Nguyên Lý Biện Chứng Duy Vật | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61601688
2 NGUYÊN LÝ CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
I. Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến:
Quan điểm toàn diện, quan điểm lịch sử cụ thể xuất phát từ nguyên lí về mối
liên hệ phổ biến. Mối liên hệ theo quan điểm siêu hình trước Mác xem xét các sự
vật, hiện tượng trong trạng thái tách rời nhau, cô lập nhau, giữa chúng không có mối
liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau, nếu có thì chỉ là những mối liên hệ giản đơn, hời
hợt ở bên ngoài. Do đó, quan điểm này đã không thể vạch ra được bản chất của sự
vật, hiện tượng. Theo quan điểm biện chứng, mối liên hệ là một phạm trù dùng để
chỉ sự ràng buộc, phụ thuộc, quy định lẫn nhau, sự tác động qua lại lẫn nhau giữa
các mặt, các yếu tố, các bộ phận cấu thành nên sự vật, hiện tượng; giữa sự vật, hiện
tượng với môi trường; mà trong đó sự biến đổi của sự vật, hiện tượng này sẽ kéo
theo sự biến đổi của sự vật, hiện tượng khác. Vd: mối liên hệ giữa con người và thức
ăn; mối liên hệ giữa mây và mưa,...
Tính chất của mối liên hệ bao gồm các yếu tố sau:
Tính khách quan: sự vật, hiện tượng dù đa dạng, phong phú như thế nào thì
chúng cũng chỉ là những dạng cụ thể khác nhau của một dạng vật chất duy nhất. Mối
liên hệ là cái vốn có của bản thân các sự vật, hiện tượng chứ không phải do sự áp đặt
từ bên ngoài, không phụ thuộc vào ý thức của cong người, dù muốn hay không muốn
thì bản thân các sự vật, hiện tượng hay các mặt, bộ phận của chúng đều luôn chứa
đựng các mối liên hệ. VD: Sự thay đổi giữa ngày và đêm là mối liên hệ khách quan,
không phụ thuộc vào ý thức của con người. Nó xảy ra do sự xoay vòng của Trái Đất.
Tính phổ biến: mỗi một sự vật, hiện tượng là một hệ thống có cấu trúc nội tại.
Không có sự vật, hiện tượng nào tồn tại một cách cô lập, biệt lập với các sự vật hiện
tượng khác. Mối liên hệ có trong mọi sự vật, hiện tượng; mọi giai đoạn, mọi quá
trình; có cả trong tự nhiên, xã hội và tư duy con người. VD: Các loài động vật, thực
vật và vi sinh vật luôn có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, ví dụ, cây cối cung cấp oxy
cho con người, còn con người lại thải khí CO2 cho cây sử dụng.
Tính đa dạng phong phú: xuất phát từ sự đa dạng, muôn hình muôn vẻ của thế
giới vật chất. Mỗi một mối liên hệ lại có những đặc điểm riêng, vị trí, vai trò riêng
đối với sự tồn tại, vận động, phát triển riêng của sự vật, hiện tượng. VD: Mỗi ngành
nghề có mối liên hệ riêng với các lĩnh vực khác nhau. Ví dụ, ngành y tế liên quan
đến khoa học, công nghệ, xã hội và đạo đức, tạo nên sự đa dạng trong các mối liên hệ.
Khoa học đã chứng minh rằng: lOMoAR cPSD| 61601688
Phương thức tồn tại của sự vật, hiện tượng do cách thức liên hệ giữa các yếu tố
cấu thành quyết định. VD: Ở người bình thường, có 46 nhiễm sắc thể. Vì một lý do
nào đó mà số lượng nhiễm sắc thể bị thay đổi (thiếu hoặc thừa), cách tổ hợp nhiễm
sắc thể thành cặp bị thay đổi sẽ gây ra các hội chứng bệnh đột biến số lượng nhiễm
sắc thể như: Tớc-nơ, Đao,..
Sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng do sự tác động qua lại giữa các
yếu tố cấu thành quyết định, mà trước hết là do sự tác động qua lại lẫn nhau giữa các
mặt đối lập. VD: Sự tác động qua lại giữa quá trình đồng hóa và dị hóa là động lực
cho sự phát triển của cơ thể sinh vật.
Ý nghĩa phương pháp luận: nguyên lí về mối liên hệ phổ biến đòi hỏi trong
nhận thức và thực tiễn cần tuân theo quan điểm toàn diện và quan điểm lịch sử cụ
thể. Quan điểm toàn diện yêu cầu:
Khi xem xét các sự vật, hiện tượng cần phải xem xét đến tất cả các mặt, các
mối liên hệ, kể cả những mắt khâu trung gian trong những điều kiện không gian, thời gian nhất định.
Trong vô vàn các mối liên hệ đó, cần rút ra những mối liên hệ cơ bản, chủ yếu
(những mối liên hệ trọng tâm, trọng điểm) để nắm bắt bản chất của các sự vật, hiện tượng.
Sau khi nắm bắt được bản chất thì cần phải đối chiếu với các mối liên hệ khác
để tránh sai lầm trong nhận thức.
Cần chống lại cách xem xét phiến diện, chủ quan (chỉ thấy một mặt mà không
thấy nhiều mặt, chỉ thấy mối liên hệ này mà không thấy mối liên hệ khác).
Chống lại cách xem xét cào bằng, dàn trải các mối liên hệ (coi mọi mối liên hệ là như nhau)
Chống lại thuật ngụy biện (quy cái thứ yếu thành cái chủ yếu, quy cái không cơ bản thành cái cơ bản)
Quan điểm lịch sử - cụ thể yêu cầu:
Khi xem xét các sự vật, hiện tượng cần phải đặt chúng trong từng hoàn cảnh,
lịch sử - cụ thể; trong điều kiện, môi trường cụ thể; trong từng điều kiện không gian,
thời gian nhất định; trong từng mối liên hệ, quan hệ nhất định; trong từng trường
hợp cụ thể nhất định; trong từng hệ tọa độ nhất định.
Cần xét đến tính chất đặc thù của đối tượng nhận thức và các tình huống khác
nhau phải giải quyết trong thực tiễn. lOMoAR cPSD| 61601688
Cần xem xét sự vật, hiện tượng trong sự vận động, phát triển ở từng giai đoạn cụ thể nhất định. Vận dụng: 1.
Công cuộc đổi mới đất nước hiện nay:
Từ năm 1975, Việt Nam đã độc lập, thống nhất, nhưng chỉ đến năm 1986, sau
Đại hội VI, đất nước mới thực sự bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đến Đại
hội XIII (2021), Đảng khẳng định: "Đất nước chưa bao giờ có tiềm lực và vị
thế quốc tế như hiện nay." Trong 35 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều
thành tựu quan trọng: chính trị ổn định, đời sống người dân cải thiện rõ rệt,
và các lĩnh vực như y tế, giáo dục, khoa học – công nghệ, bảo vệ môi trường,
văn hóa có nhiều chuyển biến tích cực.
Đổi mới toàn diện, với trọng tâm phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng Đảng,
phát triển văn hóa và bảo đảm quốc phòng, an ninh, đã giúp nền kinh tế phát
triển ổn định, nâng cao chất lượng tăng trưởng. Tuy nhiên, giáo dục và đào
tạo vẫn còn thiếu hiệu quả trong việc phát triển năng lực và phẩm chất người
học. Khoa học – công nghệ là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển nhiều lĩnh vực khác.
Văn hóa xã hội được chú trọng phát triển và bảo tồn giá trị truyền thống, đời
sống nhân dân cải thiện rõ rệt với tỷ lệ nghèo giảm xuống dưới 3%. Nhà nước
cũng chú trọng bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên và thích ứng với biến
đổi khí hậu, đồng thời duy trì ổn định chính trị và quốc phòng, an ninh.
Nhờ những nỗ lực không ngừng, Đảng và Nhà nước đã đạt được những thành
tựu lịch sử, khẳng định sức mạnh sáng tạo và quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. Trong học tập:
Đối với tôi, là một sinh viên, "tự học" không chỉ là việc ngồi một mình với sách
vở, mà là một quá trình chủ động, sáng tạo và tự giác trong việc chiếm lĩnh kiến
thức. Tự học không phải lúc nào cũng có sự chỉ dẫn trực tiếp từ thầy cô, mà là việc
tôi tự mình tìm tòi, nghiên cứu, và áp dụng những gì mình học được để đạt được
mục tiêu học tập. Khi tự học, tôi không chỉ đơn giản tiếp nhận thông tin, mà còn phải lOMoAR cPSD| 61601688
tự hỏi, tự suy nghĩ để hiểu rõ ý nghĩa của kiến thức đó. Tôi học cách làm chủ kỹ
năng nhận thức, xử lý thông tin từ môi trường xung quanh và thay đổi cách nhìn nhận vấn đề.
Tự học không phải là con đường đơn độc. Mặc dù tôi học một mình, nhưng tôi
vẫn cần sự hợp tác, chia sẻ từ bạn bè trong lớp. Việc học tập trở nên thú vị hơn khi
chúng tôi cùng nhau trao đổi và hỗ trợ lẫn nhau. Động lực học tập trong tôi là sự
khao khát hiểu biết, cùng với mục tiêu rõ ràng mà tôi muốn đạt được. Thực hiện tự
học cũng giống như việc tôi rèn luyện trí tuệ của mình, qua những hành động sáng
tạo, linh hoạt để giải quyết bài toán trong học tập. Tự học giúp tôi không chỉ nắm
vững kiến thức mà còn phát triển khả năng tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề một cách độc lập. II.
Nguyên lý về sự phát triển
Quan điểm biện chứng về sự phát triển: Phát triển là một phạm trù dùng để chỉ
quá trình vận động của sự vật, hiện tượng theo khuynh hướng đi lên, từ trình độ thấp
đến trình độ cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
Tính chất của sự phát triển:
Thứ nhất, tính khách quan: Phát triển là thuộc tính vốn có, tất yếu của bản thân
các sự vật, hiện tượng, không phụ thuộc vào ý thức của con người, dù muốn hay
không muốn thì bản thân sự vật, hiện tượng luôn luôn năm trong quá trình phát triển.
VD: Cây cối luôn phát triển, từ hạt giống đến cây trưởng thành, không phụ thuộc
vào ý muốn của con người.
Thứ hai, tính phổ biến: Quá trình phát triển diễn ra trong mọi sự vật, hiện tượng,
trong mọi lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư duy con người. Trong mỗi quá trình vận
động đã bao hàm khả năng dẫn đến sự ra đời của cái mới tiến bộ hơn, phù hợp với
quy luật khách quan. VD: Công nghệ luôn tiến bộ trong tất cả các lĩnh vực, từ điện
thoại thông minh đến y học, không giới hạn ở một quốc gia hay vùng lãnh thổ nào.
Thứ ba, tính đa dạng, phong phú: Sự phát triển không hoàn toàn giống nhau ở
các sự vật, hiện tượng khác nhau, trong những điều kiện không gian và thời những
lĩnh vực hiện thực khác nhau. gian khác nhau, trong những lĩnh vực hiện thực khác
nhau. VD: Sự phát triển của nền kinh tế các quốc gia. Mỗi quốc gia phát triển theo
một cách khác nhau, với các mô hình và chiến lược riêng biệt, phù hợp với điều kiện cụ thể của mình.
Nhìn trong giáo trình trang 103 lOMoAR cPSD| 61601688 Vận dụng:
Đặt mục tiêu tương lai ở hiện tại, xác định mục tiêu tương lai, chia thành
nhiều giai đoạn để có thể thực hiện mục tiêu đó. Biện pháp thực hiện trong từng giai đoạn.
Đối với học sinh, sinh viên:
Trong thời đại Cách mạng Công nghiệp 4.0 và thế kỷ XXI, tôi nhận thấy việc
học rất quan trọng đối với sinh viên như tôi, để có thể phát triển và hoàn thiện bản
thân. Khi xã hội không ngừng thay đổi, tôi cần phải nắm vững các lý luận về sự phát
triển để có thể vận dụng một cách sáng tạo và hợp lý trong học tập và cuộc sống.
Tôi hiểu rằng tương lai không phải lúc nào cũng bằng phẳng, mà là một chuỗi
các gián đoạn. Mỗi sự vật, hiện tượng đều phát triển qua nhiều giai đoạn, và tôi cần
học cách vượt qua những gián đoạn đó, đồng thời tìm ra cách tác động phù hợp để
thúc đẩy sự phát triển trong hiện tại và tương lai. Tôi cũng nhận ra rằng sự phát triển
không bao giờ đơn giản, và sẽ có những lúc tôi cảm thấy mình không tiến bộ, cứ mãi
dậm chân tại chỗ. Tuy nhiên, tôi không nên bi quan hay suy nghĩ tiêu cực. Mỗi người
có một con đường phát triển riêng, và tôi không thể so sánh mình với người khác để
cảm thấy tự ti hay áp lực.
Quá trình học tập và rèn luyện của tôi là một hành trình dài, không thể đo bằng
điểm số tức thời. Tôi không nên chỉ dựa vào một kết quả kiểm tra để đánh giá bản
thân, mà phải nhìn nhận vào cả quá trình phấn đấu và nỗ lực. Ví dụ, dù tôi có thể
không đạt điểm cao trong một bài kiểm tra, nhưng nếu tôi đã nỗ lực hết mình trong
suốt quá trình học tập, thì đó cũng là một thành quả đáng tự hào.
Cuối cùng, mỗi người cũng cần nắm vững định hướng của ngành học mà mình theo
đuổi. Hãy tự hỏi: Ngành này sẽ phát triển ra sao trong tương lai? Xã hội đang cần gì
ở lĩnh vực mình đang học? Khi trả lời được những câu hỏi đó, chúng ta có thể nâng
cao tri thức và hoàn thiện bản thân để đáp ứng tốt nhất nhu cầu của xã hội. ĐỔI MỚI:
Quá trình xây dựng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là một chặng đường dài, đầy thử
thách và gian nan. Trong hành trình ấy, cũng có lúc lãnh đạo đất nước vấp phải những
sai lầm như bảo thủ, trì trệ, và tư duy lạc hậu, dẫn đến sự suy thoái về kinh tế và xã
hội. Tuy vậy, Đảng ta luôn khẳng định rằng “chủ nghĩa xã hội là con đường đúng
đắn của lịch sử,” thể hiện khát vọng mãnh liệt của dân tộc về một tương lai tốt đẹp
hơn. Đây cũng là điều kiện cần thiết để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới. lOMoAR cPSD| 61601688
Như Đại hội IX từng khẳng định, nhận thức đúng về nguyên lý phát triển là chìa
khóa để chúng ta tiến xa trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Những sai lầm như bảo thủ, trì trệ hay cố chấp đều là những rào cản lớn, làm
chậm bước phát triển của đất nước. Nếu không nhìn nhận và sửa chữa, chúng ta có
thể tự đẩy mình vào những sai lầm nghiêm trọng, khiến công cuộc phát triển bị kéo lùi.
Trong hành trình đổi mới và xây dựng đất nước, Đảng ta đã không ngừng đấu
tranh với những quan điểm cũ kỹ, hẹp hòi, và thiếu cởi mở. Như Đại hội XI nhấn
mạnh: “Hãy xóa bỏ mặc cảm, định kiến, phân biệt đối xử với quá khứ, xây dựng tinh
thần cởi mở và tư tưởng thống nhất, hướng đến tương lai.”
Việc giữ vững tinh thần đổi mới, không ngừng học hỏi và phát triển là yếu tố
sống còn để đất nước ta tiến lên. Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng với niềm tin
vào con đường đúng đắn của chủ nghĩa xã hội, chúng ta hoàn toàn có thể vượt qua
mọi khó khăn để xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.