Nguyên lý của sự phát triển học phần Triết học Mac-Lênin

lOMoARc PSD|36215725
I, Nguyên lý của sự phát triển
1, Khái niệm phát triển
- Theo quan điểm siêu hình: Phát triển chỉ là sự tăng lên, giảm thuần túy về lượng,
không có sự thay đổi gì về mặt chất của sự vật; hoặc nếu có sự thay đổi nhất định
về mặt chất thì sự thay đổi ấy chỉ diễn ra theo một vòng khép kín, chứ không có sự
sinh thành ra cái mới với những chất mới.
-Theo quan điểm biện chứng: Phát triển là quá trình vận động từ thấp đến cao, từ
kém hoàn thiện đến hoàn thiện, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn. Sự phát
triển là kết quả của quá trình thay đổi dần dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất
=> Trên cơ sở khái quát sự phát triển của sự vật, hiện tượng tồn tại trong hiện
thực, quan điểm duy vật biện chứng khẳng định phát triển là một phạm trù triết học
dùng đề chỉ quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp,
từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Theo quan điểm này, phát triển không bao
quát toàn bộ sự vận động nói chung. Nó chỉ khái quát xu hướng chung của sự vận
động – xu hướng vận động đi lên của sự vật.
2, Tính chất của sự phát triển
-Tính khách quan: biểu hiện trong nguồn gốc của sự vận động và phát triển. Đó là
quá trình bắt nguồn từ bản thân sự vật, hiện tượng; là quá trình giải quyết mâu
thuẫn trong sự vật, hiện tượng đó. Vì vậy, phát triển là thuộc tính tất yếu, khách
quan, không phụ thuộc vào ý thức con người.
-Tính phổ biến: biểu hiện ở các quá trình phát triển diễn ra trong một lĩnh vực tự
nhiên, xã hội và tư duy; trong tất cả moi sự vật, hiện tượng và trong mọi quá trình,
mọi giai đoạn của sự vật, hiện tượng đó; trong mỗi quá trình biến đổi đã bao hàm
khả năng dẫn đến sự ra đời của cái mới, phù hợp với qui luật khách quan.
-Tính kế thừa: sự vật, hiện tượng mới ra đời từ sự vật, hiện tượng cũ nên trong nó
còn giữ lại, có chọn lọc và cải tạo các yếu tố òn tác dụng, còn thích hợp với chúng,
gạt bỏ mặt tiêu cực lỗi thời, lạc hậu của sự vật, hiện tượng cũ.
-Tính đa dạng, phong phú: quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng không hoàn
toàn giống nhau, ở những không gian và thời gian khác nhau; chịu sự tác động của
nhiều yếu tố và điều kiện khác nhau
3, Ý nghĩa phương pháp luận: lOMoARc PSD|36215725
-Khi xem xét sự vật, hiện tượng phải luôn đặt nó trong khuynh hướng vận động,
biến đổi, chuyển hóa nhằm phát hiện ra xu hướng biến đổi.
-Nhận thức sự vật, hiện tượng trong tính biện chứng thấy được tính quanh co, phức
tạp của sự phát triển.
-Biết phát hiện và ủng hộ cái mới; chống bảo thủ, trì trệ, định kiến.
-Biết kế thừa các yếu tố tích cực từ đối tượng cũ và phát triển sáng tạo chúng trong điều kiện mới.
II, Lý giải vấn đề về Sự phát triển của các kiểu nhà nước và hình thức nhà
nước trong lịch sử 1, Tính khách quan
-Sự xuất hiện các kiểu và hình thức nhà nước là tính tất yếu khách quan. Đây là
một biểu hiện quan trọng của quy luật phát triển các hình thái kinh tế xã hội trong
thượng tầng chính trị pháp lý. Xét theo quan điểm của chủ nghĩa Mac – Lenin
trong phép duy vật biện chứng thì một hình thái kinh tế xã hội là 1 sự vật khách
quan còn lực lượng sản xuất là mặt nội dung và quan hệ sản xuất là hình thức của
hình thái kinh tế xã hội. Sự thay đổi của phương thức sản xuất là một điều khách
quan bởi bản thân quan hệ sản xuất là một sự vật, mang tính tất yếu là do sự phát
triển của lực lượng sản xuất là không ngừng, con người ngày càng phát triển và
nhận thức sâu sắc hơn về thế giới khách quan.
VD: Nhà nước chủ nô xuất hiện đầu tiên trên thế giới là Nhà nước Ai Cập cổ đại
xuất hiện vào khoảng bốn nghìn năm trước Công nguyên
-Nhà nước phong kiến: Do bản chất tàn ác của nhà nước chủ nô, mâu thuẫn nô lệ và
chủ nô ngày càng sâu sắc dẫn đến hàng loạt cuộc đấu tranh chống lại chủ nô; đồng
thời giai cấp chủ nô cũng nhận thấy không thể duy trì quan hệ sản xuất cũ, họ giải
phóng nô lệ, giao đất canh tác cho họ và thu thuế trên những vùng đất đó. Từ đó nhà
nước chủ nô bị diệt vong và thay thế bằng nhà nước phong kiến
VD: Hàng loạt cuộc khởi nghĩa của nô lệ và dân nghèo là những đòn mạnh mẽ giáng
vào chế độ chiếm hữu nô lệ mà tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của Spartacus chống lại
đế quốc La Mã năm 71 trước Công Nguyên.
-Nhà nước tư sản: Chế độ pk hà khắc đã cản trở đến quyền bình đẳng, giai cấp tư sản
đang lên có vị thế kinh tế nhưng lại bị chế độ phong kiến và giáo hội cùng quan hệ lOMoARc PSD|36215725
sản xuất phong kiến kìm hãm. Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và chế độ phong kiến
ngày càng gay gắt, họ đứng lên đấu tranh. Vì vậy nhà nước pk dần bị thay thế bởi nhà nước tư sản
VD: Đến giữa thế kỷ XVII, cách mạng tư sản ở Anh bùng nổ và giành thắng lợi.
Cách mạng tư sản Anh có ảnh hưởng lớn đến tiến trình của lịch sử thế giới.
-Nhà nước xã hội chủ nghĩa: Người nông dân và công nhân vẫn tự do tuy nhiên do
không có tư liệu sản xuất, họ vẫn lệ thuộc vào tư sản khiến mâu thuẫn ngày càng
gay gắt, đòi hỏi phải có cuộc cách mạng để xóa bỏ quan hệ sản xuất tư sản chủ nghĩa,
thiết lập quan hệ sản xuất mới phù hợp hơn. Thế nên, nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời.
VD: Nhà nước Xô Viết Nga sinh ra sau cách mạng tháng Mười Nga 1917.
-Nhà nước xã hội chủ nghĩa: Người nông dân và công nhân vẫn tự do tuy nhiên do
không có tư liệu sản xuất, người công nhân phải đi làm thuê và kết quả là họ vẫn lệ
thuộc và nhà tư sản có tư liệu sản xuất và mâu thuẫn ngày càng gay gắt, đòi hỏi
phải có cuộc cách mạng để xóa bỏ quan hệ sản xuất tư sản chủ nghĩa, thiết lập quan
hệ sản xuất mới phù hợp hơn. Thế nên, nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời.
VD: Nhà nước Xô Viết Nga sinh ra trong cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại 1917.
Đây là nhà nước xã hội chủ nghĩa hoàn chỉnh đầu tiên trên thế giới. 2, Tính phổ biến
Sự phát triển mang tính phổ biến. Tính phổ biến của sự phát triển được hiểu là nó
diễn ra ở mọi lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy; ở bất cứ sự vật, hiện tượng nào
của thế giới khách quan. Sự xuất hiện các kiểu và hình thức nhà nước là tính tất
yếu khách quan. Đây là một biểu hiện quan trọng của quy luật phát triển các hình
thái kinh tế xã hội trong thượng tầng chính trị pháp lý
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mac – Lenin thì sự thay thế các kiểu nhà nước tuân
theo nguyên lý của sự phát triển. Nhà nước mới bao giờ cũng đại diện cho phương
thức sản xuất mới, dựa trên phương thức sản xuất mới và thúc sự phát triển của
phương thức sản xuất mới nên bao giờ cũng tiến bộ hơn nhà nước cũ
- Nhà nước chủ nô là nhà nước đầu tiên trong lịch sử, lần đầu tiên trong lịch sử
có sự phân chia giai cấp và xuất hiện tư hữu, thúc đảy sự cạnh tranh và tạo tiền đề lOMoARc PSD|36215725
phát triển. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất và hình thái kinh tế xã
hội, kiểu nhà nước phong kiến ra đời thay thế nhà nước chủ nô.
- Nhà nước phong kiến đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh
tếxã hội mà đặc biệt là xoá bỏ ách nô lệ cho những người lao động, nâng cao năng
suất lao động xã hội. Hình thức bóc lột của nhà nước phong kiến tinh vi hơn, đỡ
tàn bạo hơn nhà nước chủ nô.
- Nhà nước tư sản là kiểu nhà nước hoàn thiện nhất trong lịch sử các kiểu nhà
nướcbóc lột. So với quan hệ sản xuất phong kiến, nông dân, công nhân được tự do,
về hình thức bình đẳng với chủ như những công dân. Tuy nhiên, do không có tư
liệu sản xuất, họ vẫn bị lệ thuộc vào giai cấp tư sản. Hình thức bóc lột của giai cấp
tư sản với giai cấp vô sản tinh vi và vô hình hơn. Tuy là kiểu nhà nước hoàn chỉnh
hơn nhưng nhà nước tư sản vẫn có bản chất là nhà nước bóc lột nên tuân theo quy
luật tất yếu của lịch sử, nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời
- Nhà nước xã hội chủ nghĩa là kiểu nhà nước ưu việt ,tiến bộ nhất và là kiểu nhà
nước cuối cùng. Tính ưu việt tiến bộ nhất của nó được thể hiện trên mọi mặt. Với
cơ sở kinh tế là quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa mà đặc trưng là chế độ công hữu
về tư liệu sản xuất, lao động là nghĩa vụ của tất cả các thanh viên trong xã hội, thực
hiện nguyên tắc phân phối theo số lượng và chất lượng lao động. Các thành viên
trong xã hội hoàn toàn bình đẳng trong sở hữu về tư liệu sản xuất, trong lao động và trong hưởng thụ
3. Tính đa dạng, phong phú
Phát triển là khuynh hướng tất yếu của các kiểu nhà nước trong lịch sử. Trong những
thời gian, điều kiện khác nhau sẽ hình thành nên kiểu nhà nước khác nhau. Bên cạnh
đó, sự tác động của nhiều yếu tố, điều kiện lịch sử cũng làm thay đổi chiều hướng
phát triển, có khi làm thụt lùi đi. Ví dụ như bệnh bảo thủ trì trệ, bệnh giáo điều, chủ
quan duy ý chí là những căn bệnh chung của các nước Xã hội chủ nghĩa và nó gây
ra hậu quả là làm cản trở, thậm chí kéo lùi sự phát triển của kinh tế – xã hội, đưa
chúng ta đến sai lầm nghiêm trọng. Hay trong kiểu nhà nước tư sản, việc bóc lột
nhân công quá mức, thu hẹp quyền dân chủ trong xã hội đã khiến cho xã hội ngày
càng nhiều mâu thuẫn, gây nên khủng hoảng về kinh tế, làm giảm tốc độ phát triển,
làm cho nhà nước ấy tạm thời thụt lùi đi. 4, Tính kế thừa
Nhà nước mới ra đời không bao giờ đập tan hoàn toàn kiểu nhà nước cũ mà luôn kế
thừa những mặt, những yếu tố tích cực của nhà nước cũ còn phù hợp với nó, 1 số ví dụ: lOMoARc PSD|36215725
Nhà nước phong kiến ra đời trên cơ sở kế thừa rất nhiều yếu tố của nhà nước chiếm
nô. nhà nước phong kiến vẫn là chính thể quân chủ,bộ máy nhà nước mang tính quân
sự, tập trung, quan liêu, nhà nước phong kiến vẫn duy trì hình thức chủ yếu là tập quán pháp.
nhà nước tư sản ra đời trên cơ sở kế thừa những đặc điểm của nhà nước phong kiến
còn phù hợp với mình. Đó là bản chất bóc lột, chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, sự
áp bức thống trị của thiểu số người với đa số nhân dân. nhà nước tư sản
cũng âm mưu nô dịch các dân tộc khác, Về hình thức thì nhà nước tư sản kế thừa chế
độ quân chủ ở 1 chừng mực nhất định, đó là chế độ quân chủ lập hiến. nhà nước xã
hội chủ nghĩa kế thừa yếu tố tích cực của pháp luật tư sản như xây dựng hiến pháp
=> Sự thay thế kiểu nhà nước này bằng kiểu nhà nước khác trong lịch sử là
một quy luật tất yếu,khách quan của lịch sử.
Vận dụng ý nghĩa của phương pháp luận vào vấn đề “Sự phát triển của các
kiểu và hình thức nhà nước trong lịch sử”
Vận dụng quan điểm về sự phát triển vào vấn đề “Sự phát triển của các kiểu và
hình thức nhà nước trong lịch sử” giúp chúng ta nhận thức đúng về sự xuất hiện
của các kiểu và hình thức nhà nước trong lịch sử, thấy được sự phát triển là quá
trình khó khăn, phức tạp. Quan điểm phát triển đòi hỏi phải khắc phục tư tưởng
bảo thủ, trì trệ, định kiến, đối lập với sự phát triển. Khi một kiểu và hình thức nhà
nước mới xuất hiện, nó sẽ khắc phục được những hạn chế trong kiểu và hình thức nhà nước cũ.
Nó phát triển theo quy luật loại bỏ dần những cái không tốt để xây dựng lên một
cái hoàn thiện hơn phù hợp với sự phát triển.
Sự phát triển của kiểu và hình thức nhà nước trong lịch sử là vô cùng phức tạp,
quanh co, vì vậy phương pháp luận nguyên lí về sự phát triển giúp ta nhận thức
được rằng để hiểu, giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, cần phải đặt hiện tượng
ấy dưới nhiều góc độ theo hướng đi lên của nó, trong quá trình ấy bao hàm cả tính
thuận nghịch và tính mâu thuẫn. Sự thay thế kiểu và hình thức nhà nước này bằng
kiểu nhà nước khác trong lịch sử là một quy luật tất yếu, khách quan của lịch sử.