Nhà nước pháp quyền là gì? Lịch sử hình thành nhà nước pháp quyền

Nhà nước pháp quyền là gì? Lịch sử hình thành nhà nước pháp quyền
1. Lịch sử hình thành và phát triển nhà nước pháp quyền?
Trong lịch sử tư tưởng chính trị pháp lý của nhân loại, tư tưởng nhà nước
pháp quyền đã hình thành từ thời cổ đại. Ngay từ thời cổ đại, khi con người bị
đặt dưới sự cai trị tùy tiện, độc đoán của nhà cầm quyền thì cũng là lúc trong
xã hội xuất hiện ý tưởng về một nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ
sở pháp luật, cai trị, quản lý xã hội bằng pháp luật, cả vua, quan cũng như
dân chúng đều phải tôn trọng pháp luật, phục tùng pháp luật... Sau hàng
nghìn năm dưới những “đêm trường trung cổ”, bước sang thời kỳ phục hưng,
tư tưởng nhà nước pháp quyền tiếp tục được phát triển, hoàn thiện. Thời
kỳ này, tư tưởng đề cao vai trò của pháp luật trong đời sống nhà nước và xã
hội luôn gắn liền với tư tưởng dân chủ, khẳng định chủ quyền nhân dân,
chống lại sự chuyên quyền, độc đoán của nhà cầm quyền, bảo đảm bảo vệ
quyền con người... Tư tưởng nhà nước pháp quyền thời kì này một mặt
khẳng định vai trò của pháp luật, nhưng mặt khác nhấn mạnh tính chất của
pháp luật, đòi hỏi pháp luật phải dân chủ, tiến bộ, phản ánh ý chí và nguyện
vọng của nhân dân, pháp luật phải phù họp với quyền tự nhiên của con người.
Từ cuối thế kỷ XIX trở lại đây, tư tưởng nhà nước pháp quyền từng bước
được hiện thực hoá, nhà nước pháp quyền trở thành một mẫu hình nhà nước
lý tưởng, một xu thế tất yếu cần hướng tới của tất cả các nhà nước dân chủ
trên thế giới, một mô hình cho việc thiết kế và xây dựng nhà nước của các
quốc gia đương đại. Có thể nói, cho đến nay, “sự phát triển của văn minh
nhân loại phần lớn được quy định bởi sự phát triển của xã hội công dân và nhà nước pháp quyền".
Chính vì vậy, trong thời kỳ hiện đại, vấn đề nhà nước pháp quyền được
nghiên cứu rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới nhằm xây dựng cơ sở lí luận
vững chắc cho việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước theo xu hướng trở
thành nhà nước pháp quyền, vấn đề đặt ra, nhà nước pháp quyền là gì, nó có
những đặc trưng nào, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của nó ra sao.. Đây
là những câu hỏi có thể được trả lời theo nhiều cách khác nhau, bởi vì nhà
nước pháp quyền vốn là hiện tượng phức tạp, đa diện, có thể được xem xét
dưới nhiều góc độ khác nhau.
Nhiều nhà khoa học cho rằng, trong ngôn ngữ hiện đại có hai thuật ngữ được
sử dụng với nghĩa tương tự nhau là “Nhà nước pháp quyền" (Rechsstaat,
L’état de droit) và “Chế độ pháp quyền" (The Rule of law), tuỳ theo ngôn ngữ
của mỗi nước. Tuy nhiên, trên thực tế, hai thuật ngữ này vừa có điểm thống
nhất vừa có điểm khác biệt nhau. Sự thống nhất giữa chúng thể hiện ở chỗ
cả “nhà nước pháp quyền” và “chế độ pháp quyền” đều bắt nguồn từ những
nguyên tắc cơ bản là: tính phổ biến của các chuẩn mực pháp lý, pháp luật
phải công khai, các chuẩn mực pháp lý phải rõ ràng và không hồi tố. Điểm
khác nhau giữa chúng là ở chỗ “chế độ pháp quyền” có xu hướng nhấn mạnh
nhiều hơn đến sự tham gia của người dân vào một quá trình chính trị có trật
tự mà không đề cập rõ ràng đến nhà nước, còn thuật ngữ “nhà nước pháp
quyền” thì nhấn mạnh đến nhà nước, chỉ các đặc trưng cụ thể của một nhà nước nào đó.
2. Khái niệm về nhà nước pháp quyền?
Trong các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học ở các nước trên thế
giới, có thể thấy khá nhiều quan niệm về nhà nước pháp quyền. Chẳng
hạn, “Nhà nước pháp quyền là một nhà nước gắn chặt với pháp luật và được
hợp pháp hóa bởi pháp luật”? “Nhà nước pháp quyền là toàn thể một quốc gia
có trách nhiệm thực hiện công lý, phục tùng pháp luật và quan tâm đặc biệt
đến việc tôn trọng các quyền của con người và nguyên tắc tương ứng”?
Ở Việt Nam, quan niệm về nhà nước pháp quyền cũng khá phong phú.
Chẳng hạn, có tác giả quan niệm rằng, nhà nước pháp quyền “là Nhà nước
thừa nhận tất cả các đạo luật và văn bản dưới luật do cơ quan lập pháp và
Chính phủ (trong khuôn khổ thẩm quyền của nó) đặt ra, đỏ là Nhà nước bị
hạn chế bằng pháp luật, Nhà nước đứng trong pháp luật, chứ không phải Nhà
nước đứng ngoài hoặc đứng trên pháp luật”?
Tác giả khác lại quan niệm rằng, “Nhà nước pháp quyền là tổ chức công
quyền trong hệ thống chính trị của xã hội công dân được xây dựng trên nền
tảng các tư tưởng pháp lý tiến bộ của nhân loại như công bằng, nhân đạo,
dân chủ và pháp chế, nhằm đảm bảo thực sự những giá trị xã hội được thừa
nhận chung của nền văn minh thế giới - sự tôn trọng và bảo vệ các quyền và
tự do của con người, sự ngự trị của pháp luật trong lĩnh vực hoạt động
của Nhà nước, sự phân công quyền lực (lập pháp, hành pháp, tư pháp) và chủ quyền nhân dân”...
Từ những quan niệm nêu trên cũng như xuất phát từ biểu hiện của những
nhà nước pháp quyền trong thực tiễn, có thể khẳng định, nhà nước pháp
quyền trước tiên phải là nhà nước theo đúng nghĩa của từ này - tổ chức đặc
biệt của quyền lực chính trị, tổ chức công quyền của xã hội. Tuy nhiên, nhà
nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước tương ứng với một hình
thái kinh tế - xã hội theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin. Nhà nước
pháp quyền là một nhà nước có cách thức tổ chức và hoạt động hoàn toàn
khác các nhà nước độc tài, chuyên chế, nhà nước cai trị. Nhà nước pháp
quyền được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, đó là hệ thống
pháp luật dân chủ, phản ánh công lý, phù hợp với quyền tự nhiên của con
người. Nhà nước pháp quyền được tổ chức và hoạt động trên cơ sở chủ
quyền nhân dân, có cơ chế phân công, kiểm soát quyền lực nhà nước nhằm
bảo đảm, bảo vệ quyền con người, tự do cá nhân. Nhà nước pháp quyền là
công cụ để phục vụ xã hội, phục vụ con người, mang lại lợi ích cho công dân,
bảo vệ tự do cá nhân và công bằng xã hội. Nhà nước cũng như các chủ thể
khác trong xã hội đều luôn tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh.
Tóm lại, có thể hiểu: Nhà nước pháp quyền là nhà nước đề cao vai trò của
pháp luật trong đời sống nhà nước và xã hội, được tổ chức, hoạt động trên cơ
sở một hệ thống pháp luật dần chủ, công bằng và các nguyên tắc chủ quyên
nhân dãn, phân công và kiểm soát quyền lực nhà nước nhằm bảo đảm quyền
con người, tự do cá nhân, công bằng, bình đắng trong xã hội.
3. Câu hỏi thường gặp về nhà nước pháp quyền
3.1 Bản chất của khái niệm Nhà nước pháp quyền?
Nhà nước pháp quyền là một nhà nước có cách thức tổ chức và hoạt động
hoàn toàn khác các nhà nước độc tài, chuyên chế, nhà nước cai trị. Nhà
nước pháp quyền được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật,
đó là hệ thống pháp luật dân chủ, phản ánh công lí, phù hợp với quyền tự nhiên của con người.
3.2 Khái niệm Nhà nước pháp quyền được hiểu thế nào?
Nhà nước pháp quyền là vị thế pháp lý hay một hệ thống thể chế, nơi mỗi
người đều phải phục tùng và tôn trọng luật pháp, từ cá nhân đơn lẻ cho tới cơ
quan công quyền. ... Mọi cơ quan Nhà nước đều phải được tổ chức và chỉ
được phép hoạt động trong khuôn khổ quy định của pháp luật.
Document Outline

• Nhà nước pháp quyền là gì? Lịch sử hình thành nhà
  • 1. Lịch sử hình thành và phát triển nhà nước pháp
  • 2. Khái niệm về nhà nước pháp quyền?
  • 3. Câu hỏi thường gặp về nhà nước pháp quyền
    • 3.1 Bản chất của khái niệm Nhà nước pháp quyền?
    • 3.2 Khái niệm Nhà nước pháp quyền được hiểu thế nà