Nghiên cứu Văn học Dân gian Khmer tại Trà Vinh | Môn Nhân học đại cương - Đại học Sư Phạm Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61457685 TÓM TẮT
Từ bao đời nay, đời sống ngƣời Khmer luôn gắn liền với các giá trị tôn giáo
tín ngƣỡng, lễ hội, văn hóa văn nghệ vô cùng đặc sắc. Trong đó, ngƣời Khmer
Nam Bộ nói chung, Trà Vinh nói riêng có quyền tự hào về kho tàng văn học dân
gian của mình. Việc sƣu tầm, nghiên cứu để bảo tồn và phát triển nó trong bối
cảnh văn hóa xã hội hiện nay là điều cần thiết và cấp bách. Khi thực hiện đề tài
“Sƣu tầm, nghiên cứu văn học dân gian Khmer tỉnh Trà Vinh”, nhóm nghiên cứu
hƣớng đến mục tiêu tập hợp, hệ thống lại các thể loại văn học dân gian hiện tồn
trong đời sống của ngƣời Khmer Trà Vinh. Trên cơ sở nguồn ngữ liệu này, đề tài
sẽ khái quát diện mạo, đặc điểm các thể loại văn học dân gian Khmer ở Trà Vinh.
Để đạt đƣợc mục tiêu trên, đề tài sử dụng các phƣơng pháp, kĩ thuật nghiên cứu
nhƣ nghiên cứu tài liệu; phƣơng pháp phân loại, hệ thống; phân tích, tổng hợp;
thống kê, miêu tả. Trong đó quan trọng nhất là phƣơng pháp sƣu tầm điền dã.
Chúng tôi đã đi đến các địa bàn trên 07 huyện, 01 thị xã, 01 thành phố để gặp gỡ,
ghi chép lại văn bản các tác phẩm văn học dân gian qua lời kể, lời ngâm, lời hát
của các ông các bà, các anh các chị, các em ngƣời Khmer. Kết quả ghi nhận là
không chỉ là kết quả của những phƣơng pháp nghiên cứu khoa học mà là tấm
lòng, tâm huyết của những ngƣời con của dân tộc Khmer. Kết quả sƣu tầm đƣợc
04 bài hát ru, 08 bài đồng dao, 04 bài dân gian lao động – sinh hoạt, 03 bài dân ca
giao duyên, 10 bài smôt, 02 bài dân ca đám cƣới, 66 câu đố, 264 câu tục ngữ và
68 truyện dân gian đã phản ánh đƣợc nỗ lực, kết quả đáng ghi nhận của đề tài này.
Qua những nội dung đã nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy văn học dân gian
Khmer tỉnh Trà Vinh mang nhiều giá trị văn học, văn hóa đặc sắc. Đồng thời, qua
nghiên cứu cho thấy, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn học dân gian Khmer hiện
nay là điều quan trọng và cấp bách. Tất cả không chỉ vì nền văn học, văn hóa dân
gian mà còn vì sự gắn kết truyền thống với cuộc sống đƣơng đại và vì sự phát
triển bền vững của nền văn hóa dân tộc Khmer trong thời đại ngày nay.
MỤC LỤC Trang
PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc ..................................... 2
3. Mục tiêu ............................................................................................................ 5
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 6 lOMoAR cPSD| 61457685
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 7 PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................ 8
1.1. Đặc điểm văn hóa - xã hội của ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh ............... 8
1.2. Đánh giá về tình hình sƣu tầm, nghiên cứu văn học dân gian Khmer
tỉnh Trà Vinh ................................................................................................. 12
1.2.1. Đánh giá tình hình tƣ liệu sƣu tầm văn học dân gian Khmer tỉnh Trà Vinh
......................................................................................................................... 12
1.2.2. Đánh giá tình hình tƣ liệu nghiên cứu về văn học dân gian Khmer tỉnh Trà
Vinh ................................................................................................................. 13
CHƢƠNG 2. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH SƢU TẦM VÀ DIỆN MẠO VĂN
HỌC DÂN GIAN KHMER TỈNH TRÀ VINH .......................................... 16
2.1. Khái quát quá trình sƣu tầm ................................................................. 16
2.1.1. Kế hoạch sƣu tầm .................................................................................. 16
2.1.2. Kết quả sƣu tầm .................................................................................... 18
2.2. Diện mạo văn học dân gian Khmer tỉnh Trà Vinh ............................. 25
2.2.1. Gắn bó chặt chẽ với môi trƣờng diễn xƣớng ........................................ 25
2.2.2. Gắn với đời sống tôn giáo, lễ hội .......................................................... 29
2.2.3. Mang dấu ấn tự nhiên tỉnh Trà Vinh ..................................................... 30
CHƢƠNG 3. KHÁI QUÁT ĐẶC ĐIỂM CÁC THỂ LOẠI VĂN HỌC DÂN
GIAN KHMER TỈNH TRÀ VINH .............................................................. 33
3.1. Đặc điểm văn xuôi dân gian Khmer tỉnh Trà Vinh ............................ 35
3.1.1. Thần thoại .............................................................................................. 36
3.1.2. Truyền thuyết ........................................................................................ 37
3.1.3. Truyện cổ tích ........................................................................................ 41
3.1.4. Truyện cƣời ........................................................................................... 44
3.1.5. Truyện ngụ ngôn .................................................................................... 47
3.2. Đặc điểm văn vần dân gian Khmer tỉnh Trà Vinh ............................. 48
3.2.1. Dân ca .................................................................................................... 48
4.2.2. Tục ngữ .................................................................................................. 59
4.2.3. Câu đố.................................................................................................... 61 lOMoAR cPSD| 61457685
PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................ 64
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 66
PHỤ LỤC .......................................................................................................
71 Phụ lục 1 ...............................................................................................
71 Phụ lục 2 ............................................................................................. 202
Phụ lục 3 ............................................................................................. 211
Phụ lục 4 ............................................................................................. 214 lOMoAR cPSD| 61457685
DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng Số trang
Bảng 1.1. Tình hình cơ cấu dân số, dân tộc tỉnh Trà Vinh 8
Bảng 1.2. Bảng phân bố cơ cấu dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh 8
Bảng 2.1. Bảng phân công nhiệm vụ sƣu tầm văn học dân gian 17 Khmer ở Trà Vinh
Bảng 2.2. Bảng phân loại và số lƣợng tác phẩm văn học dân 18
gian Khmer sƣu tầm ở tỉnh Trà Vinh
Bảng 2.3. Bảng phân loại tác phẩm tự sự dân gian Khmer sƣu 20 tầm ở tỉnh Trà Vinh
Bảng 2.4. Bảng phân loại tác phẩm văn vần dân gian Khmer 24
sƣu tầm ở tỉnh Trà Vinh
Bảng 3.1. Bảng phân thể loại văn học dân gian Khmer của 33 Huỳnh Thanh Tuấn
Bảng 3.2. Bảng phân thể loại văn học dân gian Khmer của 33
Chia-Oanh-Ni, Thui-Du-Khim
Bảng 3.3. Bảng phân thể loại văn học dân gian Khmer của 34 IvThong
Bảng 3.4. Bảng so sánh thể loại văn học dân gian Khmer ở Nam 34 Bộ và Campuchia
Bảng 3.5. Bảng phân thể loại văn học dân gian Khmer Trà Vinh 35
Bảng 3.6. Bảng so sánh smôt của ngƣời Khmer Trà Vinh và smôt 57
của ngƣời Khmer Campuchia
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Dân tộc DT
Đồng bằng sông Cửu Long ĐBSCL lOMoAR cPSD| 61457685 Nam Bộ NB Tác phẩm TP Văn học dân gian VHDG lOMoAR cPSD| 61457685 LỜI CẢM ƠN
Để có thể hoàn thành nghiên cứu này, chúng tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ,
những trao đổi học thuật và sự động viên từ nhiều đơn vị, cá nhân trong và ngoài Trƣờng.
Trƣớc hết, chúng tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến Phòng Khoa học
Công nghệ, Phòng Tài vụ, Phòng Hành chính Tổ chức của Trƣờng Đại học Trà
Vinh đã quản lý, hỗ trợ chúng tôi, tạo điều kiện thuận lời để chúng tôi hoàn thành
nghiên cứu đề tài này.
Chúng tôi bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến thầy Thạch Đời – Chuyên
viên Sở Giáo dục & Đào tạo tỉnh Trà Vinh đã đọc, chỉnh sửa và góp những ý kiến
quan trọng cho việc hoàn chỉnh phần sƣu tầm của nghiên cứu.
Đặc biệt, xin gửi lời tri ân đến các cộng tác viên và chính quyền các địa
phƣơng ở các huyện, thành phố: TP. Trà Vinh, Thị xã Duyên Hải, huyện Châu
Thành, Cầu Ngang, Càng Long, Tiểu Cần, Cầu Kè, Trà Cú, Duyên Hải mà chúng
tôi không có điều kiện kể hết tên ở đây.
Xin bày tỏ lòng biết ơn đến tất cả các nhà khoa học trong hội đồng đánh giá
đã dành thời gian đọc, góp những ý kiến quý giá cho chúng tôi hoàn thiện nghiên cứu này. lOMoAR cPSD| 61457685 PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống có ý nghĩa sống còn đối
với mỗi DT, mỗi quốc gia. Trong đó, nền văn hoá Việt Nam vẫn luôn phát huy
đƣợc vai trò, bản sắc của mình trong lịch sử phát triển lâu dài của DT. Tuy nhiên
do những hoàn cảnh khách quan và hạn chế về lịch sử, di sản văn hoá do các thế
hệ cha ông để lại đang có nguy cơ dần bị mai một. Vì thế khẩn trƣơng nghiên cứu,
sƣu tầm để giữ gìn, phát huy vốn di sản văn hoá quý báu của các DT là một việc
làm hết sức cần thiết và cấp bách.
Trong thời gian qua, nhiều công trình khảo cứu, kết quả của những hoạt
động sƣu tầm của các trƣờng, viện, của cá nhân các nhà khoa học đã đƣợc ra đời
với các quy mô lớn nhỏ khác nhau. Đặc biệt phải kể đến những đề án, chƣơng
trình bảo tồn, phát huy vốn văn hóa dân tộc của Chính phủ đã và đang đƣợc triển
khai thực hiện trong thời gian qua nhƣ: Đề án “Bảo tồn, phát triển văn hoá các
DT thiểu số Việt Nam đến năm 2020” đƣợc Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt thực
hiện tại quyết định số 1270/QĐ-TTg ngày 27 tháng 7 năm 2011; đề án “Bảo tồn,
phát huy giá trị TP văn học, nghệ thuật các DT thiểu số Việt Nam”đƣợc Thủ tƣớng
Chính phủ phê duyệt thực hiện tại quyết định số1558/QĐ-TTg ngày 05/08/2016.
Các đề án tập trung ƣu tiên cho phát triển văn hoá các DT thiểu số Việt Nam,
trong đó có văn hóa ngƣời Khmer ở Tây NB. Trong xu thế chung đó, việc sƣu
tầm, nghiên cứu để giới thiệu và bảo tồn VHDG Khmer ở các tỉnh khu vực Tây
NB là một việc làm cần thiết.
Văn học dân gian là yếu tố cấu thành nền văn học, văn hóa của mỗi DT.
VHDG không chỉ phản ánh nhận thức, tƣ tƣởng, tình cảm, đời sống và nội tâm
ngƣời lao động mà nó còn là ngọn nguồn của văn học và văn hóa mỗi DT. Ngoài
ra do đặc thù truyền khẩu, VHDG tồn tại trong đời sống dƣới dạng trầm tích, gắn
chặt với mảnh đất sản sinh ra nó, với phong tục tập quán, tín ngƣỡng.… truyền
thống. Vì thế việc nghiên cứu VHDG không thể tách rời các yếu tố trên.VHDG
ngƣời Khmer đƣợc tạo thành bởi tổng VHDG ngƣời Khmer ở các địa phƣơng.
Việc dựng lại diện mạoVHDG Khmer không tách khỏi việc dựng lại diện mạo
VHDG mỗi địa phƣơng. Trong đó cóVHDG Khmer tỉnh Trà Vinh.
Trà Vinh là một tỉnh nằm giữa sông Tiền và sông Hậu thuộc miền Tây NB.
Đây là nơi tụ cƣ lớn của DT Khmer ở ĐBSCL. Theo thống kê, dân số tỉnh Trà
Vinh năm 2013 là 1.027.012 ngƣời (Số liệu của Cục thống kê năm 2013). Trong
đó, 854.808 ngƣời (83.19%) dân số sống ở khu vực nông thôn. Trà Vinh là địa
phƣơng có đông đồng bào Khmer sinh sống, đứng thứ hai ở ĐBSCL (sau tỉnh Sóc
Trăng), với 324.877 ngƣời, chiếm 31.62% dân số (theo Ban Tuyên giáo tỉnh Trà
Vinh). Là một DT có chữ viết riêng từ rất lâu đời, ngƣời Khmer đã biết ghi chép
những tri thức dân gian trên lá buông (Satra), trên giấy xếp (Kơrăng),.... Ngƣời lOMoAR cPSD| 61457685
Khmer Trà Vinh có một kho tàng VHDG khá đầy đủ về thể loại, phong phú về nội
dung và đa dạng về nghệ thuật biểu đạt. Tuy nhiên, việc khai thác, nghiên cứu để
bảo tồn và phát huy nguồn VHDG này vẫn còn nhiều hạn chế. Các tài liệu sƣu
tầm, nghiên cứu VHDG Khmer Trà Vinh hiện có vẫn nằm trong những nghiên cứu
chung về văn hóa, văn học Khmer và đã ra đời khá lâu. Đặc biệt hiện nay vẫn
chƣa có một tuyển tập về VHDG Khmer Trà Vinh nào đƣợc xuất bản.
Bên cạnh đó, khi tham gia đào tạo, giảng dạy cho các lớp đại học và sau đại
học chuyên ngành ngôn ngữ, văn học và văn hóa học ở Trƣờng Đại học Trà Vinh,
cũng nhƣ đánh giá tình hình nghiên cứu trong thời gian gần đây, chúng tôi nhận
thấy sự quan tâm không nhỏ của giới khoa học, giới quản lý,.... dành cho kho tàng
VHDG của ngƣời Khmer, trong đó có ngƣời Khmer Trà Vinh. Cũng từ đó, chúng
tôi nhận thấy sự thiếu hụt lớn nguồn tƣ liệu về VHDG Khmer Trà Vinh để cho
các học sinh, học viên, nghiên cứu sinh tham khảo.
Từ thực tế trên, chúng tôi đề xuất đề tài “Nghiên cứu, sƣu tầm văn học
dân gian ngƣời Khmer tỉnh Trà Vinh” cho hoạt động nghiên cứu khoa học cấp Trƣờng của mình.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc:
2.1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc
2.1.1. Tình hình nghiên cứu trong tỉnh
Năm 1997, trong luận văn Diện mạo văn học dân gian Khmer ở Trà Vinh,
Huỳnh Thanh Tuấn đã tìm hiểu về ngƣời Khmer ở Trà Vinh, các loại hình VHDG
Khmer ở Trà Vinh và xác định mối quan hệ giữa VHDG Khmer Trà Vinh với đời
sống văn hóa ngƣời Khmer ở Trà Vinh. Đây có thể nói là một trong những luận
văn thạc sĩ đầu tiên chọn VHDG Khmer Trà Vinh làm đối tƣợng nghiên cứu. Một
trong những đóng góp của tác giả là đã tập hợp, sƣu tầm đƣợc 35 truyện và 37 bài dân ca Khmer Trà Vinh.
Năm 2004, trong Dân ca Trà Vinh, các tác giả đã giới thiệu với số lƣợng
tƣơng đối lớn các bài dân ca Khmer Trà Vinh. Với hơn 85 bài dân ca Khmer, công
trình đã phần nào “chắt chiu giữ gìn” những giá trị trong văn hóa truyền thống của ngƣời Khmer.
Năm 2012, trong quyển Chuyên khảo thơ ca dân gian Trà Vinh, Trần Dũng
đã xác định trong “Lời giới thiệu”:“Thơ ca dân gian Trà Vinh là một bộ phận của
thơ ca dân gian NB, thơ ca dân gian Việt Nam nhưng đó là một bộ phận giàu bản
sắc được sáng tạo trong một giai đoạn lịch sử nhiều biến động trên vùng đất nhiều
DT, nhiều tôn giáo giữa sông Tiền và sông Hậu, ngày đêm đối đầu với sóng gió
biển Đông này”. Ngoài ra, những bài nghiên cứu đƣợc giới thiệu ở phần đầu của
tập sách này còn cung cấp những góc nhìn đa dạng về thơ ca dân gian Trà Vinh,
làm nổi bật đƣợc những giá trị văn học, văn hóa của VHDG Trà Vinh nói chung, lOMoAR cPSD| 61457685
thơ ca dân gian Trà Vinh nói riêng. Tuy nhiên, đáng tiếc là phần giới thiệu các TP
VHDG Trà Vinh lại thiếu đi VHDG của ngƣời Khmer Trà Vinh.
Bƣớc đầu những nghiên cứu trên đã phần nào khẳng định giá trị tƣ liệu,
giá trị văn hóa, văn học của bộ phân VHDG Khmer Trà Vinh.
2.1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài tỉnh
VHDG Khmer NB đƣợc nghiên cứu, sƣu tầm dựa trên hƣớng tập
trung vào tƣ liệu và có thời gian bắt đầu muộn hơn so với VHDG các DT thiểu số khác.
Cuốn Người Việt gốc Miên (1969) của Lê Hƣơng đƣợc xem là một
trong những quyển sách viết về ngƣời Khmer ở NB khá cơ bản và có giá trị
tham khảo tốt. Trong phần viết về “Văn hoá – Giáo dục”, tác giả dành 24
trang viết về VHDG ở hai nhóm thể loại: tục ngữ-cách ngôn-ca dao và truyện
truyền kì dân gian. Sau một số phần giới thiệu về đặc điểm của các thể loại,
tác giả ghi lại 17 truyện kể, trong đó có 01 truyện truyền kì Bà La Môn, 01
truyện Phật giáo và 03 truyện dân gian. Dù rằng, đây chỉ mới là những khảo
cứu ngắn gọn nhƣng cũng gợi ra những hƣớng tiếp cận quan trọng cho
nghiên cứu của chúng tôi. Đặc biệt, là những thông tin dù khá ít ỏi về ngƣời
Khmer tỉnh Vĩnh Bình (tỉnh Trà Vinh hiện nay) trong tác phẩm.
Công trình Truyện cổ Khơ me Nam Bộ (1983) của Huỳnh Ngọc Trảng
đã đặt cơ sở cho việc nghiên cứu VHDG Khmer sau này. Với 124 truyện kể
và 01 bài viết giới thiệu khái quát đặc điểm truyện dân gian Khmer, tuyển
tập là kết quả sƣu tầm của tác giả ở một số tỉnh trong khu vực. Tác giả có
ghi rõ thông tin về tên tuổi, địa chỉ ngƣời kể ở mỗi truyện sƣu tầm đƣợc, và
ở một số truyện còn có những dị bản. Đây là công trình khởi đầu cho khuynh
hƣớng nghiên cứu chuyên sâu về truyện dân gian Khmer NB.
Sau này, các trƣờng đại học khu vực phía Nam đã tiến hành điền dã,
sƣu tầm và văn bản hóa với số lƣợng TP VHDG khá phong phú và đa dạng.
Sản phẩm của các đợt điền dã sƣu tầm đã đƣợc in thành sách, tiêu biểu có
Văn học dân gian Đồng bằng sông Cửu Long (1997) của Trƣờng Đại học Cần Thơ.
Năm 2004, nhạc sĩ Nguyễn Văn Hoa, sau 30 năm lặn lội khắp các vùng
miền Tây NB, đã sƣu tầm và xuất bản công trình 100 làn điệu dân ca Khmer
gồm tập 1 và tập 2. Công trình đã ký âm, phiên âm và dịch ra tiếng Việt các
bài dân ca Khmer, góp phần đáng kể cho việc giới thiệu và phổ biến dân ca
của ngƣời Khmer ĐBSCL đến với công chúng. Viết lời tựa cho TP này, nhạc
sĩ Lƣ Nhất vũ đã ca ngợi: “Trong kho tàng âm nhạc dân gian Việt Nam, dân
ca Khmer NB có vị trí rất xứng đáng trong việc góp mặt về nội dung cũng như
hình thức nghệ thuật, làm giàu thêm vốn âm nhạc truyền thống của khu vực từ lOMoAR cPSD| 61457685
miền Đông đến miền Tây NB nói riêng và cả nước nói chung. […] Khâu hậu
kỳ phải qua nhiều công đoạn phức tạp: Mỗi bài dân ca được ký âm trên 5 dòng
nhạc bằng ký âm pháp phổ thông. Lời hát được phiên âm ra tiếng La tinh và
dịch nội dung ra tiếng Việt. Cuối cùng là dựa vào từng bài thơ ấy mà viết ra
chữ Khmer”. Qua 02 tập sách này, chúng ta đƣợc tiếp cận 100 bài dân ca
Khmer đƣợc sƣu tầm ở các tỉnh: Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang. Đây là
những bài đƣợc chọn lọc trình làng trong hàng trăm, hàng ngàn làn điệu dân
ca qua những chuyến đi điền dã thuộc nhiều địa phƣơng. Và sẽ là nguồn tài
liệu tham khảo quý giá cho những nghiên cứu VHDG Khmer nói chung.
Ngoài ra còn một số tài liệu sƣu tầm của Hội Văn học - Nghệ thuật các tỉnh
thành trong khu vực nhƣng vẫn còn ở dạng bản thảo. Điểm chung của nhóm
công trình này là sƣu tầm và giới thiệu nguồn tƣ liệu hiện tồn trong đời sống,
có kết hợp với việc ghi lại tên tuổi, nghề nghiệp của ngƣời kể và địa điểm sƣu
tầm. Tuy nhiên, mục tiêu cuối cùng của hƣớng nghiên cứu trƣớc nay vẫn là
sự tổng hợp và chuyển thành văn bản để công bố dƣới dạng các tập tài liệu và sách xuất bản.
Nhƣ đã đề cập, trong thời gian gần đây, các học viên, nghiên cứu sinh
ở các cơ sở đào tạo đã dành nhiều hơn sự quan tâm đến kho tàng VHDG
Khmer. Trong luận án tiến sĩ Khảo sát truyện kể dân gian Khơ me Nam Bộ
(qua thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích) (2007), Phạm Tiết Khánh bƣớc
đầu đã hệ thống lại nguồn truyện dân gian Khmer ở NB, sƣu tầm thêm một
số TP ở Trà Vinh, Sóc Trăng, đi đến nhận xét đánh giá để rút ra những đặc
điểm chính của các thể loại thần thoại, truyền thuyết và cổ tích. Luận án đã
đi vào xem xét thể loại (thần thoại, truyền thuyết, cổ tích) bằng cách dựa trên
văn bản để phân tích và so sánh đối chiếu 195 bản kể.
Những năm sau này, một số luận văn, luận án tiếp tục việc sƣu tầm
VHDG Khmer theo thể loại nhƣ: luận văn Khảo sát nguồn truyện dân gian
Khmer Nan Bộ (2006) của Nguyễn Thị Nhƣ Uyên; luận văn Giá trị văn hóa
thực tiễn của truyện cười dân gian Khmer Nam Bộ (2008) của Huỳnh Vũ Lam;
luận văn Cổ tích Khơ me ở Đồng bằng sông Cửu Long (2011) của Trần Tƣờng
Vi; luận án Đặc điểm tục ngữ Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long (2014) của
Nguyễn Thị Kiều Tiên; luận án Nghiên cứu truyện dân gian Khmer Nam Bộ
dưới góc nhìn bối cảnh (2015) của Huỳnh Vũ Lam;...
Liên quan đến nhóm các tài liệu xuất bản còn có nhóm công trình ở
dạng tuyển tập, tổng tập VHDG nhƣ Hợp tuyển thơ văn Việt Nam - Văn học
dân tộc ít người (1981) của Nông Quốc Chấn chủ biên; Ngụ ngôn các dân tộc
thiểu số Việt Nam (1991) của Minh Hạnh; Tuyển tập văn học dân gian Việt
Nam tập 3: Truyện cười - Trạng cười - Ngụ ngôn (1999) của Viện Văn học; lOMoAR cPSD| 61457685
Tổng tập văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam, Tập 2: Truyện cổ dân gian
(2002) của Viện Văn học;… Có thể nói, giá trị tham khảo và tra cứu là đặc
trƣng cho nhóm tƣ liệu này.
Bên cạnh các tài liệu bằng tiếng Việt, Nhà xuất bản Giáo dục có ấn hành bộ truyện
cổ Khmer dƣới dạng song ngữ. Đây là dạng tài liệu biên soạn để giảng dạy cho
học sinh ngƣời DT trong các trƣờng phổ thông ở các địa phƣơng có ngƣời Khmer
sinh sống. Loại tài liệu này lấy các truyện dân gian đã đƣợc lƣu truyền để biên
soạn với hình thức song ngữ Khmer-Việt. Tiêu biểu cho dạng này là công trình
Chuyện kể Khmer (5 tập) của các tác giả Lâm Es, Sơn Phƣớc Hoan, Trần Chinh,
Trần The, Sơn Ngọc Sang, Sơn Wang, Lâm Xai, Thạch Xarat xuất bản năm 1997,
1998. Với 106 truyện dân gian đủ các thể loại, tuyển tập này cho thấy nỗ lực của
các bậc trí thức Khmer trong việc bảo tồn và phổ biến vốn truyện dân gian của tộc
ngƣời mình cho thế hệ mai sau.
Ngoài ra, những nghiên cứu ban đầu về đặc điểm chung của VHDG
Khmer từ lâu đã đƣợc đề cập đến trong các nghiên cứu về văn hóa Khmer,
có thể kể đến nhƣ: Người Khơ Me Cửu Long (1987) của Huỳnh Ngọc Trảng
chủ biên; Văn hoá và cư dân Đồng bằng sông Cửu Long (1990) do nhóm tác
giả Nguyễn Công Bình, Lê Xuân Diệm, Mạc Đƣờng chủ biên; Văn hoá người
Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long (1993) do Trƣờng Lƣu chủ biên; Người
Khmer Kiên Giang (1995) của Đoàn Văn Nô;....
Tóm lại, tuy đứng ở các góc độ khác nhau để nghiên cứu về VHDG Khmer
nói chung, VHDG Khmer Trà Vinh nói riêng, nhƣng các công trình đều thống nhất
ở quan điểm đề cao, thừa nhận sự phong phú và tính thực tiễn của kho tàng VHDG
Khmer. Những nhận định đó là cơ sở quan trọng để chúng tôi khẳng định tính khả
thi, tính khoa học của đề tài này; sẽ là những tài liệu tham khảo quan trọng góp
phần khẳng định giá trị của VHDG Khmer nói riêng, của đời sống văn hóa tinh
thần của ngƣời Khmer Trà Vinh nói chung.
2.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc: Không có 3. Mục tiêu
3.1 . Mục tiêu chung:
Đề tài hƣớng đến việc sƣu tầm, giới thiệu VHDG ngƣời Khmer ở Trà Vinh
với các thể loại: truyện kể dân gian, dân ca, tục ngữ, câu đố Khmer. Đề tài không
những có ý nghĩa lƣu giữ, bảo tồn và phát huy vốn VHDG quý hiếm còn lại của
tỉnh Trà Vinh mà còn một bƣớc để tiến tới giới thiệu một cách tƣơng đối toàn
diện VHDG Khmer Trà Vinh nói chung đến với đông đảo ngƣời nghiên cứu trong
và ngoài tỉnh; là nguồn tài nguyên bổ ích cho giới nghiên cứu folklore cho các đối
tƣợng là học sinh, sinh viên, các thầy cô giáo trong tỉnh và đông đảo cán bộ, nhân
dân muốn tìm hiểm về ngƣời Khmer ở Trà Vinh. lOMoAR cPSD| 61457685
3.2. Mục tiêu cụ thể:
• Mục tiêu cụ thể 1: Tổng thuật tình hình nghiên cứu VHDG Khmer nói
chung, Trà Vinh nói riêng
• Mục tiêu cụ thể 2: Sƣu tầm và tổng hợp các TP VHDG Khmer ở các địa
bàn trong tỉnh Trà Vinh theo tiêu chí thể loại;
• Mục tiêu cụ thể 3: Mô tả diện mạo và khái quát giá trị văn học, giá trị văn
hóa của VHDG Khmer Trà Vinh.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu: -
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là các TP VHDG Khmer hiện tồn trong
đời sống cộng đồng ngƣời Khmer Trà Vinh. -
Trong quá trình phân loại, phân tích mô tả các TP sƣu tầm, chúng tôi liên
hệ sử dụng, so sánh có tính chất tƣơng đối với các tài liệu sƣu tầm VHDG Khmer
NB nói chung, Trà Vinh nói riêng đang lƣu hành ở Việt Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu:
Tỉnh TV hiện nay có 9 đơn vị hành chính cấp huyện, thị xã và thành phố,
106 xã, phƣờng, thị trấn. Đồng bào Khmer có mặt ở các huyện, thành phố trong
tỉnh, nhƣng tập trung đông nhất ở huyện Trà Cú, Châu Thành, Cầu Ngang, Cầu
Kè, Tiểu Cần… Tuy nhiên, chúng tôi xác định, mỗi khu vực (nông thôn – thành
thị, tập trung đông – tập trung ít ngƣời Khmer) đều có những ƣu điểm riêng và sẽ
có những đóng góp quan trọng cho việc sƣu tầm. Do vậy, phạm vi sƣu tầm của
chúng tôi sẽ giới hạn ở 50 địa bàn với việc phỏng vấn sâu 300 ngƣời, cụ thể:
(1) Thành phố TV gồm: Phƣờng 6, 8, 9, xã Long Đức;
(2) Huyện Càng Long gồm các xã: Huyền Hội, Phƣơng Thạnh, Bình Phú;
(3) Huyện Châu Thành gồm: khóm 4 - Thị trấn Châu Thành, xã Đa Lộc, Lƣơng
Hòa, Lƣơng Hòa A, Hòa Thuận, Hòa Lợi, Nguyệt Hóa, Song Lộc;
(5) Huyện Cầu Kè gồm các xã: Phong Thạnh, Phong phú, Hòa Ân,Tam Ngãi, Châu Điền.
(6) Huyện Cầu Ngang gồm các xã: Hiệp Hòa, Kim Hòa, Nhị Trƣờng, Trƣờng
Thọ, Long Sơn, Thạnh Hòa Sơn.
(7) Huyện Duyên Hải gồm các xã: Long Vĩnh, Ngũ Lạc, Đôn Xuân,Đôn Châu.
(8) Huyện Tiểu Cần gồm các xã: Phú Cần, Hiếu Tử, Hiếu Trung.
(9) Huyện Trà Cú gồm: Trà Cú A, B - Thị trấn Trà Cú, khóm 6 - Thị trấn Định lOMoAR cPSD| 61457685
An, xã Ngãi Xuyên, Long Hiệp, Tân Hiệp, Ngọc Biên, Tập Sơn, Thanh Sơn, Tân
Sơn, Kim Sơn, Phƣớc Hƣng, Đại An, Hàm Giang, Hàm Tân, An Quãng Hữu, Lƣu Nghiệp Anh.
Thời gian đi sƣu tầm của đề tài là 07 tháng (từ 01/2019 đến tháng 7/2019)
nên những TP VHDG Khmer đƣợc chúng tôi ghi nhận trong đề tài là những TP
đang lƣu truyền trong đời sống của ngƣời dân Khmer tỉnh Trà Vinh ở thời điểm trên.
Ngoài ra, do giới hạn thời gian nên trong nghiên cứu này chúng tôi chỉ sƣu
tầm một số thể loại VHDG Khmer, gồm:
- Thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, truyện ngụ ngôn, truyện cƣời -
Dân ca, tục ngữ, câu đố. lOMoAR cPSD| 61457685
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Phan An (2009), Dân tộc Khmer Nan Bộ, NXB Chính trị Quốc gia.
[2] Nguyễn Công Bình, Lê Xuân Diệm, Mạc Đƣờng (cb) (1990), Văn hoá và
cư dân Đồng bằng sông Cửu Long, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. [3]
Nông Quốc Chấn (cb) (1981), Hợp tuyển thơ văn Việt Nam - Văn học dân
tộc ít người, NXB Văn hóa. [4]
Nguyễn Đổng Chi (1957), Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam (5 tập), NXB
Giáo dục, Hà Nội. [5]
Nguyễn Đình Chú (1980), “Để tiến tới xác định hơn nữa vai trò làm nền
của VHDG trong lịch sử văn học DT”, Tạp chí Văn học (số 5), tr.86. [6] Nguyễn
Mạnh Cƣờng (2002), Vài nét về người Khmer NB, Nxb Khoa học Xã hội. [7]
Chu Xuân Diên (1966), “Nhà văn và sáng tác dân gian”, Tạp chí Văn học, Số 1/1966. [8]
Chu Xuân Diên (1987), Truyện cổ tích dưới mắt các nhà khoa học, NXB
Đại học Tổng hợp TP.HCM. [9]
Chu Xuân Diên (cb) (2002), Văn học dân gian Sóc Trăng,
NXB.TP.HCM. [10] Chu Xuân Diên (cb) (2004). Văn học dân gian Bạc Liêu, NXB.TP.HCM.
[11] Trần Dũng (2012), Chuyên khảo thơ ca dân gian Trà Vinh, NXB. Thời đại.
[12] Nguyễn Tấn Đắc (2001), Truyện kể dân gian đọc bằng type và motif, NXB
Khoa học xã hội, Hà Nội.
[13] Cao Huy Đỉnh (1969), Phương pháp sưu tầm văn học dân gian ở nông
thôn, NXB Vụ Văn hóa Quần chúng.
[14] Cao Huy Đỉnh (1974), Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin.
[15] Nguyễn Anh Động (2014), Vài nét về văn hóa dân gian của người Khmer
của, NXB Văn hóa Thông tin.
[16] Nguyễn Xuân Đức (2003), Những vấn đề thi pháp văn học dân gian, NXB Khoa học Xã hội.
[17] Lâm Es, Sơn Phƣớc Hoan, Trần Chinh, Trần The, Sơn Ngọc Sang, Sơn
Wang, Lâm Xai, Thạch Xarat (1997), Chuyện kể Khmer (5 tập), NXB Giáo dục. lOMoAR cPSD| 61457685
[18] Bảo Định Giang. Nguyễn Tấn Phát. Trần Tấn Vĩnh. Bùi Mạnh Nhị (2012),
Ca dao dân ca Nam Bộ, NXB Thời đại.
[19] Lê Giang, Lƣ Nhất Vũ, Nguyễn Văn Hoa, Minh Luân (1986), Dân ca Hậu
Giang, Sở VHTT Hậu Giang.
[20] Nguyễn Thị Bích Hà (2008), Giáo trình văn học dân gian Việt Nam, NXB
Đại học Sƣ phạm, Hà Nội.
[21] Nguyễn Thị Bích Hà (2014), Nghiên cứu văn học dân gian từ mã văn hóa,
NXB Đại học Sƣ phạm, Hà Nội.
[22] Phạm Minh Hạnh (1991), Ngụ ngôn các dân tộc thiểu số Việt Nam, NXB Khoa học Xã hội.
[23] Phạm Minh Hạnh (1993), Truyện ngụ ngôn Việt Nam và thế giới (thể loại
và triển vọng), NXB Khoa học Xã hội.
[24] Cao Tấn Hạp (1973), Địa phương chí tỉnh Vĩnh Bình, Ty Văn hóa Thông tin, tỉnh Vĩnh Bình.
[25] Nguyễn Văn Hầu (2004), Diện mạo văn học dân gian Nam Bộ, NXB Trẻ.
[26] Nguyễn Văn Hoa (2004), 100 làn điệu dân ca Khmer, Tập 1, 2, Nxb Trẻ.
[27] Sơn Phƣớc Hoan (1995), Thành ngữ và tục ngữ Khmer, NXB Giáo dục.
[28] Lê Hƣơng (1969), Người Việt gốc Miên, Nhà sách Khai Trí, Sài Gòn.
[29] Đinh Gia Khánh - Chu Xuân Diên (1962). Giáo trình Văn học dân gian
Việt Nam, Đại học Tổng hợp.
[30] Đinh Gia Khánh (1968), Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích
qua truyện Tấm Cám, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội.
[31] Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên (1972-1973), Văn học dân gian Việt
Nam (2 tập), Đại học Tổng hợp.
[32] Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên, Võ Quang Nhơn (1997), Văn học dân
gian Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[33] Phạm Tiết Khánh (2007), Luận án Tiến sĩ Khảo sát truyện kể dân gian
Khơ Me NB (Qua thần thoại. truyền thuyết. truyện cổ tích), Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
[34] Lê Kinh Khiên (1980), “Một số vấn đề lí thuyết chung về mối quan hệ
VHDG – văn học viết”, Tạp chí Văn học (số 1), tr.69.
[35] Nguyễn Xuân Kính (1993), Thi pháp ca dao, NXB Khoa học Xã hội. lOMoAR cPSD| 61457685
[36] Huỳnh Vũ Lam (2008), Luận văn Giá trị văn hóa thực tiễn trong truyện
cười dân gian Khmer Nam Bộ, Trƣờng Đại học Sƣ phạm TP.HCM.
[37] Huỳnh Vũ Lam (2015), Luận án Tiến sĩ Nghiên cứu truyện dân gian
Khmer NamBooj dưới góc nhìn bối cảnh, Trƣờng Đại học Sƣ phạm TP.HCM.
[38] Phạm Ngọc Luật (2000), Giá trị nghệ thuật của diễn xướng dân gian Việt
Nam, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
[39] Đặng Văn Lung (1969), “Vai trò của VHDG trong sự phát triển của văn
học DT”, Tạp chí Văn học (số 2), tr.92.
[40] Đặng Văn Lung (1977), “Ý nghĩa của việc nghiên cứu diễn xƣớng dân
gian”, Tạp chí Văn học, (6), Hà Nội, tr.19-41.
[41] Trƣờng Lƣu (cb) (1987), Văn hoá người Khmer ở Đồng bằng sông Cửu
Long, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
[42] Tăng Kim Ngân (1994), Cổ tích thần kì người Việt - đặc điểm cấu tạo cốt
truyện, NXB Khoa học Xã hội.
[43] Bùi Văn Nguyên và nhiều tác giả (1961), Lịch sử văn học Việt Nam, tập I:
Văn học dân gian, Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
[44] Phan Đăng Nhật (1981), Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam
(trướcCách mạng tháng Tám 1945), NXB Văn hóa.
[45] Nhiều tác giả (2004), Dân ca Trà Vinh, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Trà Vinh.
[46] Nhiều tác giả (1971). Truyền thống anh hùng dân tộc trong loại hình tự sự
dân gian Việt Nam, NXB Khoa học Xã hội.
[47] Võ Quang Nhơn (1983), Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt
Nam, NXB Đại Học và Trung Học Chuyên Nghiệp.
[48] Vũ Ngọc Phan (1955), Truyện cổ tích Việt Nam, NXB Văn học. [49] Vũ
Ngọc Phan (2005), Tục ngữ - Ca dao - Dân ca Việt Nam (tái bản lần 7), NXB Văn học.
[50] Lê Trƣờng Phát (2000), Thi pháp văn học dân gian, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[52] Nguyễn Thị Trúc Phƣơng (2014), Luận văn thạc sĩ Dân ca trong đời
sống văn hóa tinh thần của người Khmer Trà Vinh, Trƣờng Đại học Trà Vinh.
[53] Lê Chí Quế, Võ Quang Nhơn, Nguyễn Hùng Vĩ (1990), Giáo trình Văn
học dân gian Việt Nam, Đại học Tổng hợp. lOMoAR cPSD| 61457685
[54] Huỳnh Thanh Quang (2011), Giá trị văn hóa Khmer vùng Đồng bằng
sông Cửu Long, NXB Chính trị Quốc gia. [55] Lâm Qui (2011), Giáo trình Văn
học dân gian Khmer Nam Bộ (2011) (lƣu hành nội bộ), Trƣờng Đại học Trà Vinh.
[56] Hà Thắng (cb) (1997), Văn học dân gian Đồng bằng sông Cửu Long, NXB Thời đại.
[57] Nguyễn Thị Kiều Tiên (2005), Luận án Đặc điểm tục ngữ Khmer Đồng
bằng sông Cửu Long, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, Hà Nội.
[58] Lâm Tiến (1995), Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại, NXB
Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
[59] Huỳnh Ngọc Trảng (sƣu tầm) (1983), Truyện cổ Khmer Nam Bộ, NXB Văn hóa. Hà Nội.
[60] Huỳnh Ngọc Trảng, Văn Xuân Chí, Hoàng Túc, Đặng Vũ Thị Thảo, Phan
Thị Yến Tuyết (1987), Người Khmer tỉnh Cửu Long, NXB Sở Văn hóaThông tin Cửu Long.
[61] Lý Minh Trâm (2010), Luận văn thạc sĩ Dân ca trong lễ hội của người
Khmer Sóc Trăng, Trƣờng Đại học Cần Thơ.
[62] Đỗ Bình Trị (1978), Nghiên cứu tiến trình lịch sử văn học dân gian Việt
Nam. NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
[63] Đỗ Bình Trị (1989), “Mấy ý kiến về vấn đề nghiên cứu mối quan hệ giữa
văn học với VHDG”, Tạp chí Văn học (số 1), tr 51 - 57.
[64] Đỗ Bình Trị (1991), Giáo trình văn học dân gian, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[65]. Đỗ Bình Trị (1999), Những đặc điểm thi pháp của các thể loại văn học
dân gian Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[66] Tiền Văn Triệu (2011), Tích xưa về người Khmer Sóc Trăng, NXB Phƣơng Đông.
[67] Hoàng Văn Trụ (1997), Dân ca các dân tộc thiểu số Việt Nam, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
[68] Vũ Anh Tuấn (2012), Giáo trình văn học dân gian, NXB Giáo dục Việt Nam.
[69] Huỳnh Thanh Tuấn (1997), Luận văn thạc sĩ Diện mạo văn học dân gian
Khmer ở Trà Vinh, Trƣờng Đại học Văn hóa Hà Nội. lOMoAR cPSD| 61457685
[70] Phan Thị Yến Tuyết (1993), Nhà ở, trang phục, ăn uống của các dân tộc vùng
Đồng bằng sông Cửu Long, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
[71] Hoàng Tiến Tựu (1983), Mấy vấn đề phương pháp giảng dạy - nghiên
cứu văn học dân gian, NXB Giáo dục.
[72] Hoàng Tiến Tựu (1991), Văn học dân gian, tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[73] Đặng Nghiêm Vạn (cb) (2002), Tổng tập văn học các dân tộc thiểu số
Việt Nam (tập 1. quyển 1 và 2), NXB Đà Nẵng.
[74] Trần Tƣờng Vi (2011), Luận văn thạc sĩ Cổ tích Khơ me ở Đồng bằng
sông Cửu Long, Trƣờng Đại học Cần Thơ.
[75] Viện Văn học (1999), Tuyển tập văn học dân gian Việt Nam. tập 3:
Truyện cười - Trạng cười - Ngụ ngôn, NXB Khoa học Xã hội.
[76] Viện Văn học (2002), Tổng tập văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam,
Tập 2: Truyện cổ dân gian, NXB Khoa học Xã hội.
[77] Viện Văn học (2007), Tổng tập văn học dân gian các dân tộc thiểu số
Việt Nam (tập 17. 18. 19), NXB Khoa học Xã hội.
[78] Lƣ Nhất Vũ, Nguyễn Văn Hoa, Lê Giang, Thạch An (1986), Dân ca Cửu
Long, Sở VHTT Cửu Long.
[79] Nguyễn Thị Nhƣ Uyên (2006), Luận văn thạc sĩ Khảo sát nguồn truyện
dân gian Khmer Nan Bộ, Trƣờng Đại học Sƣ phạm TP. Hồ Chí Minh.