Phân tích 7 câu thơ đầu trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi siêu hay I. Lập dàn ý 1. Mở bài
- Giới thiệu về tác giả, tác phẩm
- Trích đoạn thơ (7 câu thơ đầu) 2. Thân bài
- Giới thiệu nội dung của bảy câu thơ (nỗi nhớ của người ly biệt trước mùa thu của Hà Nội).
- Hai câu đầu: Mùa thu trong nỗi nhớ
+ "Mát trong": Không gian mát lành của trời thu, hồn thu của sông núi được tóm gọn lại.
+ So sánh "sáng mát trong như sáng năm xưa": "Năm xưa": năm của những ngày Hà Nội trước chiến tranh
hay là năm mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập?
+ "Hương cốm mới": Đặc trưng riêng của Hà Nội, thức quà ngon lành, thơm ngát trong gió thu (So sánh với
hương ổi trong thơ Hữu Thỉnh).
- Ba câu tiếp: Hồi tưởng về mùa thu của Hà Nội
+ Tác giả đứng ở hiện tại nhớ về quá khứ năm xưa "ngày thu đã xa".
+ "Nhớ": Sự hoài niệm từ trong tâm hồn. Nhà thơ sử dụng nghệ thuật "đồng hiện" tái hiện cả quá khứ và
hiện tại trong cùng một khổ thơ.
+ "Những ngày thu đã xa": Những ngày thu khi nhà thơ còn được ở giữa Hà Nội, cảm nhận sự biến đổi của
trời thu Hà Nội => mùa thu in hằn sâu đậm trong tâm trí.
+ "Chớm lạnh": Vừa mới bước vào cái lạnh, chỉ hơi se sắt, hiu hiu => Một từ gợi tả tinh tế, cảm nhận cái
lạnh mơn man da thịt con người.
+ Nhà thơ nhớ tới những con phố dài của Hà Nội đang trong mùa thay lá, xao xác những lá vàng bay trong gió lạnh.
+ "Hơi may": Gió lạnh - từ Hán Việt, đặt từ "hơi may" vào câu thơ khiến câu thơ nhẹ nhàng, tinh tế hơn (so
sánh với thơ Nguyễn Khuyến).
+ "Xao xác": Từ tượng thanh gợi tả âm thanh của những chiếc lá thu bay
- Hai câu cuối: Quyết tâm ra đi của chàng trai Hà Nội:
+ "Người ra đi": Những người con Hà Nội, những chàng trai Hà Nội giã biệt qua hương ra đi vì chí lớn non sông.
+ "Đầu không ngoảnh lại": Quyết tâm sắt đá, bước đi không chút lưu luyến.
+ Thế nhưng, "sau lưng thềm nắng lá rơi đầy": Mùa thu còn ở lại phía sau, quê hương thân yêu cũng ở lại
phía sau, chút lưu luyến còn lại trong thâm tâm chàng trai trẻ.
=>Nói là đi không lưu luyến nhưng thực trong tâm họ là sự giằng xé nội tâm đến cao độ. Đây là tâm lý
chung của lớp thanh niên trí thức ra đi mùa thu năm ấy. - Kết luận chung:
+ Bảy câu thơ trên thể hiện tình yêu mùa thu của tác giả
+ Mỗi câu thơ chứa chan tình cảm, kết lại bằng lòng quyết tâm ra đi vì sự nghiệp của non sông.
+ Nghệ thuật so sánh, đồng hiện được sử dụng linh hoạt.
+ Ngôn từ đầy biểu cảm, tinh tế. 3. Kết bài
- Tình yêu quê hương của nhà thơ vô cùng sâu sắc thông qua bức tranh về mùa thu Hà Nội trong nỗi nhớ.
II. Phân tích 7 câu thơ đầu trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi siêu hay
Nhắc về mùa thu của non sông Việt Nam thì chẳng đâu hơn mùa thu của Hà Nội, cái mùa nhưng mỗi con
người Việt Nam luôn cảm thấy bồi hồi, thân yêu nhất. Mùa thu của một Hà Nội nghìn năm văn hiến cứ
vương vấn, da diết trong ta biết bao điều. Thu Hà Nội thật đẹp, thật nên thơ, trữ tình. Chẳng vậy nhưng bất
kỳ người con nào của Hà Nội đi xa cũng đều nhớ về quê hương, nơi có Hồ Tây chiều hôm, có hương sen
thơm, có “hương cốm mới” và có một mùa thu thật dịu dàng. Với Nguyễn Đình Thi cũng vậy, Hà Nội trong
ông, quê hương tổ quốc trong ông là một mùa thu của Hà Nội thật bình yên, vương vấn tâm hồn người. Ông
có một tâm hồn phong phú, một con người đa tài với những tác phẩm, bài viết đủ mọi thể loại. Văn học,
soạn nhạc, triết học, lí luận phê bình. Về thơ ca, ông đã có những đóng góp quan trọng cho nền văn học
Việt Nam với giọng thơ sôi nổi, đằm thắm và sâu lắng nhưng lại tao nhã, giản dị gần gũi với mọi người. Điều
này được thể hiện rất rõ qua 7 câu thơ đầu.
Tác phẩm nổi bật trong thời kỳ này là bài thơ Đất nước. Được sáng tác từ 1948 - 1955, sự kết hợp hai bài
thơ Đêm mít tinh và Sáng mát trong như sáng năm xưa đã giúp tác giả hình thành thái độ trân trọng, một cái
nhìn đầy đủ về hình ảnh đất nước. Đất nước thực sự là cuốn biên niên sử bằng thơ hào hùng, oanh liệt,
vinh quang và rực rỡ của dân tộc. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Thi đã lấy hình ảnh mùa thu đã xa, một
mùa thu với những ký ức và hình ảnh đã thuộc về quá khứ:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những con phố dài xao xác hơi may
Người ra tiên phong không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.”
Chẳng phải mùa xuân với những đóa hoa thơm rực rỡ khoe sắc màu, không phải mùa hạ với tiếng ve kêu
râm ran, cũng chẳng phải mùa đông với những vạt sương bảng lảng trên mặt hồ Gươm buổi sớm, mùa thu
của Hà Nội mới là thứ làm cho Nguyễn Đình Thi luôn bâng khuâng mỗi lúc nhớ về. Bởi Hà Nội đẹp nhất, dịu
dàng nhất có lẽ chính trong những ngày với sắc trời thu này. Mang tâm tình của một người ra đi, Nguyễn
Đình Thi đã vẽ lại mùa thu ly biệt thật rực rỡ đã từ nửa thế kỷ trước thế nhưng vẫn khiến tâm hồn người đọc
chúng ta vương vấn mãi không thôi. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Thi đã viết trong nỗi nhung nhớ tới cháy
lòng, nhớ một mùa thu đã xa. Ông đã xúc động nhưng viết lên cái hồn của tổ quốc muôn thuở để mở đầu cho bài thơ “Non sông”:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới”.
Những rung động sâu thẳm trong tâm hồn tác giả đã khiến ông tái tạo lên một mùa thu trong nỗi nhớ triền
miên của mình. Những sáng mùa thu với hương gió lạnh se se áo, với những chùm hoa sữa ngây ngất lòng
người, với bầu trời xanh, với khí trong sạch,... Như Nguyễn Khuyến cũng đã gợi tả: “Tầng mây lửng lơ trời
xanh ngắt”. Phải bầu trời đấy thật trong sạch, “mát trong” biết bao nhiêu như những tháng ngày “năm xưa”.
Chỉ với hai từ “mát trong” dường như làm cho tâm hồn của chúng ta được đắm trong cái không khí của làn
gió thu mơn man khắp da thịt, thổi mát của tâm hồn con người làm cho ta thật lâng lâng. Chỉ với hai chữ
này thôi, cả một mùa thu với khí thu, hồn thu của núi sông được tóm lại thật gọn ghẽ, với màu sắc thật xinh
tươi. Ở đây, Nguyễn Đình Thi đã sử dụng phép so sánh giữa ngày nay và quá khứ “sáng mát trong” của
ngày hôm nay với “sáng năm xưa”. Đặt vào thời khắc sáng tác bài thơ này, chúng ta mới thật hiểu được ý
của tác giả. Bài thơ được sáng tác trong vòng tám năm, tám năm trời thai nghén từ 1948 tới 1955, biết bao
mùa thu đã đi qua Hà Nội, có những năm tháng chiến tranh tàn khốc, có những năm tháng thật êm dịu. Thế
nhưng, sáng mùa thu này, thu Hà Nội trở lại là thu Hà Nội, dịu dàng, trong trẻo như xưa, như những ngày
thu êm đềm, chiến tranh chưa mở màn. Hay cũng có thế là mùa thu độc lập trước nhất sau những năm
tháng dài của chiến tranh lúc Bác Hồ thân yêu của chúng ta đứng giữa quảng trường Ba Đình lịch sử dõng
dạc đọc bản Tuyên Ngôn khai sinh ra một nước Việt Nam độc lập tự do? Nhưng dù là gì thì mùa thu Hà Nội
vẫn “mát trong” như thế, vẫn đẹp và bình yên như thế. Câu thơ thứ hai, Nguyễn Đình Thi đã viết:
“Gió thổi mùa thu hương cốm mới”
Nếu nhắc về thu Hà Nội nhưng không nhắc tới món cốm gói trong lá sen thì có lẽ sẽ là một thiếu sót lớn.
Thế nên, trong cái nhớ lưu luyến của một người sắp đi xa, thức quà đặc sản nhưng Nguyễn Đình Thi nhớ
nhất là món cốm làng Vòng. Hương gió thu thoang thoảng thổi qua đây mang theo “hương cốm mới”. Cái
hương cốm đấy quyện sánh lại trong làn gió thu, lướt qua những con phố, phả vào lòng người nỗi nhớ bâng
khuâng mùi lúa nếp non, mùi cốm mới thơm nồng. Nó làm cho con người bừng lên nỗi nhớ da diết
không thôi cái hương vị đặm đà của quê hương xứ sở. Người Hà Nội đi đâu cũng không thể nào quên được
cái vị thơm nồng của những hạt cốm được gói trong từng lớp lá sen. Cũng như Hữu Thỉnh, ông trông thấy
cái thứ mùi riêng lẻ, đặc trưng của mùa thu – “hương ổi”, cái mùi hương đấy vấn vương trong làn gió thu
làm cho người nào cũng phải vương vấn:
“Bỗng trông thấy hương ổi Phả vào trong gió thu Sương dùng dằng qua ngõ Hình như thu đã về”
Chẳng phải tới thơ Nguyễn Đình Thi ta mới biết tới món đặc sản đấy của Hà Nội, nhưng từ trong những bài
văn xuôi của Vũ Bằng, của Thạch Lam cũng luôn nhắc nhở rằng: cốm vòng Hà Nội là “thức quà riêng của tổ
quốc”, “thức quà thanh nhã và tinh khiết”. Nhưng tới với thơ Nguyễn Đình Thi, người ta lại cảm thu được nét
đẹp thoáng chút buồn của hồn quê hương tổ quốc, của Hà Nội trong hương cốm mùa thu. Dòng hồi ức triền
miên đưa Nguyễn Đình Thi trở về những năm tháng của quá khứ, nhắc ông nhớ tới những hoài niệm xưa
kia. Lòng ông trải ra với bao xúc cảm dồn nén, những kỷ niệm xưa ùa về, dâng tràn trong nỗi lòng người thi sĩ:
“Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may”
“Những ngày thu đã xa” nhưng Nguyễn Đình Thi nhắc tới phải chăng là những ngày thu trước ngày từ biệt
quê hương, Hà Nội ra đi vì núi sông non sông, vì dân tộc dấu yêu. Những ngày thu đó giờ đã trở thành miền
ký ức “đã xa”, hằn in dấu lên tâm hồn người con của Hà Nội. Ra đi vì chí lớn, nhưng nỗi lòng mang nặng
niềm thương với Hà Nội thân yêu, để đền giờ đây bao nhiêu nỗi nhớ cứ ùa về trong lòng thi sĩ, nhắc ông
nhớ về sáng thu “chớm lạnh” của thị thành quê hương. Cái “chớm lạnh” se se của đầu thu đấy đã gieo vào
lòng người biết bao nhung nhớ. “Chớm lạnh” nghe sao nhưng gợi tả gợi tình, nó không chỉ diễn tả những
cơn gió vừa se se hiu hắt của những buổi sáng mùa thu nhưng còn ẩn trong đó là cảm nhận của con người.
Vậy giữa những ngày “chớm lạnh trong lòng Hà Nội” đấy, ta có gì để nhớ? Ta nhớ “những con phố dài xao
xác hơi may”. Hà Nội ba mươi sáu phố phường, mỗi con phố lại gợi lên những cảm giác riêng, không khí
riêng, để làm nên cái riêng khác lạ của Hà Nội. Chẳng vậy nhưng Nguyễn Đình Thi lại nhớ da diết “những
con phố Hà Nội” lúc mùa thu “chớm lạnh” tới thế! Bởi hình ảnh của những tuyến đường với những chiếc lá
vàng bay trong gió thu, mang theo cái hơi thu hiu hiu, làm cho lòng người thêm se sắt. Nguyễn Đình Thi đã
khôn khéo lồng vào trong câu thơ một từ Hán Việt “hơi may”, vừa tinh tế lại quá đỗi giàu sức tưởng. “Hơi
may”, cũng có tức là gió lạnh, thế nhưng đọc lên hai tiếng “hơi may”, người ta thấy nó sao tình tứ, ngọt ngào
quá! Nếu đặt hai từ “gió lạnh” ở đây để thay thế thì không khí của câu thơ chẳng phải cái không khí se se
kia sẽ nhuốm màu lạnh giá hay sao? Trong thơ xưa, Nguyễn Khuyến cũng đã có lần dùng từ “hơi may” để
gợi tả những cơn gió thu, cái từ nhưng chỉ gợi lên cái không khí lành lạnh, se se chứ không phải cái lạnh giá
mang hơi thở của mùa đông:
“Loáng thoáng ngô đồng mấy lá bay
Tin thu heo hắt lọt hơi may”.
Không những vậy, tác giả còn đặt ở đây từ láy “xao xác”. Chỉ nghe thôi người ta đã cảm thu được âm thanh
của những chiếc lá bay, đang nhẹ cuốn trên từng vỉa hè, con phố. Đó là tiếng lá rơi, âm thanh của những
nhánh cây đang khẽ rùng mình trong cái “chớm lạnh” đầu thu. “Những con phố dài xao xác hơi may” Phố
Hà Nội xưa nay luôn nổi tiếng với những vẻ đẹp cổ truyền và thu Hà Nội cũng vậy, cũng làm cho người ta
man mác buồn, bâng khuâng một nỗi nhớ tha thiết. Chỉ với vài nét bút, Nguyễn Đình Thi đã vẽ lên một Hà
Nội của “những ngày đã xa” với cái chớm lạnh se sắt đầu thu của những cơn gió thu, với cái âm thanh “xao
xác hơi may” của những chiếc lá vàng. Ông đã để lại trong lòng chúng ta một cảm nhận rất riêng về thu Hà
Nội. Phải mến thương Hà Nội tới thế nào, hiểu rõ Hà Nội thế nào, ông mới trân quý, mới gợi tả được mùa
thu Hà Nội đẹp tới như thế? Và hai câu cuối của khổ thơ, Nguyễn Đình Thi lại cất lên nỗi lòng của mình
trong tâm trạng của người ra đi. Giọng thơ ông vẫn vậy, vẫn buồn thương da diết, nhưng ở đây, cái buồn
đấy như nhân lên gấp bội lần vừa sâu lắng lại vừa thiết tha, non nỉ:
“Người ra tiên phong không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
“Người ra đi” vì chí lớn non sông, nghe theo tiếng gọi của Tổ quốc, biết là thế nhưng sao trong lòng còn
vương vấn, còn lưu luyến quá đỗi thế này. Mang trong lòng biết bao kỷ niệm về Hà Nội, về mùa thu của Hà
Nội với hương cốm mới, với cái chớm lạnh, cái xao xác của những lá sấu, lá me bay, đó là hành trang để
người chiến sĩ bước ra đi. Câu thơ vang lên nhưng ta nghe thấy cả tiếng lòng quyết tâm tới tột độ của
người chiến sĩ. “Không ngoảnh lại” phải chăng đó là sự quyết tâm ra đi để đem về hòa bình, đem về những
sáng mùa thu trong mát “như sáng năm xưa”? Nghe đâu đây âm vang của những lời thề “quyết tử cho Tổ
quốc quyết sinh” của những người lính năm nào! Câu thơ sau tiếp nối quả là một câu thơ rực rỡ. Người ra
đi để lại sau lưng là những giọt nắng thu vương vãi trên thềm nhà, là lá thu rơi trên nền đất, trải rộng trên
“những phố dài”. Câu thơ không chỉ dùng để tả cảnh nhưng còn dùng để nói lên nỗi lòng của chính tác giả.
Đó là sự lưu luyến, sự ngập ngừng chẳng muốn rời xa. Mặc dù ra đi với quyết tâm “đầu không ngoảnh lại”,
khí thế là thế, nhưng không thể tránh khỏi những phút lưu luyến, nghẹn ngào thương nhớ. Cái quay lưng
của người chiến sĩ quyết tâm là thế, nhưng nghe sao bâng khuâng quá đỗi, bởi người thi sĩ – chiến sĩ đấy
còn lưu luyến với quê hương, với mùa thu quê nhà. Xúc cảm đấy dường như là xúc cảm chung của lứa
thanh niên trí thức ra đi vì Tổ quốc thời đấy bởi Quang Dũng cũng đã từng viết: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều
thơm”. Từ chiến khu xa xôi, người chiến sĩ nhớ về quê nhà với bao tình thương yêu, nỗi nhớ man mác sâu
nặng chứa chan cả niềm tự hào. Đoạn thơ trên là đoạn mở đầu của tác phẩm “Non sông” được thai nghén
trong vòng tám năm của tác giả Nguyễn Đình Thi. Đây là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của ông,
không chỉ về mặt ý nghĩa nhưng là cả nghệ thuật nữa. Đã bao người viết về thu Hà Nội, nhưng chưa người
nào có cái nhìn vừa giác quan lại thâm thúy như ông, bởi ông là người con của Hà Nội, gắn bó với Hà Nội
suốt những tháng năm tuổi thơ. Mùa thu Hà Nội trong ông mang nỗi buồn day dứt, khó tả, mang theo cả
hồn thơ núi sông muôn thuở nữa. Một tí “xao xác hơi may”, “hương cốm mới”, cái “chớm lạnh” trên “những
phố dài” cổ truyền, tất cả đều làm nên một mùa thu khó quên trong lòng người ly biệt. Vậy nên, dù quyết
tâm ra đi vì chí lớn non sông, người khách ly biệt cũng không thể nào thôi lưu luyến nắng thu, lá thu đang
“rơi đầy” ngoài “thềm” trong gió thu kia.
Đoạn thơ đã gợi tả xuất sắc hình ảnh của mùa thu Hà Nội trong nỗi nhớ của người ly biệt. Nguyễn Đình Thi
đã tạo điều kiện cho chúng ta càng thêm yêu hơn dáng hình non sông quê hương mình, yêu thêm những
con phố cổ truyền của Hà Nội -Thăng Long nghìn năm văn hiến.