
- Những nền tảng quan trọng như đường xá, đường sắt, bến cảng, nhà máy,
những phát minh cải tiến kĩ thuật có tác dụng đến việc xây dựng và phát triển
sản xuất, tập trung ở việc hình thành nền sản xuất đại cơ khí với nền công
nghiệp hiện đại, khoa học và công nghệ tiên tiến.
7. Phương hướng chính của các kế hoạch 5 năm lần thứ năm (1951-1955),
lần thứ sau (1956-1960) và kế hoạch 7 năm (1959-1965) của Liên Xô là gì? Trả lời:
Phương hướng chính của các kế hoạch là tiếp tục ưu tiên phát triển công nghiệp
nặng - nền tảng của nền kinh tế quốc dân, thực hiện thâm canh trong sản xuất
nông nghiệp, đẩy mạnh tiến bộ khoa học - kĩ thuật, tăng cường sức mạnh quốc phòng của đất nước.
8. Hãy nên những thành tựu chủ yếu của Liên Xô trong công cuộc xây
dựng chủ nghĩa xã hội từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX? Trả lời:
Những thành tựu chủ yếu của Liên Xô trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã
hội từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX:
- Sản xuất công nghiệp bình quân hàng năm tăng 9,6%. Liên Xô đã trở thành
cường quốc công nghiệp đứng thứ hai thế giới (chỉ sau Mĩ), chiếm khoảng 20%
sản lượng công nghiệp toàn thế giới. - Khoa học - kĩ thuật:
+ Năm 1957, Liên Xô là nước đầu tiên phóng thành công vệ tinh nhân tạo, mở
đầu kỉ nguyên chinh phục vũ trụ của loài người.
+ Năm 1961, Liên Xô phóng con tàu "Phương Đông" đưa nhà du hành vũ trụ
Ga-ga-rin lần đầu tiên bay vòng quanh Trái Đất.
9. Liên Xô thực hiện chính sách đối ngoại như thế nào trong khoảng thời
gian từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX? Trả lời:
Trong thời kì này, Liên Xô thực hiện chủ trương duy trì hòa bình thế giới,
chung sống hòa bình, quan hệ hữu nghị với tất cả các nước và tích cực ủng hộ
phong trào cách mạng thế giới.
10. Các nước dân chủ nhân dân Đông Âu đã ra đời trong hoàn cảnh nào? Trả lời:
Khi Hồng quân Liên Xô tiến vào lãnh thổ Đông Âu truy kích quân đội phát xít
Đức, nhân dân các nước Đông Âu đã nhanh chóng nổi dậy và khởi nghĩa vũ
trang giành chính quyền và thành lập các nước dân chủ nhân dân.
11. Em hiểu thế nào là nhà nước dân chủ nhân dân? Trả lời:
Nhà nước dân chủ nhân dân là hình thức nhà nước mà chế độ chính trị, xã hội
theo chế độ dân chủ, hai giai cấp công nhân và nông dân nắm chính quyền cách
mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân và chính đảng của nó, hướng
phát triển của đất nước đi theo chủ nghĩa xã hội
12. Hoàn thành bảng sau về sự ra đời của các nước dân chủ nhân dân Đông Âu? Trả lời: Thời gian Tên nước Tháng 7-1944 Ba Lan Tháng 8-1944 Ru-ma-ni Tháng 4-1945 Hung-ga-ri Tháng 5-1945 Tiệp Khắc Tháng 11-1945 Nam Tư Tháng 12-1945 An-ba-ni Tháng 9-1946 Bun-ga-ri
Tháng 9-1949 Cộng hòa Liên bang Đức (Tây Đức)
Tháng 10-1949 Cộng hòa Dân chủ Đức (Đông Đức)
13. Sự ra đời của các nước dân chủ nhân dân Đông Âu trong những năm
1944-1949 có ý nghĩa như thế nào? Trả lời:
Các nước dân chủ nhân dân Đông Âu ra đời là một biến đổi to lớn của cục diện
châu Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai, đánh dấu chủ nghĩa xã hội vượt ra
khỏi phạm vi một nước (Liên Xô) và bước đầu hình thành một hệ thống xã hội chủ nghĩa Thế giới.
14. Để hoàn thành công cuộc cách mạng dân chủ nhân dân, các nước Đông
Âu đã thực hiện những nhiệm vụ gì? Trả lời:
Để hoàn thành công cuộc cách mạng dân chủ nhân dân, các nước Đông Âu đã
thực hiện những nhiệm vụ sau:
- Xây dựng bộ máy chính quyền dân chủ nhân dân.
- Tiến hành cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa các xí nghiệp lớn của tư bản nước ngoài và trong nước.
- Thực hiện các quyền tự do dân chủ
- Cải thiện đời sống của nhân dân.
Việc các nước Đông Âu hoàn thành nhiệm vụ trên đã đập tan mọi mưu đồ của
các thế lực đế quốc phản động
15. Sau khi hoàn thành cuộc cách mạng dân chủ nhân dân, các nước Đông
Âu tiếp tục thực hiện nhiệm vụ gì? Trả lời:
Sau khi hoàn thành cuộc cách mạng dân chủ nhân dân, các nước Đông Âu
bước vào giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội.
16. Nêu những nhiệm vụ chính của các nước Đông Âu trong công cuộc xây
dựng chủ nghĩa xã hội? Trả lời:
Nhiệm vụ chính của các nước Đông Âu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội:
- Xóa bỏ sự bóc lột của giai cấp tư sản
- Đưa nông dân vào con đường làm ăn tập thể
- Tiến hành công nghiệp hóa
- Xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội
17. Hãy nêu những thành tựu mà các nước Đông Âu đã đạt được trong
công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội? Trả lời:
Những thành tựu mà các nước Đông Âu đã đạt được trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội:
- Đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, các nước Đông Âu đã trở thành những
nước công - nông nghiệp. Bộ mặt kinh tế - xã hội của đất nước đã thay đổi căn bản và sâu sắc.
- An-ba-ni: Tới năm 1970, nền công nghiệp đã xây dựng, cả nước đã được điện khí hóa
- Bun-ga-ri: Năm 1975, tổng sản phẩm công nghiệp tăng 55 lần so với năm 1939.
- Tiệp Khắc: Đầu những năm 70, được xếp vào hàng các nước công nghiệp
phát triển, chiếm 1,7% sản lượng công nghiệp Thế giới.
- Công hòa Dân chủ Đức: Đến đầu những năm 70 sản xuất tăng gấp 5 lần, thu
nhập quốc dân tăng 4 lần so với năm 1949.
18. Những nguyên nhân nào giúp cho các nước Đông Âu đạt được những thành tựu như trên? Trả lời:
Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu đạt được những
thành tựu như trên là nhờ:
- Tinh thần lao động nhiệt tình và hăng hái của nhân dân
- Sự giúp đỡ to lớn của Liên Xô
19. Hệ thống xã hội chủ nghĩa được hình thành trong hoàn cảnh nào? Trả lời:
- Sự hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa diễn ra khi các nước Đông Âu bắt
đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội, đòi hỏi phải có sự hợp tác cao hơn và đa dạng
hơn nhiều trong lĩnh vực với Liên Xô.
- Có sự phân công và chuyên môn hóa trong sản xuất công nông nghiệp
- Liên Xô và Đông Âu đều có chung một mục tiêu là xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- Cùng chung hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác-Lênin
- Đều do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
20. Sự hợp tác tương trợ giữa Liên Xô và Đông Âu được thể hiện ở những sự kiện nào? Trả lời:
Sự hợp tác tương trợ giữa Liên Xô và Đông Âu được thể hiện :
- Về quan hệ kinh tế: ngày 8-1-1949, Hội đồng tương trợ kinh tế (gọi tắt SEV)
ra đời gồm Liên Xô và các nước Đông Âu (Ba Lan, Tiệp Khắc, Hung-ga-ri,....
- Quan hệ chính trị và quân sự: Ngày 14-5-1955, tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va thành lập
21. Quan hệ hợp tác giữa Liên Xô và các nước Đông Âu được thực hiện
dựa trên cơ sở nào? Trả lời:
Cơ sở của sự hợp tác giữa Liên Xô và các nước Đông Âu là:
- Liên Xô và các nước Đông Âu đều cùng có chung một mục tiêu là xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- Đều do Đảng Cộng sản lãnh đạo
- Cùng chung hệ thống tư tưởng của chủ nghĩa Mác-Lênin
22. Hãy trình bày mục đích ra đời và những thành tựu của Hội đồng
tương trợ kinh tế trong những năm 1951-1973? Trả lời:
- Mục đích: giúp đỡ và thúc đẩy sự phát triển kinh tế của các thành viên, cùng
nhau hỗ trợ nghiên cứu khoa học - kĩ thuật - Thành tựu:
+ Tốc độ tăng trưởng sản xuất công nghiệp hàng năm đạt 10%
+ Thu nhập quốc tế năm 1973 tăng 5,7 lần so với năm 1950
+ Liên Xô đã giúp cho các nước thành viên vay 13 tỷ rúp, viện trợ không hoàn lại 20 tỉ rúp.
23. Cho biết những hạn chế của khối SEV? Trả lời:
- "Khép kín", không hòa nhập vào nền kinh tế đang ngày càng phát triển của thế giới
- Nặng về trao đổi hàng hóa mang tính bao cấp
- Nhân công sản xuất chuyên ngành có chỗ chưa hợp lí
24. Mục đích của Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va (5/1955) là gì? Trả lời:
Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va ra đời (5/1955) nhằm mục đích:
- Bảo vệ công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của các nước Đông Âu
- Duy trì hòa bình và an ninh của châu Âu và thế giới
- Chống lại sự hiếu chiến của Mĩ và khối NATO
- Bảo vệ an ninh châu Âu và thế giới
- Đây là liên minh phòng thủ quân sự và chính trị của các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu.