Lý thuyết Ngôn ngữ gồm có ngữ pháp - Ngôn Ngữ Anh | Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng

Ngônngữgồmcóngữpháp,từvựngvàngữâm,ngữphápliênhệthựctếthôngquatừvựngvàđược
lĩnhhội(biểuđạt)thôngquangữâm,bởivậyngữâmcònđượcgọilàcáivỏvậtchấtcủangônngữ.và
nhưchúngtađãbiếtthìkhôngphảitấtcảâmthanhmàconngườiphátrađềulàngữâm,vậythìcáigì
mớilàđơnvịcủangữâm,cáigìcấunênngữâm?
Phầntrìnhbàyngàyhômnaycủanhóm7sẽgiảiđápthắcmắcđó.
Ngữâmnhìnchungcó2đơnvịlớn:đoạntínhvàsiêuđoạntính.(slide2)
I) Các đơn vị đoạn tính 1. Âm tố: 
Âmtốlàđơnvịngữâmnhỏnhất,khôngthểphânchiađượcnữa,vídụnhưâmtiết“ba”,gồm2
âmtốđượcghitrênchữviếtlàbvàa.Âmtốgồmnguyênâmvàphụâm. 
Đểghiâmtố,ngườitatheoquyướcchung,đặtkíhiệungữâmtrongdấungoặcvuông:[a],[t],... 
Khiphátâmâmtố,cơquancấuâmgầnnhưkhôngchuyểndịch. 
Nóicáchkhác,nếuvịthếcủacơquancấuâmthayđổithìtacómộtâmtốkhác(lưuý khithuyếttrình)
(Đọcthậtchậmbatiếnga,xa,xátkéodàiđểdễquansátđộngtáccủalưỡi.Khiđọca,lưỡigiữ
nguyênmộtvịthếtừđấutớicuối.Khiđọcxa,lưỡicóhaivịthế:thoạtđầulưỡinânglêngầnlợi,
sauđólưỡihạxuốngthấp.Khiđọcxát,lưỡicóbavịthế:haivịthếđầugiốngnhưđọcxa,vịthế
tiếptheolàlưỡinânglênchạmvàolợi) 
Đểtránhtìnhtrạnghiểulầm,vàonăm1888,HộiNgữâmhọcquốctếvớisựthamgiacủanhiều
nhàngônngữhọcthuộccácnướckhácnhau(Anh,Pháp,Đức,Nga,,,)đãđặtramộthệthốngkí
hiệungữâmquốctế(InternationalPhoneticAlphabet),viếttắtlàIPAđượcrađời.(slide3) 
a. Phụ âm:làâmcóluồnghơibịcảntrở. 
Cóthểphânloạiphụâmcăncứvàođiểmxảyracảntrởvàcáchcảntrở,haynóicách
khác,vịtrícấuâmvàphươngthứccấuâm.(slide4) chi tiết như sau: 
Vịtrícấuâm:Đểtạorasựcảntrở,thôngthườngcómộtbộphậncấuâmdịchchuyểnvàmộtbộ
phậnđứngyên,tagọibộphậntrướclàcơquancấuâmchủđộng,bộphậnsaulàcơquancấu âmthụđộng.
căncứvàovịtrícấuâm,cácphụâmđượcphânthành5loạichính:(slide5)
1. cácâmmôi:khivậtcảnlà2môi,tacóâmmôimôi,vídụ:âm[b],[m]củatiếngViệt,tiếng Anh.
2. cácâmđầulưỡi:đầulưỡiápchặtvàohàmrăngcửacủahàmtrên,âmphátrađượcgọi
làâmđầulưỡi-răng.vídụnhưâm[t],[th]củatiếngViệt
3. cácâmmặtlưỡi:mặtlưỡiđượcnânglênphíangạccứng,vídụ:âm[c],[n]trongcha, nhà.
4. Cácâmcuốilưỡihoặcgốclưỡi:phầncuốilưỡiđượcnângliêntiếpxúcvớingạcmềm
(đặctrưngcủaâm),vídụnhưâm[g],[k],tronggốc,kiến.
5. Cácâmthanhhầu:khôngkhíđirabịcảntrởtrongthanhhầusẽtạonêncácâmthanh
hầu,vídụâm[h]trongtừhốihả(slide6) 
Phươngthứccấuâm:phụâmđượcchiathành:(âm)tắc,xát,rung,vang,ồn(slide7) 
âmvangvàâmồn: 
Vềmặtâmhọc,khisựrungđộngcótínhđềuđặn(cóchukỳ),gâynênmộtấn
tượngthínhgiácêmtaithìđólàmộttiếngthanh(mộtnốtnhạctrênphímđàn
dươngcầm),khisựrungđộngkhôngđềuđặn,tứckhôngcóchukì,thìkếtquả
làmộttiếngđộng(tiếngkẹtcửa). 
Âmvanglàâmcótiếngthanhnhiềuhơntiếngđộng,luồnghơicóthểdễdàng
thoáttheođườngmũihoặcđườngmiện. 
Ởâmồn,luồnghơibịcảntrởđángkểhoặcbịcảnbíthoàntoàn.(slide8) 
Âmtắc:khikhôngkhíđirabịcảntrởhoàntoàn,phảiphávỡsựcảntrởấyđểrangoài
vàgâyratiếngnổ,tacóphụâmtắc,vídụ:âmmũi[m],[n],hayâmbậthơitrongtừ“thơ thẩn”
(lưuýchott)Cầnlưuýrằngâmtắcmũivàâmtắcmiệngđềuthuộcloạiâmtắc,nhưng
hầunhưbaogiờthuậtngữâmtắccũngchỉâmtắcmiệng,cònthuậtngữâmmũichỉâmtắcmũi. 
Âmrung:giốngvớiâmtắcởchỗcósựcảnbíthoàntoànluồnghơi,rồingaysauđólại
thoátra,nhưngcáikháclàquátrìnhnàylặplạinhiềulầnvàdiễnrarấtnhanh.
có2loạiâmrungthườnggặplàrungđầulưỡinhưâmđầutừtiếngNgarat“vuimừng”
hayrunglưỡiconnhưtrongâmđầutiếngPháprat“conchuột”.
Trongphươngthứcrung,ngườitacònkểđếnâmđậpvàâmvỗ.(slide9)
+Âmxát:khicấuâmcácphụâmxát,khôngkhíđirabịcảntrởkhônghoàntoàn,phảilách
quamộtkhehởnhỏgiữa2cơquancấuâm,gâynêntiếngxátnhẹ.Nhưphụâm[v],[f]trongva,phải.
Trongâmxát,cóloạitiếngxìhơinghecaohơnnhưtrongxa,sagọilàâmxuýt,cácâmcòn
lạilàâmkhôngxuýt.(slide10)
(mangtínhbổsungtronglúctt,kođưavàoslide)+Âmbên:cóthểxemlàmộtloạiâmtiếpcận,
gọilàtiếpcậnbên,phânbiệtvớitiếpcậngiữa,như[j,w]chẳnghạn.
+Âmmũivàâmlỏng(thuậtngữchỉchungchoâmbênvàâmrung)cóluồnghơitươngđốiít
cảntrởnhưngvẫnđượcxếpvàoloạiphụâm.
+Âmlướt  Note: 
nhữngtiêuchuẩnphânloạitrênđãđượcsửdụngtổnghợpđểmiêutả1phụâmnàođó. 
ngoàinhữngtiêuchuẩnnhưtrên,khimiêutảphụâm,tacòncầnchúýđếnxuhướngphátâm
củachúng,nghĩalàbộphậnphátâmkohoạtđộngnhưbìnhthườngmànghiêngvềmộtphía
nàođó,tạoramộtsắctháiâmthanhmới.vídụnhưvớicácâmgốclưỡinhư[g]hoặc[k],lúc
phátâmnhíchlênphíatrước1xíu,nósẽchạmđếnngạc(hiệntượngngạchóa)như:bìnhbịch
(kchuyểnthànhc,chứkođọclàbìnhbịk)(slide11) b. Nguyên âm: 
lànhữnggiaođộngcủathanhquản.Làâmkhichúngtaphátâmnguyênâmđó,luồng
khíphátrasẽkhôngbịcảntrở.đólàđiểmkhácbiệtsovớiphụâm,mncósosánhđểdễ nhớhơn. 
Vềcơbảnâmhọc,nguyênâmlàâmchỉbaogồmtiếngthanh,khôngcótiếngđộng,có
đườngcongbiểudiễntuầnhoàn.
->Nguyênâmlàâmchỉbaogồmtiếngthanh,khôngcótiếngđộng,cóđườngcongbiểudiễn
tuầnhoàn,đượctạorabằngluồngkhôngkhíphátratựdo,khôngbịcảntrở. . 
phânloạinguyênâmthôngqua:(độnângcủalưỡi,chiềuhướngcủalưỡi,hìnhdángcủa môi)(slide12) 
phânloạinguyênâmquađộnângcủalưỡi:dựavàomặtâmhọc,lưỡichúngta
nângcàngcaothìnguyênâmsẽnghecaotươngtự.Cũngcóthểphânbiệtqua
độmởcủamiệng:miệngmởhaykhép.
vídụ:cao-thấphaymở-khépcóthểcó4mứcvàphâncácnguyênâmrathành4 nhóm.
Nguyênâmthấp(nguyênâmmở):“a”trongtiếngviệt
Nguyênâmthấpvừa(nguyênâmmởvừa):“e”,“o”(tiếngViệt)
Nguyênâmcaovừa(khépvừa):“ê”,“ô”(tiếngViệt)
Nguyênâmcao(khép):“i”,“u”,“ư”(tiếngViệt)(slide13) 
.phânloạinguyênâmquachiềuhướngcủalưỡi 
:chúngtacólầnlượtcácchiều
hướngcủalưỡinhưđưa về phía trước, giữ ở giữa hay lùi về phía sau tươngứng
vớicáccácnguyênâmhàng trước, hàng giữa và hàng sau.
vídụ:Cóthểchianguyênâmthànhbadòng:trước– giữa – sau.
Nguyênâmtrước:như“i”,“ê”,“e”(tiếngViệt)vd:chi,bề,nhé,...
Nguyênâmgiữa:nguyênâmtrongtừ“bird”trongtiếngAnh,cónghĩalà“chim”
Nguyênâmsau:như“u”,“ư”,“ô”,“o”vd:cố,...(slide14) 
tiêuchíthứ3đểphânloạinguyênâmđólàhìnhdángcủamôi.(môidẹthaymôi
tròn).từđócókháiniệmnguyênâmtrònmôivànguyênâmkhôngtrònmôi.
vídụ:(đemconquỷnàyvàonhen)Cácnguyênâmđượcchiathànhnguyênâm
tròn môi – không tròn môi (dẹt)
Nguyênâmtròn:“u”,“o”,“ô”(tiếngViệt)vd:chu,cho,tô,...
Nguyênâmdẹt:“i”,“ê”,“ư”,“ơ”(tiếngViệt)vd:ly,tê,...(slide15)  
Khôngchỉdừnglạiởnhữngtiêuchíđómàchúngtacònphânloạinguyênâm
thôngquanhiềutiêuchíkhácnữa,(độdài,tínhchấtmũi,...).(dànhchott,ko slide) 
nguyênâmđôi:sựkếthợphaysựtổhợpcủahainguyênâm-âmtiếttínhvàphiâmtiếttính-
trongphạmvimộtâmtiết,xétthuầntúyvềmặtngữâmhọc.Nguyênâmđôiđượccấuâmtrượt
từmộtyếutốhẹpđếnmộtyếutốrộng,hoặcngượclại,từmộtyếutốrộngđếnmộtyếutốhẹp. (slide16) 
Tronghaiyếutốcủanguyênâmđôi,thôngthườngcómộtyếutốnổibậthơnyếutốkhác.
Yếutốthứhainàylàmộtâmlướt,cóthểđứngtrước(gọilàâmlướttrước,như[ju]trongTiếngAnhyou
“ngôithứhai”)hayđứngsau(âmlướtsau,như[ai]trongTiếngAnhI“ngôithứnhất”)yếutốnổibậtấy.
Trườnghợpđầulànguyênâmđôilên,còntrườnghợpthứhailànguyênâmđôixuống.(slide17)
(mangtínhbổsungtronglúctt,kođưavàoslide)Nếucăncứvàođộnânglưỡithìcóthểphân
biệtnguyênâmđôikhépvànguyênâmđôimở.Còndựavàochiềuhướngcủalưỡi,thìcócácloại
nguyênâmđôihướngtiền,hướnghậuvàhướngtrung.
note:Cókhibanguyênâmđiliêntiếpnhautrongphạmvivìmộtâmtiếtthìgọilànguyênâmba,
như[aʊə]trongTiếngAnhpower,...Thậmchícóngườinóiđếnsựtồntạicủanguyênâmbốn. (slide18) c. Cấu âm phụ 
Nguyênâmvàphụâmcóthểbịbiếnđổiâmsắcdocóthêmmộtcáchcấuâmkhácnữaxảyra
đồngthời,đólàcấuâmphụ. 
Sauđâylà5loạicấuâmphụquantrọng:(slide19) 
Ngạc hóa:làhiệntượngnângphầntrướccủalưỡilêncaoởvàovịtrínhưcủa[i]trong
khiđangthựchiệncấuâmcơbản.Kíhiệu[j]đượcdùngchỉđểngạchóa,VD:[tj],[dj]. 
Môi hóa:làhiệntượngthêmđộngtáctrònmôivàocấuâmcơbản.KíhiệuIPAđểchỉ
môihóalà[w],VD:[tw],[dw]. 
Mạc hóa:làhiệntượngnângphầnsaucủalưỡilênphíamạc,ởvàovịtrínhưcủa[u].Kí
hiệuchỉmạchóalà[ɣ],VD:[tɣ],[dɣ].(slide20) 
Yết hầu hóa:làhiệntượngthêmđộngtáccohẹpyếthầu.HệthốngIPAdùngdấuphụ
……(chưatìmrakíhiệuđó:<<,kệxácnóluôn) 
Mũi hóalàhiệntượngxảyrakhiđangthựchiệnmộtcấuâmmàmạclạibuôngxuốngtự
do,khiếnluồnghơicóthểthônglênmũi.Dấuphụđểchỉsựmũihóalà[-],VD:[ā]. (slide21) 2) Âm vị:
a. Khái niệm đặc trưng khu biệt:
Đặctrưngngữâmcókhảnăngđưatớisựkhubiệtvềýnghĩađượcgọilàđặctrưngkhubiệtâmvịhọc,
gọigọnlàđặctrưngkhubiệt.
Cònđặctrưngkhôngđemlạisựkhácbiệtvềýnghĩalàkhôngcógiátrịâmvịhọc,gọilànétrườm.(slide
22)—>(mangtínhbổsungtronglúctt,kođưavàoslide)TrongTiếngViệt,bậthơi/khôngbậthơilàkhu
biệt,cònởTiếngAnhlàrườm.
Vd:TiếngViệtvàTiếngAnhđềucóâmđầulưỡi-lợi,vôthanhbậthơi,kíhiệulà[th],haykhôngbậthơi, kíhiệulà[t].
Tuy nhiên,ởTVngườitakhôngthểđọclẫnlộn[th]với[t]được,vì tính chất bật hơi/ không bật hơi
giúp người Việt phân biệt tha với ta, than với tan,..Trongkhiđóở TA,tuy[t]trongstick“dán”chẳng
hạn,baogiờcũngcótínhchấtkhôngbậthơi,còntrongtime‘thờigian”thìlạicótínhchấtbậthơi,nhưng
vìkhông thể bắt gặp ở TA một cặp từ chỉ khác nhau ở chỗ có bật hơi hay không,nêngiảsựcóđọc
lẫn lộn bật hơi với không bật hơi,thìxét về tác dụng ý nghĩa, cũng không sao cả, người Anh
không vì thế mà nhầm lẫn từ này thành từ kia được. b. Khái niệm âm vị: 
Âmvịlàmộttổngthểcácđặctrưngkhubiệtđượcthựchiệnđồngthời.  
Đểghiâmvị,ngườitatheoquyướcchungđặtkíhiệughiâmvàotronghaivạchnghiêng:/d/,/t/.
(slide23)đâylàđiểmkhácdễthấygiữaâmvịvàâmtố,âmtốthìởtrongngoặcvuông,cònâm
vịthìvạchnghiêng. 
Âmvịkháchẳnâmtố,âmvịlàđơnvịtrừutượngthuộcbìnhdiệnngônngữ,đượckháiquáthóa
từnhữngâmtốcụthểtronglờinóihằngngày,đólàđơnvịcủaâmvịhọc.Cònâmtốlàđơnvị
cụthể,thuộcbìnhdiệnlờinói,tồntạithựctếtrongthếgiớikháchquan,đólàđơnvịcủaNgữâm học(nghĩahẹp). 
Âmvịlàđơnvịđoạntínhnhỏnhấtcóchứcnăngkhubiệt.Chonêncónhữngtrườnghợpvềmặt
ngữâmlàhaiâmđoạn,màvềmặtâmvịchỉđượccoilàmộtâmvị.(slide24)(TGBkohiểu,hiểu rồi)
Vd:trongtiếngTâyBanNha,âmđoạnđượcthểhiệntrongchínhtảbằngch(much“nhiều”)có
giátrịngữâmgầnnhưtchtiếngPháp,kíhiệulà[ts],tứcgồmhaiâmtố.NhưngvìởtiếngPháp,
cácâmđoạn[t],[s]cóthểkếthợpvớinhiềuâmtốkhác,trongkhiởtiếngTâyBanNha,[s]luôn
luônxuấthiệnphíasau[t],nghĩalàkhôngthểtáchrờithànhhaiâmđoạn,màmỗiâmđoạnđều
cóchứcnăngkhubiệt,chonênnhómâm[ts]trongtiếngPháplàhaiâmvị,cònởtiếngTâyBan
Nhalạiđượcgiảiquyếtnhưmộtâmvịthôi.
c. Biến thể của âm vị: 
Âmvịtronghiệnthực,haynóichínhxáchơn,sựhiệnthựchóaâmvịlàbiếnthểâmvị. 
Căncứvàosựphânbố,cóthểchiarahailoại:biếnthểtựdovàbiếnthểphốihợp.(slide 25) 
Biến thể tự do: làloạibiếnthểxuấthiệntrongcùngmộtbốicảnh.
WTF?????VD:trongTiếngViệt,âmdấuđượcchữQuốcNgữghilàtr(nhưtrongche,chở)đượcđasố
ngườiViệtphátâmbằngmộtâmtắcmặtlưỡi[c],nhưngvẫncóngườiphátâmbằngmộtâmtắcxát[t⟆],
tuyvậy,nghĩacủanhữngtừhữuquanvẫnkhôngkhácnhau,nhưvậy[c]hay[t⟆]làcácbiếnthểtựdo
củamộtâmvịduynhất.(slide26) 
Biến thể phối hợp: làloạibiếnthểkhôngxuấthiệntrongcùngmộtbốicảnh.Mộtsự
phânbốloạitrừnhaunhưthế,gọilàphân bố bổ sung.
WTF???????VD:trongtiếngTriềuTiênchẳnghạn,haiâmlỏng[r]và[l]cóphânbốkhácnhau:âmtrước
chỉbắtgặpởvịtrígiữahainguyênâm,cònâmsauchỉxuấthiệnởnhữngvịtríkhôngphảinhưvậy(cf.
[param]“gió”;[irɪm]“tên”,[pal]“chân”,[mal]“ngựa”).Nhưthế,ngườitakhôngthểtìmthấyđượcmộtcặp
tốithiểunàotrongđó[r]đốilậpvới[l],dođóđâychỉlàhaibiếnthểcủamộtâmvịduynhất.(slide27)
d. Quy trình phân xuất âm vị:
1. Thuthậpcứliệuthuộcphầntrungtâmcủangônngữrồiliệtkêbốicảnhngữâmcủacácâm
đangxét,sauđóđếnviệccácâmnàycóxuấthiệntrongcùngmộtbốicảnhhaykhông,chialàm 2trườnghợp: 
nếucó,đólàphânbốđanxendẫnđếnxétcáccứliệuliênquancócùngnghĩakhông,ở
đâychiathành2trườnghợp, 
nếucó,cácâmnàylàbiếnthểtựdocùngmộtâmvị 
Nếukhông,đólàcặptốithiểu,cácâmnàyởthểphânbốđốilậpdẫnđếnviệc
cácâmnàylàbiếnthểcủacácâmvịkhácnhau. 
Nếukhông,đólàphânbốbổsung,cácâmnàylàbiếnthểphốihợpcủacùng1âmvị. (slide28)
(mựcđỏlànóilần1,mựcđenlàkếtthúcmựcđỏrồimớinói)
e. Hiện tượng trung hòa hóa: 
Khihaiâmvịvốnđốilậpnhauởvịtrínàylạikhôngcònđốilậpnữaởvịtríkhác,tacóhiện
tượngtrunghòahóa.
Vd:haiâmvị/d/,/t/trongtiếngĐứcđốilậpnhauởnhữngvịtríkhôngphảicuốitừ,lạimấtđisựđốilập
đóởvịtrícuốitừ.Nhưvậy,tiếngĐứcRad“bánhxe”vàRat“lờikhuyên”đềuđượcđọclà[ra:t] 
Hiệntượngtrunghòahóachỉxảyrađốivớihaiâmkhácbiệtnhaubởimộtđặctrưngkhubiệt duynhất.(slide29)
Vd:trongTiếngAnh,/p/và/b/làhaiâmvịđốilậpnhaunhưngởvịtrísau/s/chỉcó/p/(nhưspeak“nói”
[spi:k]chẳnghạn),màkhôngbaogiờbắtgặp/b/,dođóđặctrưnghữuthanh/vôthanhvốnkhubiệt[p]và
[b]bịvôhiệu,nóicáchkhác,bịtrunghòahóa.
.A/Âm tiết;Làđơnvịcấuâmnhỏnhất. a. Định nghĩa Địnhnghĩa  chứcnăng 
:Âmtiếtlàmộtkhúcđoạnâmthanhđượccấutạobởimộthạtnhân,đólànguyên
âmcùngvớinhữngâmkhácbaoquanhđólàphụâm.
+Nguyênâmngụýchỉmộtâmtựnócóthểlàmthànhâmtiết.
+Phụâmdùngđểchỉnhữngâmphảiđicùngvớiâmkhácchứkhôngtồntạiđộclậpđược.(slide30) 
Trongmộtsốtrườnghợpcáchđịnhnghĩanàykhôngphùhợp:(đemnhữngvídụsaunàyvào
slidenhen)TrongtiếngTiệpvlk[vlk](chósói),Brno[br-no](tênriêng)haytrongtiếngAnhbottle
[bo-tl](chai),thì[l,r,t]cóthểđóngvaitròhạtnhâncủaâmtiếtvànhưvậychúngphảiđượccoilà nguyênâm.(slide31)
-Mộtsốngườinghĩrằngnhưvậylàkhôngđúng,thựcravẫncóthểquanniệmnhưvậyđượcnhưngquan
niệmnhưthếkhôngmangtínhphổquát.Vớiquanniệmnày“nguyênâm”và“phụâm“sẽđượchiểu
khácnhautrongtừngngônngữvà“âmtiết”cũngvậy→vìthếmỗingônngữcóquytắctậphợpâmkhác nhautạothành.

Đường cong biểu diễn hình Sin  Đỉnhâmtiết 
làđiểmmàđộcăngđạttớimứccaonhấtđểbắtđầugiảmdần.Trênđườngcong
biểudiễnhìnhsinAvàBlà2đỉnh.(chènhìnhsinvô) 
Ranhgiớicủaâmtiết 
làđiểmmàđộcựccăngđạttớithấpnhấtvàsauđóbắtđầutănglênđể
cấutạoâmtiếttiếptheo,Clranhgiớigiữahaiâmtiết. 
Âmtiếttính(nonsyl-labic) 
làâmtốnằmởđỉnhbaogiờcũngnghethấytrộihơncácâmtốkhác.
VD:trongtiếngViệttừ“cái”,“nào”cácbánnguyênâmởcuốilàphiâmtiết,đượcghilà[i,o] (slide32) 
Điệuvịlàđỉnhâmtiếtmangphầnlớnnhữngnétđặctrưngcủathanhđiệu,củatrọngâm,ngữ
điệu.Note:âmtiếtchưahẳnđượccoilàđiệuvị,chínhxáchơnđỉnhâmtiếtmớilàđiệuvị.Âmtố
tạođỉnhthườnglànguyênâm.Nhưngtrongmộtsốngônngữcóthểlàphụâm. 
Khởiâmlàcácphụâmởtrướcđỉnh,kíhiệuđượcghilà[<],VD:coco[koko](quảdừa)củatiếng
Pháp.Đólàcácphụâmnổ.  Kếtâm 
làcácphụâmởsauđỉnh,kíhiệulà[>],vdact[aekt].Cácphụâmcuốikhôngcógiai
đoạnmởrađượcgọilàphụâmthắt(unexploded)(slide33)
b) Phân loại :căncứvàocáchkếtthúcâmtiết. 
Âmtiếtmởkhitậncùngbằngnguyênâm,vd:ma[ma]trongtiếngViệt. 
Âmtiếtkhépkhitậncùnglàcácphụâm.Nếuđólàâmtắcvôthanh,VD:“họctập”trong tiếngViệt. 
Giữahailoạinàytùytheotừngngônngữmàcóthểchiaranhữngloạitrunggiannhư
nửakhép,nửamởchẳnghạnnhưtrongtiếngViệt. 
Trongngônngữâmtiếttậncùnglàcácbánnguyênâm[au,ai,ao,...]lànửamở.Cácphụ
âmvangnhư[m,n,ng,nh]lànửakhép.(slide34)
Note:Vềngônngữhọcđạicươngngườitachỉquantâmđếnâmtiếtmởhaykhép,vìâmtiết
mởlàloạihìnhâmtiếtduynhấtcótínhphổquát.Ngônngữnàocũngcóâmtiếtmở.(slide 35)
c) Cách cắt âm tiết 
Mỗingônngữcómộttậpquánriêng.
VD:cyclo(xexíchlô)củatiếngPhápkhivàotiếngViệtvẫncoslà2âmtiếtnhưngviệc
cắtcácâmtiếttrongmỗingônngữkhácnhau.NgườiPhápnói[siklo],ngườiViệtnói [siklo].
→Trongviệchọcmộtngônngữngườihọccầnbiếtđiềunàysovớitậpquáncủatiếng
mẹđẻcủamình.(tt) 
Sựphânbốnănglượngphátâmtrongâmtiếtchocácthànhphầncấutạoâmtiết:
1.Khiphátâmnguyênâmđầyđủrồitứclàđườngcongbiểudiễnđãlênđếnđỉnhđiểm
củanóvàđixuốngmộtchútrồimớichuyểnsangâmcuối.
2.Khinguyênâmchưađượcphátâmđầyđủthìâmcuốiđãbắtđầu,tứclànănglượng
đượcphânbốchoâmcuốilớnhơnthườnglệ(tt)[hoặccóthểnóilàcáchcắtâmtiết
trongtrườnghợpnàydiễnrahơisớm]→nguyênâmngắnhơnsovớibìnhthường. (slide36)
VD:cáchphátâmcủa2từtrongtiếngViệtnhưkhácvàkhách,bánvàbắn.
CÁC ĐƠN VỊ SIÊU ĐOẠN TÍNH
(nộidungtrongsách“DẫnLuậnNgônNgữ”củaVũĐứcNghiệu–NguyễnVănHiệp) I. Thanh điệu: 1. Địnhnghĩa:
- Thanhđiệulàcaođộvàsựbiếnđổicaođộcủagiọngnóikhiphátâmâmtiếthoặctừ,
đểphânbiệtnghĩacủatừ.
- TiếngViệt,tiếngHán,tiếngTháiLan,mộtsốngônngữởTâychâuPhi(nhưtiếng
Hausa),ởTrungMỹ,…đềulànhữngngôn ngữ có thanh điệu dùngđểchỉnhữngngôn
ngữmàcáctừcủachúngcósựphânbiệtvớinhauvềnghĩabằngthanhđiệu.Thanh
điệunhiềukhiđượcgọitắtlàthanh.
- Sốlượngthanhđiệutrongcácngônngữkhônghoàntoàngiốngnhau.Vídụ:tiếngThái
Lancó5thanh,phươngngữBắcKinhcủatiếngHáncó4thanh,phươngngữQuảng
Châu(QuảngĐông)có9thanh,tiếngHausacó2thanh,tiếngViệtcó6thanh.(slide37)
2. Phânloại:Có2loạithanhđiệu:
a. Loại1:cácthanhđiệuchỉkhácnhauvềcaođộcủagiọng–thanhđiệuâmvực(chỉ
phânbiệtnhauvềâmvực).
Vídụ,trongtiếngHausa,nguyênâmphátởâmvựcthấpđốilậpvớinguyênâm
đượcphátraởâmvựccao:Trongtừgórà (câytre),âmtiếtthứnhấtcóthanhđiệu
cao,âmtiếtthứhaicóthanhđiệuthấp.Điềunàylàmchogórà phânbiệtvớigòrá (quảbíto).
b. Loại2:cácthanhphânbiệtnhaubằngsựbiếnchuyểncaođộtừthấplêncaohoặc
từcaoxuốngthấp.(slide38)
(giảithíchlúctt)Chínhvìđiềunày,trongngônngữhọcngườitahìnhdungsựbiến
chuyểnnàynhưlànhữngbiếnchuyểnlên,xuốngcủanhữngđườngnétvàgọisự
khácbiệtnàylàsựkhácbiệtvềđườngnét.
Loạithanhđiệunàyđượcgọilàthanhđiệuhìnhtuyến(contourtone).(nóilúc
tt)ThanhđiệucủatiếngHán,Việt,TháiLan,…đềuthuộcloạithanhđiệuhìnhtuyến.
- (nóilúctt) Đểtiệnchoviệcgọitênvàmiêutảcácthanhđiệu,trongngữâmhọcngười
tahaydùngcácconsốđểgọitên,vídụthanh1,thanh2,…
- Đểmiêutảcácthanhđiệu,cáchthườnglàmnhấtlàbiểudiễnchúngtrênmộtlượcđồ
màcộtdọcbiểuthịcácbậccaođộcủaâmvực(thườngchia5bậc).Vídụ:Lượcđồbiểu
diễncácthanhđiệutiếngHán(trái)vàtiếngViệt(phải):(đemcáibiểuđồnàyvàoslide nhé) (slide39)
- (tt)Thựctế,đểnhậndiệnvàmiêutảcácthanhđiệu,nhiềukhingườitacầnphảiphối
hợpnhiềutiêuchívớinhau.Vídụ,cácthanhđiệucủatiếngViệt(6thanh)đốilập,phân
biệtvớinhauvềâmvực(cao:ngang,ngã,sắc;thấp:huyền,hỏi,nặng). II. Trọng âm 1. Địnhnghĩa: 
Trọngâmlàsựphátâmnhấnmạnhvàomộtâmtiếthaymộttừkháctrong
cùngchuỗilờinóirađểlàmnổibậtnólên.(slide40) 
(tt)Vìthếngườinghecảmthấyâmtiếthoặctừcótrọngâmđượcphátâmmạnh
hơn,caohơnvềcaođộvàdàihơnvềtrườngđộsovớicácâmtiết,từkhácđi
cùngvớichúngtrongchuỗilờinóira.
3. Đặcđiểm:Tronglờinóira,mộtâmtiếtcótrọngâmcóthểvừađượcphátâmdàihơn,
mạnhhơnvàcaohơncácâmtiếtkhôngcótrọngâmkhác.(tt)Mỗingônngữcósựưutiên
lựachọnkhácnhautrongcáctiêuchítrên.(slide41)
4. Chứcnăngcủatrọngâmvàphânloại:
Trọngâmlàsựnêubậtmộttrongnhữngâmtiếtcủatừbằngnhữngphươngtiệnngữđiệu
nhấtđịnh.sựnêubậtđóđượctiếnhànhbằngcáchnhấnmạnhâmtiết(bằngcườngđộ
phátâm)haycòngọilàtrọngâmlựcvàkéodàiâmtiếthaycòngọilàtrọngâmlượng,
tấtnhiênsẽcónhữngtrườnghợptrọngâmđượctiếnhànhbằngcảhaicáchtrên.
- Trọngâm đượcdùngnhưmộttiêuchíquantrọngđểkhubiệttừ,vídụ:‘import(độngtừ)
vàim’port(danhtừ).
- Đảmnhiệmchứcnăngphângiớitừ:Trongmộtsốngônngữ,trọngâmluônđượcđặt
vàomộtâmtiếtcốđịnhnàođócủatừ.(tt)Chẳnghạn,trongtiếngSwahili,tiếngBaLan,
nétđiểnhìnhlàtrọngâmnhấnvàoâmtiếtliềnkềâmtiếtcuối;trongtiếngSéc,trọngâm
đượcđặtvàoâmtiếtthứnhấtcủatừ.Chỉcómộtsốhiếmtrườnghợpngoạilệtrọngâm. (slide42)- Vídụ: TiếngSéc:‘ pisat(viết),‘ na vitejte(chào). TiếngPháp:montag’ (núi),mai’ ne sion (ngôinhà)
- Trọngâmkiểunàyđượcgọilàtrọngâmcốđịnh.Nhờvàocáctrọngâmcốđịnhđó,
chúngtasẽnhậndiệnvàphângiớiđượccáctừ.
- Ngượclạivớitrọngâmcốđịnh,nhữngngônngữnhưtiếngAnh,tiếngNga,…,trọng
âmkhôngcốđịnhnhưvậyvàđượcgọilàtrọngâmtựdo.(slide43)
- (đoạnnàylàmslidekiểumũitêndẫnđếntrọngâmtừ,rồitừđólướtquaslideđóđể
slidekếlàcúđoạnvàlogicnhé) (tt)Nhữngtrọngâmđãđềcậpđượcgọilàtrọngâmtừ
vìchúngthựchiệnnhữngchứcnăngtrongphạmvicủatừ.Ngoàitrọngâmtừ,trong
ngônngữhọccònphânbiệttrọngâmcúđoạnvàtrọngâmlogic.
- Cúđoạnởđâyđượchiểulàmộtđoạnlờinóihoànchỉnhvềnghĩa,gồmnhữngđơnvị
ngữnghĩanhỏhơn,(nhữngtừ)tổhợplạivớinhau.Trọngâmngữđoạnlàtrọngâmcủa
từđượccoilàquantrọngnhấtvềnghĩatrongngữđoạnđó,đượcnhấnmạnhvàlàm
tăngcườngchonổibậtlên.
(tt)Vídụ:Hômqua,//18tháng5//tạiHànội,//đãdiễnra/mộtsựkiệnvôcùngquan trọng.(slide44)
- Trọngâmlogiclàtrọngâmnhấnvàomộttừquantrọngvềmặtlogicvàngữnghĩatrong
câu,hoặcmangthôngtinquantrọngcầnphảiđượctậptrungchúývàođó((tt)đểbắt
đượcthôngtin,tránhhiểunhầm).Vídụtrongcáccâuhỏi–trảlờisauđây(chovàoslide,
đồngthờianhHảinhấnvànóivàicâuchongtahiểunhen),(tt)tuỳtheologicthôngtin
màtrọngâmlogicsẽđượcnhấnởnhữngtừkhácnhau:
- Thựcra,xétvềmặttổchứccấutrúcthôngtincủacâu(chỉnóithêmvàolúctt:lờinói
ra),trọngâmlogiclàtrọngâmcủacâu.(slide45) III. Ngữ điệu 1. Địnhnghĩa:
- Ngữđiệulàsựbiếnđổicaođộgiọngnóivàtiếttấucủalờinóira(phátngôn).Điểmquan
trọngcầnlưuýlàngữđiệuđượctạonêntheonhữngmẫunhấtđịnhchứkhôngphảilàtuỳ
tiện.Nómangthôngtinbổsungvàovàbaotrùmlênnộidungdocáctừtrongphátngônbiểu thị.
2. Chứcnăng:(slidechỉshowmấycáitênchứcnăngthôinhé,cònphầngiảithíchởsaudễhiểu
đểanhHảinóithôi)
a. Chứcnăngngữpháp:Mộtcâuđượcnóiravớimộtngữđiệunhấtđịnhcóthểlàcâutrầnthuật,
câunghivấn,câucảmthán,…Vídụ,vớicùngmộtcâungắn:Ready:
- Nếulàngữđiệuđilênthìđólàmộtcâuhỏi.
- Nếulàngữđiệuđixuốngthìđólàmộtcâukhẳngđịnh.
b. Chứcnăngngữdụng:biểuthịtháiđộcủangườinói.
c. Chứcnăngngữnghĩa:Ngữđiệukhácnhaucóthểcókhảnăngkhubiệt,vídụ:(đemvídụnày vàoslide)(slide46) (slide47) IV.
Sự biến đổi ngữ âm trong lời nói
Trongcácphầntrước,cácâmvàcácyếutố,sựkiệncủangữâmđãđượccôlậphoáđểxemxét,
phântích,coinhưchúngkhôngcóthayđổigìvàkhôngbaogiờthayđổi.Sựthậtthì,khiđivào
hoạtđộnglờinói,dophảikếthợpvớinhau,tạothànhnhữngchuỗiâmthanhcóthểnói ra được,
nênchúngcóảnhhưởng,tácđộngđếnnhau,cóthểlàmchonhaucónhữngbiếnđổi.(slide48)
Dướiđây,tasẽquansátnhữngbiếnđổidosựkếthợpgiữacácâmtrongngữlưuđemlại.  1. Thíchnghi
- Vídụ:âm[t]trongtừtutrònmôikháctrongtừtadochịuảnhhưởngcủanguyênâm
[u].Đâylàhiệntượngthíchnghi.
- Thíchnghilàhiệntượngmộttrong2âmkhikếthợpvớinhau,phảibiếnđổiđichothích
nghi(phùhợp)vớiâmkia.
- Âmtrướcbiếnđổilàthíchnghingược,âmsaubiếnđổilàthíchnghixuôi(slide49) 2. Đồnghoá
- (tt)Đồnghoáthựcchấtcũnglàmộtkiểucủahiệntượngthíchnghi:1trong2âmkhikết
hợpvớinhauphảibiếnđổichophùhợpvớiâmkia;điểmkhácbiệtlàgiữa2âmcùng
loại(nguyênâmvànguyênâm,phụâmvàphụâm)thayvìkhácloạinhưhiệntượng thíchnghi.
- Vídụ:(tiếngPháp)Subsister[sybziste]
- Đồnghoángượcvàđồnghoáxuôi:tươngtựthíchnghi.
- Hiệntượngđồnghoáítgặptrongcácngônngữ.(slide50) 3. Dịhoá
- Dịhoálàhiệntượngxảyrakhi2âmgiốngnhauđứngcạnhnhauthì1trong2biếnđổi
chokhácvớiâmkia.Tấtnhiên,chỉxảyravới2âmcùngloại. - Vídụ: (slide51) 
4. Mộtsốbiếnđổikếthợpkhác:
- Bớtâm:sign[sain],design[dizain].
- Hoàđúcthànhmộtâmtiết:is notchuyểnthànhisn’t,bà ấy chuyểnthànhbả.(slide52)
5. Biếnđổivịtrí
- Lànhữngbiếnđổingữâmdovịtrígâynên.VídụtrongtiếngNga,mộtsốphụâmhữu
thanhkhiởcuốitừthườngđượcphátâmthànhâmvôthanhtươngứng[b]thành[p],[
d]thành[t],…(slide53) V.
Biểu diễn các quy tắc biến đổi ngữ âm
1. Cácđặctrưng(nét)âmvịhọccủaâmvịđượcđặttrongdấungoặcvuônglớn.
Dấu(+)đặttrướcnétđặctrưngâmvịhọccónghĩa:cónétđặctrưngâmvịhọcấy.
Dấu(-)đặttrướcnétđặctrưngâmvịhọccónghĩa:không có nétđặctrưngâmvịhọc ấy.(slide54)
Vídụ:
+hữuthanh=hữuthanh

-bậthơi=khôngbậthơi

+mũi=(cótínhchấtmũi)…
2. Dấugạchchéo(/)cónghĩa:trong bối cảnh ngữ âm(âmvịhọc).
3. Mũitên→cónghĩa:trở thànhhoặctrở nên.
4. Dấugạchngangdài──biểuthịvịtrícủaâmbịbiếnđổikhinóđứngtrước,sauhoặc
giữacácâmkhác.(slide55)
5. Dấunút(#)biểuthịbiêngiới(điểmkhởiđầuhoặckếtthúc)củatừ.(slide56)
(chỉđem2hìnhdưới,tứcvídụ,vàoslidethôi,cònlạianhHảisẽnói)Lấyvídụ,quytắc“Một
phụâmsẽbịmôihoá(trònmôi)khinóđứngtrướcmộtnguyênâmtrònmôi”cóthểđược biểudiễnnhưsau:
Ngượclại,nếugặpmộtquytắcđượcbiểudiễnnhưsau:
Tasẽ“đọc”là:Một nguyên âm sẽ bị mũi hóa khi nó đứng trước một phụ âm mũi.