Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận - Triết học Mác - Lênin | Đại học Tôn Đức Thắng

3/1/24, 5:39 PM
Nội dung 4 - Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý mối liên h…
Nội dung 4: Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của
nguyên lý mối liên hệ phổ biến, nguyên lý phát triển
I/ Nguyên lý về mối quan hệ phổ biến
1. Hai quan điểm về mối liên hệ:
a/ Quan điểm siêu hình: (phiến diện) -
Các Sự vật hiện tượng tồn tại trong trạng thái tĩnh tại, cô lập,
tách rời cô lập nhau, cái này bên cạnh cái kia, giữa chúng không
có sự phụ thuộc liên hệ lẫn nhau. Nếu có liên hệ thì chỉ là sự hời hợt bên ngoài. -
Quan điểm này dẫn thế giới quan triết học đến sai lầm là dựng
lên ranh giới giả tạo giữa các sự vật, hiên tượng, đặt đối lập các
nghiên cứu KH chuyên ngành với nhau.
 Quan điểm siêu hình không có khả năng phát hiện ra những
quy luật, bản chất và tính phổ biến của sự vận động, phát
triển của sự vật, hiện tượng.
b/ Quan điểm duy vật biện chứng: (toàn diện) -
Thế giới này là một chỉnh thể thống nhất. Các sự vật hiện tượng
trên thế giới này liên hệ tác động, chuyển hóa nhau, không tách
biệt nhau. Cơ sở của sự tồn tại đa dạng các mối liên hệ là tính
thống nhất vật chất của thế giới. Theo đó, các sự vật, hiện tượng
phong phú chỉ là những dạng tồn tại khác nhau của 1 thế giới vật chất duy nhất.
2. Tính chất của các mối liên hệ:
Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định, các mối liên hệ có ba tính chất cơ bản:
+ Tính chất khách quan: mối liên hệ luôn mang tính khách quan,
không phụ thuộc vào ý thức của con người.
+ Tính phổ biến: Mối liên hệ phổ biến diễn ra cả trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
+ Tính đa dạng phong phú: Thời gian, không gian khác nhau có mối liên hệ khác nhau.
Tóm tắt nội dung nguyên lý
Khi khái quát từ những biểu hiện cụ thể của mối liên hệ xảy ra trong
các lĩnh vực khác nhau của thế giới, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
được phát biểu như sau: -
Một là, mọi sự vật, hiện tượng, quá trình trong thế giới đều tồn
tại trong muôn vàn mối liên hệ ràng buộc qua lại lẫn nhau. -
Hai là, trong muôn vàn mối liên hệ chi phối sự tồn tại của sự vật,
hiện tượng, quá trình trong thế giới có mối liên hệ phổ biến. Mối
liên hệ phổ biến tồn tại khách quan – phổ biến, nó chi phối một
cách tổng quát sự vận động và phát triển của mọi sự vật, hiện
tượng, quá trình trong thế giới. about:blank 1/5 3/1/24, 5:39 PM
Nội dung 4 - Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý mối liên h…
3. Ý nghĩa phương pháp luận rút ra từ nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
Từ việc nghiên cứu nguyên lý về mối liên hệ phổ biến của các sự vật,
hiện tượng, chúng ta rút ra quan điểm toàn diện và quan điểm lịch sử
– cụ thể trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. a. Q uan điểm toàn diện
Mỗi sự vật, hiện tượng tồn tại trong nhiều mối liên hệ, tác động qua
lại với nhau, do vậy khi nghiên cứu đối tượng cụ thể cần tuân thủ nguyên tắc toàn diện.
- Thứ nhất, xem xét đối tượng cụ thể, cần đặt nó trong chỉnh thể
thống nhất của tất cả các mặt, các bộ phận, các yếu tố, thuộc tính,
các mối liên hệ của chỉnh thể đó.
- Thứ hai, xem xét các mối liên hệ tất yếu của đối tượng đó và nhận
thức chúng trong sự thống nhất hữu cơ nội tại để phản ánh đầy đủ sự
tồn tại khách quan với nhiều thuộc tính mối liên hệ, quan hệ và tác
động qua lại của đối tượng.
- Thứ ba, cần xem xét đối tượng này trong mối liên hệ với đối tượng
khác và với môi trường xung quanh, kể cả trực tiếp, gián tiếp, trong
không gian, thời gian nhất định, nghiên cứu cả những mối liên hệ
trong quá khứ, hiện tại và phán đoán tương lai.
- Thứ tư, tránh quan điểm phiến diện, một chiều khi xem xét sự vật,
hiện tượng. Tức là chỉ thấy mặt này mà không thấy mặt khác, hoặc
chú ý đến nhiều mặt nhưng lại xem xét dàn trải, không thấy cái bản
chất, cái quan trọng nhất của đối tượng nên dễ rơi vào thuật nguỵ
biện, chủ nghĩa chiết trung.
b. Quan điểm lịch sử – cụ thể
Cần xét đến những tính chất đặc thù của đối tượng nhận thức và tình
huống giải quyết khác nhau trong thực tiễn. Xác định rõ vị trí vai trò
khác nhau của mỗi liên hệ để có giải pháp đúng đắn và hiệu quả. Như
vậy, trong nhận thức và thực tiễn không những cần phải tránh và
khắc phục quan điểm phiến diện, siêu hình mà còn phải tránh quan
điểm chiết trung, nguỵ biện.
II/ Nguyên lý phát triển 1. Phát triển là gì?
– Theo quan điểm siêu hình: phát triển chỉ là sự tăng lên, giảm thuần
túy về lượng, không có sự thay đổi gì về mặt chất của sự vật; hoặc
nếu có sự thay đổi nhất định về chất thì sự thay đổi ấy cũng chỉ diễn
ra theo một vòng khép kín, chứ không có sự sinh thành ra cái mới với about:blank 2/5 3/1/24, 5:39 PM
Nội dung 4 - Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý mối liên h… about:blank 3/5 3/1/24, 5:39 PM
Nội dung 4 - Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý mối liên h…
Sự tác động đó có thể làm thay đổi chiều hướng phát triển của sự vật,
hiện tượng, thậm chí có thể làm cho sự vật, hiện tượng thụt lùi tạm
thời, có thể dẫn tới sự phát triển về mặt này và thoái hóa ở mặt khác...
Tóm tắt nội dung nguyên lý
Khi khái quát từ những biểu hiện cụ thể của sự phát triển xảy ra trong
các lĩnh vực khác nhau của thế giới, nguyên lý về sự phát triển được phát biểu như sau:
Một là, mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới đều không ngừng vận động và phát triển.
Hai là, phát triển mang tính khách quan – phổ biến, là khuynh hướng
vận động tổng hợp tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức
tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện của một hệ thống vật chất do
việc giải quyết mâu thuẫn, thực hiện bước nhảy về chất gây ra, và
hướng theo xu thế phủ định của phủ định.
3. Ý nghĩa phương pháp luận rút ra từ nguyên lý về sự phát triển
- Thứ nhất, khi xem xét các sự vật, hiện tượng, ta phải đặt nó trong sự
vận động và phát triển. Bởi sự vật không chỉ như là cái mà nó đang có,
đang hiện hữu trước mắt mà còn cần phải nắm được và hiểu rõ được
khuynh hướng phát triển, khả năng chuyển hóa của nó.
- Thứ hai, không dao động trước những quanh co, phức tạp của sự phát triển trong thực tiễn.
o Ta cần phải nhận thức rằng phát triển là quá trình trải qua nhiều
giai đoạn, mỗi giai đoạn có đặc điểm tính chất, hình thức khác
nhau nên cần tìm phương pháp phù hợp để thức đẩy hay kìm hãm sự phát triển đó.
- Thứ ba, sớm phát hiện và ủng hộ đối tượng mới hợp quy luật, tạo điều
kiện cho nó phát triển, chống lại quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến
o Ta phải tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm ra những mâu thuẫn
trong mỗi sự vật, hiện tượng. Từ đó, xác định biện pháp phù hợp
giải quyết mâu thuẫn để thúc đẩy sự vật, hiện tượng phát triển.
Việc xác định những biện pháp cũng cần căn cứ vào từng giai
đoạn, hoàn cảnh cụ thể của sự vật, hiện tượng. Vì sự phát triển
diễn ra theo nhiều giai đoạn, từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.
o Quan điểm phát triển hoàn toàn đối lập với quan điểm bảo thủ, trì
trệ, định kiến. Tuyệt đối hóa một nhận thức nào đó về sự vật có
được trong một hoàn cảnh lịch sử nhất định, xem đó là nhận thức about:blank 4/5 3/1/24, 5:39 PM
Nội dung 4 - Nội dung và ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý mối liên h…
duy nhất đúng về toàn bộ sự vật trong quá trình phát triển tiếp
theo của nó sẽ đưa chúng ta đến sai lầm nghiêm trọng.
- Thứ tư, phải biết kế thừa các yếu tố tích cực từ đối tượng cũ và phát
triển sáng tạo chúng trong điều kiện mới. Phải tích cực học hỏi, tích
lũy kiến thức khoa học và kiến thức thực tiễn.
Sự phát triển được thực hiện bằng con đường tích lũy về lượng để tạo
ra sự thay đổi về chất. Do đó, chúng ta phải luôn nỗ lực, chăm chỉ lao
động để làm cho sự vật, hiện tượng tích lũy đủ về lượng rồi dẫn đến sự thay đổi về chất about:blank 5/5