Lý luận về quy luật mâu thuẫn và đấu tranh các mặt đối lập | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61601779
LÝ LUẬN QUY LUẬT THỐNG NHẤT VÀ ĐẤU TRANH CỦA CÁC MẶT ĐỐI LẬP
(QUY LUẬT MÂU THUẪN)
1. NỘI DUNG QUY LUẬT
Theo đánh giá của V.I.Lênin, quy luật mâu thuẫn là hạt nhân của phép biện chứng. Quy luật
mâu thuẫn vạch nguồn gốc, động lực của sự phát triển. a. Khái niệm -
Mâu thuẫn: một phạm trù để chỉ sự liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau giữa các mặt
đối lập của cùng một sự vật, hiện tượng. VD: Nhân vật phản diện và chính diện tồn tại
thống nhất và đấu tranh lẫn nhau trong tác phẩm nghệ thuật, mối quan hệ qua lại giữa
sản xuất và tiêu dùng trong hoạt động kinh tế xã hội,... -
Mặt đối lập: một phạm trù để chỉ những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng
vận động trái ngược nhau và làm nên một chỉnh thể một sự vật, hiện tượng.
VD: Trong cơ thể người có hoạt động tự nhiên ăn và bài tiết cùng tồn tại khách quan,
trong thực vật có hai quá trình quang hợp và hô hấp,...
b. Điều kiện hai mặt đối lập để tạo nên mâu thuẫn - Thứ nhất, có xu
hướng vận động trái chiều nhau -
Thứ hai, làm nên chỉnh thể một sự vật, hiện tượng
Lưu ý: Mâu thuẫn biện chứng khác mâu thuẫn logic hình thức. Mâu thuẫn biện chứng
tồn tại khách quan trong tư duy, mâu thuẫn logic hình thức do tư duy mắc sai lầm
c. Tính chất chung của mâu thuẫn -
Tính khách quan: Mâu thuẫn là cái vốn có của mọi sự vật, hiện tượng, không phải đem
từ bên ngoài vào. Tồn tại không phụ thuộc vào ý thức con người.
VD: Sự tiến hóa của giống loài không thể có nếu thiếu đi sự tác động qua lại giữa biến
dị và di truyền (Biến dị và di truyền cũng là hai quá trình diễn ra khách quan) -
Tính phổ biến: Mâu thuẫn diễn ra trong mọi sự vật, hiện tượng, mọi giai đoạn tồn tại
và phát triển của sự vật, hiện tượng. Mâu thuẫn tồn tại trong mọi lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư duy. VD:
● Trong xã hội, mâu thuẫn được thể hiện ở sự đối kháng giữa giai cấp tư sản và
vô sản, giữa thống trị và bị trị, giữa bóc lột và bị bóc lột
● Trong tư duy, đó là mâu thuẫn giữa chân lý và sai lầm, giữa tư tưởng tiến bộ và tư tưởng lạc hậu -
Tính đa dạng, phong phú: Sự vật, hiện tượng khác nhau sẽ có mâu thuẫn khác nhau.
Trong một sự vật, hiện tượng có thể tồn tại nhiều mâu thuẫn khác nhau và có vị trí,
vai trò khác nhau đối với sự vận động, phát triển của sự vật đó.
+ Mâu thuẫn bên trong - bên ngoài
+ Mâu thuẫn cơ bản - mâu thuẫn không cơ bản
+ Mâu thuẫn chủ yếu - thứ yếu
+ Mâu thuẫn đối kháng - không đối kháng
2. SỰ THỐNG NHẤT VÀ ĐẤU TRANH CỦA CÁC MẶT ĐỐI LẬP
a. Sự thống nhất của các mặt đối lập -
Là sự ràng buộc, phụ thuộc, quy định lẫn nhau, nương tựa vào nhau, đòi hỏi có nhau
giữa các mặt đối lập, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề tồn tại, nếu không có mặt đối lập
này sẽ không có mặt đối lập kia và ngược lại. -
Là sự đồng nhất giữa các mặt đối lập, bởi vì các mặt đối lập cho dù khác nhau nhưng
bao giờ cũng có những yếu tố giống nhau, nghĩa là chúng đồng nhất với nhau. -
Là sự tác động ngang nhau của các mặt đối lập khi chúng có lực ngang bằng nhau. lOMoAR cPSD| 61601779
b. Sự đấu tranh của các mặt đối lập
Là sự tác động qua lại lẫn nhau giữa các mặt đối lập: -
Giai đoạn hình thành mâu thuẫn: đồng nhất nhưng đồng thời bao hàm sự khác nhau,
sự khác nhau về bản chất, bề ngoài dẫn đến hình thành mâu thuẫn -
Giai đoạn phát triển: các mặt đối lập xung đột, xung đột gay gắt với nhau -
Giai đoạn giải quyết mâu thuẫn: Sự chuyển hoá của các mặt đối lập, mâu thuẫn được
giải quyết, đồng thời bước nhảy được thực hiện và chất mới ra đời. Sự vật hiện tượng
mới lại xuất hiện mâu thuẫn, tiếp tục phát triển và giải quyết. => Sự vật không tồn tại
vĩnh viễn và quá trình vận động, phát triển của thế giới là vô tận. VD:
● Trong kháng chiến chống Pháp, mâu thuẫn giữa nhân dân và thực dân pháp
được đẩy lên đến đỉnh điểm, tạo động lực cho dân ta đấu tranh và kết quả là
khai sinh ra nhà nước Việt Nam dân chủ.
● Sự đấu tranh giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị đã tạo nên một hình thái
xã hội mới. Sự hình thành của xã hội mới lại làm phát sinh những mâu thuẫn mới trong xã hội đó.
*Sự chuyển hoá của các mặt đối lập diễn ra theo 2 cách: -
Các mặt đối lập chuyển hoá cho nhau -
Cả hai đều trở thành chất mới
c. Mối quan hệ giữa sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập -
Nếu không có thống nhất sẽ không có đấu tranh, thống nhất là tiền đề đấu tranh, đấu
tranh là nguồn gốc, động lực cho sự phát triển. -
Sự thống nhất phản ánh trạng thái đứng im tương đối, còn sự đấu tranh phản ánh
trạng thái vận động tuyệt đối của sự vật VD:
● Sự không tách rời, đòi hỏi có nhau giữa lực và phản lực. Không có lực hút thì không có lực đẩy
● Các doanh nghiệp thay đổi thiết bị sản xuất để tăng năng suất để cạnh tranh với đối thủ -
Nhờ có thống nhất mà sự vật mới tồn tại, nhờ có đấu tranh mà sự vật mới phát triển -
V.I.Lênin khẳng định: “Phát triển là một “cuộc đấu tranh” giữa các mặt đối lập.”
3. Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN -
Một là, trong nhận thức và thực tiễn cần phải tuân theo nguyên tắc “phân đôi cái
thống nhất và nhận thức các mặt đối lập của nó”. Tức là xác định mâu thuẫn, nghiên
cứu mâu thuẫn, phân tích mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn -
Hai là, cần phải có những biện pháp phù hợp trong việc giải quyết đối với từng loại mâu thuẫn. -
Ba là, việc xem xét và giải quyết mâu thuẫn cần phải tuân theo quan điểm lịch sử - cụ thể -
Bốn là, nguyên tắc chung của giải quyết mâu thuẫn là đấu tranh của các mặt đối lập.
Vận dụng nguyên lý về sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập trong cuộc sống, học tập. -
Bản thân em muốn tu dưỡng đạo đức ngay từ khi bước vào năm nhất đại học,tuy
nhiên, lối sống xô bồ tấp nập nhộn nhịp ở thành thị đã làm em quên đi ý định
ấy, em sống một cách buông thả, lêu lỏng, một lối sống thiếu lành mạnh. Sau
khi nhận thức được điều ấy, em bắt đầu lên kế hoạch để rèn luyện, tu dưỡng đạo
đức của bản thân. Em tìm cho mình một nhóm bạn chơi chung lành mạnh, có lOMoAR cPSD| 61601779
năng lượng tích cực trong cuộc sống cũng như học tập, giúp em có động lực để
rèn luyện bản thân, nâng cao ý thức tu dưỡng. Đồng thời, em sẽ bỏ lối sống thiếu
lành mạnh, tự giác tạo thói quen sống tích cực, lành mạnh, chăm chỉ tu dưỡng
đạo đức phù hợp với xã hội hiện nay. -
- Khi vừa lên đại học, em muốn mua rất nhiều thứ như sách vở, giáo trình,…
tuy nhiên giá tiền cứ luôn đi lên, mọi thứ trở nên rất đắt đối với em. Hiểu được
điều ấy, em quyết định học thêm ngoại ngữ, học viết blog, content để kiếm thêm
thu nhập. Khi đã có tiền rồi em chỉ mua những gì cần thiết, phù hợp với bản
thân em, phù hợp với nhu cầu hiện tại. Đồng thời, vì giá cả sẽ luôn đi lên nên
em phải càng cố gắng hơn nữa để không quá khó khăn trong việc mua sách, đóng học phí. - Trong học tập: -
- Bản thân em muốn đạt mục tiêu tiếng anh là 6.0 theo IELTS vào giữa năm học
nhưng khi em tiếp xúc với môi trường mới, ở lại thành phố xa lạ sầm uất, nhộn
nhịp thì em bị cuốn theo lối sống buông thả. Khi thấy bạn bè thi nhau khoe thành
tích em mới tỉnh ra. Em quyết định học tập thật tốt, chấn chỉnh lại bản thân. Đầu
tiên, em lập một bảng kế hoạch học tập cho bản thân thật cụ thể chi tiết, bỏ hết
những cuộc vui ra sau đầu. Sau đó, em lên mạng tìm hiểu tài liệu tiếng anh liên
quan, học lại từ đầu, chăm chỉ làm theo kế hoạch, không ngừng nâng cao khả
năng của bản thân. Em dần đi vào khuôn khổ nề nếp như xưa, việc học tập cũng
tiến bộ hơn, trình độ tiếng anh của em cũng nâng cao dần, em bắt đầu có thói
quen nghe tiếng anh thụ động, luyện nói mỗi khi có thể. Bên cạnh đó, em cũng
rời xa lối sống buông thả, thay vào đó em tập trung
vào việc học tập của bản thân để có thể bắt kịp xu hướng phát triển của thời đại. -
- Lên đại học giảng viên thường xuyên cho sinh viên thuyết trình và phản biện
với nhau. Em cũng rất muốn được thuyết trình, năng động như các bạn nhưng
em quá nhút nhát, rụt rè và có vấn đề về ngôn ngữ. Do đó, em đã quyết tâm
luyện tập thuyết trình, em đứng trước gương luyện nói sao cho trôi chảy nhất,
tập phát biểu ý kiến, tìm một nhóm bạn đồng hành hỗ trợ em trong quá trình
luyện tập, nhờ các bạn đưa ra lời khuyên. Em còn tìm hiểu thêm những phương
pháp thuyết trình mới phù hợp với thời đại hiện nay.
Vận dụng nguyên lý mâu thuẫn (thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lâp) trong
công cuộc đổi mới hiện nay nước ta. -
Giáo dục: Trong khuyến khích, thúc đẩy năng lực của học sinh, có người dùng
những lời khen ngợi, tán dương để giúp học sinh có động lực học tập, phát triển
tốt hơn; nhưng cũng có người vì không muốn học sinh trở nên chủ quan, lơ là
việc học tập nên không công nhận thành quả, bắt học sinh cần phải tốt hơn nữa.
Đây là loại mâu thuẫn antinomie, vì cả 2 mặt đối lập này đều tạo động lực học
sinh. Để giải quyết mâu thuẫn này, ta cần phải thiết lập một luận đề mới: Nếu
muốn thúc đẩy, khuyến khích năng lực của học sinh, giáo viên và phụ huynh
nên có những lời khen ngợi, tán dương một cách khách quan, không phô trương,
không tâng bốc để học sinh bị ảo tưởng về năng lực. Bên cạnh đó, cũng cần có
những lời nhắc nhở học sinh không nên chủ quan, lơ là trong học tập và rèn lOMoAR cPSD| 61601779
luyện vì trong cuộc sống luôn tồn tại những người tài giỏi hơn mình, thế nên
cần phải kiên trì học tập và rèn luyện bản thân. -
Kinh tế: Trong lĩnh vực kinh tế thương tồn tại mâu thuẫn giữa xuất khẩu và nhập
khẩu. Theo nguyên tắc “phân đôi cái thống nhất và nhận thức các mặt đối lập
của nó”: Xuất khẩu là quá trình xuất hàng hóa, sản phẩm thế mạnh (sản lượng
nhiều, chất lượng cao) từ trong nước ra thị trường nước ngoài để tăng doanh thu
cho nền kinh tế nước nhà. Còn nhập khẩu là quá trình nhập hàng hóa, sản phẩm
từ nước ngoài vào trong nước để làm đa dạng và đáp ứng đủ nhu cầu các mặt
hàng ngoại quốc trong nước. Xuất khẩu và nhập khẩu là hai mặt đối lập chuyển
hóa cho nhau, đều đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển
nền kinh tế nước ta. Nếu mất đi một trong hai, nền kinh tế nước nhà sẽ bị suy
yếu, gặp nhiều khó khăn, gây trì trệ trong sản xuất và phát triển kinh tế. -
Xã hội: Trong đời sống xã hội, tồn tại mâu thuẫn về sự chênh lệch giàu nghèo.
Người giàu luôn có đủ và dư điều kiện để dễ dàng phát triển cuộc sống, giàu
càng giàu. Người nghèo lại thiếu thốn, không có đủ điều kiện để phát triển cuộc
sống, nghèo càng nghèo, dẫn đến khó khăn, cực nhọc trên con đường sinh tồn.
Để tạo ra một xã hội bình đẳng, dân giàu, nước mạnh, cần phải loại bỏ cái nghèo
trong cuộc sống người dân bằng các biện pháp như: các chính
sách xóa đói giảm nghèo; hỗ trợ người dân vùng sâu, vùng xa; kêu gọi người
dân quyên góp, gây quỹ từ thiện; tạo công ăn, việc làm tốt,... Khi đó, không còn
dân nghèo, mâu thuẫn giàu nghèo cũng được giải quyết, tạo động lực phát triển đất nước giàu mạnh.