Nguyên tắc Đồng cảm và Phong cách Dân chủ | Môn Giao tiếp Sư Phạm - Đại học Sư Phạm Hà Nội

lOMoAR cPSD| 61470371 Phong cách dân chủ
Thực chất phong cách dân chủ trong tiếp xúc với học sinh là giáo viên coi trọng
những đặc điểm tâm lí cá nhân, vốn kinh nghiệm sống, trình độ nhận thức, nhu cầu,
động cơ, hứng thú và các mức độ tích cực nhận thức của học sinh. Giáo viên ý thức
được điều đó và hành động, ứng xử cũng theo nội dung đó. Nhờ đó mà dự đoán
đúng, chính xác các mức độ phản ứng, hành động của học sinh trong và sau quá trình giao tiếp.
Phong cách dân chủ còn thể hiện sự lắng nghe nguyện vọng, ý kiến của học sinh, tôn
trọng nhân cách của các em, đáp ứng kịp thời nhu cầu chính đáng của các em; luôn
luôn gần gũi, thân mật với các em; có biện pháp kịp thời giải quyết đúng, chính xác
những vướng mắc trong quan hệ học tập, sinh hoạt của các em; tạo ra một niềm tin
kính trọng ở các em đối với giáo viên.
Phong cách dân chủ tạo ra ở các em học sinh tính độc lập, sáng tạo, sự ham mê hiểu
biết, kích thích hoạt động nhận thức của các em; giúp các em thấy rõ vị trí, vai trò
cá nhân của mình trong học tập, trong các 60 nhóm bạn bè. Ý thức rõ đuọc trách
nhiệm, bổn phận của mình là tiền đề cho tự ý thức, tự giáo dục, tự rèn luyện mình
để nhân cách càng phát triển và hoàn thiện theo yêu cầu của xã hội.
Tuy nhiên, phong cách dân chủ trong tiếp xúc với học sinh không có nghĩa là nuông
chiều thả mặc, không tinh đến những yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ học tập,
rèn luyện tư tưởng và các phẩm chất đạo đức, theo mục tiêu đào tạo của các lóp học,
cấp học. Dân chủ cũng không có nghĩa là quá đề cao cá nhân hoặc theo đuổi những
đòi hỏi không xuất phát từ lợi ích chung cùa học sinh, của lớp, của trường. Dân chủ
không phải là xoá đi ranh giới giữa thầy và trò, "cá mè một lứa”, dân chủ lại càng
phải "tôn sư trọng đạo". Đối với giáo viên, phong cách dân chủ càng thể hiện tấm
gương sáng, sống động một mẫu hình nhân cách - theo đó mà học sinh noi theo.
Nhiều thực nghiệm khoa học và quan sát nghề nghiệp chứng minh ràng, phong cách
dân chủ trong giao tiếp sư phạm mang lại hiệu quả cao trong dạy học và giáo dục.
Như vậy, phong cách dân chủ là loại phong cách đặc trưng và được giáo viên sử
dụng thường xuyên nhất trong hoạt động giảng dạy và giáo dục học sinh, bởi nó thể
hiện được khá đầy đủ các nguyên tắc trong giao tiếp. Nhưng nếu quá lạm dụng phong
cách này thì đôi khi sẽ không đảm bảo được yêu cầu giáo dục đặt ra, bởi có những
tình huống bất ngờ, phức tạp, cần giải quyết nhanh chóng trong thời gian ngắn, khi lOMoAR cPSD| 61470371
đó đòi hỏi người giáo viên phải cứng rán, có tính quyết đoán cao để đảm bảo thòi gian.
Phong cách dân chủ trong giao tiếp sư phạm đặc trưng bởi việc tôn trọng ý kiến và sự tham gia
của tất cả các thành viên trong quá trình giao tiếp. Dưới đây là một ví dụ về việc áp dụng phong
cách dân chủ trong giao tiếp sư phạm:
Ví dụ: Trong một buổi thảo luận lớp, giáo viên muốn lắng nghe ý kiến của học sinh về một chủ đề
cụ thể. Thay vì chỉ định rõ từ đầu quan điểm của mình, giáo viên sử dụng phong cách dân chủ để
khuyến khích sự tham gia của học sinh:
Giáo viên: "Chúng ta sẽ thảo luận về chủ đề này. Hãy cho biết ý kiến của mình và lý do tại sao bạn
nghĩ như vậy. Mỗi người sẽ có cơ hội được nghe và đóng góp ý kiến. Tôi sẽ lắng nghe tất cả các ý
kiến và chúng ta sẽ cùng nhau tìm ra giải pháp tốt nhất."
Trong ví dụ trên, giáo viên tạo ra một môi trường mở và khích lệ học sinh thể hiện quan điểm của
mình. Giáo viên không chỉ định hướng và kiểm soát hoàn toàn cuộc thảo luận, mà còn tạo điều
kiện cho sự tham gia tích cực của tất cả các thành viên trong lớp. Qua đó, phong cách dân chủ
trong giao tiếp sư phạm giúp xây dựng một môi trường học tập cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo
và phát triển ý thức dân chủ cho học sinh.
Nguyên tắc Đồng cảm trong giao tiếp
J.J. Rutxo (Pháp) từ thế kỉ XVIII đã khảng định: “Trẻ em là trẻ em, trẻ em không
phải là người lớn thu nhỏ. Trẻ em có cách suy nghĩ riêng không giống với người
lớn”. Hon nữa mỗi trẻ em lại có hoàn cảnh gia đình riêng. Trong quá trình giao tiếp,
nếu giáo viên không đặt mình vào vị ưí của trẻ để hiểu được những suy nghĩ, tâm tư,
nguyện vọng của trẻ thì khó có thể đạt được sự thành công.
Đồng cảm với học sinh trong giao tiếp có nghĩa là giáo viên phải đặt mình vào vị trí
của học sinh, để hiểu được những suy nghĩ, tâm tư tình cảm của các em, từ đó mới
có những hành vi ứng xứ phù họp.
Để đồng cảm với học sinh trong giao tiếp, giáo viên phải chú ý:
- Nắm vũng đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh.
- Tìm hiểu hoàn cảnh gia đình và đặc điểm tâm lí riêng của từng học sinh, trên cơ sở
đó phác thảo được chân dung tâm lí của đối tượng giao tiếp. lOMoAR cPSD| 61470371
- Đặt mình vào vị trí của học sinh trong những tình huống giao tiếp cụ thể, biết gợi
lên những điều học sinh muốn nói mà không dám nói và tạo điều kiện để thoả mãn
nguyện vọng chính đáng của các em. Cũng nhờ có sự đồng cảm, giáo viên mói có
các biện pháp giảng dạy, giáo dục có hiệu quả khi uốn nắn, sửa chữa những sai
lầm, khuyết điểm của các em. Đồng cảm tạo ra sự gần gũi, thân mật, tạo ra cảm
giác an toàn noi học sinh. Đồng cảm là cơ sở hình thành mọi hành vi ứng xử nhân
hậu, độ lượng, khoan dung. Ngược lại với sự đồng cảm là cách giải quyết cứng
nhắc, duy ý chí: cứ nội quy học sinh mà thực hiện; bài kém thì cho điểm kém,
không tìm hiểu gia đình, bản thân các em. Tình huống:
Trong lớp 9A có một số học sinh hư thường bị ghi tên vào sổ ghi đầu bài của lớp. Vì
vậy sổ này thường hay bị tẩy xoá để che giấu những khuyết điểm và các học sinh hư
mắc phải. Hôm nay sinh hoạt cuối tuần giáo viên chủ nhiệm lớp lại một lần nữa nhận
thấy sổ đầu bài bị tẩy xoá. Là giáo viên chủ nhiệm đó, bạn sẽ giải quyết thế nào?
Phân tích: Đây là một tình huống phổ biến trong thực tế. Cụ thể là học sinh cá biệt
thường xuyên tẩy xoá sổ ghi đầu bài để che giấu những khuyết điểm.
Các hướng giải quyết có thể thành lập:
Phương án 1: Giáo viên tức giận mắng học sinh sau đó phạt các em đã tẩy xóa sổ đầu bài thật nặng.
Phương án 2: Giáo viên lại tiếp tục chỉ nhắc nhở nhẹ nhàng với cả lớp.
Phương án 3: Giáo viên bình tĩnh kết hợp nhắc nhở học sinh và phê bình nhưng
không quá nhẹ nhàng, cần có chút kiên quyết. Giáo viên hỏi một số học sinh cá biệt
có bị mắc lỗi trong tuần qua không, để các em tự giác nhận sau đó mời lớp trưởng
cho ý kiến. Giáo viên cũng cần chỉ cho học sinh thấy phạm lỗi mà không dám nhận
lỗi là việc làm không tốt.
Phân tích ưu/ nhược điểm của các hướng giải quyết: ✔
Cần vận dụng nguyên tắc tôn trọng nhân cách, có thiện chí, đồng cảm trong
giaotiếp sư phạm. Những kỹ năng cần thiết là tự chủ cảm xúc, hành vi, linh hoạt
mềm dẻo trong giao tiếp và điều khiển quá trình giao tiếp. lOMoAR cPSD| 61470371 ✔
Lựa chọn phương án 3: Theo nguyên tắc giao tiếp sư phạm, giáo viên cần thấu
hiểu và đặt mình vào vị trí của học sinh cá biệt để hiểu các em nghĩ gì và tại sao làm
như vậy. Đồng thời giáo viên tạo điều kiện cho học sinh tự nhận lỗi, tự kiểm điểm
bản thân cũng như có phê bình ý thức của học sinh để không tái phạm. Giáo viên
cần kết hợp phong cách tự do và phong cách độc đoán để vừa tạo không khí thoải
mái vừa thể hiện sự kiên quyết. Kết luận
Trong giao tiếp sư phạm giáo viên cần đồng cảm, thấu hiểu và đặt vị trí vào học sinh: -
Giáo viên cần khoan dung đồng thời thể hiện sự kiên quyết trong xử lý học sinh phạm lỗi. -
Giáo viên luôn tạo điều kiện để học sinh tự nhận lỗi và xem xét bản thân. -
Giáo viên cần tạo sự gần gũi khi giảng giải trong giao tiếp. Tên tình huống
Là tổ trưởng chuyên môn của tổ tự nhiên ở trường Tiểu học thuộc huyện miền núi,
thầy V đi dự giờ đột xuất lớp dạy của cô A – một giáo viên trẻ mới có 2 năm tuổi
nghề. Buổi học này Cô A dạy về phép chia cho học sinh lớp 4. Ngồi dưới lớp, thầy
V nhận thấy cô A dạy sai kiến thức cơ bản. Là thầy V trong trường hợp đó bạn sẽ
giải quyết như thế nào? Phân tích
Đối với một giáo viên trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm, thì việc sai sót là khó tránh
khỏi. Hơn nữa, đây là tiết dự giờ đột xuất, cô A gặp vấn đề về tâm lý có thể là lo
lắng, đặc biệt trước người có kinh nghiệm và chuyên môn cao hơn. Việc nhầm lẫn
cũng là điều dễ hiểu.Tuy nhiên, việc sai sót sẽ ảnh hưởng đến uy tín của giáo viên
cũng như ảnh hưởng tới kiến thức mà học sinh thu nạp được: các em sẽ hiểu sai.
Mà môn Toán lại là một môn khoa học cần độ chính xác cao tuyệt đối.
Các hướng giải quyết có thể thành lập ➢
Phương án 1: Sau khi cô A ngừng lời, nói với cô A một cách tế nhị rằng cô đã
sai ở phần này … (Lời nói thể hiện sự xây dựng đóng góp chứ không mang hơi hướng coi thường) lOMoAR cPSD| 61470371 ➢
Phương án 2: Ngay lúc đó, xin phép cả lớp gặp riêng cô A ở ngoài để trao đổi
một cách thẳng thắn với thái độ đóng góp với cô về vấn đề này. Mong cô sửa sai và
xin lỗi học trò rồi tiếp tục bài học. ➢
Phương án 3: Sau khi buổi học kết thúc, gặp riêng nói chuyện khéo léo với cô
A về việc cô đã dạy sai kiến thức cơ bản. Mong cô đính chính vào tiết học sau
Phân tích Ưu - Nhược điểm của các hướng giải quyết
Cách xử lý thứ ba là hợp lý. Nếu nói trực tiếp ngay lúc đó với cô A trước mặt toàn
thể học sinh cả lớp về lỗi sai của cô A sẽ làm cô mất uy tín với lớp, có thể khiến cô
lúng túng khó xử tạm thời chưa nhận ra được lỗi sai của bản thân. Nếu ngay lúc đó
trao đổi với cô A thì sẽ gây ảnh hướng, gián đoạn tiết học của cô. Còn nếu để lâu dài
mới trao đổi (hoặc không trao đổi, bỏ qua) với cô A về lỗi sai này thì các em học
sinh đã “được” học một lượng tri thức sai lệch. Việc này sẽ ảnh hướng tới quá trình
tiếp thu tri thức ở những bài học sau trở nên khó khăn hơn. Vì thế, lựa chọn phương
án 3 là khả quan nhất. Thầy V đặt mình vào vị trí cô A hiểu được tâm trạng lo lắng
của cô, vì thế thầy gặp riêng cô A ở bên ngoài giúp cô không lúng túng, khó xử trước
học trò mà có thời gian xem xét lại bài giảng của mình. Sau đó xin lỗi học trò và sửa
lỗi sai trước học trò kịp thời. Kết luận
Là một giáo viên tương lai cần phải có kỹ năng xử lý tình huống linh hoạt trước
những tình huống bất ngờ, giữ vững tâm lý. Đồng thời cần chuẩn bị soạn bài cẩn
thận để tránh những lỗi sai kiến thức cơ bản không đáng có. Khi nhận được lời góp
ý tích cực từ những người chuyên môn cao cần lưu tâm, xem xét lại bài giảng của mình.
LỜI THOẠI TÌNH HUỐNG Nhân vật:
Cô A: Giáo viên dạy Toán
Thầy V: Tổ trưởng chuyên môn của tổ tự nhiên ở trường đến dự giờ tiết Toán của cô A Dẫn truyện: lOMoAR cPSD| 61470371
Theo kế hoạch của nhà trường, hôm nay ngày 16/9/2023 thầy V cùng các đồng
nghiệp trong tổ bộ môn tự nhiên đến dự giờ lớp của cô A – một giáo viên trẻ của
trường. ( Tiếng trống báo tiết 1 vang lên thầy V và các đồng nghiệp bước vào lớp )
Cô A: Chào cả lớp... Hôm nay lớp chúng ta rất vinh dự có thầy V tổ trưởng chuyên
môn và các cô giáo trong tổ tự nhiên đến dự, các bạn hãy giành 1 tràng pháo tay để chào đón các thầy cô.
Dẫn truyện: Cô A bắt đầu tiết dạy của mình. Trong suốt tiết học cô A đã làm rất tốt
trong việc truyền đạt kiến thức và quản lý lớp học. Tuy nhiên, có lẽ vì 1 chút hồi hộp
nên trong phần kiến thức cơ bản về phép chia cô đã có chút nhầm lẫn. Thấy vậy thầy
V đã gặp cô và trao đổi riêng
Tiếng trống báo hết tiết học vang lên. Thầy V đặt mình vào vị trí cô A hiểu được
tâm trạng lo lắng của cô, vì thế thầy gặp riêng cô A ở bên ngoài giúp cô không
lúng túng, khó xử trước học trò mà có thời gian xem xét lại bài giảng của mình.
Sau đó xin lỗi học trò và sửa lỗi sai trước học trò kịp thời Thầy V: Tôi có thể gặp cô 1 chút không?
Cô A: Dạ được ạ.
Thầy V: Tiết học hôm nay cô đã làm rất tốt, chúc mừng cô! Nhưng trong phần lý
thuyết cơ bản về phép chia, cô đã có chút nhầm lẫn trong đó. Việc đó sẽ khiến học
sinh hiểu sai về kiến thức khi áp dụng làm bài tập sẽ đưa đến kết quả không đúng.
Vậy nên tiết học sau cô hãy đính chính lại kiến thức cho các học trò của mình nhé.
Và tôi mong rằng những tiết dự giờ sau cô sẽ cẩn thận hơn.Tôi biết rằng việc đứng
trên lớp giảng dạy đối với 1 giáo viên trẻ như cô sẽ gặp chút khó khăn về tâm lí khi
có người đến dự giờ và 10 năm trước tôi cũng vậy. Nhưng qua nhiều lần như thế tôi
chắc chắn rằng cô sẽ làm quen được với nó và trở nên tự tin hơn. Không những vậy
cô còn có thể trở thành 1 giáo viên dạy giỏi vì tôi cảm nhận được cô là người giáo
viên nhiệt huyết với nghề. Vì vậy mong rằng đến đợt dự giờ sau, cô sẽ tự tin hơn và
không còn phạm phải sai lầm này nữa nhé!
Cô A: Tôi đã nhận ra được lỗi sai của mình rồi ạ. Tiết học sau tôi sẽ xin lỗi cả lớp
về lỗi sai của mình và đính chính lại kiến thức cho các bạn. Tôi cảm ơn thầy vì đã
đưa ra những lời khuyên có ích cho tôi! lOMoAR cPSD| 61470371
 Qua tình huống trên ta có thể thấy rằng, tình huống đã thể hiện được rất rõ
nguyên tắc đồng cảm trong giao tiếp. Là một giáo viên tương lai cần phải có
kỹ năng xử lý tình huống linh hoạt trước những tình huống bất ngờ, giữ vững
tâm lý. Đồng thời cần chuẩn bị soạn bài cẩn thận để tránh những lỗi sai kiến
thức cơ bản không đáng có. Khi nhận được lời góp ý tích cực từ những người
chuyên môn cao cần lưu tâm, xem xét lại bài giảng của mình.