Phân tích bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng | Văn mẫu lớp 12

Phân tích Tây Tiến của Quang Dũng gồm 29 bài văn mẫu siêu hay kèm theo 4 gợi ý cách viết chi tiết. Qua phân tích bài thơ Tây Tiến các bạn học sinh có thể lựa chọn cho mình một cách tiếp cận, một giọng điệu văn thích hợp, để sau đó nó trở thành kiến thức tâm đắc của chính mình. Mời bạn đọc đón xem!

44 22 lượt tải Tải xuống

Chia sẻ Báo cáo tài liệu









- Trình bày một số nét tiêu biểu về tác giả Quang Dũng và đặc trưng thơ ca của ông

(vừa hồn nhiên vừa tinh tế, mang vẻ đẹp hào hoa, phóng khoáng, đậm chất lãng mạn).

- Nêu một số nét khái quát về bài thơ Tây Tiến: hoàn cảnh ra đời, giá trị nội dung nổi

bật của bài thơ.





- Tây Tiến: là tên một đoàn quân được thành lập năm 1947, có nhiệm vụ kết hợp với

bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Việt – Lào, làm hao mòn lực lực giặc Pháp.

- Xuất thân lính Tây Tiến: phần đông là người Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh,

sinh viên.

- Cảm hứng sáng tác: Quang Dũng viết bài thơ để bày tỏ nỗi nhớ với đoàn quân Tây

Tiến sau khi chuyển sang công tác ở đơn vị khác.

 !"#$%&'#(%))*+

- Hai câu thơ đầu: nỗi nhớ thốt lên thành lời “Tây Tiến ơi” là tiếng gọi thân thương,

“nhớ chơi vơi”là nỗi nhớ thường trực, bao trùm không gian.

- Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hoang sơ và dữ dội:

 Địa danh Sài Khao, Mường Lát gợi sự hẻo lánh, xa xôi;



 Các từ láy giàu tính tạo hình: “khúc khuỷu”, “thăm thẳm”, “heo hút”, điệp từ

“dốc”, nghệ thuật điệp “Dốc lên ... dốc lên” gợi địa hình hiểm trở, quanh co,

gập ghềnh.

 Hình ảnh “súng ngửi trời” thể hiện tầm cao của núi non mà người lính phải

vượt qua nhưng cũng có cái hóm hỉnh của người lính trong đó.

 Nhịp thơ bẻ đôi “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống” gợi tả sự nguy hiểm

tột cùng.

 Hình ảnh nhân hóa: “cọp trêu người”, “thác gầm thét” gợi sự hoang sơ, man

dại; thời gian: “chiều chiều”, “đêm đêm” những người lính phải thường xuyên

đối mặt với điều hiểm nguy chốn rừng thiêng nước độc.

 Sử dụng phần lớn các thanh trắc nhằm nhấn mạnh sự trắc trở, gập ghềnh của

địa hình.

- Khung cảnh thiên nhiên cũng có lúc êm dịu, mang đậm hương vị cuộc sống: “nhà ai

Pha Luông ...”, “cơm lên khói”, “Mai Châu mùa em ...”, thanh bằng tạo cảm giác nhẹ

nhàng, yên bình.

- Hình ảnh bi hùng về người lính Tây Tiến “dãi dầu không bước nữa”, “gục lên súng

mũ bỏ quên đời”: có thể hiểu hai câu thơ đơn thuần miêu tả khoảnh khắc nghỉ ngơi

của người lính sau cuộc hành quân dài, cũng có thể hiểu đó là sự nghỉ ngơi vĩnh viễn.

- Nhận xét: Thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ nhưng đầy rẫy những hiểm nguy, đó chính là

những thử thách đối với những người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân.

,-./0&12345627&1$%))*+

- Kỉ niệm đêm liên hoan thắm tình quân dân:

 Không khí đêm liên hoan tưng bừng với màu sắc rực rỡ, lộng lẫy: “bừng lên”,

“hội đuốc hoa”, “khèn lên man điệu”; con người duyên dáng: “xiêm áo”, “nàng

e ấp”.



 Tâm hồn người lính bay bổng, say mê trong không khí ấm áp tình người:

“Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”.

- Khung cảnh sông nước, con người vùng Tây Bắc:

 Đẹp huyền ảo, hoang dại, thiêng liêng: “Chiều sương”, “hồn lau nẻo bến bờ”

 Con người lao động bình dị, mộc mạc: “dáng người trên độc mộc”, cảnh vật

duyên dáng, đầy sức sống: “trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”

- Nhận xét: nhờ bút pháp lãng mạn, quang Dũng đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên thơ

mộng, cuộc sống sinh hoạt đầm ấm và hình ảnh con người duyên dáng của vùng Tây

Bắc.

894!:##!";

- Chân dung người lính được miêu tả chân thực: “đoàn binh không mọc tóc”, “xanh

màu lá”, họ sống và chiến đấu trong điều kiện khắc nghiệt, thiếu thốn, gian khổ nhưng

vẫn mạnh mẽ “dữ oai hùm”.

- Họ là những con người có tâm hồn lãng mạn, trái tim yêu thương “Mắt trừng gửi

mộng”/ “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”, lấy hình bóng người thương nơi quê nhà

làm động lực chiến đấu.

- Vẻ đẹp bi tráng thể hiện qua sự hi sinh anh dũng của họ:

 Sẵn sàng cống hiến tuổi trẻ của mình cho đất nước “rải rác biên cương mồ viễn

xứ”, “chẳng tiếc đời xanh”, “anh về đất”, ra đi thanh thản, nhẹ nhàng.

 Cái chết đã được lí tưởng hóa như hình ảnh những tráng sĩ xưa: “áo bào”,

“khúc độc hành”; thiên nhiên cũng đau đớn thay cho nỗi đau họ phải chịu.

- Nhận xét: Dù trong hoàn cảnh khó khăn những người lính Tây Tiến vẫn có những

nét lãng mạn, hào hoa. Họ mang vẻ đẹp kiêu hùng, sẵn sàng hi sinh cho tổ quốc.

<="1!>6#?#+04@0$%#@



- Câu thơ nhắc nhớ lại ý nguyện, quyết tâm ra đi một thời của đoàn quân Tây Tiến:

“người đi không hẹn ước”, còn là sự tiếc thương những đồng đội đã hi sinh “thăm

thẳm một chia phôi”.

- Niềm thương, nỗi nhớ, tình cảm gắn bó của tác giả luôn gửi lại nơi đoàn quân Tây

Tiến: và vùng rừng núi Tây Bắc “Ai lên Tây Tiến ... / Hồn về Sầm Nứa chẳng về

xuôi”

-

- Giá trị nghệ thuật: bút pháp lãng mạn, những sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ,

hình ảnh thơ

- Tổng kết giá trị nội dung: bài thơ đã tái hiện vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng của

núi rừng Tây Bắc; hình tượng người lính kiên cường, dũng cảm không ngại hi sinh

nhưng cũng lãng mạn, mộng mơ.





- Quang Dũng là một nghệ sĩ tài hoa về nhiều lĩnh vực nhưng ông đạt được thành công

nhất ở thơ ca.Thơ ông thể hiện một tâm hồn nhạy cảm, giàu chất lãng mạn, khả năng

cảm nhận tinh tế về vẻ đẹp của thiên nhiên và tình người.

- "Tây Tiến" là một trong những bài thơ đặc sắc của Quang Dũng sáng tác cuối năm

1948, khi chia tay với đơn vị cũ của mình là đoàn quân Tây Tiến. Bài thơ thể hiện một

cảm hứng lãng mạn và tinh thần bi tráng bất tuyệt của nhà thơ về những người chiến

sĩ Tây Tiến một thời gian khổ, hào hùng.



%A!>623@0B#;C#0D$%

- Bức chân dung kiêu hùng của người lính Tây Tiến được dệt nên bởi cảm hứng lãng

mạn trên cái nền hùng vĩ, thơ mộng của núi rừng Tây Bắc : một vùng đất hoang sơ và



nguyên thủy. Người lính vượt qua đèo cao, suối sâu với một tư thế đẹp, hùng dũng với

nỗi nhớ "chơi vơi"...

- Bút pháp lãng mạn còn thể hiện qua âm thanh ghê rợn của "thác gầm thét, cọp trêu

người" nhằm tô đậm vẻ hoang dại, bí ẩn của một vùng rừng thiêng, nước độc. Rồi ý

thơ lại đột ngột mở ra một nỗi nhớ ấm áp về những kỷ niệm khó quên "cơm lên khói";

"thơm nếp xôi"...

- Thực - ảo đan xen trong nỗi nhớ về đêm liên hoan văn nghệ sôi nổi, tưng bừng với

cái nhìn ngơ ngác của những người lính trước hình ảnh của những thiếu nữ Lào duyên

dáng, đáng yêu (Kìa em xiêm áo tự bao giờ). Từ cảnh liên hoan văn nghệ thắm tình

quân dân, nhà thơ chuyển cảnh về một vùng Châu Mộc với sông nước, cỏ cây mênh

mang.Ở đây, bằng bút pháp chấm phá tinh tế, cảnh thơ như được phủ lên bằng một

màn sương huyền thoại, da diết hồn của ngàn lau giống như một bức họa cổ.

- Hùng vĩ và thơ mộng là cái nhìn riêng của chất thơ lãng mạn Quang Dũng.Tác giả

gợi một hoài niệm, một tình yêu bâng khuâng đối với những vùng đất một thời gian

gắn bó sâu nặng...

EF#2>@0B#;C#0D6;GA#$%

- Trong gian khổ, người chiến sĩ Tây Tiến luôn hiên ngang, bất khuất.Trên cái nền

thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ, người lính xuất hiện với tầm vóc bi tráng , khác thường (

không mọc tóc; xanh màu lá; dữ oai hùm…).

- Sự hy sinh của họ cũng được bao bọc trong một không khí hoành tráng, trang

nghiêm mà thanh thản (Chiến trường đi khúc độc hành). Họ ra đi trong âm thanh của

dòng sông như một khúc nhạc chiêu hồn tử sĩ thật dữ dội, bi tráng...

- Chính cảm hứng lãng mạn đã tạo ra ở Quang Dũng cái nhìn mang tính anh hùng ca

trước chân dung tinh thần của những người chiến sĩ mang một vẻ đẹp tâm hồn, lý

tưởng "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh".



- Cảm hứng lãng mạn và sắc thái bi tráng tạo nên chất sử thi đặc biệt của bài thơ. Bức

chân dung người lính hào hoa, dũng cảm trên nền hùng vĩ, tráng lệ được tác giả hướng

hồn thơ ngưỡng vọng vào một thế hệ anh hùng của thời đại kháng chiến chống Pháp.

,-

- Tóm lại, có thể nói "Tây Tiến" đã để lại những ấn tượng khó quên cho độc giả chính

bởi cái cảm hứng lãng mạn và sắc thái bi tráng của bài thơ.

- Bởi lẽ, bài thơ đã góp tiếng nói độc đáo cùng với những bài thơ kháng chiến viết về

người lính một thời chống Pháp tất cả làm nên một bức tượng đài về những người

chiến sĩ gian khổ, đau thương nhưng hào hoa, dũng cảm của thơ ca kháng chiến chống

Pháp.Bài thơ gieo vào lòng người đọc những tình cảm yêu thương, ngưỡng vọng về

một thời gian khổ, hào hùng của dân tộc.

,

#@

Giới thiệu tác giả Quang Dũng, bài thơ Tây Tiến.

H0

9'@A%&"

- Tây Tiến là một đơn vị quân đội thành lập năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ

đội Lào bảo vệ biên giới Việt – Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở

Thượng Lào và miền Tây Bắc của Tổ quốc. Địa bàn hoạt động của đơn vị Tây Tiến

chủ yếu là vùng rừng núi hiểm trở. Đó cũng là nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc

Mường, Thái với những nét văn hoá đặc sắc. Lính Tây Tiến phần đông là thanh niên

Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên. Họ sinh hoạt và chiến đấu trong điều

kiện thiếu thốn, gian khổ nhưng vẫn rất lạc quan và dũng cảm.

- Quang Dũng là một người lính trong đoàn quân Tây Tiến. Cuối năm 1948, ông

chuyển sang đơn vị khác. Một năm sau ngày chia tay đoàn quân Tây Tiến, nhớ về đơn



vị cũ ông viết bài thơ Tây Tiến tại làng Phù Lưu Chanh (một làng thuộc tỉnh Hà Đông

cũ, nay là Hà Nội). Bài thơ được in trong tập “Mây đầu ô” (1986).}

E@0IJ$&D'$%

Bài thơ được viết trong nỗi nhớ da diết của Quang Dũng về đồng đội, về những kỉ

niệm của đoàn quân Tây Tiến gắn liền với khung cảnh thiên nhiên miền Tây Bắc hùng

vĩ, hoang sơ nhưng cũng rất trữ tình, thơ mộng.

,K

3.1. Đoạn 1

“ !"#$

&'()"*

Những cuộc hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến và khung cảnh thiên nhiên

miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội.

a. Đoạn mở đầu bằng những dòng thơ chan chứa nỗi nhớ, lời thơ như chợt thốt lên đầy

nhớ nhung và tiếc nuối:

+ !"#$

,-./#012-.*

- Từ láy “chơi vơi”, hiệp vần “ơi” mở ra một không gian vời vợi của nỗi nhớ đồng

thời diễn tả tinh tế một cảm xúc mơ hồ, khó định hình nhưng rất thực.

- Điệp từ “nhớ” tô đậm cảm xúc toàn bài, không phải ngẫu nhiên mà nhan đề ban đầu

của bài thơ tác giả đặt là Nhớ Tây Tiến. Nỗi nhớ trở đi trở lại trong toàn bài thơ tạo

nên giọng thơ hoài niệm sâu lắng, bồi hồi. Nỗi nhớ tha thiết, niềm thương da diết mà

nhà thơ dành cho miền Tây, cho đồng đội cũ của mình khi xa cách chan chứa biết bao.

b. Nỗi nhớ về thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng thật êm đềm thơ mộng.



- Nhớ những địa danh mà đoàn quân Tây Tiến đã đi qua, Sài Khao, Mường Lát, Pha

Luông, Mường Hịch, Mai Châu những địa danh khi đi vào thơ Quang Dũng nó không

còn mang màu sắc trung tính, vô hồn trên bản đồ nữa mà gợi lên không khí núi rừng

xa xôi, lạ lẫm, hoang sơ và bí ẩn.

- Nhớ con đường hành quân gập ghềnh, hiểm trở, đầy sự hiểm nguy giữa một bên là

núi cao với một bên là vực sâu thăm thẳm: Dốc khúc khuỷu, dốc thăm thẳm, Heo hút,

sương lấp. Không gian được mở ra ở nhiều chiều: chiều cao đến chiều sâu hút của

những dốc núi, chiều sâu của vực thẳm, bề rộng của những thung lũng trải ra sau màn

sương. Các từ láy giàu sức tạo hình khiến người đọc hình dung những con đường

quanh co, dốc rồi lại dốc, những đỉnh đèo hoang vắng khuất vào mây trời; Cách ngắt

nhịp 4/3 của câu thơ thứ ba tạo thành một đường gấp khúc của dáng núi; ba dòng thơ

liên tiếp sử dụng nhiều thanh trắc gợi sự vất vả nhọc nhằn.

- Nhớ những những ngôi nhà nơi xóm núi như cánh buồm thấp thoáng trên mặt biển

trong không gian bình yên và êm ả của mưa giăng đầy biến thung lũng thành ‘xa

khơi”.

- Nhớ âm thanh “gầm thét” của thác dữ, tiếng gầm gào của loài hổ dữ rình rập vồ

người mỗi khi chiều đến, đêm về. Thời gian buổi chiều, về đêm lại càng nhấn mạnh

thêm cảm giác hoang sơ của chốn “sơn lâm bóng cả cây già”. Những từ ngữ và hình

ảnh nhân hóa được nhà thơ sử dụng để tô đậm ấn tượng về một vùng núi hoang vu dữ

dội. Nơi đây thiên nhiên hoang dã đang ngự trị và chiếm vai trò chúa tể.

=> Bức tranh của núi rừng miền Tây giàu được vẽ bằng bút pháp vừa hiện thực, vừa

lãng mạn, vừa giàu chất họa lại giàu chất nhạc. Nét vẽ vừa gân guốc, mạnh mẽ, dữ dội

nhưng lại cũng rất mềm mại tạo nên vẻ đẹp hài hòa cho bức tranh thiên nhiên.

c. Nỗi nhớ về đồng đội và những kỉ niệm trên đường hành quân:

- Nhớ cái tếu táo, lạc quan trong gian khổ với vẻ đẹp hồn nhiên qua cách nói hóm hỉnh

“súng ngửi trời”. Nếu viết “súng chạm trời”, nhà thơ sẽ chỉ tả được độ cao của đỉnh

dốc mà khi đứng trên đó, mũi súng của người lính Tây Tiến như chạm cả vào nền trời.



Còn ở đây, Quang Dũng đã gợi được “chất lính” trẻ trung, vẻ tươi mới, sức sống dạt

dào trong tâm hồn của người lính Tây Tiến vốn xuất thân từ những thanh niên trí thức

trẻ Hà Nội.

- Nhớ những người đồng đội đã ngã xuống nhưng không bi luỵ. Nỗi mất mát, niềm

cảm thương được nói bằng giọng thơ ngang tàng, kiêu hãnh gục bên súng mũ bỏ quên

đời”.

- Nhớ tình cảm quân dân giữa những người lính Tây Tiến và đồng bào Tây Bắc “Nhớ

ôi… thơm nếp xôi”. Họ dừng chân nơi xóm núi sau chặng đường dài vất vả, họ quây

quần trong niềm vui ấm áp, niềm hạnh phúc bên những nồi cơm còn thơm làn gạo

mới. Nhớ ôi! - nỗi nhớ da diết, đằm thắm, sự gắn kết tình nghĩa thủy chung, giữa

những con người miền Tây Bắc của tổ quốc với bộ đội kháng chiến.

Nhận xét: Đoạn thơ chỉ là khúc dạo đầu của một bản nhạc về nối nhớ, song cũng đã

kịp ghi lại những vẻ đẹp rất riêng của thiên nhiên núi rừng Tây Bắc trên nền của bức

tranh thiên nhiên dữ dội ấy, những người lính Tây Tiến hiện lên thật đẹp. Sự gắn bó

của nhà thơ với thiên nhiên và con người nơi ấy là biểu hiện của tấm lòng gắn bó với

quê hương, đất nước. Đồng thời là tấm lòng trĩu nặng yêu thương với những người

đồng đội, đồng chí của mình.

3.2. Đoạn 2

+3#40567893

#:;<-53838<

Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây

thơ mộng.

a. Những kỉ niệm về tình quân dân thắm thiết qua những đêm liên hoan văn nghệ đậm

màu sắc lãng mạn, trữ tình

- Đêm liên hoan được miêu tả bằng những chi tiết lãng mạn:



 Đêm liên hoan như đêm hội giao duyên, đêm tân hôn của những cặp tình nhân

(hội đuốc hoa)

 Nhân vật trung tâm của đêm hội là những thiếu nữ Tây Bắc trong những bộ

trang phục và vũ điệu vừa lộng lẫy, vừa e thẹn, tình tứ.

 Cái nhìn trẻ trung, ngỡ ngàng, ngạc nhiên, say mê sung sướng của những người

lính Tây Tiến trước vẻ đẹp phương xa.

Bằng bút pháp tài hoa, lãng mạn, thi trung hữu nhạc,tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp giàu

bản sắc văn hoá, phong tục của đồng bào vùng biên giới cùng tình cảm quân dân thắm

thiết và tâm hồn lạc quan yêu đời, yêu cuộc sống của người lính Tây Tiến

b. Vẻ đẹp của con người và cảnh vật miền Tây Bắc trong chiều sương trên sông nước

Châu Mộc

- Không gian trên dòng sông, cảnh vật Châu Mộc hiện lên thật mờ ảo, thơ mộng

nhuốm màu sắc cổ tích, huyền thoại.

- Nổi bật lên trên bức tranh sông nước là cái dáng mềm mại, uyển chuyển của các cô

gái Thái trên con thuyền độc mộc.

- Những bông hoa rừng cũng như đang đong đưa làm duyên trên dòng nước lũ.

- Những bông lau ven rừng như có hồn và gợi nhớ da diết.

3. 3. Đoạn 3

Đoạn thơ tập trung vào khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến bằng bút pháp lãng

mạn nhưng không thoát ly hiện thực với cảm xúc bi tráng.

- Vẻ đẹp lẫm liệt, kiêu hùng, hào hoa, lãng mạn:

 Sẵn sàng đối mặt với những khó khăn, thiếu thốn, bệnh tật: Thân hình tiều tuỵ

vì sốt rét rừng của người lính Tây Tiến : không mọc tóc, xanh màu lá



 Trong gian khổ, hình tượng người lính Tây Tiến vẫn hiện ra với dáng vẻ oai

phong, lẫm liệt, vẫn toát lên cốt cách, khí phách hào hùng, mạnh mẽ: xanh màu

lá, dữ oai hùm

 Trong gian khổ nhưng: vẫn hướng về nhiệm vụ chiến đấu, vẫn “mộng qua biên

giới” – mộng chiến công, khao khát lập công; “mơ Hà Nội dáng kiều thơm” –

mơ về, nhớ về dáng hình kiều diễm của người thiếu nữ đất Hà thành thanh lịch.

 Những hình ảnh thơ thể hiện tâm hồn mộng mơ, lãng mạn của người lính –

những chàng trai ra đi từ đất Hà Nội thanh lịch. Những giấc “mộng” và “mơ”

ấy như tiếp thêm sức mạnh để các anh vượt gian khổ để lập nên nhiều chiến

công.

- Vẻ đẹp bi tráng:

 Những người lính trẻ trung, hào hoa đó gửi thân mình nơi biên cương xa xôi,

sẵn sàng tự nguyện hiến dâng “Đời xanh” cho Tổ Quốc mà không hề tiếc nuối.

 Hình ảnh “áo bào thay chiếu” là cách nói sang trọng hóa sự hy sinh của người

lính Tây Tiến.

 Họ coi cái chết tựa lông hồng. Sự hy sinh ấy nhẹ nhàng, thanh thản như trở về

với đất mẹ: “anh về đất”.

 “Sông Mã gầm lên khúc độc hành” : Linh hồn người tử sĩ đó hoà cùng sông

núi. Con sông Mã đã tấu lên khúc nhạc độc tấu đau thương, hùng tráng để tiễn

người lính vào cõi bất tử: Âm hưởng dữ dội tô đậm cái chết bi hùng của người

lính Tây Tiến.

 Hàng loạt từ Hán Việt: Biên cương, viễn xứ, chiến trường, độc hành… gợi

không khí tôn nghiêm, trang trọng khi nói về sự hi sinh của người lính Tây

Tiến.

=> Hình ảnh người lính Tây Tiến phảng phất vẻ đẹp lãng mạn mà bi tráng của người

tráng sĩ anh hùng xưa.

3.4. Đoạn 4



- Khẳng định vẻ đẹp tinh thần của người lính Tây Tiến đối với thời đại và đối với lịch

sử:

 Vẻ đẹp tinh thần của người vệ quốc quân thời kì đầu kháng chiến: một đi

không trở lại, ra đi không hẹn ngày về.

 Vẻ đẹp của người lính Tây Tiến sẽ còn mãi với thời gian, với lịch sử dân tộc, là

chứng nhân đẹp đẽ của thời đại chống thực dân Pháp.

- Cụm từ người đi không hẹn ước thể hiện tinh thần quyết ra đi không hẹn ngày về.

Hình ảnh đường lên thăm thẳm gợi lên cả một chặng đường gian lao của đoàn quân

Tây Tiến.

- Vẻ đẹp bất tử của người lính Tây Tiến được thể hiện ở âm hưởng, giọng điệu của cả

4 dòng thơ. Chất giọng thoáng buồn pha lẫn chút bâng khuâng, song chủ đạo vẫn là

giọng hào hùng đầy khí phách.

8L#/M

 Cảm hứng lãng mạn, bi tráng

 Sử dụng ngôn từ đặc sắc: từ địa danh, từ tượng hình, từ Hán Việt

 Kết hợp chất nhạc và họa.

-N

Qua bài thơ, Quang Dũng đó ngợi ca vẻ đẹp hùng vĩ và trữ tình, dữ dội mà mĩ lệ của

thiên nhiên núi rừng miền Tây Bắc của Tổ quốc, đặc biệt khắc vào thời gian một bức

tượng đài bất tử về người lính Tây Tiến anh dũng, hào hoa.

8



- Giới thiệu tác giả Quang Dũng và bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng là một nghệ sĩ đa

tài, Tây Tiến là bài thơ được tác giả viết bằng cả tâm tình của một người từng gắn bó

và trải nghiệm với cuộc đời người lính Tây Tiến).



- Dẫn dắt và đi vào phân tích.



O}Đôi nét về tác phẩm:

+ Hoàn cảnh sáng tác:

+ Rời xa đoàn quân Tây Tiến chưa bao lâu, hồi ức kỉ niệm về chiến trường xưa và

đồng đội cũ vẫn đầy ắp trong tim, cứ thế mà trào ra theo nỗi nhớ, tuôn chảy thành bài

thơ.

+ Ban đầu bài thơ có tên: Nhớ Tây Tiến.

- Những nội dung cần làm rõ:

+ Nỗi nhớ khung cảnh chiến trường Tây Bắc của nhà thơ. Một chiến trường vừa dữ

dội ác liệt lại vừa thơ mộng trữ tình.

+ Cảnh đêm liên hoan ở cùng biên giới Việt – Lào tưng bừng, rộn rã và cảnh sông

nước Châu Mộc huyền ảo, thơ mộng hiện lên qua nỗi nhớ tác giả.

+ Chân dung người lính Tây Tiến hào hùng mà hào hoa, với lí tưởng đẹp “chiến

trường đi chẳng tiếc đời xanh”, với cái chết – bất tử đầy bi tráng.

+ Nhà thơ đã rời xa đơn vị, nhưng vẫn gửi lòng mình gắn bó với đơn vị, với những

ngày tháng đã qua, với một thời đánh giặc anh hùng, rực lửa.

- Nét đặc sắc nghệ thuật:

+ Kết hợp hài hòa giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn: thiên nhiên vừa hoang sơ vừa

trữ tình, gắn liền với những kỉ niệm sâu lắng.

+ Cảm hứng lãng mạng và sắc thái bi tráng đã tạo nên tính sử thi đặc biệt cho bài thơ.

+ Một số thủ Pháp nghệ thuật như: đối lập, cường điệu…

+ Ngôn ngữ giàu chất tạo hình và giàu tính nhạc, âm điệu, nhịp thơ biến hóa linh hoạt.

Giọng thơ thay đổi theo cảm xúc.

,-

- Nhận xét chung về nội dung và nghệ thuật bài thơ.

- Phát triển mở rộng (nhận định, suy nghĩ của cá nhân).

KP#QOR



=>-54#35;?,7

,@)9:"3">(3

,<A#88BC3D54

5</E5>#8B*

FG<-H,IFJ

Nếu như ở đoạn thơ trên Nguyễn Đình Thi viết về khoảnh khắc lên đường chiến đấu

của những chàng trai Hà thành thì ở bài thơ “Tây Tiến”, Quang Dũng sẽ là người tái

hiện trực tiếp chặng đường hành quân đầy gian truân, vất vả đó của họ. Mà chỉ gọi

Quang Dũng là nhà thơ thôi thì chưa đủ, bởi ông đa tài lắm, từ viết văn, làm thơ cho

đến vẽ tranh, soạn nhạc. Đa tài là thế nhưng đời sống của ông vẫn luôn xoay quanh

những câu chuyện bình dị, giản đơn. Độc giả biết đến tên tuổi của Quang Dũng qua

những bài thơ nổi tiếng như “Đôi mắt người Sơn Tây”, “Đôi bờ” và có thể nói để lại

nhiều ấn tượng sâu sắc nhất chắc chắn hẳn là bài thơ “Tây Tiến”. Nói như Chế Lan

Viên thì “vóc nhà thơ đứng ngang tầm chiến lũy”. Quang Dũng đã cầm bút đứng hiên

ngang như thế trong mấy thập kỷ. “Tây Tiến” đã đưa tên tuổi ông vào hàng đầu các

nhà thơ thời kỳ chống Pháp. Với một hồn thơ đôn hậu, lãng mạn, phóng khoáng và tài

hoa, ông đã thành công trong việc khắc họa hình tượng nghệ thuật của người lính giữa

núi rừng Tây Bắc, vừa bi tráng vừa lãng mạn vô cùng.

“Hành trình sáng tạo có thể là độc hành trong một giai đoạn nào đó, nó có thể chưa

được tiếp nhận ngay nhưng chính sự độc đáo lại là cái còn mãi.” Vũ Quần Phương đã

dành những lời này để nói về hành trình sáng tác thơ của Quang Dũng, bởi thơ ông

được cho là chưa đủ tiêu chuẩn văn chương thép, chưa rắn rỏi như súng đạn nơi biên

cương nên thời đó làm gì được cấp phép lưu hành. Ấy vậy mà vẫn được truyền lưu

rộng rãi bởi chất liệu bên trong tác phẩm là một bức tranh chân thực, làm sao có thể

ngăn được bước đi của nghệ thuật cho được. Quang Dũng tham gia đoàn quân Tây

Tiến và làm đại đội trưởng từ đầu năm 1947 cho đến cuối năm 1948 thì phải chuyển

đơn vị. Nỗi nhớ ngày một dâng trào và dòng cảm xúc mãnh liệt đã thôi thúc ông đặt

bút sáng tác “Nhớ Tây Tiến” ngay trong đêm liên hoan mừng công tại Phù Lưu Thanh

(Hà Tây). Về sau, bài thơ được chính tác giả đổi tên thành “Tây Tiến” và chính thức



in lần đầu trong tập “Mây đầu ô” năm 1986. Ông đã giải thích với con trai mình là

Quang Vĩnh về sự thay đổi này: “Tây Tiến, nhắc đến là đã thấy nhớ rồi. Thế nên để

chữ nhớ là thừa, không cần thiết con trai ạ”. Đúng như thế, “Tây Tiến” nghĩa là đoàn

quân tiến về phía tây, chỉ hai từ mà đã làm sống dậy cả một khúc quân hành, cô đọng

hơn nhiều, nỗi nhớ da diết hơn nhiều.

Phần đầu của tác phẩm là nỗi nhớ của Quang Dũng về những cuộc hành quân gian

khổ gắn với thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội. Nhắc đến Tây Tắc ta lại nhớ đến

cuộc vận động văn nghệ sĩ năm nào dùng ngòi bút mở đường tìm thắng lợi, ghi dấu

bao chiến công oanh tác của quân đội ta. Và thế là Quang Dũng mở đầu một lời gọi

tha thiết:

+ !"#$K

,-./#01-.*L

Nỗi nhớ day dứt ấy đã nhanh chóng được khái quát qua địa danh sông Mã, hay còn

được gọi là sông La, con sông như một dòng chảy xuôi ngược kí ức chảy qua Hòa

Bình, Sơn La, Thanh Hóa. Một cái cớ vô cùng duyên dáng để Quang Dũng khơi gợi

tâm tư của mình, bao nhiêu kỉ niệm cùng đồng đội cũ, bao giọt nước mắt ly tan hay vỡ

òa thắng trận đều từ đó mà ra. Tiếp tục với một tâm hồn hoài niệm, điệp từ “nhớ” lúc

này phát huy cực điểm tác dụng chính của mình là bộc lộ nỗi nhớ, ta có thể hình dung

về những tháng ngày cùng đồng đội vào sinh ra tử của tác giả khiến cho nỗi nhớ kia

ngày càng thêm cháy bỏng, da diết đến quặn lòng. Rừng núi Tây Bắc vừa bí ẩn, hoang

vuu vừa lãng mạn trong đôi mắt nghệ sĩ trẻ, “nhớ rừng núi” cũng chính là nhớ về

những gương mặt sát cánh trên con đường hành quân, là nhớ về Tây Tiến. Từ láy

“chơi vơi” đặt cuối câu thơ là một sáng tạo độc đáo, nỗi nhớ không cạn, cũng chẳng

tận trời cao, cứ “chơi vơi” lơ lửng, huyền ảo như một làn sương hoài niệm chẳng lúc

nào tan biến. Xuân Diệu cũng từng tận dụng từ láy đắt giá này trong bài Nhị Hồ:

+<<(3#05<#A

<<5;56.*

,M?$HNO



Là một sự sắp xếp khéo léo hay tình cờ mà điệp vần “ơi” trong các tiếng “ơi”, “chơi”,

“vơi” “hơi” cùng tạo ra một âm hưởng mênh mang như càng thêm mở rộng chiều kích

cho nỗi nhớ. phải chăng là một khúc ca mà lữ khách tốn bao nhiêu tâm tư để mời gọi,

hãy vào đây, hãy nhìn đồng đội thân yêu của tôi đi, họ đã mạnh mẽ chiến đấu đến

chừng nào. Nỗi nhớ càng được khắc họa cụ thể ở hai câu thơ sau”

+P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386*L

Tác giả liệt kê các địa danh “Sài Khao”, “Mường Lát” để người đọc gần xa ít nhiều

thấy được vẻ heo hút, hoang vu, bí ẩn của vùng đất lạ, thấy được những khó khăn, thử

thách chờ chực, ý chí người lính ra sao. Hình ảnh tả thực “sương lấp” và “đoàn quân

mỏi” cho ta thấy bao vất vả mà đoàn quân Tây Tiến đã phải chịu, họ hành quân trong

sương mù lạnh giá, sương giăng che lấp cả đoàn như phủ lên những tâm hồn mỏi mệt

một lớp chăn mềm mại, chỉ là sao khắc nghiệt quá, một chữ “mỏi” mà khiến bài thơ

như có hồn tâm sự. Cũng bởi vì một chữ “mỏi” mà bao cuộc tranh luận xảy ra giữa

những người cầm bút giành lại giá trị chân chính cho tác phẩm. Khắc nghiệt là thế

nhưng “hoa về trong đêm hơi” lại là một hình ảnh lãng mạn biết bao. Có người nói

“hoa” ở đây là hương hoa rừng còn vương vấn, có người lại cho rằng tác giả ví người

lính là bông hoa thơm dịu, tinh khiết kia, kì thực có một chút không hợp. Nhưng nếu

nói “hoa” trong bài thơ, là ánh sáng chập chờn, phập phồng của ngọn đuốc thì thực sự

khiến hình ảnh thơ trở nên đẹp đẽ vô cùng. Đoàn quân trong đêm tối “đỏ đuốc từng

đoàn” đi đến đâu tan sương đến đó, như những bông hoa đỏ trong đêm vượt màn

sương nở rộ vậy. Một câu thơ mà vừa bi tráng, vừa lãng mạn, chỉ có thể là con triện

riêng của Quang Dũng mà thôi.

Vậy là ở bốn câu thơ đầu, với âm điệu thơ sâu lắng, Quang Dũng đã kết hợp hài hòa

chất hiện thực và lãng mạn, càng cho ta thấy được ngòi bút tài hoa, phóng khoáng của

ông. Nói như nhà thơ Vân Long “Nhà thơ Quang Dũng như “bóng mây qua đỉnh

Việt” và là một áng mây bay qua sống núi nước Việt. Mây Quang Dũng bay đến đâu,

hoa lá cỏ cây và núi sông như có hồn theo đến đấy”. Con sông chiến trận qua ngòi bút

Quang Dũng cũng trở nên có hồn như vậy đấy.



Những câu thơ tiếp theo được Quang Dũng tận dụng tất cả sự đa tài của mình để khắc

họa địa hình hiểm trở của núi rừng Tây Bắc:

+956C1CU:9V

?(31$Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C*L

Đây là đoạn thơ được tác giả miêu tả rất thực về con đường hành quân đầy gian khổ.

Ngang tầm với núi rừng hùng vĩ chính là tinh thần quả cảm của những người lính Tây

Tiến. Điệp từ “dốc” kết hợp với từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” diễn tả sự quanh

co, hiểm trở của địa hình Tây Bắc. Câu thơ bảy chữ mà đến tận năm chữ được gieo

thanh trắc tạo âm điệu trúc trắc, gọi cho người đọc một thế núi cheo leo, gập ghềnh.

Thậm chí chỉ cần đọc câu thơ lên đã hình dung hình ảnh người lính vất vả, từng hơi

thở gấp gáp giữa sườn núi chông chênh. Từ láy “heo hút” ở đầu câu thơ thứ hai cho

thấy sự hoang sơ, vắng vẻ cùng cảm giác bí ẩn, dường như ta có thể cảm nhận âm

vang núi rừng từ bài thơ “Nhớ rừng” của Thế Lữ. Đảo ngữ một cách khéo léo đã giúp

cho núi Tây Bắc được vẽ ra với khung cảnh đậm chất hùng vĩ, đỉnh núi cao đến mức

ngập vào những cồn mây trắng như ngọn đuốc hiên ngang phía sau tàn sương mà

chiến đấu vậy. Tác giả sử dụng hình ảnh nhân hóa “súng ngửi trời” góp phần tạo thêm

sự thú vị cho bài thơ, vừa có thể thấy được độ cao chót vót, vời vợi của ngọn núi mà

cùng vừa thấy được sự tinh nghịch, dí dỏm đặc trưng của Quang Dũng – một người

lính lạc quan, hài hước.

+,<-5632<-"9

,T<"C*L

Điệp ngữ “ngàn thước” cũng là hoán dụ ước đoán phỏng chừng đã gợi sự vô cùng, vô

tận của thế núi. Hai vế tiểu đối trong câu thơ đã vẽ ra một sườn núi dốc dựng đứng,

lên tận cao vót và đổ xuống rất sâu, bao nhiêu là nguy hiểm, bao nhiêu là gian khó.

Thế núi đang “khúc khuỷu” là thế, vậy mà nhìn lưng chừng sườn núi, “nhà ai Pha

Luông mưa xa khơi”, câu thơ trải dài toàn thanh bằng mở ra một không gian xa và



rộng. Tưởng chừng như đang đứng ở một vách núi đưa mắt về phía xa, trong màn

sương lại ẩn hiện thấp thoáng những ngôi nhà sàn. Cảnh tượng phút chốc lại trở nên

lãng mạn biết bao, đâu còn những khung cảnh trần trụi tàn khốc nữa. Đây cũng là một

trong những bằng chứng thi trung hữu họa vô cùng đắt giá của Quang Dũng.

Như vậy, bốn câu thơ phối hợp hài hòa đã vẽ ra một bức tranh sinh động về con

đường hành quân của những người lính. Cách gieo thanh bằng trắc và sắp xếp gam

màu nóng lạnh đã gợi ra những nét vẽ gân guốc, mềm mại xen kẽ. Khổ thơ nhờ vậy

mà được xoa dịu, đây không hẳn là che giấu đi hiện thực tàn khốc mà là lấy cái nhìn

lạc quan, tâm hồn phiêu lãng của đời trai trẻ để tiến ra chiến trận.

Thế nhưng, dẫu có lạc quan đến mấy cũng không thể nào phủ nhận một sự thật tàn

khốc của chiến tranh:

+T13X7

YSQ1./@9

J9M"<8$534

Z[8B#6@>*

#386</8$H,6<

Là những mất mát, hi sinh, là những lần chia ly âm dương chẳng dám hẹn, nước mắt

chực rơi nhưng phải “trừng mắt” nhìn về phía trước. Và Quang Dũng đã dành những

cảm xúc chân thành nhất để viết:

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68A*

Hai tiếng “anh bạn” nghe sao thân thương mà chua xót quá, những đồng chí mới vai

kề vai mà quay đi nhìn lại đã chẳng còn nữa. Từ láy “dãi dầu” kết hợp với hình ảnh

hoán dụ “không bước nữa” để giảm đi sự đau thương của những người lính. Đồng đội

vừa đập vai, bôi thuốc, vừa chia nhau bát cơm đang dần ngã xuống. Các anh biết đồng

đội mình mạnh mẽ lắm. Vậy nên dẫu có ngã xuống cũng sẽ ở một tư thế hiên ngang

nhất: “Gục lên súng mũ”, tim đã ngừng đập nhưng tâm hồn dành cho núi song vẫn còn



đó. Anh đã quỳ xuống, ôm súng trong tay, đưa mắt hướng về đồng đội lần cuối. Bom

đạn mù mịt che đi những người mà anh yêu quý. Cách nói giảm, nói tránh vốn dĩ đã

làm giảm bớt sự buồn đau của sự việc, thế nhưng vẫn giữ được đúng tinh thần thép

của những người lính. Khi họ dứt áo ra đi là đã gạt tình yêu riêng sang một lối nhỏ,

toàn tâm toàn ý cho tình yêu đất nước. Câu thơ của Quang Dũng đã diễn tả đúng chất

của âu “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Như vậy, hiện thực thê lương đâu còn nữa,

nay chỉ còn khí thế hào hùng trong bức tranh đầy bi tráng mà tác giả vẽ lên thôi. Lê

Anh Xuân cũng có những câu thơ:

+\!"98<A,G

,<<_8`56JQ1#6">#a

#3C88`E

>)(35W84B.$*

>8`O,

Ngọn lửa hào hùng trong thơ văn chưa dừng lại ở đó, đồng đội anh chết nhưng động

đội vẫn tồn tại còn đang chiến đấu. Hành trình chưa bao giờ kết thúc:

“Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”

Các từ láy “chiều chiều”, “đêm đêm” cho thấy chuỗi ngày dài mà bộ đội đối mặt với

gian nan nơi rừng núi Tây Bắc. Chiều cho đến đêm là lúc màn sương bắt đầu bao phủ,

trời cứ thế tối dần mà không biết dưới chân mình là gì. Nhất là “tháng chạp màn

sương trùm Đất Nước”, nguy hiểm chồng chất nguy hiểm, thế mà: “thác gầm thét” thử

thách nỗi sợ của con người. Địa danh Mường Hịch được tác giả khéo léo đưa vào câu

thơ, hai tiếng nặng trịch như tiếng chân hổ bước trong đêm. Hiện thực “hiểm ác” lại

một lần nữa được nhà thơ xoa dịu bởi câu thơ tiếp theo, câu thơ mang nặng tình nghĩa

của người dân Tây Bắc.

+,-56Cb

&'()"*



Phép đảo ngữ “nhớ ôi Tây Tiến” bao gồm từ cảm thán đã nhấn mạnh sự hoài niệm

mãnh liệt về một vùng đất tình người. Hình ảnh ảnh cơm lên khói vừa chân thật vừa

trữ tình, cùng với mùi hương “thơm nếp xôi” của vùng đất Mai Châu đã khắc họa tình

quân dân vô cùng ấm áp. Nhắc đến tình quân dân thì có lần Quang Dũng chứng kiến

người mẹ Hòa Bình tự vắt sữa mình cho đồng đội anh uống, đồng đội anh lúc ấy bị

thương khá nặng. Hóa ra những người lính như Quang Dũng cầm súng trên tay để bảo

vệ những điều bình dị như thế. Tác giả đã vô cùng sáng tạo khi khi dùng từ “mùa em”

đây là một từ từ ghép độc đáo gợi nét trẻ trung, thể hiện tình cảm của mình và đoàn

quân Tây Tiến đối với những con người nơi đây.

Vậy là qua 14 câu thơ đầu với sự kết hợp hài hòa giữa ngòi bút hiện thực và lãng mạn,

Quang Dũng đã thành công dựng lại cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, cùng với đó là

nỗi nhớ da diết về những ngày tháng vào sinh ra tử cùng đồng đội. Từ nỗi nhớ “chơi

vơi” lưng chừng trong tâm trí giờ đây đã khẳng định “nhớ ôi Tây Tiến” là cảm xúc

chủ đạo toàn bài. Qua đó, ta có thể thấy tinh thần của những người lính dẫu có “dãi

dầu” hi sinh thì vẫn hi vọng ngày chiến thắng, vẫn kiêu hùng bước từng bước hiên

ngang chẳng hề lo sợ.

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp đã từng nhận xét “Nếu như Chính Hữu viết về

những chàng vệ quốc bằng bút pháp hiện thực thì Quang Dũng đã tái hiện vẻ đẹp của

người lính bằng đôi cánh lãng mạn đem đến men say cho thi tứ, sự bay bổng của hình

tượng. Nếu thiếu đi cái chất lãng mạn “Tây Tiến” cơ hồ sẽ mất đi vẻ đẹp toàn bích của

nó”. Thật vậy nối tiếp bài thơ là nỗi nhớ của tác giả về đêm liên hoan văn nghệ vui với

đồng bào và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng.

+3#40567893

PJ("6>303A

Pc568O(G)

,4./6&"$*

Động từ “bừng lên” là một chi tiết đắt giá khiến cho đêm tối mịt bỗng bừng sáng với

những âm thanh vui tươi, sôi động. Một lần nữa hình ảnh “hoa” xuất hiện lần này là



hoa chúc, hoa của ngọn lửa góp vui cho đêm văn nghệ. Đó là những tâm hồn lạc quan

vì không biết ngày mai có còn tiếp tục được sống hay không nên cháy hết mình trong

đêm. Linh hồn của đêm văn nghệ là những cô gái vùng sơn cước bất ngờ xuất hiện

trong những bộ xiêm áo lộng lẫy. Hai tiếng “kìa em” cùng với câu hỏi tu từ “tự bao

giờ” đã diễn tả tâm trạng bất ngờ phấn khích của những người lính, vừa ngạc nhiên,

thú vị vừa tinh nghịch, đáng yêu. Một từ láy “e ấp” đã gợi ra nét thanh thoát e thẹn

ngại ngùng của những cô gái trẻ. Tuy vui vẻ là thế nhưng những người chiến sĩ vẫn

không quên nhiệm vụ của mình, nhiệm vụ thiêng liêng tiến về phía trước phối hợp với

nước bạn bảo vệ biên giới Việt – Lào. Vì vậy mà “nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”.

Giọng thơ trở nên vui nhộn, hóm hỉnh, trẻ trung nhưng không làm mất đi tinh thần khí

phách của người lính.

Bức tranh miền Tây sông nước thơ mộng trữ tình của tác giả vẽ ra thật sinh động:

+,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*L

Một không gian mênh mông huyền ảo xuất hiện, chắc hẳn “chiều sương ấy” là một

buổi chiều sương giăng với nhiều kỉ niệm. Ta có thể thấy khi đoàn quân ăn bước qua

nơi này tâm họ đang lặng để nhớ về điều gì xa vời lắm, có thể là đồng đội vừa mất của

họ, có thể là nỗi nhớ miên man về thời thơ ấu về một ánh mắt gieo bao tương tư chờ

đợi. Điệp từ “có” và sự bắt vần giữa các tiếng “ấy”, “thấy” cùng những câu hỏi tu từ

“có thấy” “có nhớ” cho ta biết nhà thơ đang đắm chìm trong sự hoài niệm. Trong hiện

thực tàn khốc của chiến tranh vẫn luôn hiện diện những khoảng lặng như thế. Tác giả

hỏi người nhưng thật ra là tự hỏi lòng mình tự nói với mình dùng câu hỏi để khẳng

định. Quang Dũng đã xuất sắc để người đọc thấy được luôn có một nỗi nhớ thường

trực trong tâm trí ông. Các cụm từ như “hồn lau”, “dáng người trên độc mộc”, “hoa

đong đưa” đã làm bức tranh sinh động hơn hẳn. Độc giả có thể hình dung cả vạn bông

lau phất phơ theo gió như có hồn người tiễn chân các anh ra trận. Phía xa là những cô

gái Thái với dáng hình uyển chuyển mềm mại trên chiếc thuyền độc mộc vượt qua



dòng lũ sông Mã. Từ láy “đong đưa” vô cùng duyên dáng đưa câu thơ trở nên có hồn

hơn tình từ hơn. Hình như khung cảnh chiều lộng gió với những nét vẽ đơn sơ, thanh

thoát luôn tạo cảm hứng cho Quang Dũng

+T>5>"8<AeE

?3.44-)65<

T98C>CS5Ab

(.!<<Db/*

]$H

Như vậy, đoạn thơ miêu tả cảnh sông nước miền Tây đã mở ra trước mắt người đọc

thế giới của cái đẹp của âm nhạc. Nói như Xuân Diệu thì đọc bài thơ Tây Tiến “ta có

cảm tưởng như ngậm nhạc trong miệng”, chất thơ và chất nhạc được Quang Dũng hòa

quyện khéo léo khiến ta cứ say trong một điệu du dương không cần người sướng. Nếu

rơi vào cái vực ý thì thơ sẽ sâu nhưng rất dễ khô khan rơi vào cái vực nhạc thì thơ dễ

làm say lòng người nhưng dễ nông cạn” (Chế Lan Viên). Và thơ của Quang Dũng thì

vừa sâu vừa có ý vừa say cả nhạc.

Ở những câu thơ tiếp theo, chân dung người lính trên nền hùng vĩ, dữ dội lại càng

thêm phi thường, bi tráng

+83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Đảo ngữ “Tây Tiến đoàn binh” để nhấn mạnh khí chất của đoàn quân trong hồi ức của

nhà thơ, lại nhớ về những ngày đầu những anh lính nuôi dưỡng, quý mái tóc phi-lô-

dốp của mình. Các anh vừa tắm vừa gội đầu, hãnh diện với mái tóc của mình lắm.

Nhưng tại sao lại là “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc”? Vì các anh còn xông pha

chiến trận còn đánh giáp lá cà với bọn địch, các anh còn chịu rét mà rụng tóc. Hiện

thực khắc nghiệt buộc những người lính đứng dậy với một diện mạo mới chẳng còn



dáng vẻ thư sinh của chàng trai Hà thành nữa. “Quân xanh màu lá” cũng là một hình

ảnh thực chỉ màu xanh lá ngụy trang trong lối đánh du kích của quân đội ta và cũng là

màu da xanh xao của người lính chịu cơn sốt rét nhưng vẫn kiên cường.

Câu thơ vừa đối lập lại vừa ẩn dụ vẻ xanh xao trong mắt nhà thơ càng trở thành tựu

văn cường bất khuất. Các anh chiến sĩ giờ đây mang trên mình một khí thế dữ tợn, oai

phong của “chúa sơn lâm”. Cách so sánh này đã từng xuất hiện trong bài thơ “Thuật

hoài” của Phạm Ngũ Lão

+?3QbQC>)CU

RJfC<*

Bằng bút pháp tả thực Quang Dũng đã vẽ ra một bức tranh trần trụi khốc liệt về chiến

tranh nhưng sự trần trụi ấy lại đậm tính lãng mạn. Có lẽ vì vậy mà ta vừa cảm thương

vừa khâm phục những người lính vô cùng. Vẫn là theo mô tuýp bài thơ, sau khi dùng

như ý thơ để tả hiện thực bi tráng thì đến tiếp theo là những câu thơ của một tâm hồn

lãng mạn, tài hoa.

+ E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Trong những ngày ngập chìm bom đạn khói lửa, những lần suýt chết trong gang tấc,

tâm hồn họ lại nhạy cảm và mãnh liệt hơn bao giờ hết. Hình ảnh “mắt trừng” vừa là

cách nói cường điệu của bút pháp lãng mạn vừa là hoán dụ. Người đọc có thể hình

dung về người lính trong những đêm nhớ nhà, nhớ quê, họ trằn trọc với tấm chân tình

đã phủ khăn từ rất lâu rồi, họ trằn trọc suy tư về con đường hành quân ngày mai. Mặt

khác “mắt trừng” là cách thể hiện sự căm thù tức giận của người lính, họ có thể ngã

xuống nhưng niềm hi vọng đánh tan giặc thì không bao giờ dập tắt được. Đều là

những chàng trai Hà thành hào hoa lãng tử, họ đã quên đi mối tình chóng vánh mới nở

ở quê nhà yêu dấu để bước chân lên đường chiến đấu. Phải đánh tan lũ giặc thì mới

bảo vệ được người mình yêu, mới cho người mình thương cuộc sống tự do hạnh phúc.

Ở nơi này “dáng kiều thơm” chỉ dám xuất hiện trong đêm mơ. Câu thơ có vậy mà đã



gây ra bút chiến, lại nhớ nhà thơ Lưu Trọng Lư đã từng viết: “Người Đức họ không

cấm thanh niên họ đọc Werther mà họ vẫn cường, người Anh họ không cấm thanh

niên họ đọc Romeo et Juliette mà họ vẫn mạnh. Tôi dám chắc chỉ có những nhà nhân

đạo mới tự cấm lấy mình thôi. Nếu cầm hết đi như vậy thì còn biết chi là cái hay cái

đẹp ở đời” Hai câu thơ diễn tả tâm trạng rất thật của người lính trên đất Lào, họ gửi

nỗi nhớ qua biên giới cũng chẳng chờ hồi âm chỉ mong chiến thắng.

Nhờ những nét tiêu biểu mà Quang Dũng chọn lọc thật kỹ lưỡng, đoạn thơ thứ ba đã

khắc họa lên tượng đài tập thể của người lính Tây Tiến: vừa bi tráng lại vừa lãng mạn,

nét bút không ngơi nghỉ mà tạo ra khí thế hào hùng. Nói Quang Dũng là một trong

những nhà thơ hàng đầu thời kỳ chống Pháp Quả là không sai.

Hi sinh mất mát trong chiến tranh là điều hiển nhiên, cũng là một điều cấm kỵ trong

giới làm nghệ thuật lúc bấy giờ. Ấy vậy mà qua “Tây Tiến”, lý tưởng quên mình đó

không còn sự bi lụy, thê lương

+gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187*

Có người nói cảm hứng của Quang Dũng đôi lúc sắp chìm vào trạng thái bi thương thì

ngay lập tức được nâng đỡ bởi đôi cánh lý tưởng lãng mạn. Từ láy “rải rác” ở đầu câu

thơ kết hợp với những từ Hán Việt như “biên cương” “viễn xứ” đã làm bức tranh

nhuốm màu tang thương, một sự thật nghiệt ngã và đau lòng. Đối mặt với bom đạn

tinh thần con người có cao đến mấy cũng chỉ tan xương nát thịt. Cuộc đời của những

chàng trai trẻ mãi mãi bỏ lại nơi xa xôi. Dường như, họ đã phụ lòng chờ đợi của

những người ở quê hương yêu dấu. Đảo cấu trúc “chiến trường đi chẳng tiếc đời

xanh” khiến cho giọt nước mắt bi thương kia được hong khô hẳn. Giờ đây chỉ còn tâm

thế cầm chắc súng, hiên ngang sẵn sàng đấu tranh bảo vệ dân tộc. Hình ảnh hoán dụ

“đời xanh” đã gây ra sự quên mình vì tổ quốc của người lính ở độ tuổi đẹp nhất họ

cống hiến sức người thanh xuân của mình cho sự nghiệp của Tổ quốc. Đúng, đó chính



là tinh thần trong câu “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Từ phủ định “chẳng tiếc” để

khẳng định tầm vóc lớn lao lý tưởng cao đẹp của binh đoàn Tây Tiến. Sương giăng

hay khói lửa cũng chẳng làm mờ đi hình tượng người lính. Tính phi thường trong câu

thơ còn nằm ngay ở cái chết

+h33./8G

 !B56C187*

Nơi chiến trường trận mạc, những người lính nằm xuống cũng chẳng có tấm chiếu

manh để che đậy. Tác giả gọi áo người lính là “áo bào” để bày tỏ sự kính trọng. Họ

vẫn được xem như những vị quan thời xưa được “da ngựa bọc thây” khi tử trận nơi sa

trường. Hiện thực tuy khắc nghiệt nhưng cái chết vẫn trang trọng qua vần thơ của

Quang Dũng.

Nghệ thuật nói giảm “anh về đất” chỉ sự ra đi nhẹ nhàng và lý tưởng. Các anh chỉ trở

về đất mẹ sau một kiếp rong ruổi đầy bụi trần mà thôi. Hình ảnh nhân hóa “sông Mã

gầm lên” kết hợp từ Hán Việt “khúc độc hành” đã tạo ra một giọng thơ đang hào hùng

bi ai bỗng ngay lập tức trở nên bi tráng. “Sông Mã cọp gầm”, ngay cả chúa rừng xanh

cũng thương tiếc cho người lính, rừng thiêng sông núi như dâng một khúc ca hoành

tráng để tiễn đưa vong linh người đã khuất càng làm cho khí thế đoàn quân thêm phần

mạnh mẽ. Đồng đội của họ đã ngã xuống, họ phải tiếp tục chiến đấu vì lý tưởng vì quê

hương, vì trả thù.

Bút pháp lãng mạn kết hợp với cảm hứng bi tráng đã giúp nhà thơ khắc họa chân thực

cái chết của người lính vừa oanh liệt vừa hào hùng. Chân dung người lính qua câu thơ

đã thể hiện nét phi thường từ diện mạo, tâm hồn cho đến khí phách. “Thơ là thơ đồng

thời họa là nhạc là chạm khắc theo một cách riêng” (Sóng Hồng).

Ở đoạn thơ cuối cùng, tác giả mang đến lời thơ gắn bó với Tây Tiến dẫu chỉ bằng hồi

ức:

+<A8Ci<-

F<A56V7)



\56'"G

?$./B,`V./"L*

Đoạn thơ mang nhiều ý nghĩa, song đảo ngữ “Tây Tiến người đi” để thấy tinh thần

quyết chiến của người lính, đã dứt áo ra đi thì chẳng trông mong ngày trở về. Bởi

“đường lên thăm thẳm một chia phôi”, từng mạng từng mạng cứ thế bị bỏ lại phía sau.

Cái giá của chiến thắng thật sự quá đắt. từ láy “thăm thẳm” khiến ta bất giác rùng

mình, lòng can đảm và quyết tâm phải lớn đến mức nào mới nói ra lời đanh thép như

thế. Hoặc có thể thấy tác giả rời đơn vị cũng chẳng hẹn ngày gặp lại, đồng đội vẫn tiếp

tục hành trình nhưng chẳng còn xuất hiện trong tâm trí nhà thơ nữa. Ông dùng sự dứt

khoát để dồn nén nỗi nhớ, đại từ phiếm chỉ “ai” chỉ tinh thần quyết thắng của cả toàn

quân. “Mùa xuân ấy” hẳn là mùa xuân thành lập, mùa xuân hi vọng chiến thắng của

đoàn quân Tây Tiến. Dẫu phải xa đơn vị nhưng một lần cùng Tây Tiến đi về Sầm Nứa

thì hồn cũng như tâm trí nguyện đi theo họ, chẳng cần trở về. Chỉ vài câu thơ ngắn

ngủi đã tái hiện toàn bộ hành trình chiến đấu, giọng thơ lãng mạn mà kiêu hùng mấy

thập kỷ, “Tây Tiến” vẫn luôn là một rương kho báu chờ người khai phá. Sự hấp dẫn

lôi cuốn và những bí ẩn trong câu thơ vẫn còn mãi, nó khiến ta “dừng tay trên trang

giấy đáng lẽ lật đi và đọc lại bài thơ một lần nữa”.

Nói tóm lại, Tây Tiến là bài thơ xuất sắc, đưa “tầm vóc của nhà thơ sánh ngang tầm

chiến lũy”, cho thấy dấu triện riêng của Quang Dũng quả thật vô cùng đắt giá. Bản

viết tay với những con chữ nguệch ngoạc trong đêm Phù Lưu Thanh vẫn còn nguyên,

đó là những con chữ xuất thần mang cả hồn rừng núi Tây Bắc và những đêm ngày vất

vả của người lính. Cuộc đời Quang Dũng bình dị như màn sương nhưng cốt cách và

tinh thần ông lại như ngọn đuốc cháy trong đêm sương ấy vậy. “Hào khí của thời đại

đã chấn động trong tâm hồn anh, và tiếng thơ riêng biệt của anh có phần âm vang của

hào khí ấy”. Hiếm có một bài thơ nào vừa bi tráng vừa lãng mạn đến như thế, sau này

chỉ mong những người khai phá con chữ nâng niu vần thơ ông một chút. Hãy bắt đầu

từ nỗi nhớ, cả đời người nghệ sĩ ấy đều dành cho hồi ức, hồi ức về những năm tháng

chẳng màng bão đạn, mưa giông. Cả đời là một khúc ca bi tráng, kiêu hùng…

KOR



Tình đồng chí, tình đồng đội keo sơn gắn bó luôn là một đề tài muôn thuở cho các nhà

thơ tìm về miền đất nhiều kí ức. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, những sự hi

sinh, gian lao vất vả mà người chiến sĩ đã trải qua để mang lại cuộc sống yên bình cho

bao người, họ còn bộc lộ những nét đáng yêu, tinh nghịch đậm chất lính. Quang Dũng

cũng đã hòa mình vào với “chất lính cụ Hồ” để xây dựng nên bức tượng đài người

lính vừa đẹp, vừa hùng tráng mà đầy khí phách:

+ !"#$

?$./B,`V./"*

Bài thơ “Tây Tiến” như một kí ức đẹp mỗi khi ta nhớ tới Quang Dũng. Tây Tiến là

một đơn vị quân đội được thành lập năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với quân đội

Lào chống quân đội của thực dân Pháp. Chiến sĩ trong đoàn quân này phần đông là

thanh niên Hà Nội. Cuối năm 1948, Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác. Rời xa

binh đoàn Tây Tiến chưa được lâu, tại Phù Lưu Chanh, với nỗi lòng nhớ Tây tiến da

diết, ông viết bài “Nhớ Tây Tiến”, sau ông đổi tên thành “Tây Tiến”. Bài thơ được tin

trong tập “Mây đầu ô”.

Mở đầu bài thơ, Quang Dũng đã thốt lên:

+ !"#$

,-./#01-.*

Hòa mình vào nỗi nhớ dai dẳng không hồi kết, địa danh Tây Tiến gắn liền với con

sông Mã hào hùng nó không chỉ là một người bạn thân thiết với mỗi người lính mà nó

còn là một chứng nhân lịch sử. Điệp từ “nhớ” được nhắc lại ở câu thơ thứ hai nhấn

mạnh nỗi nhớ da diết. Đặc biệt, khi kết hợp với từ láy “chơi vơi” càng tạo điểm nhấn

kéo dài nỗi nhớ ấy, nó như thấm nhuần vào từng ngõ ngách tâm trí của nhà thơ.

Nỗi nhớ ấy tiếp tục bao trùm lên những câu thơ tiếp theo của Quang Dũng:



+P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C*

Trong những khổ thơ này, chúng ta đặc biệt nhấn mạnh đến các địa danh đã đi cùng

năm tháng với người lính: Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông… Những địa danh mà

đoàn quân Tây Tiến đã từng đi qua, dừng chân nghỉ ngơi. Nhà thơ đã sử dụng một loạt

từ láy tượng hình “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” để miêu tả địa hình khó khăn mà người

lính phải hành quân qua. Bên cạnh đó, hình ảnh “súng ngửi trời” như là một chi tiết

đắt giá sáng rõ nhất cho cả khổ thơ trên. Súng biểu tượng cho chiến tranh, lại đang

“ngửi trời”, khát vọng hòa bình, tự do của loài người. Đây cũng là một nét tinh nghịch

của người lính trong thơ Quang Dũng. Đứng trên đỉnh dốc cao, hun hút, họ nhìn

xuống “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống” thấy thiên nhiên thật hùng vĩ, tráng lệ

nhưng cũng đậm chất trữ tình “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”.

Chỉ với 8 câu thơ đầu, Quang Dũng đã lột tả được nỗi nhớ về thiên nhiên Tây Tiến, về

người lính Tây Tiến vừa đẹp đẽ lại chân thực. Nhà thơ tiếp tục lia ngòi bút sắc bén của

mình để phác họa hình ảnh người lính có những lúc mệt mỏi:

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A*



Hình ảnh người lính Tây Tiến trên đường hành quân có những lúc tưởng chừng như

phải khuất phục trước thiên nhiên hay hi sinh “gục lên mũi súng bỏ quên đời”. Có

người cho rằng ý của nhà thơ ở chỗ này thể hiện các anh chiến sĩ do mỏi mệt quá nên

gục xuống nghỉ ngơi nhưng cũng có người cho rằng họ hi sinh, họ chìm vào một giấc

ngủ ngàn thu tươi đẹp. Nhưng dù nhìn vào khía cạnh nào ta cũng thấy sự khốc liệt của

thiên nhiên, của chiến tranh đã đưa đẩy những người chiến sĩ vào vòng xoáy của sự

đấu tranh sống còn vì tương lai của đất nước. Từ láy “chiều chiều”, “đêm đêm” càng

lột tả được sự hoang sơ, hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc, nơi luôn đầy rẫy những khó

khăn, thử thách đang rình rập người lính. Để rồi đoàn quân Tây Tiến vẫn vượt qua:

+,-56Cb

& '()"*

Hai câu thơ rất đỗi giản dị miêu tả cuộc sống thi vị hàng ngày với hình ảnh “cơm lên

khói”,” nếp xôi”.

Quang Dũng tiếp tục hồi tưởng về đoàn quân hào hùng ấy với nét lãng mạn, hào hoa

pha chút tinh nghịch:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<=



Câu thơ có cả hình ảnh, âm nhạc “khèn”, ánh sáng của ngọn “đuốc”, đối lập hoàn toàn

với những cảnh khó khăn nguy hiểm mà người lính đã trải qua ở phần trên.

Nhà thơ không chỉ chú trọng tới hình ảnh người lính đã mang màu sắc lãng mạn mà

còn khắc họa chân dung bức tượng đài người lính sừng sững oai phong với ngôn ngữ

gai góc, sắc nhọn mà chân thực:

+83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h332./8G

 !B56C187*

Chỉ với 8 câu thơ Quang Dũng đã lột tả được sự gian khổ, khắc nghiệt của thời tiết núi

rừng Tây Bắc với căn bệnh sốt rét hoành hành khiến cho đoàn binh “không mọc được

tóc”. Rồi họ vẫn mơ mộng, nhớ về người thân nơi quê nhà, nhớ tới người thân của họ

nơi tiền tuyến. Họ không chỉ phải đối mặt với thời tiết kinh hoàng mà họ còn phải

đánh đổi cả mạng sống của mình để bảo vệ quê hương. Hình ảnh ẩn dụ “áo bào” thay

chiếu như mang một nỗi niềm xót xa. Những người chiến sĩ đã anh dũng hi sinh thân

mình, họ đã anh dũng nằm lại với đất mẹ. Đất mẹ ôm ấp vỗ về họ như những đứa con

cần được bao bọc, chở che. Đây là đoạn thơ mang âm hưởng hào hùng bi tráng nhất

bài thơ. Đến cả “Sông Mã” cũng phải gầm lên bày tỏ lòng tiếc thương vô hạn.

+<A8Ci<-

F<A56V7)



\56'"G

?$./B,`V./"*

Kết thúc bài thơ là một nỗi buồn còn đọng lại trong lòng người đọc – một nỗi buồn

nhẹ nhàng nhưng thấm thía. Tây Tiến vẫn như đang mời gọi, gieo vào lòng nhà thơ

một cảm giác khó nói thành lời.

Phân tích Tây Tiến của Quang Dũng, chúng ta có thể hình dung ra hình ảnh thiên

nhiên hùng vĩ mà tráng lệ đồng thời cũng xây dựng một bức tượng đài người lính

hùng dũng đáng ngợi ca, khâm phục. Bằng ngòi bút sắc sảo, giọng thơ sâu lắng nhiều

tình cảm, “Tây Tiến” như một ngọn gió mới thổi vào thơ ca Việt Nam một luồng gió

mới – một miền kí ức hào hùng sâu sắc.

KOR,

Cuộc kháng chiến chống Pháp đi qua để lại những dâu ấn không thể phai mờ trong

tâm hồn dân tộc. Đó là điểm hội tụ của muôn triệu tấm lòng yêu nước môi trường thử

thách tinh thần chiến đấu ngoan cường, bất khuất của nhân dân ta. Cuộc kháng chiến

còn làm nảy sinh biết bao hình ảnh đẹp mà đẹp nhất là hình ảnh người lính.

Bên cạnh những bài thơ nổi tiếng một thời như Đồng chí của Chính Hữu, Nhớ của

Hồng Nguyên, Tây Tiến của Quang Dũng là một thi phẩm đặc sắc Đoàn quân Tây

Tiến quy tụ một lực lượng đông đảo đủ mọi tầng lớp thanh niên từ khắp phố phường

Hà Nội. Có nhiều thanh niên học sinh thuộc tầng lớp trí thức tiểu tư sản vừa rời trang

sách nhà trường để tham gia vào cuộc chiến đấu của dân tộc. Tất cả những con người

ấy ra đi với lí tưởng chung của dân tộc là chiến đấu bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc.

Họ ra đi không hẹn ngày trở về chiến đấu với mục đích “Quyết tử cho Tổ quốc quyết

sinh” Cái ảnh thần ấy là hào khí của cả một thế hệ, đã từng được phản ánh trong một

bài hát thời đó:

F3OR9R75B#82

,3bQ>8#k./L



Trong đoàn người nô nức lên đường đi chiến đấu, trong hàng ngũ những thanh niên trí

thức ngày hôm qua có khi là những tự vệ chiến đấu trên phố phường, chiến lũy Hà

Nội, mà hôm nay đã có mặt trong đoàn quân Tây Tiến, thấp thoáng xuất hiện một

khuôn mặt: Quang Dũng, tác giả của bài thơ. Như bao thanh niên trí thức của Hà Nội

ngày ấy, Quang Dũng cũng háo hức gia nhập đoàn quân Tây Tiến với một niềm say

mê của tuổi trẻ và một chút lãng mạn của những người thanh niên “nho sĩ quý tộc”

ảnh hưởng trong Chinh phụ ngâm:

!8(3`3

hay

](3>ia$3L

Cũng chính vì thế mà những thanh niên như Quang Dũng sẵn sàng chấp nhận mọi

gian khổ, hi sinh để chiến đấu đến ngày thắng lợi cuối cùng. Vào Tây Tiến, Quang

Dũng cùng sống và chiến đấu một thời gian với đơn vị này và sau đó chuyển sang đơn

vị khác. Một ngày ngồi ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng nhớ về những người đồng đội,

nhớ về những tháng ngày chiến đấu gian nan nhưng hào hùng, nhớ đơn vị cũ, nhớ

những con đường hành quân mà ông cùng đơn vị từng đi qua. Nỗi nhớ ấy dần lớn lên

trong Quang Dũng, bật ra thành hai câu thơ:

 !"#$K

,-./#01-.L

Cuộc sống chiến đấu của Tây Tiến cùng những nơi mà đơn vị đã đi qua hẳn là những

kỉ niệm hết sức sâu đậm trong tâm hồn nhà thơ. Hẳn một phần quãng đời Quang Dũng

gắn bó với Tây Tiến là cuộc sống hoạt động trong vùng rừng núi. Bởi thế, nhà thơ nhớ

về Tây Tiến là nhớ ngay về sông Mã, nhớ về rừng núi với bao kỉ niệm vui buồn, ấn

tượng về một miền rừng núi khắc nghiệt đã để lại trong tâm hồn nhà thơ dấu ấn chẳng

phai mờ. Vì thế, Quang Dũng nhớ về những tháng ngày đã qua với một tình cảm yêu

thương lắm nhưng chẳng biết gọi lên chính xác nỗi nhớ ấy. Nhớ chơi vơi! hai liếng

chơi vơi dùng ở đây thật là đắc địa, diễn tả một nỗi nhớ không có hình, không có



lượng nhưng hình như rất nặng và mênh mang đầy ắp. Cái tâm trạng nhớ ấy ta đã bắt

gặp không chỉ một lần trong ca dao:

g./-4.

hoặc:

,-ff$$2

,<8`895W2<$89L

Quang Dũng lấy nỗi nhớ trong ca dao để tượng trứng thêm cho nỗi nhớ chơi vơi của

mình, thật là chi tiết đắt giá! Ngay từ đầu bài thơ, ông đã miêu tả vùng rừng núi ấy

thiết tha như thế làm cho người đọc chú ý ngay. Nhớ Tây Tiến, nhớ về sông Mã và núi

rừng trùng điệp, nhớ con đường hành quân:

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"CL

Con đường hành quân điệp trùng với bao cái khắc nghiệt, dữ dội của mỗi vùng rừng

biên ải. Đọc đoạn thơ, chưa cần suy ngẫm nội dung bên trong, chúng ta đã có thể hình

dung ra con đường mà Quang Dũng miêu tả. Kết cấu đoạn thơ cứ thanh bằng thanh

trắc đan chéo nhau, trải dài ra miên man, vô tận như con đường xa thẳm khấp khểnh.

Nhạc điệu êm ả, triền miên. Đoàn quân Tây Tiến đi trong lớp sương dày của núi rừng,

tất cả lung linh trong lớp sương khói mờ ảo, như thực, như mộng. Thế nhưng, mỗi địa

danh đều gợi lên trong người đọc về hình ảnh của một xứ lạ, phương xa; nếu ta chỉ thử

thay Sài Khao bằng một tên gọi khác là lớp sương huyền ảo ấy tan biến ngay. Đoàn



quân Tây Tiến cất bước , trên con đường xa vạn dặm, với cái trắc trở, gập ghềnh của

con đường. Đã dốc lên khúc khuỷu mà còn dốc thăm thẳm, đã ngàn thước lên cao rồi

lại ngàn thước xuống thì đúng là đến độ cao chất ngất, ngoằn ngoèo khó đi. Tất cả

những đặc điểm ấy diễn tả nỗi khó khăn của đoàn quân Tây Tiến khi hành quân. Nó

ghi lại ấn tượng về một miền rừng núi thật là dữ dội và khắc nghiệt. Quang Dũng có

những cách dùng từ rất tinh tế mà cũng hết sức tinh nghịch: núi cao chạm mây nối

thành cồn heo hút, và để diễn tả chiều cao của núi thì chỉ ba chữ súng ngửi trời nghe

thật ngộ nghĩnh. Phải chăng đó là cách gọi của lính mà Quang Dũng ghi lại với tư

cách một người trong cuộc? Dù sao, qua những từ ngữ, chi tiết và cách kết hợp thanh

điệu của đoạn thơ cũng đã vẽ lên trước mắt ta hình ảnh một miền rừng núi mà đoàn

quân Tây Tiến đã từng đi qua. Có những câu thơ dùng toàn vần bằng rất hay:

,T<"C

Sau khi ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống người chiến sĩ Tây Tiến như đứng trên

núi cao mà nhìn xuống thung lũng phủ kín trong màn mưa. Những ngôi nhà như đang

trôi bồng bềnh trong làn mưa trắng. Thanh bằng của từng chữ trải ra, mênh mang, diễn

tả cái màn mưa phủ giăng thung lũng. Rừng núi trùng, ấn tượng về miền rừng núi

cũng thật là khắc nghiệt và dữ dội:

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<AL

Chỉ hai câu thơ thôi mà gieo vào lòng ta tất cả những sự khắc nghiệt của miền rừng

núi này - một miền núi rừng âm u với thú dữ đe dọa con người. Hai chữ Mường Hịch

đi với nhau nghe nặng như chân cọp. Có một điều kì lạ là nếu ta thay địa danh này

bằng hai chữ khác như Châu Thuận chẳng hạn, thì hiệu lực câu thơ sẽ giảm sút ngay.

Qua sự miêu tả của Quang Dũng, một vùng núi rừng biên ải hiện lên với tất cả sự khắc

nghiệt, dữ dội của thiên nhiên. Đó là những khó khăn mà người chiến sĩ Tây Tiến phải

vượt qua trên con đường hành quân. Cái trắc trở, gian lao của con đường Tây Tiến

chợt làm chúng ta nhớ đến câu thơ của Lí Bạch:



^8432<<-6L

lF<A"`^Cb82Cb56[#A"mL

Đó là tất cả những gian khổ, nguy hiểm do thiên nhiên đem đến mà người chiến sĩ Tây

Tiến phải chịu đựng.

\4:!:BC<-@

]^56Q12SR68AK

Quang Dũng nói cái thực trên con đường Tây Tiến. Bao người chiến sĩ đã nằm lại trên

con đường hành quân. Có một điều lạ làm toả sáng cả ý thơ là người lính Tây Tiến

đến lúc gục xuống vẫn cố gắng trong tư thế của người lính, chết rồi nhưng súng mũ

vẫn còn đó, hành trang của người chiến sĩ vẫn còn trong tư thế tiếp tục cuộc hành

trình. Bao cảnh gian khổ khó khăn, khắc nghiệt dữ dội của con đường hành quân, của

thiên nhiên xứ lạ đã thử thách người chiến sĩ Tây Tiến một cách ghê gớm. Có những

người lính đã vượt qua được, và cũng không ít những người phải nằm lại phía sau.

Người lính dãi dầu qua mưa nắng, đi từ khó khăn này đến gian khổ khác, chịu hết thử

thách này đến thử thách thác mà dường như vẫn chẳng nể hà; đến khi kiệt sức phải

gục xuống thì cũng cố gắng gục xuống trong tư thế của người chiến sĩ.

Cho dù Quang Dũng có nói sự thực về một vùng rừng núi che lấp con người, nhưng

chính những phẩm chất cao đẹp của người chiến sĩ đã đưa họ bay lên, vượt lên trên cái

gian khổ và thiếu thốn. Quang Dũng là một người trong cuộc, rừng là chiến sĩ Tây

Tiến, chính vì vậy mà nhà thơ viết về cuộc sống gian khổ của người chiến sĩ Tây Tiến

một cách hết sức cảm động. Cái khắc nghiệt, khổ và dữ dội của một miền biên ải,

những gian truân mà người chiến sĩ Tiến phải chịu đựng và những ấn tượng không thể

nào quên. Quang Dũng về người lính Tây Tiến không như những nhà thơ khác; ông

nói thật về sự khổ, hi sinh của người lính một thời. Thế nhưng, hình ảnh anh bộ đội

Tây Tiến không vì thế mà trở nên uỷ mị, ngược lại càng thêm cao đẹp hơn. Miêu tả

nét chiến sĩ với cái bi, nhưng là “bi tráng”. Nói cái gian khổ để đề cao chiến thắng nói

hi sinh để nâng hình ảnh người lính lên một tầm cao thời đại cũng là một cách “vẽ



mây nảy trăng” trong hội hoạ vậy. Bởi chiến thắng có giá trị gì khi chiến thắng dễ

dàng, không có hi sinh? Và hình ảnh người lính sẽ không thật cao đẹp nếu họ không

trải qua những thử thách gian truân của cuộc sống chiến đấu khắc nghiệt.

T3"3Qb.ne'

]5_')D.L

Đó là một lời đúc kết kinh nghiệm về giá trị của chiến thắng, giá trị cả phẩm chất con

người. Giữa bao cái gian khổ, khắc nghiệt đã thành ấn tượng niềm vui, dù ít ỏi, càng

đáng nhớ hơn:

,-56Cb

LLLL

#:;<-53838<L

Dường như để trả trạng thái tâm hồn chúng ta về thế cân bằng sau khi chùng xuống

trước cuộc sống chiến đấu của người chiến sĩ Tây Tiến, Quang Dũng hồi tưởng lại

nhiều hình ảnh vui, ấm áp. Khói bếp, mùi thơm cơm nếp gợi cái ấm cúng của cuộc

sống thanh bình, hạnh phúc. Sức nóng của nó đủ làm tâm hồn dần ấm lại sau những

phút giây chứng kiến những gian khổ của người lính, đuốc hoa là hình ảnh có sức khơi

gợi, gợi cho ta cái cảm giác tươi vui như đang chứng kiến lễ hội đông vui. Hai liếng

kìa em vừa ngỡ ngàng, vừa sung sức nó diễn cả tâm hồn của người chiến sĩ Tây Tiến.

Trong cả đoạn thơ dìu dặt thành tiếng nhạc, tiếng khèn, phảng phất hình ảnh vui tươi

của cuộc sống ) bình như chẳng biết đến chiến tranh. Hình ảnh nhạc về Viên Chăn xây

hồn là hình ảnh đẹp, thơ mộng, diễn tả tâm hồn phong phú của người lính Tây Tiến .

Họ tổ chức hội vui, sau bao thử thách khắc nghiệt của núi rừng dữ dội. Và mặc dù biết

rằng sẽ còn tiếp tục chịu đựng những gian truân, hi sinh, người lính Tây Tiến vẫn múa

hát, đùa vui, vẫn lạc quan yêu đời. Có thể chỉ ngày hôm sau một người nào đó trong

số họ phải nằm lại nơi núi rừng u tịch, nhưng hôm nay làm hồn họ vẫn mộng mơ, mơ

đến những hình ảnh đẹp của thi và hoạ, xây hồn thơ. Và như vậy, họ sẵn sàng đón

nhận mọi thử thách tiếp theo, coi đó như một việc bình thường mà đời lính phải chấp



nhận. Không lên gân, không khiên cưỡng, mọi gian khổ hi sinh đối với người lính là

chuyện bình thường và tất yếu, vì vậy mà họ vẫn lạc quan, vẫn yêu đời, vẫn sống với

tâm hồn trẻ trung, tươi mát. Cũng vậy mà người lính Tây Tiến có thể vẫn nhớ một

dáng thuyền độc mộc, hoặc một bông hoa trên dòng nước lũ. Những hình ảnh rất bình

thường ấy, ngỡ rằng sau bao sự thử thách về tinh thần, người lính sẽ quên đi. Nhưng

không, họ vẫn nhớ. Những hình ảnh ấy in sâu vào tâm hồn người lính Tây Tiến, là

nguồn động viên thúc giục họ chiến đấu, dù tiếp tục đón nhận những thử thách mới:

83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm của đoàn quân không mọc tóc! Có cách nói nào lại

khơi dậy nhiều cảm xúc đến thế! Như vậy thì hình ảnh của anh bộ đội Tây Tiến có trở

nên quái đản không? Không đâu! Đó chính là hình ảnh oai hùng của anh “Vệ trọc” nổi

tiếng một thời rét nên tóc rụng, vả lại, cái cách nói đoàn quân không mọc tóc ấy phần

nào cũng dựng nên hình ảnh người tráng sĩ với dáng dấp thật hùng dũng và hiên

ngang. Quân không mọc tóc, quân lại xanh màu lá, màu xanh ấy có thể do cành lá

trang, nhưng chủ yếu là do sốt rét rừng. Những cơn sốt rét ghê gớm đã để lại ấn tượng

sâu sắc cho người chiến sĩ. Ta cảm động trước hình ảnh người sĩ Tây Tiến, và gợi nhớ

đến hình ảnh người chiến sĩ trong một số bài thơ đương thời:

Po8!56O[2

F;<@@RL

Người lính Tây Tiến cũng chịu đựng những cơn sốt rét ghê gớm ấy, thế nhưng, nó

không làm nhụt đi ý chí của người chiến sĩ mà ngược lại họ càng chiến đấu dũng cảm

hơn, kiên cường hơn, quân xanh màu lá nhưng vẫn dữ oai hùm. Cái khí phách hào

hùng của người chiến sĩ Tây Tiến được ghi lại bằng sự so sánh cân bằng. Nếu ở khổ

thơ trên, người lính chịu sự đe dọa của cọp thì họ cũng chiến đấu với tinh thần dũng

cảm của một chúa sơn lâm như thế. Câu thơ sau nâng đỡ câu thơ trước vút bay lên như



ánh hào quang của phẩm chất người lính Tây Tiến. Miêu tả khí thế chiến đấu hào

hùng của người chiến thắng một sự so sánh như thế, Quang Dũng thực sự đã hiểu

người lính và đã hòa đồng với họ. Chiến đấu dũng mãnh như thế, nhưng người lính

Tây Tiến vẫn có đời sống tâm Hà Nội hết sức tinh tế:

E#0W7R6-

F6?,7:>C/L

Người chiến sĩ ra đi từ những mái trường, chiến đấu nhưng vẫn không quên hậu

phương. Phía trước là trận đánh, tình cảm thể hiện qua giấc mộng, có thực, có mơ.

Dáng kiều thơm gợi nên cái dáng vẻ yêu kiều của người con gái Thủ đô, chữ thơm

được dùng với nghĩa như “sắc nước hương trời” vậy! Người chiến sĩ của Quang Dũng

ra đi, mang theo cả phong thái hào hoa của người thanh niên trí thức, cái phong thái đã

giúp người chiến sĩ sống bằng đời sống tâm lí phong phú sau mỗi trận đánh ác liệt.

Cái cuộc sống tâm hồn ấy là nguồn động lực giúp người lính tiếp tục chiến đấu để

giành lấy độc lập, tự do cho Tổ quốc thân thương. Và cũng vì thế, người chiến sĩ chấp

nhận sự hi sinh:

gD#>6<$.I"`

&#<A8V#A"L

Cứ thử làm công việc tách hai câu thơ thành từng câu một. Ôi! Cái ấn tượng bi thảm

đến vô cùng mà câu thơ đầu mang đến thật mạnh mẽ. Không hiểu sao, cứ mỗi lần đọc

đên câu thơ này là tôi lại chìm vào trong suy tưởng và nước mắt cứ rưng rưng! Trên

con đường gập ghềnh xa thẳm của miền núi rừng biên giới đoàn quân Tây Tiến cứ đi

và thỉnh thoảng có những con người phải tách ra khỏi đội hình. Những nấm mộ của

người chiến sĩ mọc lên. Câu thơ thật là bi thảm. Những câu thơ sau như một lực nâng

vô hình, đã đưa câu thơ đầu lên cao, cái thảm giờ đây đã trở thành bi tráng. Nó bi

tráng và hào hùng bởi Quang Dũng nói được một điều cốt lõi trong nhân cách của

người lính: biết hi sinh, biết gian khổ nhưng vẫn cứ ra đi giải phóng quê nhà. Họ ra đi

chẳng tiếc đời xanh, bởi quãng đời tươi đẹp ấy đã hiến dâng cho một lí tưởng cao đẹp:



chiến đấu vì Tổ quốc. Họ ra đi và ngã xuống thanh thản không một chút vướng bận,

cái chết được xem nhẹ tựa lông hồng:

h33./8G

 !B56C187L

Cách dùng từ áo bào của Quang Dũng làm cho câu thơ trở nên cổ kính, áo bào chứ

không phải chiến bào; người chiến sĩ như những danh tướng thời xưa da ngựa bọc

thây là một điều vinh quang. Cũng như thế, người lính coi việc hi sinh trên chiến

trường là một nghĩa vụ thiêng liêng. Người chiến sĩ Tây Tiến ngã xuống và thanh thản

về đất. Đất sinh ra anh và lại đón nhận anh về sau khi làm tròn nghĩa vụ. Anh về đất

như một hành động tựu nghĩa của những anh hùng. Mở đầu bài thơ là hình ảnh sông

Mã, kết thúc bài thơ vẫn là tiếng gầm thét của dòng sông này. Dòng sông tiễn anh ra

đi chiến đấu lại đón anh về:

<A8Ci<-

F<A56V7)

\56'"G

?$./B,`V./"L

Quang Dũng khẳng định lại một lần nữa cái ý chí bất khuất ra đi là không trở lại. Đó

cũng là ý chí quyết tâm của cả một thế hệ, của một thời đại.

Những gian khổ, hi sinh của cuộc kháng chiến là những kỉ niệm không thể quên. Sẽ

không bao giờ còn có lại thời kì gian khổ đến mức ấy và cũng hào hùng đến mức ấy.

Và cũng khó có thể có được bài thơ Tây Tiến thứ hai.

KOR8

Quang Dũng là một người nghệ sĩ đa tài: viết văn, làm thơ, vẽ tranh, soạn nhạc.

Nhưng Quang Dũng trước hết là một nhà thơ mang hồn thơ lãng mạn, tài hoa. Là nhà

thơ của “xứ Đoài mây trắng”, thơ Quang Dũng giàu chất nhạc, chất họa. “Tây Tiến” là



tác phẩm tiêu biểu nhất của hồn thơ Quang Dũng. Bao trùm bài thơ là nỗi nhớ của tác

giả về thiên nhiên, con người miền Tây, về những người lính Tây Tiến anh hùng.

+ !"#$K

,-./#012-.

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386*L

Trong tâm trí nhà thơ, Tây Tiến là một vùng đất đầy ắp kỉ niệm nên mở đầu bài thơ là

tiếng gọi thể hiện nỗi nhớ tha thiết, bâng khuâng ; gợi nhắc một địa danh đong đầy

bao kí ức của đời lính. Sông Mã là nỗi nhớ đầu tiên của Quang Dũng. Vì con sông Mã

là người bạn, là nhân chứng đã theo suốt chặng đường hành quân, chứng kiến bao

buồn vui, mất mát, hi sinh, vất vả của người lính Tây Tiến. Gọi tên Tây Tiến là gọi tên

đồng đội, gợi nhớ bạn bè của một thời chinh chiến.

“Tây Tiến ơi!” – câu cảm vang lên là tiếng lòng da diết gắn liền với bao kỉ niệm thân

thương về đoàn quân Tây Tiến. Nỗi nhớ đó vừa cụ thể vừa gắn liền với địa danh Tây

Bắc: “nhớ về rừng núi” : vừa xa xôi vừa không định hình. Cụm từ “nhớ chơi vơi” tạo

âm hưởng kéo dài, lan rộng, gợi mở một tâm trạng, cảm xúc vang xa đến mênh mông

vô tận. Nghệ thuật sử dụng vần “ơi”, kết hợp từ láy “chơi vơi” là vần bằng tạo âm

hưởng của tiếng gọi đồng vọng miên man không dứt. Điệp từ “nhớ” được nhắc lại hai

lần góp phần tô đậm cảm xúc nhớ nhung dâng trào của tác giả. Đặc biệt là cách nói

“nhớ chơi vơi”. “Chơi vơi” là trạng thái trơ trọi giữa khoảng không rộng, không thể

bấu víu vào đâu được. “Nhớ chơi vơi” có thể hiểu là một mình giữa thế giới hoài niệm

mênh mông, bề bộn, không đầu, không cuối, không thứ tự thời gian, không gian. Đó

là nỗi nhớ da diết, miên man, bồi hồi làm cho con người có cảm giác đứng ngồi không

yên.

Và nỗi nhớ ấy, tiếng gọi ấy đang đưa nhà thơ về với những kỉ niệm không quên của

một thời gian khổ. Ta bắt gặp ở đó con đường hành quân đầy gian khổ nhưng thật trữ

tình nơi núi rừng miền Tây hùng vĩ, thơ mộng. Liệt kê hai cái tên: “Sài Khao”,



“Mường Lát” xa lạ, Quang Dũng như gieo vào lòng người đọc ấn tượng về một vùng

đất xa xôi, hoang dã.

Hình ảnh “sương lấp đoàn quân mỏi” giàu sức gợi tả. Trên đỉnh Sài Khao, sương dày

đến độ “lấp” cả đoàn quân. Chữ “lấp” là động từ mạnh gợi cảm giác về sự khắc nghiệt

dữ dội của thiên nhiên. Đoàn quân đi trong sương lạnh giữa núi rừng trùng điệp. Chữ

“mỏi” làm hiện lên trước mắt ta hình ảnh của một đoàn quân mệt mỏi, rã rời.

Tuy vậy họ vẫn thấy con đường hành quân thật đẹp và thơ mộng. Hình ảnh “hoa về

trong đêm hơi” không chỉ gợi ra cái giá lạnh mà còn là một hình ảnh nên thơ. Đoàn

quân Tây Tiến mất hút trong “sương lấp” rồi lại xuất hiện trong khung cảnh “hoa về

trong đêm hơi” đầy lãng mạn. Chữ “hoa về” rất gợi, có thể là hoa đang nở, hương hoa

đang dậy lên trong đêm; mà cũng có thể là bó đuốc trên tay người lính qua “đêm hơi”

trở nên lung linh như hoa; cũng có thể hiểu – mỗi anh lính như những bông hoa đang

về với bản làng.

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C

Điệp từ “dốc” cùng cách ngắt nhịp 4/3 của câu thơ “dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm

thẳm” tạo thành hai vế gợi cảm giác những con đường dốc nối tiếp nhau. Dốc cao

dựng đứng hiểm trở, dốc tiếp dốc, trùng điệp. Những từ láy tạo hình “khúc khuỷu”,

“thăm thẳm” đặt trong câu thơ nhiều thanh trắc góp phần miêu tả cảnh hùng vĩ, đầy

hiểm trở của núi rừng miền tây. Con đường hành quân qua dốc núi vừa gập ghềnh,

trắc trở; vừa cao vừa sâu hun hút, con đường như dài ra theo bao nhiêu nguy hiểm khó

khăn, vất vả với “cọp trêu người” (“chiều chiều”, “đêm đêm”) và thác cao nghìn

thước.



Các từ láy tạo hình “khúc khuỷu” (quanh co, khó đi), “thăm thẳm” (diễn tả độ cao, độ

sâu), “heo hút” (xa cách cuộc sống con người) gợi hình ảnh những con dốc quanh co,

gập ghềnh. Câu thơ sử dụng nhiều thanh trắc đi liền nhau “dốc lên khúc khuỷu dốc

thăm thẳm” khiến khi đọc lên ta có cảm giác trúc trắc, mệt mỏi như đang cùng hành

quân với đoàn binh vậy.

Câu thơ “Heo hút cồn mây súng ngửi trời” cho thấy đỉnh núi mù sương cao vút. Núi

cao tận mây, mây nổi thành cồn, mũi súng chạm trời. Mũi súng của người chiến binh

được nhân hóa tạo nên một hình ảnh: “súng ngửi trời” giàu chất thơ, mang vẻ đẹp lãng

mạn. Nó khẳng định chí khí và quyết tâm của người chiến sĩ chiếm lĩnh mọi tầm cao

mà đi tới.

Điệp từ “ngàn thước”, “lên” đối lập “xuống”, nhịp thơ 4/3 như tô đậm chiều cao, độ

sâu và tạo một nét gãy đầy ấn tượng của núi đèo. Chiều cao và chiều sâu của dốc núi

dựng đứng đã đặc tả được sự nguy hiểm đối với chiến sĩ. Dường như trong thế đứng

hùng vĩ ấy, trong âm hưởng câu thơ có cả dáng mệt mỏi và nhịp thở đứt quãng nhọc

nhằn của chiến sĩ Tây Tiến. Vất vả, gian lao nên không ít người đã mệt mỏi “Gục lên

súng mũ bỏ quên đời”. Cách nói giảm làm dịu bớt đau thương – họ hi sinh như đi vào

giấc ngủ thanh thản – nhưng cũng không che giấu bớt những gian khổ, nhọc nhằn đã

vắt kiệt sức của các chiến sĩ. Tuy vậy, trên đỉnh núi cao, họ vẫn giữ cho mình cái nhìn,

cách nói hóm hỉnh, vui tươi của một tâm hồn trẻ trung “súng ngửi trời”.

Có cảnh đoàn quân đi trong mưa vừa hùng vĩ lại rất nên thơ: “Nhà ai Pha Luông mưa

xa khơi”. Câu thơ được dệt bởi những thanh bằng liên tiếp, gợi tả sự êm dịu, tươi mát

của tâm hồn những người lính trẻ, trong gian khổ vẫn lạc quan yêu đời.

\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A



Cái chết đậm chất bi hùng “Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ

quên đời”. Từ láy “dãi dầu” tả gian khổ, vất vả. Ba chữ “bỏ quên đời” gợi tâm thế

ngang tàng, kiêu bạc, coi thường cái chết, coi thường hiểm nguy. Chết trong tư thế

đẹp, ôm chắc cây súng trong tay sẵn sàng chiến đấu, không quên nhiệm vụ của người

lính, chết không rời bỏ đội hình, đội ngũ.

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A

Hai câu thơ gợi hình ảnh núi rừng hoang sơ, huyền bí. Âm thanh dữ dội của tiếng thác

buổi chiều “gầm thét” hòa điệu với tiếng gầm của cọp beo “đêm đêm” hợp thành một

bản hòa tấu rùng rợn vang động núi rừng. Điệp từ: “Chiều chiều, “đêm đêm” chỉ thời

gian, sự lặp lại, nhưng còn gợi hình ảnh đoàn quân Tây Tiến luôn phải đối mặt với

những hiểm nguy ngày đêm rình rập, đe dọa.

,-56Cb

&'()"

Hai câu thơ cuối gợi cảm xúc bồi hồi tha thiết. “Nhớ ôi!” từ cảm thán mang tình cảm

dạt dào, đó là tiếng lòng của các chiến sĩ Tây Tiến. Câu thơ đậm tình quân dân. Hai

tiếng “mùa em” là một sáng tạo độc đáo về ngôn ngữ thi ca, nó gợi lên vẻ đẹp xuân

tình, nồng nàn hương sắc, hương xuân của những thiếu nữ Mai Châu và còn hàm chứa

trong đó là bao tình thương nỗi nhớ, điệu thơ trở nên uyển chuyển, mềm mại, tình thơ

trở nên ấm áp.

“Nhớ mùi hương”, nhớ “cơm lên khói”, nhớ “thơm nếp xôi” là nhớ hương vị núi rừng

Tây Bắc, nhớ tình nghĩa, nhớ tấm lòng cao cả của đồng bào Tây Bắc thân yêu. Câu

thơ với nhiều thanh bằng như tiếng thở phào nhẹ nhõm, thanh thản sau khi vượt qua

khó khăn. Từ đỉnh núi, ánh nhìn vươn dài theo cơn mưa rừng xa tận Pha Luông,

không gian thơ mộng mở ra với những mái nhà thấp thoáng gợi tình cảm gia đình ấm

áp, gần gũi; tiếp thêm sức mạnh vật chất và tinh thần cho người chiến sĩ sau chặng

đường dài.



Cách nói “mùa em” vừa nhẹ nhàng, tình tứ vừa mới lạ, độc đáo. Tâm hồn lãng mạn,

tinh tế của người lính Tây Tiến đang hòa một nhịp với những sinh hoạt bình dị và tấm

lòng của người dân vùng cao dành cho chiến sĩ. Những bữa cơm đầm ấm tình quân

dân, những bát xôi nếp thơm nồng kỉ niệm khiến câu thơ cuối khổ như một tiếng lòng

da diết, khắc khoải của hoài niệm.

3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$L

Từ “bừng lên” gợi cảm giác ấm áp, gợi niềm vui lan tỏa. Đêm rừng núi thành đêm hội,

ngọn đuốc nứa, đuốc lau thành “đuốc hoa” gợi không khí hạnh phúc, ấm cúng.

“Bừng” chỉ ánh sáng của đuốc hoa, của lửa trại sáng bừng lên; cũng còn có nghĩa là

tiếng khèn, tiếng hát, tiếng cười tưng bừng rộn rã. Không chỉ thế người lính Tây Tiến

còn mê say trong tiếng nhạc, điệu khèn của vùng đất lạ. Từ “kìa em” thể hiện sự ngạc

nhiên, ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của cô gái vùng cao trong trang phục “xiêm áo” lộng

lẫy cùng dáng vẻ “e ấp” rất thiếu nữ. Những thiếu nữ Mường, Thái, Lào xinh đẹp,

duyên dáng “e ấp”, xuất hiện trong bộ xiêm áo rực rỡ, cùng với tiếng khèn “man điệu”

đã “xây hồn thơ” trong lòng các chàng lính trẻ. Cũng có thể hiểu người lính đang đóng

giả con gái trong những trang phục dân tộc rất độc đáo, tạo tiếng cười vui cho đêm

văn nghệ. Câu thơ cuối tả độ phiêu du của âm nhạc, cái phiêu du của hồn người đang

thăng hoa cùng văn hoá Tây Bắc – “nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”.

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<



“Chiều sương ấy” là một buổi chiều đặc biệt, đầy kỉ niệm đáng nhớ. Từ “ấy” gợi thời

gian hoài niệm, gợi màu sắc bảng lảng, sương khói, gợi nỗi buồn man mác, bâng

khuâng. Lau lách vốn vô tri, không có hồn nhưng dường như nó đã nhuốm màu tâm

trạng nên nó mang linh hồn người: “hồn lau nẻo bến bờ”.

Giữa không gian ấy, con người xuất hiện khoẻ khoắn, kiên cường. “Độc mộc” là một

loại thuyền được làm từ thân gỗ lớn, dài. “Dáng người trên độc mộc” phải chăng là

dáng người mềm mại của cô gái Thái, Mèo trên chiếc thuyền độc mộc đang đua chiến

sĩ vượt sông hay dáng người kiêu hãnh, hiên ngang của người lính đang chèo thuyền

tiến lên phía trước. Hình ảnh ấy càng làm cho bức tranh thêm phần thơ mộng.

Dòng sông Mã với Tây Bắc ẩn chứa biết bao dữ dội nay lại hiện lên “dòng nước lũ”:

“trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”. Câu thơ ngắt nhịp 4/3 tạo thành hai hai vế tiểu đối:

“dòng nước lũ” tương phản với “hoa đong đưa”. Từ láy “đong đưa” gợi ấn tượng sâu

sắc. “Đong đưa” chứ không phải là “đung đưa”, “đong đưa” vừa tả được chuyển động

của hoa, vừa gợi được nét quyến rũ của hoa rừng Tây Bắc, vừa gợi cánh hoa rừng Tây

Bắc cũng như quyến luyến con người. Điệp từ: “Có nhớ”, “có thấy” luyến láy, khắc

hoạ thêm nỗi nhớ bồi hồi, lưu luyến.

83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

Quang Dũng dùng bút pháp hiện thực để tô đậm cái phi thường của người lính. Đầu

tiên có thể thấy cái bi thương: Ngoại hình người lính ốm yếu, tiều tụy, đầu trọc

“không mọc tóc”, da dẻ xanh như màu lá “quân xanh màu lá”. Đoàn quân trông thật kì

dị. Đó là hậu quả của những ngày hành quân vất vả vì đói và khát, dấu ấn của những

trận sốt rét ác tính làm tóc rụng không mọc lại được, da dẻ héo úa như tàu lá.



Bên cạnh cái bi ta còn thấy cái hào hùng: thủ pháp nghệ thuật đối lập giữa ngoại hình

ốm yếu và tâm hồn đã làm nên cái chất mạnh mẽ trong tư thế của người lính: “Đoàn

binh không mọc tóc”, câu thơ tả cái ngang tàng của người lính, lại như có nét đùa vui:

không cần tóc mọc . Lại có thêm “quân xanh màu lá”, tương phản với “dữ oai hùm”.

Cả ba nét vẽ đều sắc, góc cạnh. Hình ảnh những “vệ túm”, “vệ trọc” một thời gian khổ

được nói đến một cách hồn nhiên.

Quân phục xanh màu lá, nước da xanh và đầu không mọc tóc vì sốt rét rừng, thế mà

quắc thước hiên ngang, xung trận đánh giáp lá cà “ dữ oai hùm” làm cho giặc Pháp

kinh hồn bạt vía. Cách dùng từ Hán Việt “đoàn binh” đã gợi lên được sự mạnh mẽ lạ

thường của sự hùng dũng, trong đó có dáng dấp của “Quân đi điệp điệp trùng trùng”

trong thơ Tố Hữu, của “tam quân tì hổ khí thôn ngưu” (sức mạnh ba quân nuốt trôi

trâu) trong thơ Phạm Ngũ Lão. Ba từ “dữ oai hùm”, gợi dáng vẻ oai phong lẫm liệt,

người lính Tây Tiến mạnh mẽ làm chủ tình hình, làm chủ núi rừng, chế ngự mọi khắc

nghiệt xung quanh, đạp bằng mọi gian khổ. “Mắt trừng” dữ tợn, căm thù, mạnh mẽ,

nung nấu ý chí diệt thù.

Bên cạnh chất bi hùng, đoạn thơ còn để lại dấu ấn của chất lãng mạn của chàng trai

Hà Nội mang tâm hồn hào hoa: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Người lính Tây

Tiến không chỉ biết cầm súng, cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà còn rất hào

hoa. Giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn, trái tim họ vẫn rung động trong một nỗi nhớ

về vẻ đẹp của Hà Nội: đó có thể là phố cũ, trường xưa, những con đường mùa thu

thơm lừng hoa sữa… hay chính xác hơn là nhớ về một “dáng kiều thơm”, bóng dáng

của những người con gái Hà thành yêu kiều, diễm lệ.

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h332./8G

 !B56C187



Câu “Rải rác biên cương mồ viễn xứ” toàn từ Hán Việt gợi không khí cổ kính. Miêu tả

về cái chết, không né tránh hiện thực. Những nấm mồ hoang lạnh vô danh mọc lên

dọc đường quân hành nhưng không làm chùn bước chân Tây Tiến. Khi miêu tả những

người lính Tây Tiến, ngòi bút của Quang Dũng không hề nhấn chìm người đọc vào cái

bi thương, bi lụy.

Cảm hứng của ông mỗi khi chìm vào cái bi thương lại được nâng đỡ bằng đôi cánh

của lí tưởng, của tinh thần lãng mạn. Chính vì vậy mà hình ảnh những nấm mồ chiến

sĩ rải rác nơi rừng hoang biên giới xa xôi đã bị mờ đi trước lí tưởng quên mình vì Tổ

quốc của người lính Tây Tiến. Vì thế cho nên câu thơ tiếp theo dữ dội như một lời thề

sông núi: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”.

Phép tương phản: chiến trường – đời xanh. “Chiến trường” là đạn bom, chết chóc, hi

sinh, gian khổ. “Đời xanh” là ẩn dụ chỉ vẻ đẹp tuổi trẻ, tuổi hoa niên. Bốn từ “chẳng

tiếc đời xanh ” vang lên khảng khái, vừa gợi vẻ bất cần đồng thời mang vẻ đẹp thời

đại “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”, cống hiến trọn đời vì độc lập tự do của đất nước

của dân tộc. Bởi vì hơn ai hết người lính hiểu rằng: Không gì quan trọng bằng Tổ

quốc, hai tiếng giản dị mà thiêng liêng đến vô cùng:

+ZfR96<>M

,<i<._<$

Zf9B

&3ne13Q*

Chói ngời hơn nữa ở bức tượng đài người lính bộ đội Cụ Hồ là thái độ hi sinh. Quang

Dũng viết về cái chết thật nhẹ nhàng như một khúc tráng ca:

+h33./8G

 !B56C187*L



Quang Dũng đã tráng lệ hoá cuộc tiễn đưa bi thương bằng hình ảnh áo bào và sự hy

sinh của người lính đã được coi là sự trở về với đất nước, với núi sông.

Cụm từ “anh về đất” nói về cái chết nhưng lại bất tử hoá người lính, nói về cái bi

thương nhưng lại bằng hình ảnh tráng lệ. Chết là sự trở về với đất mẹ, đất mẹ giang

rộng vòng tay đón lấy các anh để từ đó:

+,<AQ8G$Q

><Abe55@8A*L

Mạch cảm xúc ấy đã dẫn tới câu thơ đầy tính chất tráng ca “Sông Mã gầm lên khúc

độc hành”. Cái chết không chỉ làm xúc động lòng người mà còn làm cảm động đến cả

thiên nhiên Tây Bắc. Vì thế khúc độc hành của dòng Sông Mã như lời tiễn đưa các

anh bằng bản nhạc của núi rừng đượm chất bi tráng như loạt đại bác đưa tiễn những

anh hùng về với non sông tổ quốc.

<A8Ci<-

F<A56V7)

\56'"G

?$./B,`V./"L

Chàng trai Tây tiến, khi ra đi đều không ước hẹn ngày về, đều sẵn sàng hy sinh vì

nghĩa lớn. Vì vậy, cái chết với họ nào có là gì khi hồn của họ đã hòa vào hồn thiêng

sông núi, bay lên, bay lên mãi, “hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”. Dù chết, linh hồn họ

vẫn theo đồng đội hành quân, chiến đấu. Quang Dũng khẳng định cái ý niệm “nhất

khứ bất phục hoàn” trong hình ảnh anh bộ đội Tây Tiến, cũng là cái ý niệm chung cả

một thời kỳ, một thế hệ con người. Giọng thơ trầm, chậm, hơi buồn nhưng ý thơ vẫn

hào hùng.

Với cảm hứng và bút pháp lãng mạn, cách sử dụng từ ngữ đặc sắc, kết hợp chất nhạc

và chất họa, bài thơ “Tây Tiến của Quang Dũng khắc họa thành công hình tượng



người lính Tây Tiến trên nền cảnh núi rừng miền Tây hùng vĩ, dữ dội. Hình tượng

người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp lãng mạn, đậm chất bi tráng sẽ luôn đồng hành

trong trái tim và trí óc của mỗi chúng ta

KOR<

“Tây Tiến” là một đơn vị quân đội được thành lập vào năm 1947 với nhiệm vụ chính

là phối hợp với bộ đội Lào chống lại thực dân Pháp. Đa phần những người lính trong

binh đoàn Tây Tiến đều là học sinh sinh viên, trong đó có nhà thơ Quang Dũng. Năm

1948, sau khi chuyển sang đơn vị khác, nhà thơ đã nhớ về binh đoàn cũ và sáng tác ra

bài thơ “Tây Tiến”. Tác phẩm đã khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp

hào hùng nhưng cũng đầy lãng mạn, hào hoa, cùng với đó là hình ảnh thiên nhiên Tây

Bắc hùng vĩ dữ dội và thơ mộng.

p !"#$K

,-./#012-.

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C

\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A

,-56Cb

&'()"*

Mở đầu bài thơ, Quang Dũng nhắc đến “sông Mã” và đoàn quân “Tây Tiến” với một

tiếng gọi thật tha thiết, trìu mến. Tiếp đến, điệp từ “nhớ” đã cho thấy cảm xúc chủ đạo

của bài thơ - nỗi nhớ đến trống vắng, hụt hẫng. Các địa danh “Sài Khao, Mường Lát,



Pha Luông” gợi về những cuộc hành quân, để lại nhiều ấn tượng về sự xa xôi và heo

hút. Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên thật hùng vĩ. Từ láy “khúc khủy”, “thăm thẳm”

nhằm khắc họa hình ảnh con dốc hiểm trở. Nhưng trong hoàn cảnh đó, người lính vẫn

hiên ngang - mũi súng trên vai được nhân hóa tạo thành hình ảnh “súng ngửi trời”. Họ

hành quân trong đêm mưa không biết mệt mỏi, trong tiếng thác nước dữ dội hòa với

tiếng hú man dại, ghê gớm của thú rừng mang âm hưởng của đại ngàn. Sau những

đêm hành quân gian khổ, họ dừng chân bên xóm làng, mùi thơm hương nếp mới và

ấm tình quân dân đã xua tan bao nhọc nhằn gian khổ.}

Đến khổ thơ thứ hai, Quang Dũng đã khắc họa đêm vui liên hoan văn nghệ và bức

tranh sông nước miền Tây Bắc hư ảo:}

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

Ngọn đuốc rừng thắp sáng đêm liên hoan văn nghệ truyền thống đã thành “hội đuốc

hoa” khiến khung cảnh tuy thiếu thốn mà rực rỡ lung linh bao ước mơ, hạnh phúc. Hai

chữ “kìa em” thể hiện sự ngạc nhiên đến ngỡ ngàng của người lính. Những cô gái Tây

Bắc trong bộ xiêm áo đang múa điệu múa truyền thống trong. Tiếng khèn mang linh

hồn của núi rừng càng trở nên lôi cuốn. Tâm hồn các chiến sĩ mộng mơ, lãng mạn.

Khung cảnh Châu Mộc trong một buổi chiều sương phủ trên dòng nước mênh mông,

đầy hoang dại, huyền ảo. Hình ảnh “hoa đong đưa” vừa là tả thực những bông hoa khẽ

lay động đong đưa làng duyên trên dòng nước lũ; vừa là hình ảnh ẩn dụ, gợi tả vẻ đẹp

của các cô gái Tây Bắc.

Khổ thơ thứ ba là bức chân dung người lính Tây Tiến hào hùng mà vẫn lãng mạn hào

hoa, sự hy sinh mất mát:}

+83RCeb

"5>:@3'



E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187L*

Ở nơi chiến trường gian khổ, mọi công việc sinh hoạt đều diễn ra một cách đơn giản

nhất. Chính vì vậy, họ đã chủ động chọn cách cắt đi mái tóc của mình để thuận tiện

cho cuộc sống. Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, hình ảnh “đoàn binh không mọc tóc”

còn nói về một thực tế khốc liệt nơi chiến trường. Những cơn sốt rét rừng khiến cho

người lính bị rụng hết tóc. Tiếp đến là hình ảnh ảnh “quân xanh màu lá dữ oai hùm”

gợi ra hai cách hiểu cho người đọc. Cách thứ nhất đó là màu xanh của lớp lá ngụy

trang. Trên đường hành quân nơi chiến trường, người lính phải ngụy trang để tránh

khỏi tai mắt của kẻ thù. Ở đây, màu xanh của lớp áo ngụy trang lẫn với màu xanh của

cây rừng. Cách hiểu thứ hai đó chính là khuôn mặt xanh xao của những người lính bởi

những cơn sốt rét rừng. Cả hai cách hiểu đều cho thấy sự khó khăn mà người lính đã

phải trải qua trong chiến đấu.

Họ không chỉ dũng cảm, mà còn rất thơ mộng. Những người lính Tây Tiến đều xuất

thân từ tầng lớp trí thức tiểu tư sản. Họ xung phong vào nơi chiến trường trận mạc trở

thành những người lính nhưng vẫn mang giữ tâm hồn của những chàng sinh viên.

Hình ảnh “mắt trừng” gợi đến một đôi mắt đang theo dõi kẻ thù với sự căm giận và

quyết tâm. Đôi mắt ấy “gửi mộng qua biên giới” với khát vọng về một hòa bình cho tổ

quốc, cho nhân dân. Để rồi khi đêm đến họ mơ về “Hà Nội dáng kiều thơm” - đó là

những cô gái Hà Nội với vẻ đẹp thướt tha thanh lịch. Nhiều nhà nghiên cứu khi đọc

câu thơ này của Quang Dũng đã cho rằng nó mang cái “buồn rớt, mộng rớt” của giai

cấp tiểu tư sản. Nhưng ở đây không phải vậy, qua hình ảnh trên, nhà thơ muốn khắc

họa nỗi nhớ gia đình, nhớ quê hương của người lính Tây Tiến.

Bốn câu thơ sau khắc họa sự hy sinh anh dũng của người lính Tây Tiến. Nghệ thuật

đảo ngữ: “Rải rác” – “biên cương mồ viễn xứ” kết hợp với từ láy “rải rác” và từ Hán

Việt “biên cương”, “viễn xứ” khiến cho giọng thơ bỗng nhiên trở nên trang trọng hơn.

Hình ảnh này gợi ra đây không chỉ là một cái chết mà là nhiều cái chết. Khắp nơi trên



mảnh đất này đều có mộ của những chiến sĩ đã hy sinh. Nhưng dù đồng đội của các

anh đã ra đi, nhưng các anh vẫn nguyện đem thân mình dâng hiến cho tổ quốc. Câu

thơ “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” như một lời khẳng định. Những người lính

nguyện đem thân mình cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Các anh chẳng

tiếc nuối những năm tháng tuổi trẻ. Nhưng làm sao mà không tiếc nuối cho được? Họ

mới chỉ là những chàng trai tuổi mười tám đôi mươi còn nhiều thơ mộng. Nhưng vì lý

tưởng cách mạng người lính vẫn nguyện hy sinh tất cả. Hình ảnh “áo bào” gợi ra hai

cách hiểu sâu sắc. Những người lính khi ra đi, đồng đội của các anh không có gì để

chôn cất nên các anh phải dùng những chiếc áo còn nguyên vẹn thay thế. Nhưng “áo

bào” con mang ý nghĩa thiêng liêng - đó là tấm chiến báo khoác lên mình những chiến

tướng. Người lính ra đi nhưng họ đã để lại những chiến công vang dội giống như

những vị tướng thời xưa. Với hình ảnh này, người lính đã được bất tử hóa. Các anh

không chết đâu, các anh vẫn mãi sống trong lòng của người dân Việt Nam. Cuối cùng

là hình ảnh con sông Mã: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”. Trước sự hy sinh ấy,

con sông Mã - con sống gắn bó với cuộc sống người lính Tây Tiến tại núi rừng Tây

Bắc dường như cũng không thể im lặng: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”. Sông Mã

vốn là vật vô tri vô giác lại được nhân hóa qua động từ “gầm”. Cái chết của các anh

khiến cho thiên nhiên cũng phải thương xót mà vang lên khúc tráng ca tiễn biệt.

Khổ thơ cuối cùng là lời Khái quát những ngày Tây Tiến và những kỷ niệm không thể

nào phai. Tây Tiến người đi không hẹn trước/Đường lên thăm thẳm một chia phôi”

như một lời báo hiệu về sự ra đi mà không có lời hẹn trước, tinh thần sẵn sàng chiến

đấu cho tổ quốc. Hai câu thơ cuối: “Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy/Hồn về Sầm Nứa

chẳng về xuôi” gợi nhắc về những kỉ niệm của đoàn quân Tây Tiến không thể nào

phai mờ.

Như vậy, bài thơ Tây Tiến đã khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào

hùng nhưng cũng đầy lãng mạn, hào hoa, cùng với đó là hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc

hùng vĩ dữ dội và thơ mộng.

KORS



"Chiến tranh – Người lính” là đề tài muôn thuở trong các sáng tác thơ ca của nhiều

nhà thơ. Nếu như Chính Hữu viết về những chàng vệ quốc bằng bút pháp hiện thực thì

đến Quang Dũng, ông đã tái hiện vẻ đẹp người lính bằng đôi cánh lãng mạn, đem đến

men say cho thi tứ, sự bay bổng của hình tượng. Quang Dũng được biết đến là một

người nghệ sĩ đa tài : viết văn, làm thơ, vẽ tranh, soạn nhạc…thế nhưng phải nói đến

ông là một hồn thơ phóng khoáng và đầy tâm huyết, một tiếng thơ tinh tế nhưng đầy

lãng mạn. Ông đã rất thành công khi viết về đề tài người lính và “Tây Tiến” là bài thơ

tiên phong cho phong cách thơ Quang Dũng. Bài thơ vừa thể hiện nỗi nhớ da diết của

chính nhà thơ về cuộc chiến đấu gian khổ, hào hùng của người lính binh đoàn Tây

Tiến, vừa ca ngợi phẩm chất anh hùng, tinh thần yêu nước của những người chiến sĩ

Cách mạng thời kháng chiến chống Pháp.

Tây Tiến là một phân hiệu bộ đội được thành lập đầu năm 1947, thành phần chủ yếu

là những thanh niên tri thức Hà Nội. Nhiệm vụ của họ là phối hợp với bộ đội Lào

đánh tiêu hao sinh lực địch ở vùng Thượng Lào và một phần của tỉnh Sầm Nứa. Sau

khi dời đơn vị cũ chưa được bao lâu, Quang Dũng đã sáng tác bài thơ này, lúc đầu bài

thơ có tên “Nhớ Tây Tiến” nhưng về sau nhà thơ đổi lại thành “Tây Tiến”. Tây Tiến,

tên gọi ấy của bài thơ gợi lên âm hưởng quân hành vào thời đặc biệt phát triển những

khúc hát Nam Tiến, Tiến quân ca, …Phải chăng nhà thơ đã xóa mất chữ Nhớ để khiến

cảm giác về hành khúc mạnh mẽ hơn? Nỗi nhớ da diết ấy luôn rạo rực, hiện lên trong

từng câu thơ, từng nét bút của Quang Dũng - đó là nét cảm hứng lãng mạn xuyên suốt

tác phẩm.

Mở đầu bài thơ, Quang Dũng đã thể hiện nỗi nhớ về thiên nhiên, núi rừng Tây Bắc,

nỗi nhớ về những con đường hành quân hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng rất mộng mơ, trữ

tình qua 14 câu thơ dạt dào cảm xúc. Hai câu thơ đầu chính là nỗi nhớ về Tây Tiến da

diết trong tâm tưởng nhà thơ và cũng là nguồn cảm xúc chủ đạo bao quát toàn bài :

 !"#$K

,-./#01-.



Hình ảnh con sông Mã hiện lên trong tâm thức nhà thơ, con sông gắn liền với chặng

đường hành quân dài đằng đẵng của những người lính. Câu thơ cảm thán “ơi!” và điệp

từ “nhớ” như đang khắc họa đậm nét hơn về nỗi nhớ : Nhớ đồng đội, nhớ núi rừng

Tây bắc. “Nhớ chơi vơi”, hai tiếng chơi vơi ở đây được nhà thơ sử dụng rất đắt –đó là

nỗi nhớ không có hình, không có tượng tưởng chừng nhẹ tênh mà nặng nề vô cùng.

Bởi nó không đo được, chỉ biết lửng lơ, đầy ắp, ám ảnh trong tâm trí thi nhân. Trong

thơ văn rất ít ai diễn tả cảm xúc như thế, ca dao cũng chỉ có một lần nhắc về nỗi nhớ

ấy "Ra về nhớ bạn chơi vơi”. Nỗi nhớ về dòng sông Mã –một chứng nhân lịch sử, nỗi

nhớ về Trung đoàn tây tiến năm nào đã trải qua biết bao gian khổ cùng nhà thơ cũng

chính là nỗi nhớ da diết về núi rừng Tây Bắc. Cách nói “xa rồi” lại càng tạo thêm cho

người đọc cảm giác bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ khi nhớ về những năm tháng

xưa.

Khi những kí ức mãnh liệt, nó có khả năng hiện tại hóa quá khứ. Chính vì thế mà từ

câu thơ thứ ba, những hình ảnh sống động như xuất hiện trong hiện tại, chính điều này

đã làm cho bài thơ phảng phất dáng dấp của một khúc quân hành hơn là một hồi

tưởng. Và cứ như thế, từng kí ức lại ùa về được Quang Dũng vẽ lại bằng một bức

tranh thơ qua sáu câu thơ tiếp theo- đó là bức tranh hùng vĩ, dữ dội nhưng đầy thơ

mộng của núi rừng Tây Bắc :

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C

Trong đoạn thơ trên, hàng loạt tên bản làng, địa bàn hoạt động của người lính Tây

Tiến được nhà thơ nhắc tới : Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông…tất cả đều là những

địa danh in đậm dấu chân đoàn quân Tây Tiến anh hùng. Không phải ngẫu nhiên mà

Quang Dũng lại nhắc về những địa điểm ấy mà đó là cảm hứng của cả một thời Cách



mạng phát hiện ra đất nước “Những tên làng, tên núi, tên sông / Những cái tên đọc lên

nghe muốn khóc”, một nhà thơ cùng thời với Quang Dũng đã viết như thế !

Tây Tiến dẫn con người lên đến độ cao, vào chốn thâm u của biên giới. Ấn tượng đầu

tiên về núi rừng Tây Bắc chính là sương : sương muối, sương lạnh, sương mù phủ

khắp nơi, che lấp luôn cả đoàn quân đang vội vã hành quân ngày đêm vượt ải núi

rừng. Cách ngắt nhịp 4/3 làm cho phần nghỉ của câu thơ rơi vào động từ “lấp” và kết

thúc ở từ “mỏi”, ta như có cảm giác chính sương đã làm cho đoàn quân thêm phần khó

khăn, vất vả. Thế nhưng trong cái gian truân ấy lại xuất hiện nét lãng mạn với hình

ảnh “hoa về trong đêm hơi”, đó chính là hương thơm của hoa nở vào đêm khuya,

phảng phất nhẹ nhàng trong tâm hồn người lính trẻ.

Bức tranh thiên nhiên ấy còn hùng vĩ và dữ dội hơn cả khi suốt chặng đường hành

quân của người lính chỉ toàn dốc đèo hiểm trở: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”.

Câu thơ tạo nên cảm giác trúc trắc, chênh vênh, vô cùng nguy hiểm, đe dọa đến tính

mạng con người. Câu thơ được nhà thơ sử dụng toàn thanh trắc lại càng tạo thêm hiệu

ứng, tạo thêm chất nhạc cho bài thơ. Điệp từ “dốc” cùng với cách ngắt nhịp 4/3 làm

cho phần nhấn của câu thơ rơi vài từ dốc giúp ta hình dung được độ dốc, đèo tiếp đèo,

dốc tiếp dốc cứ thế lên cao rồi xuống thấp đang thử thách sự kiên nhẫn, dũng cảm của

những người lính đi qua đây. Những con dốc cao đến độ "Heo hút cồn mây súng ngửi

trời” làm cho độ nguy hiểm càng tăng lên. Biện pháp nhân hóa đã làm tăng hiệu quả

diễn đạt cho câu thơ. Cách nói “súng ngửi trời” thể hiện vẻ đẹp hiên ngang của người

lính Tây Tiến, họ là những chiến binh dũng cảm đang chiếm lĩnh tầm cao của thiên

nhiên. Từ đó cho thấy vẻ đẹp của con người lúc này sánh ngang với tầm cao của vũ

trụ. Chính vì nét hiên ngang ấy mà trước thiên nhiên dữ dội người lính Tây Tiến

không bị mờ đi mà nổi bật lên đầy thách thức :

,<-5632<-"9

Hết lên cao lại xuống thấp, câu thơ tạo thành hai vế tiểu đối như bị bẻ đôi làm cho con

dốc hiện lên với chiều cao, chiều sâu, rợn ngợp, chót vót. Câu thơ hoàn toàn không đề

cập đến con người nhưng ta vẫn thấy rất rõ bóng người mệt mỏi, bao quanh họ là



những nguy hiểm đang đe dọa dình dập. Dẫu vậy mà những người lính ấy vẫn âm

thầm, kiên trì vượt qua để rồi vỡ òa trước cảnh thôn quê êm đềm phía trước :

,T<"C

Câu thơ được dệt lên bởi những thanh bằng như kéo dài thêm con đường hành quân

của người lính nhưng lại tạo cảm giác êm ái nhẹ nhàng, không còn "khúc khuỷu”,

nguy hiểm khi vượt đèo, vượt dốc. Nhà thơ Xuân diệu đã từng nhận xét về bài thơ Tây

Tiến "Đọc Tây Tiến, người ta như ngậm nhạc trong miệng”. Quả thật không sai, đọc

sáu câu thơ trên ta thấy rất rõ nét tài năng của nhà thơ Quang Dũng ta vừa thấy được

nét đẹp dữ dội, hùng vĩ của thiên nhiên vừa thấy được vẻ đẹp trữ tình, đầy chất lãng

mạn qua ngòi bút miêu tả ấn tượng của ông. Qua những nét vẽ bức tranh thiên nhiên

núi rừng Tây Bắc, nhà thơ đã bày tỏ nỗi nhớ da diết của mình khi liên tưởng về những

hồi ức cũ, đó là nỗi nhớ luôn hiện lên trong tâm trí ông suốt một thời gian dài.

Hết nhớ về thiên nhiên, cảnh vật nơi rừng núi nguy hiểm, Quang Dũng lại nhớ về

những đồng đội cũ đã cùng ông vượt qua bao gian khổ hành quân. Cũng từ đó hình

ảnh người lính lại hiện lên với bao khó khăn, gian khổ, thiếu thốn :

\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68A

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A

Bốn câu thơ đã miêu tả rõ nét sự hi sinh giữa bao gian khổ, thiếu thốn của những

người lính Tây Tiến. Hai tiếng “anh bạn” cất lên như một tiếng nấc nghẹn ngào. Trong

những gian khổ, các anh phải “dãi dầu”, có những người "không bước nữa”, đã “gục

lên súng mũ bỏ quên đời” vùi thân mình nơi rừng núi âm u…Cách nói giảm nói tránh

của tác giả về sự hi sinh để nói về sự hi sinh của những người lính, phần nào giảm đi

sự bi lụy mà thay vào đó là chất bi tráng, hào hùng. Dù có mất mát, đau thương thì họ

vẫn dũng cảm, tiến về phía trước bởi ở đó là nền độc lập, tự do của nước nhà. Đọc



những câu thơ trên của nhà thơ Quang Dũng ta lại liên tưởng tới cứ như khi đọc mấy

câu thơ trong “Thục đạo nan” của Lý Bạch:

+^8432<<-6K*

lF<A"`^Cb82CbD56#A"m

Tây Bắc đâu chỉ có rừng núi cheo leo, nguy hiểm mà còn biết bao thách thức của núi

rừng với cái vẻ hoang sơ, bí ẩn : "Chiều chiều oai linh thác gầm thét / Đêm đêm

Mường Hịch cọp trêu ngươi”. Biện pháp nhân hóa "cọp trêu ngươi- thác gầm thét”

làm tăng thêm phần dữ dội, hoang vu, bí hiểm của núi rừng. Điệp từ "chiều chiều”,

“đêm đêm” đã gợi ra một không gian và thời gian về khuya với những nguy hiểm luôn

dình dập người lính. Trên chặng đường hành quân từ Pha Luông về Mường Hịch,

nguy hiểm lúc nào cũng dình dập họ nhưng ở những người lính ấy vẫn hiện lên vẻ lạc

quan, hóm hỉnh, nhưng cũng rất gan dạ, kiên cường, sống hết mình vì lí tưởng cao

đẹp.

Đoạn thơ kết thúc bằng hai câu thơ đầy cảm xúc thương nhớ, nỗi nhớ về những bản

làng Tây Bắc thân yêu :

,-56Cb

&'()"

Sự chuyển biến của tứ thơ còn thể hiện qua sự chuyển biến về hình ảnh. Vẫn là hình

ảnh sương khói trong sáu câu thơ đầu nhưng giờ đây đã là "cơm lên khói”. Tất cả ấm

lại, giờ đây sau chặng đường hành quân vất vả chỉ còn là ánh sáng, là ngọn lửa ấm áp

nơi bản làng. Cụm từ “nhớ ôi” như chứa đựng tình cảm dạt dào cũng như tiếng lòng

của những người lính Tây Tiến. Sau chặng đường hành quân vất vả, họ dừng chân và

quay quần cùng với niềm vui, hạnh phúc bên những nồi cơm còn thơm mùi gạo mới.

Tình cảm quân dân gắn kết yêu thương nhau hiện lên một cách gần gũi, chân thật qua

ngòi bút của tác giả. “Mùa em” là một sáng tạo độc đáo về ngôn từ của nhà thơ Quang

Dũng để chỉ vẻ đẹp của những cô thôn nữ Mai Châu xinh đẹp, đảm đang. Tất cả đã

hòa quyện vào nhau để tạo nên nỗi nhớ bâng khuâng đọng lại trong lòng tác giả.



Mười bốn câu thơ đầu tiên đã để lại một ấn tượng đẹp đẽ về thơ ca kháng chiến mà sự

thành công của tác giả là sự kết hợp hài hòa giữa khuynh hướng sử thi và cảm hứng

lãng mạn. Bên cạnh đó, nhà thơ còn sử dụng thành thạo các biện pháp tu từ nhân hóa,

điệp từ, phép đối cùng những động từ mạnh, từ láy tạo nên hiệu quả nghệ thuật cao…

Tất cả đã tạo nên bức tranh thiên nhiên Tây Bắc qua nỗi nhớ của nhà thơ vừa dữ dội,

hùng vĩ nhưng rất đỗi thơ mộng, từ đó hiện lên vẻ đẹp của những người lính Tây Tiến.

Tám câu thơ tiếp theo là nỗi nhớ về đêm liên hoan văn nghệ thấm tình quân dân và

cảnh chia tay trên bến sông tĩnh lặng của những người lính. Không còn là cảnh núi

rừng hoang vu, hiểm trở nữa mà ở tám câu thơ này đều là những nét vẽ mềm mại,

uyển chuyển, tinh tế dưới ngòi bút tài hoa của Quang Dũng :

3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$

Trên con đường hành quân đầy gian khổ, những người lính Tây Tiến dừng chân dựng

trại và được sự đón tiếp nồng hậu, thân tình của người dân. Đối với Quang Dũng nói

riêng và những người lính nói chung, không khí vui tươi của đêm liên hoan văn nghệ

đậm tình gắn kết quân nhân là kỉ niệm khó quên vô cùng. Hai từ “bừng lên” trong câu

thơ như điểm thêm phần tưng bừng, náo nhiệt, ấm áp. Ở đây, nhà thơ đã có cách ví

von đầy nghệ thuật trong hai từ “đuốc hoa”. Đuốc hoa trong Hán Việt có nghĩa là nến

hoa chúc-biểu tượng cho hạnh phúc lứa đôi. Có lẽ nhà nhà muốn gợi lên sự ấm áp,

niềm vui trong lòng các chiến sĩ trẻ. Trong cuộc đời đầy ắp sự lung linh chất thơ như

vậy, nhưng những nhà thơ có thể chớp lấy nó như Quang Dũng lại không nhiều.

Trong cái tưng bừng của không khí lễ hội ấy, hình ảnh những cô gái hiện lên thật lộng

lẫy với những bộ ‘xiêm áo” nhiều màu sắc. Hai từ “kìa em” cùng câu hỏi tu từ “tự bao

giờ” như nhấn mạnh sự ngạc nhiên và hào hứng trước vẻ đẹp của những cô sơn ca núi

rừng. Đó là một vẻ đẹp đến ngỡ ngàng, vẻ đẹp e ấp của những cô gái nơi đây. Tiếng

khèn, tiếng nhạc lại thi nhau hòa âm, tạo cho tâm hồn người lính thăng hoa. Mọi cảm



giác mệt mỏi đều tan biến, thay vào đó là sự lạc quan, yêu đời, là động lực giúp họ

tiếp tục chiến đấu vì lí tưởng bảo vệ đất nước.

Miên man trong dòng hồi tưởng với nỗi nhớ về đoàn quân Tây Tiến, nhà thơ tiếp tục

nhớ về những cảnh sắc đẹp đẽ, nên thơ nơi núi rừng Tây Bắc. Đó là khung cảnh chia

tay trên miền sông nước hoang vắng, tĩnh lặng, có đôi nét buồn thi vị :

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<

“Người đi’ là những người lính trẻ Tây Tiến, họ ra đi vào không gian buổi chiều, xung

quanh đều là sương khói. "Sương ở đây không phải là “sương lấp” mà là không gian

núi rừng mờ trong sương. Hình ảnh "chiều sương ấy” làm hiện lên trong ta nhiều liên

tưởng về một miền kí ức sâu thẳm, vừa thực vừa mộng. Sự xuất hiện của câu hỏi tu từ

với các động từ “có thấy”, “có nhớ” như khắc sâu vào trong lòng người đọc cảm giác

xao xuyến khó tả, nó như gợi hỏi tới những người đồng chí, đồng đội, hoặc cũng là

hỏi chính nhà thơ có nhớ tới mảnh đất đã từng vào sinh ra tử này không? Biện pháp

nhân hóa “hồn lau” gợi cảm giác hoang vắng nhưng vẫn rất giàu chất thơ bởi cảnh vật

nơi đây đều có hồn. Hồn lau có thể hiểu theo hai nghĩa, nghĩa thứ nhất là tâm trạng

buổi chia tay nhuốm lên cả hoa lau, cảnh vật xung quanh, nghĩa thứ hai cuộc đời

người lính gắn với hoa lau, nay xa rồi nên xao xuyến, bâng khuâng.

Khung cảnh trữ tình ấy đã làm nền cho sự xuất hiện của con người "Có nhớ dáng

người trên độc mộc”. Ở đây người đọc có thể liên tưởng tới những cô gái vùng cao

duyên dáng hay những người dân với tình cảm gắn bó gần gũi với những người lính

trẻ. Câu thơ cuối khép lại khổ thơ là hình ảnh “hoa trôi đong đưa”như khắc sâu vào

lòng người nỗi nhớ khôn nguôi.

Đoạn thơ thứ hai là một khúc nhạc đầy chất họa. Nhạc điệu cất lên từ âm thanh tiếng

khèn, cũng chính là tâm trạng của người lính. Hình ảnh thơ được tạo nên bởi những



đường nét tài hoa, độc đáo mang chất trữ tình, lãng mạn của nhà thơ đã phần nào cho

thấy tâm hồn đầy lạc quan, yêu đời của những người lính trẻ và tinh thần gắn kết quân

nhân bền chặt.

Bên cạnh tái hiện vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên và nỗi nhớ da diết của mình về cảnh

vật, đồng đội thì ở bài thơ Tây Tiến, nhà thơ còn tập trung khắc họa hình tượng người

lính đầy bi tráng, oai hùng. Nếu như có hình tượng người lính mang nét đẹp chân thực

như trong thơ Chính Hữu hay Nguyên Hồng thì ở đây hình tượng người lính trong thơ

Quang Dũng còn mang vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng được thể hiện qua dáng vẻ, tinh

thần, lí tưởng và sự hi sinh. Và hình tượng ấy được nhà thơ tái hiện rõ nét qua khổ thơ

thứ ba đầy hào hùng :

83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187

Hai câu thơ đã đề cập đến một hiện thực, đó là căn bệnh sốt rét hiểm nghèo mà người

lính thường mắc phải. Nhà thơ Chính Hữu trong bài Đồng chí cũng đề cập đến căn

bệnh này: “Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh-Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi”.

Quang Dũng trong bài thơ cũng không che giấu những gian khổ, khó khăn, căn bệnh

quái ác đó và sự hi sinh lớn lao của người lính tây tiến, nhưng hiện thực nghiệt ngã ấy

lại được nhìn qua một tâm hồn lãng mạn. Những cái đầu cạo trọc để thuận lợi cho việc

đánh giáp lá cà, những cái đầu bị rụng tóc, vẻ xanh xao vì đói khát, vì sốt rét của

những người lính qua cái nhìn của Quang Dũng lại trở nên oai phong, dữ dằn, lẫm liệt

như những con hổ chốn rừng thiêng. Ta cũng từng bắt gặp những khó khăn của người

lính trong thơ Tố Hữu:



=]e$#

#6>.O*

Bởi xuất thân từ những học sinh, sinh viên lại ra đi từ Hà Nội, chính vì vậy mà trong

cuộc sống gian khổ những người chiến sĩ trẻ ấy vẫn hiện lên những tâm hồn mang

nhiều nét "mộng và mơ”. Họ đều là những chàng trai Hà Thành lạc quan, yêu đời

nhưng vô cùng dũng cảm, luôn hướng về lí tưởng cao đẹp "khi đất nước cần, chúng

tôi sẵn sàng đứng lên”. Hình ảnh “mắt trừng” gợi lên cho người đọc liên tưởng về đôi

mắt mở to nhìn thẳng về phía kẻ thù của những người lính trẻ. Đôi mắt ấy gửi mộng

qua biên giới, đôi mắt ấy thao thức nhớ về quê hương, nhớ về Hà Nội thơm mùi hoa

sữa. Điều đó cho ta thấy rằng những người lính Tây Tiến không chỉ biết cầm súng đi

theo tiếng gọi của tổ quốc mà còn rất hào hoa, lãng mạn.

Hai câu thơ tiếp theo, tác giả đã nêu bật lên lí tưởng của những người lính "quyết tử

cho tổ quốc quyết sinh”

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

Câu thơ đầu với cách ngắt nhịp 4/3 khiến trọng tâm rơi vào chữ mồ, gợi nên ý niệm về

cái chết. Ngoài ra tác giả còn khéo léo sử dụng từ Hán Việt "biên cương”, “viễn xứ”

không chỉ gợi nên cảm giác cổ kính mà còn gợi cả không gian xa xôi nơi biên cương

hẻo lánh, nơi những chiến sĩ trẻ làm nhiệm vụ. Nhà thơ nhìn thẳng vào sự thật khốc

liệt của chiến tranh, miêu tả cái chết một cách chân thực không né tránh đúng như nhà

thơ Trần Lê Văn từng nhận xét "Tây Tiến phảng phất nét buồn đau, nhưng buồn đau

mà không hề bi lụy”. Cái bi của câu trên được câu dưới nâng lên thành bi tráng bởi

nhân cách của người đã chết "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Đời xanh tuổi trẻ

biết báo hiệu là hoa mộng nhưng họ vui vẻ hiến dâng cho tổ quốc. Họ đi vào cái chết

như đi vào một giấc ngủ nhẹ nhàng và thanh thản vô cùng. Bốn từ “chẳng tiếc đời

xanh” cất lên đầy hào khí đồng thời mang vẻ đẹp của lí tưởng "quyết tử cho tổ quốc

quyết sinh” của người lính. Mỗi cuộc ra đi đều không hẹn ngày về, giống như lời một

bài hát rất thịnh hành ngày đó:



+F3.OR9R75B#8

,3bQ>8#k./%*

Hai câu thơ cuối, nhà thơ đã viết về sự hi sinh bi tráng của người lính trên chiến

trường

h33./8G

 !B56C187

Cách nói “áo bào thay chiếu” là cách nói bi tráng hóa cho sự hi sinh quên mình của

người lính. Nếu người tráng sĩ ngày xưa với hình ảnh "da ngựa bọc thây" đầy vinh

quang thì người lính tây tiến với hình ảnh "áo bào thay chiếu" đấy sức mạnh ngợi ca.

Thực tế, những người lính gục chết trên chiến trận nhiều khi manh chiếu cũng không

có, huống chi là "áo bào". Nhưng thái độ trân trọng, yêu thương cùng cảm hứng lãng

mạn đã tạo ra ở Quang Dũng một cái nhìn của chủ nghĩa anh hùng cổ điển trước cái

chết của người lính. Trong cách nhìn ấy, cái chết của người lính Tây tiến không chìm

trong cái lạnh lẽo như trong thơ của Đặng Trần Côn: "Hồn tử sĩ gió ù ù thổi" mà được

bao bọc trong một âm hưởng hùng tráng: "Sông Mã gầm lên khúc độc hành". Quang

Dũng cũng từng tâm sự rằng "Sự thật khi người lính ngã xuống không có được mảnh

vải liệm. Nói áo bào là theo cách nói của thơ xưa để an ủi những người đã nằm

xuống”. Con sông Mã lại hiện lên như một chứng nhân lịch sử, người bạn đồng hành

của người lính Tây Tiến, nhưng giờ đây nó như đang cảm thương, gầm lên khúc độc

hành đưa tiễn những người lính về nơi an nghỉ cuối cùng.

Đoạn thơ cuối cũng như khép lại nỗi nhớ thương đồng đội của nhà thơ, tác gải cũng

thể hiện tình cảm của mình về đoàn quân Tây Tiến, đồng đội trong những năm tháng

gắn bó chiến đấu một cách đầu trân trọng. Đó là khúc vĩ thanh của nỗi nhớ. Hai câu

thơ đầu đã thể hiện nỗi lòng của nhà thơ đối với đồng đội, những người còn sống và

những người đã ngã xuống:

<A8Ci<-

F<A56V7)



Những người lính cùng là những người tri thức nhưng trước khi gia nhập đoàn binh

Tây Tiến họ không hề biết nhau. Họ đều là những người xa lạ, họ không hẹn nhau

tòng quân đi giết giặc, cũng chẳng hẹn nhau đi lính là sẽ có ngày trở về. Đoàn quân

Tây Tiến chính là nơi gắn kết họ lại thành một gia đình, thành những anh em gắn bó

khăng khít. Quay trở về thực tại, Quang Dũng một mình đối mặt với nỗi nhớ thương

đồng đối, đối mặt với những sự hi sinh của đồng đội mình nơi biên cương cửa ải. Qua

cách nói "một chia phôi”, “không hẹn trước”, tác giả đã thể hiện sự thương mến, cảm

phục và nỗi xót xa về những người vệ quốc quân ra đi không trở về. Nhà thơ càng cảm

thấy nhớ, càng cảm thấy yêu quý đơn vị cũ của mình.

Trước thực tế hiện tại, xuất phát từ tình đồng chí đồng đội, từ tình quân dân keo sơn,

từ những kỉ niệm và nỗi nhớ nhà thơ Quang Dũng khẳng định tâm hồn của mình luôn

gắn bó với Sầm Nứa:

\56'"G

?$./B,`V./"L

“Ai” là đại từ chỉ nhà thơ hay chỉ người lính Tây Tiến, nó không được xác định. Có lẽ

nhà thơ cố tình nói như thế để thay mặt cho tất cả những người lính trong đoàn quân

Tây Tiến dù còn sống hay đã chết đều trở về Sầm Nưa. Họ không sinh ra ở mảnh đất

biên cương heo hút, gian nan ấy nhưng họ lại nguyện gắn bó tâm hồn mình với nó.

Bởi nơi này chất chứa biết bao nhiêu kỉ niệm của Tây Tiến, cũng ở nơi đó biết bao

nhiêu nấm mồ của những người anh hùng Tây Tiến “dãi dầu” cuộc đời mà nằm lại.

Câu thơ với sự kết hợp linh hoạt các thanh bằng như một bản hòa âm đầy da diết về

cuộc đời người lính, dù họ ngã xuống ở đâu thì vẫn sẽ có những người đồng đội tiếp

tục thực hiện nhiệm vụ bảo vệ đất nước. Câu thơ còn vang vọng âm hưởng của "Văn

tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” …

Bằng việc sử dụng bút pháp sử thi kết hợp với khuynh hướng lãng mạn, âm hưởng bi

tráng, hào hùng bài thơ Tây Tiến đã xây dựng thành công hình tượng người lính vừa

mang vẻ hào hùng nhưng đầy lạc quan, yêu đời. Họ là những người lính trẻ mang

trong mình lí tưởng cao đẹp, quyết hi sinh thân mình bảo vệ tổ quốc. Bài thơ còn thể



hiện tài hoa trong cách sử dụng các động từ mạnh, các từ láy mang tính biểu cảm cao

và các biện pháp điệp từ, nhân hóa. Đọc bài thơ ta liền nhớ tới những câu thơ về người

lính Tây Tiến được nhà thơ Giang Nam viết

6<A5WCb

85-)5-)87#0

G3<AG

9!8A.-1Q

Quả đúng như Nguyễn Đình Thi đã nhận xét "Quang Dũng đã đem đến tượng đài

người lính Tây Tiến giữa ngàn non ngàn mây, ngàn cây Tây Bắc …”. Vừa thể hiện

thành công bức tranh thiên nhiên Tây Bắc oai hùng, dữ dội, nhà thơ còn khắc họa lên

hình tượng người lính đầy bi tráng, nhưng cũng rất đỗi lạc quan, yêu đời. Tây Tiến là

đóa hoa thơ vào loại đẹp nhất của thơ ca những năm tháng kháng chiến chống thực

dân Pháp, là một bài thơ vừa có giá trị về nội dung và nghệ thuật để lại cho người đọc

nhiều suy tư về sự hi sinh quên mình của những con người dũng cảm, kiên cường ấy

đến mãi muôn đời sau.

KORT

Thiên nhiên núi rừng Tây Bắc thơ mộng trữ tình là thế nhưng ẩn sau đó là vẻ hoang sơ

với đầy những hiểm nguy đang rình rập. Trước cảnh hùng vĩ của non nước, hình

tượng người lính Tây Tiến của Quang Dũng hiện lên như một tượng đài bất diệt, mang

vẻ đẹp vừa hùng tráng vừa tài hoa lãng tử của những người con Hà thành. Bài thơ Tây

Tiến đã tái hiện chân thực lại sự tàn khốc của chiến tranh, những gian lao vất vả mà

người lính phải trải qua trên chặng đường kháng chiến. Thế nhưng chưa bao giờ họ lùi

bước trước khó khăn thử thách, những người lính vĩ đại ấy vẫn sống lạc quan yêu đời

và chiến đấu anh dũng kiên cường.

Quang Dũng (1921 – 1988) tên thật là Bùi Đình Diệm, quê gốc ở Hà Tây (nay là Hà

Nội). Ông là người nghệ sĩ đa tài vừa viết văn, làm thơ lại biết cả vẽ tranh, soạn nhạc.

Thế nhưng nhắc đến Quang Dũng trước hết phải một nhà thơ tài hoa, giọng thơ ông



vừa hồn nhiên, tinh tế lại không kém phần lãng mạn hào hoa, đặc biệt là khi ông viết

về người lính Sơn Tây của mình. Những sáng tác chính của ông gồm có: Mây đầu ô

(1986), Thơ văn Quang Dũng (1988). Năm 1948, Quang Dũng chuyển sang đơn vị

khác, tại Phù Lưu Chanh ông đã viết nên bài thơ Nhớ Tây Tiến sau đổi tên thành Tây

Tiến và được in trong tập thơ Mây đầu ô.

Mở đầu bài thơ tác giả đã tái hiện lại khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang

sơ mà mĩ lệ cùng với cuộc hành quân gian khổ của binh đoàn Tây Tiến. Những người

lính trẻ chẳng ngại hiểm nguy họ cứ tiến về phía trước với tinh thần hồn nhiên, lạc

quan của tuổi trẻ :

+ !"#$K

,-./#012-.

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C

\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A

,-56Cb

&'()"*

Cảm xúc chủ đạo xuyên suốt tác phẩm đó là nỗi nhớ da diết của tác giả khi nghĩ về

những kỷ niệm xưa, tại đơn vị cũ của mình. “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi” câu thơ cất

lên như tiếng lòng nhà thơ, tiếng gọi tha thiết đầy tiếc nuối và chứa đựng đầy những

hoài niệm trong quá khứ huy hoàng. Nhà thơ nhớ Tây Tiến bằng nỗi nhớ “chơi vơi”

thật da diết, mênh mông và sâu nặng. Nỗi nhớ luôn thường trực, bao trùm lên cả

không gian và trái tim người lính.



Bức tranh thiên nhiên hiện lên thật sống động với những địa danh “sông Mã”, “Sài

Khao”, “Mường Lát”, “Pha Luông”, “Mường Hịch”, “ Mai Châu” đây là những địa

danh gắn bó với binh đoàn, là địa bàn hành quân của những người lính Tây Tiến. Một

vùng đất xa xôi, hiểm trở nhiều lần tưởng chừng như làm lu mờ ý chí chiến đấu của

người lính cụ Hồ, “sương lấp đoàn quân mỏi” địa hình núi cao cùng với những lớp

sương dày đặc phủ kín lối đi, đoàn quân đang mệt mỏi giờ đây lại phải đối diện với

cái lạnh cắt da của Tây Bắc. Địa hình núi non hiểm trở “dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm

thẳm” đoạn đường đi cũng chẳng bằng phẳng dễ dàng, có đoạn lên cao gập ghềnh

khúc khuỷu, có khi lại “thăm thẳm” như vực sâu chỉ cần một phút lơ đãng người lính

có thể bỏ mạng ngay tức khắc. Sương dày che lấp tầm nhìn, đường đi nhỏ quanh co lại

thêm sự trơn trượt của mặt đất, đoàn quân vẫn đi trong gian khổ từng hạt mưa phùn

rơi xuống phảng phất cái lạnh buốt. Quang Dũng vận dụng nghệ thuật đối lập một

cách tài tình để miêu tả sự dữ dội của núi rừng Tây Bắc “Ngàn thước lên cao, ngàn

thước xuống” những câu thơ sinh động đầy sáng tạo gợi ra trước mắt người đọc khung

cảnh cảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang vắng, bí hiểm với đầy rẫy những hiểm nguy “oai

linh thác gầm thét”, đêm đêm “cọp trêu người”.

Quả là một nơi “rừng thiêng nước độc” thế nhưng những khó khăn ấy cũng chẳng thể

nào cản bước chân người lính, họ vẫn đi với sự anh dũng kiên cường và trong đôi mắt

người lính thì miền Tây Bắc lại là một vùng đất thơ mộng trữ tình và chứa chan tình

người. Những hình ảnh “hoa về trong đêm hơi”, “mưa xa khơi” thật huyền ảo tạo xúc

cảm thư thái, nhẹ nhàng cho người đọc. Người dân miền Tây hiện lên thật giản dị,

nghĩa tình, họ gắn bó với cách mạng, yêu thương che chở cho những người lính Tây

Tiến.

Quang Dũng miêu tả thiên nhiên núi rừng rộng lớn mênh mông, hiểm trở như thế

chính là để làm nổi bật lên hình tượng người lính trên chặng đường hành quân gian

khổ, hy sinh của họ. Đoàn quân đã đi ròng rã nhiều ngày liền họ thật sự đã kiệt sức,

lúc này đây “đoàn quân mỏi” cần được nghỉ ngơi để lấy lại sức lực, tinh thần bước

tiếp. Hình ảnh “anh bạn dãi dầu không bước nữa” là cách nói giảm, nói tránh của

Quang Dũng, có những người lính đã hy sinh nơi chiến trường chẳng thể nào bước



tiếp cùng với đồng đội. Tác giả nhắc đến cái chết một cách gián tiếp để tránh gây nỗi

đau quá sâu sắc, làm giảm đi ý chí chiến đấu của đoàn quân. Những người lính thật

đáng khâm phục họ sẵn sàng hy sinh quên mình cho Tổ quốc, họ trẻ trung ngang tàn

và rất yêu đời “gục lên súng mũ bỏ quên đời”. Cái chết nhẹ tựa lông hồng chẳng thể

làm người lính run sợ, tâm hồn họ vẫn bay bổng tinh nghịch xen lẫn sự lãng mạn tài

hoa.

Những khổ thơ tiếp theo tác giả gợi nhớ về những kỷ niệm đẹp, sâu nặng của tình

quân và dân trong những đêm liên hoan tưng bừng náo nhiệt:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

Binh đoàn Tây Tiến gắn bó với chiến trường suốt nhiều năm trời, có biết bao kỷ niệm

hằn sâu trong tâm hồn mỗi con người. Sau những ngày chiến đấu vất vả, gian lao

“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa” những chàng trai cô gái nắm tay nhảy điệu nhạc

“e ấp” của dân tộc thiểu số vùng cao. Vẻ đẹp của con người nơi đây thật lung linh, bí

ẩn có chút hoang dại làm say đắm tâm hồn biết bao người lính trẻ hào hoa, lãng tử nơi

Hà thành. Cùng với đó là cảnh sông nước Tây Bắc một chiều sương thật lãng mạn

nhưng phảng phất nét buồn, như nỗi khắc khoải lo lắng của nhà thơ trước vận mệnh

của dân tộc, trước tình hình chiến sự đang đến hồi cam go quyết liệt.

Đoàn binh tiếp tục cuộc hành quân chiến đấu, những người lính được tác giả khắc họa

như những tượng đài hiên ngang bất diệt, chân dung họ hiện lên với vẻ đẹp vừa bi

tráng lại rất tài hoa, lãng mạn :



+83Ceb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h332./8G

 !B56C187*

Chất bi tráng lẫm liệt được thể hiện với khí thế ngút trời “Tây Tiến đoàn binh không

mọc tóc” đây là một hình ảnh dữ dội và hết sức mạnh mẽ của người lính, dù ở trong

rừng sâu đối diện với căn bệnh sốt rét hoành hành, da có xanh nhợt đi vì bệnh tật thì

chưa bao giờ họ thôi quyết tâm, kiên cường chiến đấu. Người lính khoác trên mình bộ

quân phục màu xanh lá mang theo bao ước mơ, hy vọng vào một tương lai tươi sáng,

một đất nước không còn bóng quân thù. “Mắt trừng”, “dữ oai hùm” thể hiện khí thế

ngang tàn, mạnh mẽ khiến cho kẻ thù phải khiếp sợ. Thế nhưng đau xót thay, người

lính Tây Tiến cũng có khi bỏ mạng nơi chiến trường “rải rác biên cương mồ viễn xứ”,

những nấm mồ vô danh nơi biên giới họ nằm xuống khi tuổi đời còn quá trẻ, bỏ lại cả

tương lai, bỏ lại cả mẹ già đang trông ngóng nơi quê hương yêu dấu. Người lính thật

đáng trân trọng, họ hy sinh cho Tổ quốc mà chẳng một phút nao núng sợ hãi “chẳng

tiếc đời xanh”. Sự ra đi của họ khiến cho trời đất phải tiếc thương đưa tiễn, dòng sông

Mã lại xuất hiện cuối bài như tấm lòng trân trọng của nhà thơ muốn gửi gắm tiễn đưa

người lính ở những phút giây cuối đời, những người lính vô danh ấy đã vĩnh viễn nằm

lại nơi chiến trường khốc liệt.

Chân dung người lính còn được tác giả miêu tả qua vẻ hào hoa, lãng tử. Họ đều là

những chàng trai thành phố vì nghiệp lớn mà rời bỏ nơi nơi phồn hoa đô thị. Những

chàng ấy đang còn tuổi trẻ rạo rực với những mộng tưởng, khát khao yêu đương “gửi

mộng qua biên giới”, họ mơ về những cô gái Hà Nội xinh đẹp, dịu dàng như nàng

Kiều. Tất cả tạo nên một hình ảnh người lính trẻ trung, yêu đời với những khát khao

hạnh phúc mãnh liệt của tuổi trẻ.



Đoạn thơ cuối vang lên mạnh mẽ, quyết liệt như lời khẳng định quyết tâm của đoàn

binh, đó cũng là lời thề trung thành với tổ quốc sẵn sàng hy sinh vì độc lập dân tộc :

“<A8Ci<-

F<A56V7)

\56'"G

?$./B,`V./"L*

Người lính Tây Tiến kiên cường, tự tin thể hiện một tinh thần chiến đấu đầy nhiệt

huyết “người đi không hẹn ước”, họ ra đi chẳng hẹn ngày trở lại, đi với khí thế sẵn

sàng hy sinh để bảo vệ cho tổ quốc, cho độc lập dân tộc. Dù biết chặng đường có

“thăm thẳm” chia phôi thế nhưng người lính đã thề với đất nước một lời thề sắc son

“Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”. Tâm hồn người lính dường như đã vượt qua những

mơ ước cá nhân tầm thường, giờ đây họ mang trên vai mình trọng trách sứ mệnh vô

cùng to lớn: Sẵn sàng chiến đấu, sẵn sàng hy sinh cho độc lập dân tộc.

Tây Tiến là bài thơ đặc sắc nhất góp phần đưa tên tuổi Quang Dũng lên một tầm cao

mới của nghệ thuật. Với ngòi bút tài hoa, lãng mạn của mình Quang Dũng đã xây

dựng thành công hình tượng người lính vừa bi tráng vừa tài hoa, hai chất thơ ấy không

thể tách rời mà hoà quyện vào nhau tạo nên sức hấp dẫn cho tác phẩm. Hình tượng

thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ được xây dựng làm nền góp phần tô đậm vẻ đẹp của

người lính Tây Tiến lạc quan, yêu đời.

KORU

Quang Dũng là một nhà thơ có tâm hồn hào hoa, lãng mạn. Thơ của ông thường viết

về thời kỳ kháng chiến với sự kết hợp giữa vẻ đẹp thiên nhiên và vẻ đẹp con người,

đặc biệt là vẻ đẹp của người lính. Bài thơ Tây Tiến chính là một trong những tác phẩm

xuất sắc nhất của ông.

Tây Tiến sáng tác năm 1948 gợi cảm hứng từ nỗi nhớ về thiên nhiên và người chiến

binh Tây Tiến. Gợi tả về những vẻ đẹp ấy, ngòi bút Quang Dũng đã thể hiện rất xuất

sắc với sự chứa chan về cảm xúc.



= !"#$K

,-./#01-.

P3Q<5G)83RS2

<AT>3./#386L=

Hai câu thơ đầu gợi lên toàn bộ cảm xúc về nỗi nhớ và hoài niệm của tác phẩm. Câu

thơ thứ nhất sử dụng nhịp 2/2/3 là tiếng gọi thân thương với cảm xúc nhớ nhung dâng

trào . Quang Dũng gọi tên sông Mã vì sông Mã chính là địa danh gắn với chặng

đường hành quân và chứng kiến bao kỷ niệm vui buồn. Câu thơ thứ hai là nỗi nhớ

chơi vơi không thể định hình được cứ mãi luẩn quẩn trong tâm trí nhà thơ và vẽ về

điều gì đó xa xôi, mất mát, hụt hẫng. Sài Khao, Sương Lát là những địa danh rất nổi

tiếng ở Tây Bắc được tác giả sử dụng để gợi lên nỗi nhớ chơi vơi của mình. “Mường

Lát hoa về trong đêm hơi” là câu thơ với toàn thanh bằng độc đáo tái hiện hình ảnh

hoa hiện ra mờ mờ trong sương.

=956C1CU:9V2

?(31$2Q1W#AL

,<-5632<-"92

,T<"CL=

Bức tranh thiên nhiên hiện ra với vẻ đẹp hùng vĩ , hiểm trở với những khu vực đồi núi

cao, vực thẳm: “Khúc khuỷu”, “thăm thẳm”, “heo hút”, “súng ngửi trời” cùng với âm

thanh rùng rợn khiến cho sự dữ dội ấy được tăng lên hàng ngàn lần. Bên cạnh đó,

thiên nhiên nơi đây cũng rất êm dịu, huyền ảo “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”, người

lính được hòa mình vào cuộc sống gia đình, quây quần bên bếp lửa chiều tối. Đoạn

thơ tiếp theo vẻ nên hình ảnh người lính anh dũng, hào hoa và cũng rất đỗi lãng mạn:

=\4:!:BC<-@2

]^56Q1SR68AK

&//35>Bj2

F686 <A?Me)#6<AL



,-56Cb2

&'()"L=

Người lính phải đối mặt với biết bao khó khăn, thử thách, hi sinh. Dù can trường trong

gian khổ nhưng trên con đường hành quân không ít người phải hy sinh nơi núi cao,

vực thẳm. Họ hi sinh trong tư thế hiên ngang, vẫn cầm chắc súng trên tay: “Anh bạn

dãi dầu không bước nữa, gục lên súng mũ bỏ quên đời!” Vẻ hoang dại của núi rừng

tây bắc luôn là hiểm nguy của biết bao con người: “đêm đêm Mường Hịch cọp trêu

người”. Tuy nhiên người lính vẫn mang trong mình một tâm hồn hào hoa, lãng mạn,

họ hòa mình vào thiên nhiên để trút bỏ mọi nhọc nhằn thể xác. Cái nhìn lãng mạn đã

giúp Quang Dũng tạo nên màu sắc bi tráng trong hình ảnh người lính Tây Tiến.

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$*

Buổi liên hoan văn nghệ với hình ảnh ánh lửa bập bùng xua tan cái tối tăm, lạnh lẽo

của núi rừng và thể hiện được sự rạo rực, niềm vui trong lòng người. Chính trong

không khí âm nhạc, vũ điệu đã góp phần chắp cánh cho tâm hồn hào hoa, lãng mạn

của người chiến sĩ. Tiếp theo là hình ảnh không gian sông nước tĩnh lặng và đầy thi vị.

+,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

Quang Dũng sử dụng bút pháp mềm mại, tinh tế như để chia sẻ buồn vui với người

chiến sĩ trên con đường hành quân. Trong màn sương mờ với từng mảng ký ức của

hoài niệm, đó là một sáng tạo mới về ngôn từ thể hiện chất lãng mạn của nhà thơ.

+83RCeb

"5>:@3'



E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Con đường hành quân thật gian khổ biết bao khi người lính phải đối diện với những

căn bệnh nguy hiểm. Bằng thủ pháp đảo ngữ, Quang Dũng nhấn mạnh vẻ đẹp của

từng người chiến binh, thông qua cách miêu tả của tác giả những căn bệnh đó không

còn đáng sợ nữa. Hai câu thơ tiếp theo là vẻ đẹp tâm hồn hào hoa của những chàng

trai Hà Nội. Người lính dù có ở bất cứ nơi nào vẫn luôn hướng về quê hương thân yêu

của mình.

=gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187L

Cái chết của người lính là cái chết oai hùng mang tầm sử thi, đó chính là lý tưởng cao

cả nhất trong cuộc hành trình gian khổ của người lính. Hiện thực nơi đây thật khốc liệt

nhưng lại rất hào hùng và không trở nên quá bi lụy.

=<A8Ci<-2

F<A56V7)L

\56'"G2

?$./B,`V./"L=

Cuộc hành trình chiến đấu của người lính là một hành trình dài và khó khăn, thử

thách. Người lính ra đi tìm đường bảo vệ tổ quốc phải trải qua bao thử thách của tự

nhiên, của quân thù tưởng chừng như không thể hẹn ước ngày gặp lại. Quang Dũng đã

kết thúc bài thơ với nhịp thơ chậm và tràn đầy cảm xúc.

Bài thơ sử dụng các biện pháp tu từ sáng tạo, bút pháp lãng mạn, từ ngữ chọn lọc, độc

đáo đã thể hiện vẻ đẹp của người lính trên con đường hành quân và ngợi ca ý chí

chiến đấu cao cả của họ.



Tây Tiến là bài thơ hay và sẽ mãi ghi dấu trong lòng người đọc về hình ảnh người

chiến sĩ anh dũng vượt mọi khó khăn, hiểm nguy để bảo vệ biên cương tổ quốc.

KORV

+&b7C32

F3/:n-q

&bC3D63

VJ<q*

(Trần Đình Chính)

Thơ ca Việt Nam hiện đại có cả một khoảng trời dành cho nỗi nhớ. Đó là nỗi nhớ

thương mà Hoàng Cầm đã gửi lại mảnh đất của mình trong bài thơ “Bên kia sông

Đuống”, là nỗi nhớ thương của người con xa quê qua bài thơ “Bếp lửa” của Bằng

Việt. Đôi khi đó còn là nỗi nhớ thương trong tình yêu mà người bên ấy chỉ dám gửi

cho người bên này trong bài thơ “Hương thầm” của Phan Thị Thanh Nhàn. Và Quang

Dũng – người nghệ sĩ đa tài cũng không phải là một ngoại lệ khi đặt tình cảm của

mình nơi những người đồng chí, đồng đội qua bài thơ “Tây Tiến”.

Nói về Quang Dũng là ta nhớ ngay đến tác phẩm thơ đặc sắc viết về đề tài người lính

của ông - Tây Tiến. Có lẽ do nó đã gắn bó một thời sâu sắc với nhà thơ. Tây Tiến là

một đơn vị quân đội được thành lập năm 1947, với nhiệm vụ phối hợp với Lào, bảo vệ

biên giới Việt – Lào, đánh tiêu hao sinh lực địch ở Thượng Lào và miền Tây Bắc Bộ

Việt Nam. Quang Dũng là đại đội trưởng của binh đoàn Tây Tiến nhưng đến năm

1984, Tây Tiến giải thể, thành lập Trung đoàn 52, Quang Dũng cũng chuyển sang đơn

vị khác ở Phù Lưu Chanh – 1 làng ven bờ ở sông Đáy. Trong nỗi nhớ về đơn vị cũ của

mình, ông sáng tác thành công bài thơ với cái tên lúc đầu là “Nhớ Tây Tiến” nhưng

một thời gian sau, khi in lại trong trong tập “Mây đầu ô” ông đã bỏ từ “nhớ” trong tiêu

đề vì suốt cả bài thơ là mạch dòng cảm xúc của nỗi nhớ, một nỗi nhớ da diết, cồn cào,

chỉ với hai từ “Tây Tiến” cũng đủ để gợi lên cảm hứng chủ đạo trong bài thơ, đó là

nỗi nhớ.



Bài thơ bắt đầu bằng những câu thơ mang âm điệu trầm, buồn và sâu lắng. Ẩn sâu

trong đó là nỗi nhớ về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc, nỗi nhớ về con đường hành quân

hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng rất đỗi thơ mộng, trữ tình của một thời Tây Tiến đã qua!

Nỗi nhớ ấy thể hiện qua hai câu đầu của nhà thơ được thốt lên thành tiếng gọi:

+ !"#$K

,-./#01-.*

Mở đầu bài thơ, tác giả đã đề cập đến hình ảnh sông Mã. Và ta cũng thấy rằng, sông

Mã xuất hiện ở đầu tác phẩm và gần cuối tác phẩm, đây chính là nghệ thuật đầu cuối

tương ứng, bắt mạch vòng với nhau để thể hiện một điều rằng sông Mã gắn liền với

suốt đoạn đường hành quân của người lính Tây Tiến từ vùng địa bàn này sang vùng

địa bàn khác. Mặt khác, con sông Mã ấy còn được nâng tầm để trở thành một chứng

nhân lịch sử ghi lại tội ác tày trời của kẻ thù và những chiến công vẻ vang của người

lính Tây Tiến. Như nhà thơ Phan Quế đã nhận xét: “Câu thơ như một tuyết bút thiên

nhiên về sông Mã. Tôi chưa đọc câu thơ nào viết về sông Mã hay hơn thế. Âm vang

của câu thơ là khí tiết của con sông chiến trận, quả cảm và dũng mãnh trong độc khúc

binh lửa của mình mà tạo nên chất hiệp sĩ tứ thơ”. “Tây Tiến” không chỉ để gọi tên

đơn vị bộ đội mà nó đã trở thành một người bạn “tri âm, tri kỷ” để nhà thơ có thể giãi

bày tâm sự. Câu thơ cảm thán kết hợp với điệp từ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ quay quắt,

cồn cào đang ùa vào trong tâm trí Quang Dũng, khiến cho nỗi nhớ ấy cứ bồng bềnh

như một dải lụa, vương vấn trong lòng người đọc mãi không nguôi. Nỗi nhớ ấy đâu

chỉ riêng về dòng sông Mã, mà đó còn là nỗi nhớ về Trung đoàn Tây Tiến đã cùng nhà

thơ trải qua mọi khó khăn gian khổ, nỗi nhớ ấy cũng đồng thời là nỗi nhớ về địa bàn

hoạt động, là nhớ về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở vừa thơ mộng

vừa trữ tình Đặc biệt là cách nói “nhớ chơi vơi” đã khắc họa nên cái hồn của câu thơ.

Thơ ca Việt Nam khi nói về nỗi nhớ có nhiều cách diễn tả. Ca dao có câu:

+,-ff$$

,<8`895W2<$89*



Cách nói “xa rồi” lại càng tạo thêm cảm giác bâng khuâng, xao xuyến, tiếc nuối về

một thời đã xa, về những khoảng thời gian, những kỷ niệm của một thời tươi đẹp, bởi

những điều ấy sẽ không bao giờ quay trở lại nữa. “Chơi vơi” là trạng thái trơ trọi giữa

khoảng không rộng lớn, không thể bấu víu vào đâu cả. “Nhớ chơi vơi” ta có thể hiểu

là một mình giữa thế giới hoài niệm mênh mông, không đầu, không cuối, không có

thứ tự thời gian, không gian. Đó là nỗi nhớ da diết, miên man, bâng khuâng làm cho

con người có cảm giác đứng ngồi chẳng yên. Vần “ơi!” kết hợp với từ “chơi vơi” đó là

tiếng gọi tha thiết về đoàn binh Tây Tiến, diễn tả một nỗi nhớ sâu lắng, mênh mang,

chênh chao giữa hai bờ hư thực, nỗi nhớ không nổi hình nổi khối, khi cụ thể, lúc chìm

khuất trong hư ảo, chơi vơi. Nó còn vẽ ra trạng thái cụ thể của nỗi nhớ - nỗi nhớ thấm

vào cảnh vật, thấm vào không gian, thấm cả vào thế giới mênh mông của những hoài

niệm. Quang Dũng đã liệt kê hàng loạt các địa danh như: Sài Khao, Mường Lát, Pha

Luông, Mai Châu,…Tất cả đều là những nơi họ từng đi qua và dừng chân trên bước

đường hành quân gian khổ, những địa danh ấy đã in đậm dấu chân của đoàn binh Tây

Tiến. Càng nhiều địa danh hiện lên thì nỗi nhớ thương lại càng da diết, mà càng da

diết thì lại tạo cảm giác xa xôi, hoang vu, bí ẩn.

Trước hết là miền Tây Bắc hiện lên bởi con đường hành quân gian nan, vất vả. Tuy

thời tiết sương mù lạnh lẽo, khắc nghiệt nhưng cũng thật trữ tình:

+P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386*

Nói đến Tây Bắc là nói đến vùng đất có địa hình hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt. Ấn

tượng đầu tiên về thiên nhiên nơi đây chắc chắn phải là sương. Trên đỉnh Sài Khao,

sương dày đến độ che lấp luôn cả đoàn quân Tây Tiến đang ngày đêm vượt núi, băng

sông khiến họ không nhìn rõ mặt nhau. Động từ “lấp” làm ta như có cảm giác chính

sương đã khiến cho đoàn quân khó khăn thêm phần khó khăn hơn, bị trĩu xuống trong

mỏi mệt. “Đoàn quân mỏi” nhưng tinh thần họ không hề có chút sự mỏi mệt, nản lòng

nào, bởi ý chí quyết tâm ra đi vì Tổ quốc đã làm cho họ trở nên kiên cường, bất khuất

hơn. Quang Dũng thật tài tình khi dùng hình ảnh sương để khắc họa sự khắc nghiệt



của thiên nhiên vùng Tây Bắc. Cũng miêu tả sương, Chế Lan Viên đã viết trong

“Tiếng hát con tàu”:

+,-DQ<2-8c3)

,3R25;54V6<

Pk2r58Gk

P828G8!b$*

Nhưng cũng thật bất ngờ, trong cái gian truân, vất vả ấy vẫn có nét lãng mạn với hình

ảnh “hoa về trong đêm hơi”, đó chính là hương thơm của hoa nở vào lúc đêm phảng

phất nhẹ nhàng trong tâm hồn người lính. Nhưng ta cũng có thể hiểu “hoa” ở đây

chính là những người lính Tây Tiến trở về, bởi Bác Hồ đã từng nói: “Con người ta là

hoa đất, con người ta là đẹp nhất”, mặt khác hình ảnh hoa là một hình ảnh ẩn dụ chỉ

những bó đuốc bình thường đang chập chờn, lung linh, huyền ảo mà người lính cầm

trên tay để soi đường chỉ lối trong những đêm dài hành quân nung nấu. Cái hay của

nhà thơ là không nói hoa nở mà nói “hoa về”, không nói đêm sương mà nói “đêm

hơi”. Cách dùng từ ngữ đã chứng tỏ được vẻ đẹp trong tâm hồn của những anh bộ đội

cụ Hồ là một tâm hồn lãng mạn, hào hoa.

Ngoài sự giá lạnh của sương thì dốc và đèo là những thứ không thể bỏ qua khi nhắc về

thiên nhiên miền Tây Bắc. Quang Dũng tả cảnh vượt dốc, băng đèo, đường đi nguy

hiểm với dốc cao, vực thẳm, tuy hùng vĩ và dữ dội nhưng cũng rất thơ mộng, huyền

ảo:

+956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C*

Tác giả sử dụng điệp từ “dốc” nhằm nhấn mạnh độ cao mà người lính phải trải qua.

Với hàng loạt những từ láy tượng hình toàn vần trắc như: “khúc khuỷu”, “thăm thẳm”,

“heo hút” diễn tả một cách đắc địa sự hiểm trở của núi rừng, những chặng đường hành

quân luôn có sự nguy hiểm đang rình rập. “Khúc khuỷu” ý chỉ đường đi hiểm trở,



nhiều gấp khúc. “Thăm thẳm” là từ chỉ độ sâu nhưng tác giả lại dùng để chỉ độ cao,

cao đến rợn người. Quang Dũng đã khéo léo khi không sử dụng từ “chót vót”, bởi như

thế thì người đọc có thể cảm nhận và thấy được bề sâu của nó nhưng “thăm thẳm” thì

khó ai có thể hình dung được nó sâu như thế nào. Để có thể đem lại một cảm giác

chân thật như thế thì điểm nhìn của anh phải ở từ dưới lên mới có thể thấy dốc khúc

khuỷu, nhìn từ trên xuống mới biết dốc sâu thăm thăm, mà để có được cái nhìn như

vậy thì buộc các anh phải trải nghiệm, phải hành quân đi lên những ngọn núi, con dốc

đầy nguy hiểm ấy. Kết hợp với nhịp thơ 4/3 gập đôi câu thơ giúp bạn đọc hình dung

các anh đang phải treo mình trên những triền núi đá, một bên là vực sâu thăm thẳm,

một bên là núi cao chót vót. Ở câu thơ đầu có 7 chữ thì đã tận 5 thanh trắc, gợi nên

cảm giác chênh vênh, gập ghềnh, vô cùng nguy hiểm. Ta nghe như có tiếng thở mệt

nhọc của người lính khi vượt qua đèo dốc, vực sâu. Đây cũng là chất nhạc trong thơ

Quang Dũng, làm ta liên tưởng đến tiếng nhạc trong bài hát “Nhạc rừng” của nhạc sĩ

Hoàng Việt. “Cồn mây heo hút” thể hiện sự vắng vẻ, không có bóng người. Quang

Dũng đã viết “súng ngửi trời” chứ không phải là “súng chạm trời”, bởi “chạm” hay

“đụng” thì ý câu thơ sẽ yếu hẳn đi, đồng thời “súng ngửi trời” cũng thể hiện vẻ đẹp

hiên ngang của chiến binh dũng cảm, họ đang chiếm lĩnh tầm cao của thiên nhiên,

chinh phục nơi mà ít người lui tới. Khi người lính Tây Tiến hành quân qua các đỉnh

núi, mũi súng của các anh dường như đã chạm đến đỉnh của bầu trời, khoảng cách

được thu hẹp đến mức ngắn nhất giữa súng và trời, đó là hiện thực nhưng qua cách nói

này làm tôn thêm vẻ đẹp khí phách của người lính Tây Tiến, đồng thời đây cũng là

những giây phút đùa vui, tếu táo, có nét tinh nghịch của người đồng đội trẻ với nhau.

Quang Dũng sử dụng phép đối ở câu thơ thứ ba, đối “lên cao” với “thước xuống”, dấu

phẩy đã bẻ gãy nhịp câu thơ một cách đột ngột tạo thành hai vế đối lập nhau. Thế núi

bây giờ cao và nguy hiểm đến khủng khiếp, dốc lên cao rồi lại đổ xuống ngay lập tức

gần như thẳng đứng, nhìn lên thì cao vút, ngó xuống thì sâu thăm thẳm, khoảng cách

giữa đỉnh dốc và mặt đất như xa “ngàn thước’ vạn dặm. Dẫu vậy, những người lính

vẫn âm thầm tiến lên phía trước, đứng trên độ cao ấy, phóng mắt nhìn ra xa để rồi chợt

vỡ òa vui sướng trước cảnh thôn quê êm đềm trải dài trước mắt: “Nhà ai Pha Luông

mưa xa khơi”. Trong làn mưa giăng giăng của núi rừng Tây Bắc thì những ngôi nhà

ẩn hiện, cứ bồng bềnh giữa biển khơi của mưa và sương đọng lại. Nhìn từ góc độ hội



họa thì nó như một bức tranh thủy mặc có những cái tả sắc nét nhưng cũng có những

khoảng trống, khoảng lặng huyền ảo. “Nhà ai” là những mái nhà, bản làng của người

vùng cao, các anh luôn luôn được đón tiếp nồng hậu và đây cũng là địa điểm nghỉ

chân của các anh. Vẻ đẹp này ta cũng từng bắt gặp trong bài “Bao giờ trở lại” của

Hoàng Trung Thông:

+&>./>G.

><A

g7#"bS

&>./<0#<-s

T-)8(-k(3Q

iM#M>3

83S#0Q-./*

Đó là cảm giác bình yên của người lính khi được nhìn thấy những mái nhà của đồng

bào miền cao. Và vui hơn nữa khi các anh được đón tiếp bằng tình cảm quân dân nồng

ấm.

Bốn câu thơ này được phối hợp với nhau rất đặc biệt, sau ba câu thơ được vẽ bằng nét

gân guốc thì câu thơ thứ tư lại được vẽ bằng một nét rất mềm mại. Không phải ngẫu

nhiên mà tài năng hội họa của Quang Dũng lại được mọi người yêu mến đến vậy. Bởi

quy luật sử dụng những gam màu trong hội họa là giữa những gam màu nóng phải pha

chút gam màu lạnh để tạo sự hài hòa cho bức tranh, thì ở đây nhà thơ cũng sử dụng

đúng như vậy trong thơ ca của mình từ các thanh bằng – trắc. Không chỉ là tranh mà

những hình ảnh ấy còn là nhạc, sau những nốt lên cao lại là nốt trầm thấp, bởi vậy nói

như Xuân Diệu: “Đọc Tây Tiến, người ta như ngậm âm nhạc trong miệng” cũng là

một nhận xét thật tinh tế.

Tuy trên chặng đường hành quân, các anh gặp vô vàn khó khăn, gian nan đến tột bậc

nhưng ta vẫn thấy ở các anh có sự can trường tột bậc. Đoàn quân vẫn tiến bước, người

nối người, băng lên phía trước. Uy lực của thiên nhiên như bị giảm xuống và giá trị



con người như được nâng cao hẳn lên một tầm vóc mới. Quang Dũng cũng nói đến sự

hi sinh của đồng đội trên những chặng đường hành quân vô cùng khó khăn:

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK*

“Tây Tiến” đã từng có một thời gian không được đưa vào chương trình giảng dạy bởi

tác phẩm đã đề cập đến đề tài nhạy cảm trong văn chương Việt Nam thời chiến tranh,

đó là viết về cái chết, viết về sự hi sinh. Chúng ta biết rằng, văn chương muốn thuyết

phục lòng người thì trước hết phải chân thật. Dù là viết về chiến tranh nhưng Quang

Dũng không nề hà, né tránh sự thật đau thương. Vì vậy mà “Tây Tiến” được một lần

nữa đưa vào chương trình giảng dạy như một kiệt tác văn chương. Hai tiếng “ anh

bạn” cất lên như một tiếng nấc nghẹn ngào. Sức nặng của câu thơ đã dồn vào từ láy

“dãi dầu” thể hiện vất vả, khó khăn trên chặng đường hành quân. Đặc biệt thay, tác

giả không viết “bị gục xuống” mà ông lại viết là “không bước nữa”, biến các anh từ

thế bị động sang chủ động, họ chấp nhận cái chết, coi nó chỉ đơn giản như một giấc

ngủ mà thôi. “Súng mũ” là biểu tượng của người lính, cho thấy rằng dù có ra đi, các

anh vẫn không quên mình vẫn là một người lính, dù có gục cũng phải “gục lên” súng

mũ của người lính, tư thế hi sinh đầy xót xa nhưng cũng thật hào hùng. Hình ảnh về

người lính anh dũng hy sinh ấy sau này ta còn bắt gặp trong “Dáng đứng Việt Nam”:

+#3C88`E

>)(35W84B.$*

Dáng của các anh bộ đội cụ Hồ dù có gục xuống nhưng vẫn không phai mờ trong tâm

của Quang Dũng, của đoàn quân Tây Tiến và của cả những người tham gia kháng

chiến. Họ đã hy sinh trên chặng đường hành quân, đã có những người lính nằm xuống,

rõ ràng súng đã nổ, người dân Việt Nam cũng đổ máu, chiến tranh không phải là trò

đùa, có người ra đi thì có người hi sinh, đó là điều rất đỗi bình thường. Người lính ra

đi nhưng đồng đội anh lại tiếp bước. “Bỏ quên đời” là cách nói giảm nhẹ sự mất mát,

tang thương. Khi người lính từ trần, cái chết bây giờ trở nên không đáng kể. Cách nói

giảm phần thê lương mà tăng thêm cái tính chất cao cả, sự hy sinh thầm lặng của



những người lính Tây Tiến. Thông qua lăng kính lãng mạn của tác giả thì sự hi sinh

ấy hiện về chỉ như giấc ngủ của người lính. Ông thật tài tình khi miêu tả cái chết của

người lính nhẹ tựa lông hồng. Nhưng dù thế nào vẫn không thể diễn tả hết được sự xót

xa, thương tiếc, vì thế tác giả đành ngậm ngùi đặt dấu chấm cảm “!” cuối câu như một

nén nhang tâm tình gửi lại.

Khó khăn chưa dừng lại ở đó, đất Tây Bắc đâu chỉ có đèo cao dốc thẳm hay mưa ngàn

suối lũ mà còn biết bao thử thách khó khăn hơn. Chặng đường hành quân của các anh

qua núi rừng Tây Bắc đầy hoang dại, bí ẩn, dường như là để thử thách bước chân của

người lính :

+&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A*

Quang Dũng đã chọn ra hai mốc thời gian là “chiều chiều” và “đêm đêm”, đây là thời

điểm bộc lộ rõ nhất sự nguy hiểm của chốn rừng núi Tây Bắc, và sự nguy hiểm ấy cứ

tuần hoàn, tuần hoàn, mỗi ngày các anh đều phải đối diện với những khó khăn, hiểm

nguy như thế. Các anh phải thường xuyên hành quân qua những mảnh đất rừng thiêng

nước độc cho nên bị ám ảnh trong tâm hồn là tiếng thác nước gầm thét dữ dội. Ở nơi

xa xôi, thiên nhiên làm chủ thì khó khăn như tăng thêm bội phần. “Mường Hịch” với

sức nặng dồn vào từ “Hịch” thể hiện bước chân nặng trịch có bóng cọp vờn người,

cọp ăn thịt người, cọp xé xác người, cọp giết người. Nhưng nhìn nhận quan bản lĩnh

của người lính thì bóng nổ ấy chỉ đơn thuần là trò đùa trẻ con, điều này được thể hiện

qua từ “trêu” để thử thách sự gan dạ, độ bền gan của các anh bộ đội cụ Hồ mà thôi.

Và ở những câu thơ này, tác giả mô tả rất chân thực, dù chúng ta không sống ở thời kỳ

này, chúng ta vẫn chưa từng đặt chân lên núi non miền Tây, chưa nhập ngũ vào đoàn

binh Tây Tiến. Nhưng đọc tác phẩm ta thấu hiểu được gian lao mà người lính trải qua.

Để khép lại khổ một, nhà thơ đã kết thúc bằng hai câu thơ đầy cảm xúc thương nhớ,

nỗi nhớ ấy phả vào bản làng Tây Bắc thân yêu:

+,-56Cb

&'()"*



Lần thứ hai trong bài thơ, tác giả gọi tên đơn vị Tây Tiến, phải chăng ông nhớ quá

những gian khổ, kỉ niệm gắn bó với các đồng đội của mình trong suốt những năm

tháng kháng chiến cùng nhau nên Quang Dũng mới thốt lên “nhớ ôi Tây Tiến” như

vậy. Sau chặng đường hành quân vất vả, mệt mỏi các chiến sĩ có dịp dừng chân dựng

trại ở một bản làng có tên rất đỗi thân thương-Mai Châu. Ở đây các thiếu nữ dân tộc

trẻ trung xinh xắn mang cơm nếp thơm lên cho các anh, cùng các anh quay quần ngồi

bên nồi xôi nếp khiến bao nhiêu vất vả, khó khăn đều tan biến. Đây là khung cảnh

đậm đà tình quân dân, chiến tranh lùi dần vào trong một góc khuất nào đó nhường chỗ

cho một cảnh sinh hoạt vui tươi. Sau thời gian dài hành quân vất vả giữa núi rừng phải

chịu đói, chịu khát. Nay các anh được đồng bào Mai Châu đón tiếp bằng “cơm lên

khói” cùng mùi hương “thơm nếp xôi” thật là ấm lòng. Quang Dũng đã dùng từ “mùa

em”thể hiện sự gần gũi, thân thương và nó gắn bó như “tình em”, các anh bộ đội cụ

Hồ nhớ những vụ mùa, nhớ cơm nếp thơm và nhớ cả những bóng hồng miền sơn

cước. Cũng nói về hương nếp, hương xôi và tình cảm quân dân, Chế Lan Viên đã viết

trong bài “Tiếng hát con tàu”:

+E"R(G@#0

FGYE>Cb5M

Y@"8B;S-'<*

Nhớ mùi hương thơm của lúa gạo là nhớ hương vị núi rừng Tây Bắc, nhớ tình nghĩa,

nhớ tấm lòng cao cả của đồng bào Tây Bắc thân yêu.

Mười bốn câu đầu của bài thơ “Tây Tiến” một trong những bài thơ hay nhất viết về

người lính trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp. Bức tranh thiên nhiên

hoành tráng, trên đó nổi bật là hình ảnh chiến sĩ đầy bản lĩnh và lạc quan, đang dấn

thân vào máu lửa. Nửa thế hệ trôi qua, bài thơ vẫn giữ được trị của mình. Như bốn câu

thơ của Giang Nam:

+6<ACb5W

85-)5-)87#0



G23<AG

Q98A.-1Q*

Cảnh núi rừng hoang vu, chênh vênh, hiểm trở, dữ dội lùi dần rồi khuất hẳn, nhường

bước cho một thế giới hoàn toàn khác của núi rừng Tây Bắc. Những nét vẽ mềm mại,

uyển chuyển, tinh tế dưới ngòi bút tài hoa của Quang Dũng cũng được bộc lộ rõ nhất

trong đoạn thơ thứ hai. Đó là nỗi nhớ về những đêm giao lưu văn hóa văn nghệ và vẻ

đẹp huyền hồ của thiên nhiên miền Tây Bắc. Mở đầu phần hai là sự tiếp nối cái hương

vị “thơm nếp xôi” ấy. “Hội đuốc hoa” đã trở thành kỉ niệm đẹp trong lòng nhà thơ, trở

thành hành trang trong tâm hồn của các chiến binh Tây Tiến. Trên con đường hành

quân gian khổ, các anh dừng chân dựng trại và được sự tiếp đón nồng hậu, thân tình

của người dân. Đối với Quang Dũng cũng như những người lính, không khí tươi vui

của đêm liên hoan văn nghệ đậm tình quân dân với ánh lửa sáng bừng luôn là những

kỉ niệm khó có thể quên:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$*

Đêm liên hoan văn nghệ được tổ chức ngay ở doanh trại bộ đội, đây là hiện thực.

Không gian ở bốn câu thơ không còn rộng lớn như đoạn thơ đầu, mà không gian giờ

đây được thu hẹp lại thành “doanh trại” – một không gian bình yên, được coi là mái

nhà của người lính. Ở đây, những người lính không phải gồng mình lên để chiến thắng

những khó khăn, vất vả mà tâm hồn họ thực sự được thư giãn. Hai từ “bừng lên” trong

câu thơ như điểm thêm phần tưng bừng náo nhiệt, ấm áp, rực rỡ, ngập tràn ánh sáng.

“Bừng” chỉ ánh sáng của đuốc hoa, của lửa trại sáng bừng, “bừng” cũng có nghĩa là

tiếng khèn, tiếng hát, tiếng cười tưng bừng rộn rã. Ở đây, Quang Dũng đã có cách ví

von đầy nghệ thuật trong hai từ “đuốc hoa”. “Đuốc hoa” trong Hán Việt có nghĩa là

nến hoa chúc – một biểu tượng hạnh phúc của các đôi uyên ương, là từ ngữ được dùng

trong văn học cũ: “Đuốc hoa chẳng thẹn với chàng mai xưa” (Truyện Kiều). Nhưng

thật ra, “đuốc hoa” ở đây chỉ là những bó đuốc bình thường trong những đêm giao lưu



văn nghệ của người lính Tây Tiến, khi có gió thổi qua làm cho những bó đuốc ấy phát

ra các tia lửa và nhìn nhận qua lăng kính lãng mạn của tác giả thì lại trở thành đuốc

hoa, khiến cho ta liên tưởng đến lễ cưới. “Kìa em” là sự ngắm nghía, đồng thời là lời

thốt lên bất ngờ vì vẻ đẹp lộng lẫy, kiêu sa của các cô gái miền cao. Đằng sau từ “kìa”

là thấy cả ánh mắt, nụ cười hết sức yêu đời, tình nghịch, phong độ và tài hoa của

người lính Tây Tiến. “Xiêm áo” chính là những bộ trang phục đẹp của người con gái

miền cao, nhưng ta có thể hiểu đây là hình ảnh vô cùng vui tươi, tinh nghịch của

người lính khi các anh mặc những bộ xiêm y của phụ nữ cùng nhau vui đùa, nhảy múa

xung quanh ngọn lửa trại. Từ xa xưa, những chiếc khèn bè đã được dùng làm nhạc

đệm trong hầu hết các làn điệu dân ca, làm nền cho những điệu dân vũ, điệu múa lăm

vông, hát đối, giao duyên, trong các dịp lễ Tết, lễ hội hay tiếng khèn dùng để gọi bạn

tình đêm khuya của những chàng trai cô gái Lào khi yêu nhau. Tiếng khèn bè trầm

bổng, sâu lắng, dồn dập, rộn ràng, náo nức cả không gian yên ắng. Khi tiếng khèn cất

lên làm người nghe thấy da diết, sâu lắng, ngân nga trong sáng như tiếng suối reo, gió

hát, hiện nên vẻ hoang sơ,hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc. Bởi thế, Quang Dũng đã

không khỏi say sưa và quyện vào tiếng nhạc du dương của khèn, vừa lạ vừa mang tính

sơ khai mà đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Từ “man điệu” mà tác giả sử dụng ở đây

cũng rất tài hoa, người đọc như được chứng kiến những vũ khúc hoang sơ của văn hóa

Âu Lạc. Trong những đêm sinh hoạt ấy có trang phục đẹp, có cả âm nhạc, có những

điệu múa, điệu nhảy vui tươi và không khí ở đây là không khí say mê ngây ngất. Điều

đó được chứng tỏ khi ban đầu ông dùng từ “em” sau ông lại chuyển sang dùng từ

“nàng”. Từ cách sử dụng ấy, ta cảm nhận em như một nàng tiên kiều diễm và ta như

lạc cõi thần tiên với một không khí say mê đến ngây ngất. Những thiếu nữ

Mường,Thái xinh đẹp, duyên dáng “e ấp” xuất hiện trong bộ xiêm áo rực rỡ, cùng với

tiếng khèn “man điệu” đã “xây hồn thơ”, xây cả nỗi nhớ bâng khuâng trong lòng

những người lính trẻ. Địa danh Viêng Chăn không phải là địa danh của Việt Nam, mà

đó là thủ đô của Lào. Ta nhận thấy được sự đặc biệt trong địa bàn hoạt động của

người lính Tây Tiến. Họ không chỉ chiến đấu trên nước ta, mà còn cầm súng trên đất

bạn Lào. “Nhạc về” tạo nên độ phiêu du phiêu lãng khiến tâm hồn người lính trở nên

thăng hoa. Mọi cảm giác mệt mỏi đều tan biến, thay vào đó là lòng yêu đời, yêu cuộc



sống. Chính những phút giây ấy đã nâng bước họ mạnh mẽ hơn trên con đường hành

quân phía trước.

Ở đoạn thơ này, tác giả đã làm xuất hiện một thế giới khác của Tây Bắc, thiên nhiên

giờ đây không còn khốc liệt, dữ dội nữa mà nó hiện ra với vẻ đẹp thơ mộng và trữ

tình. Ngòi bút của Quang Dũng có sự thay đổi, bên cạnh nét vẽ mạnh mẽ, khỏe khoắn

thì vẫn có những đường nét mềm mại, uyển chuyển, tinh tế. Tất cả làm cho bức tranh

thiên nhiên và con người miền Tây hiện lên rất rõ.

So với bốn câu thơ trên là hình ảnh không khí đêm lễ hội tưng bừng hòa hợp với ánh

sáng lung linh và tâm hồn trẻ trung, yêu đời của các chiến sĩ Tây Tiến thì bốn dòng

thơ tiếp theo, Quang Dũng đã đưa người đọc đến với hình ảnh của con người và núi

rừng Tây Bắc trong một buổi chiều sương. Một không gian bảng làng khói sương như

trong cõi mộng cứ thế hiện ra. Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên theo chiều hướng thị hóa.

Cái dữ dội, khốc liệt được đẩy lùi thay vào đó là những hình ảnh nhẹ nhàng và thơ

mộng:

+,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

“Người đi” chắc hẳn là người lính Tây Tiến. Ngòi bút Quang Dũng không tả mà chỉ

gợi. Hình ảnh đầu tiên là hình ảnh của một “chiều sương” cho ta thấy nét đặc trưng

vốn có của núi rừng nơi đây. Nhưng sương lúc này không phải là sương lấp, sương

che hay sương phủ, mà chỉ là những làn sương bình thường mở ảo, nó gợi màu sắc

bảng lảng, khói sương và có chút man mác buồn. Địa danh duy nhất trong khổ hai

chính là Châu Mộc, bởi ở đây có cảnh sắc thiên nhiên rất đẹp, nơi đây có núi sông

diệu lệ, có lung lũng lúa chín vàng, có gió cuốn mây bay, có nắng vàng rực rỡ. Mở ra

ở đó là một không gian buổi chiều được giăng mắt lên là mùa của sương khói hiện ra

như một miền cổ tích, chính vì vậy mà Châu Mộc là nơi để lại cho các anh nhiều ấn

tượng, kỷ niệm sâu sắc nhất. Đại từ “ấy” làm rõ nghĩa hơn cho từ chiều sương, nhấn



mạnh rằng đây là một buổi chiều rất đặc biệt, chiều sương trong nỗi nhớ đã thành kỷ

niệm nên tình người cũng man mác, bâng khuâng. Chữ “ấy” bắt vần với chữ “thấy” ở

câu thơ sau, một vần lưng thân tình, âm điệu câu thơ như bị trĩu xuống như một nút

nhấn. Nữ thi sĩ xưa nhớ kinh thành Thăng Long là nhớ “hồn thu thảo”, nay Quang

Dũng nhớ về “hồn lau”, nhớ về cái xào xạc của gió, nhớ những cờ lau trắng trời,

những cây lau giăng khắp mọi nẻo bến bờ, hiện ra như những đôi bờ tiền sử. Trong

văn chương Nguyễn Tuân thì cảnh vật không hề vô tri vô giác, bởi đó là nghệ thuật

nhân hóa “hồn lau”. Nỗi buồn, tâm trạng của người đi dường như cũng khuếch tán vào

cảnh vật, những bông lau sậy chập chờn đôi bờ cũng có hồn của nhà thơ, Ta nhớ thơ

Chế Lan Viên:

+\566-35;(3.-

5#Erb7J

Y4#Ek['As

978A.-b3#*

Những hình ảnh “chiều sương ấy”, “hồn lau”, “bến bờ” và “hoa đong đưa” kết hợp

với cách hỏi “có thấy, có nhớ” mở ra một khung cảnh buổi chiều sương trong ký ức.

Sương mờ giăng khắp không gian, bến bờ lặng lẽ hoang dại như một bờ tiền sử, trên

sông xuất hiện một dáng người mềm mại, uyển chuyển nhưng cũng hết sức vững chãi

của người đi trên thuyền độc mộc, những bông hoa rừng đong đưa làm duyên trong

dòng nước. Điệp ngữ “có thấy-có nhớ” luyến láy như chạm khắc vào nỗi nhớ da diết,

cháy bỏng khôn nguôi. Độc mộc là một loại thuyền được làm từ cây gỗ lớn dài, dáng

người trên chiếc thuyền độc mộc ấy có thể là hình ảnh mềm mại, uyển chuyển của

những cô gái Thái, Mèo đang đưa các chiến sĩ vượt sông. Nhưng ta cũng có thể xem

đây là dáng hình kiêu dũng của các chiến sĩ Tây Tiến đang chèo chống con thuyền

vượt thác dữ tiến về phía trước. Tất cả những hình ảnh ấy đều để lại trong lòng Quang

Dũng một cách khó phai nhòa. Cảnh và người hòa quyện đồng điệu. Ai nói rằng đất

Tây Bắc là xứ rừng thiêng nước độc xin hãy để tâm hồn mình lắng lại để chất thơ Tây

Bắc ngấm vào hồn. Câu thơ cuối được tác giả dùng từ rất tinh tế, ông đã dùng từ láy

hoa “đong đưa” chứ không phải là “đung đưa” hay “đu đưa”, bởi nếu viết “hoa đung



đưa” thì cảnh vật ở đây vô tri vô giác, gợi đến một sự chuyển động về cơ học khô

khan, còn “hoa đong đưa” thì lại có hồn người, thể hiện sự chuyển động duyên dáng,

tình tứ, bông hoa lau trở thành những sinh thể có hồn đang làm duyên, làm dáng trên

mặt nước sóng sánh, chòng chành. Cánh hoa rừng như cũng quyến luyến con người,

cánh hoa ấy như bàn tay vẫy chào người lính, tiễn các anh vượt sông đi đánh giặc.

Cảnh như có hồn, có sự thiêng liêng của núi rừng, đậm đà màu sắc cổ tích và huyền

thoại. Qua những nét vẽ hư ảo trên, ta thấy như trước mắt mình một bức tranh sơn

thủy hữu tình mang dấu ấn của một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, lãng mạn, tài hoa, vô

cùng yêu mến và gắn bó với mảnh đất miền Tây trong tâm hồn Quang Dũng. Đồng

thời ta cũng cảm nhận được tâm hồn rung động của các chiến sĩ Tây Tiến trước cái

đẹp.

Tám câu thơ đã vẽ nên khung cảnh thiên nhiên, con người miền Tây với vẻ đẹp mĩ lệ,

thơ mộng, trữ tình. Chất nhạc, chất họa, chất mơ mộng hòa quyện chặt chẽ với nhau

trong đoạn thơ tạo nên một thế giới của cái đẹp. Từng nét vẽ của tác giả đều mềm mại,

tinh tế, uyển chuyển. Đây là đoạn thơ bộc lộ rõ nhất sự tài hoa, lãng mạn của Quang

Dũng trong bài tổng thể bài thơ.

Giữa thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng đầy thơ mộng trữ tình là hình

ảnh người lính Tây Tiến với những gian khổ thiếu thốn được thể hiện qua khổ thơ thứ

ba. Nếu như những đoạn thơ đầu, hình ảnh đoàn quân mới hiện lên qua nét vẽ gián

tiếp, nói đến gian khổ, hy sinh và địa bàn hoạt động thì ở đây, đoàn quân ấy đã hiện

lên với những nét vẽ cụ thể, gân guốc, rạch ròi. Đã trở thành khuôn sáo khi đề cập đến

sự can trường của các chiến binh:

+83Ceb

"5>:@3'*

Đó là bức tượng đài bi tráng về những chàng trai xuất thân từ thủ đô hoa lệ, họ sẵn

sàng ra đi với lý tưởng sống cao đẹp “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Hai câu thơ

trên nói về ngoại hình của người lính Tây Tiến, mang vẻ đẹp ở đây là viết về cái ốm

nhưng không hề yếu. Nhà thơ miêu tả, khắc tạc cả một tập thể của mình, những con



người anh hùng được tác giả gọi bằng cái tên khá thú vị - “Đoàn binh không mọc tóc”,

cái hào hùng hiện lên qua cách dùng từ Hán Việt “đào binh” thay vì là “quân ấy”

nhằm gợi lên sự mạnh mẽ lạ thường, gợi âm vang khỏe khoắn, khẳng định một lực

lượng đông đảo, hừng hực khí thế. Nhà thơ Phạm Tiến Duật cũng đã từng gọi tiểu đội

của mình bằng cái tên bắt nguồn từ hiện thực khắc nghiệt – “Tiểu đội xe không kính”,

qua đó ta thấy được tinh thần lạc quan và chất lính dí dỏm hài hước.

Nhưng trước hết, đây là những câu thơ tả thực, thực một cách trần trụi: Chiến sĩ Tây

Tiến hồi ấy hoạt động ở những vùng núi hiểm trở, ma thiêng nước độc, chết trận thì ít

mà chết bệnh thì nhiều, có những con suối khiến họ rửa chân rụng lông, gội đầu rụng

tóc. Câu thơ cũng mang đến một nét nghĩa nữa là người lính Tây Tiến họ tự cạo trọc

đầu trở thành những anh “vệ trọc” để giữ vệ sinh trong cuộc kháng chiến thiếu thốn

trăm bề và cũng dễ thuận lợi trong việc đánh giáp lá cà. Và nhà thơ còn đề cập đến

một căn bệnh đã ám ảnh vào cả một thời kì trong văn chương của thời kì kháng chiến

chống Pháp, căn bệnh khiến cho các anh bị rụng tóc đó là bệnh sốt rét rừng. Một căn

bệnh nguy hiểm đã hoành hành dữ dội khiến cho người chiến sĩ chết đường chết bệnh

còn nhiều hơn là chết trận. Thơ ca kháng chiến đã từng ghi lại những hình ảnh thật

cảm động về sự tiều tụy của người chiến sĩ vì sự nguy hiểm của căn bệnh này, không

chỉ người lính trong “Tây Tiến” mà ngày trong cả bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu

cũng có nhắc đến:

+\.-0-54

9#<A.B#><-$*

Quang Dũng thật tinh tế khi viết “không mọc tóc” chứ không phải là “tóc không

mọc”, bởi “không mọc tóc” được ông sắp xếp từ ngữ để chỉ cái ngang tàng, ngạo

nghễ, tinh thần vượt lên trên sự khốc liệt của cuộc chiến ở người lính nhưng có nét

hóm hỉnh, đùa vui là không cần mọc tóc, nhìn qua lăng kính lãng mạn của tác giả

chuyển từ thế bị động sang thế chủ động. Từ đó ta thấy rằng, hiện lên trong trang thơ

của Quang Dũng đó là vẻ đẹp của những anh vệ trọc đáng yêu, tuy ốm nhưng chẳng

hề yếu.



Trong thực tế, “xanh màu lá” chính là màu xanh của làn da đang bị ốm, làn da xanh

xao, vàng vọt, bủng beo. Điều này ta có thể thấy sự tương đồng trong bài “Cá nước”

của nhà thơ Tố Hữu:

+]ee$#

#6>.O

\.OR9R

36*

Hay trong thơ của Thôi Hữu cũng có nhắc:

+Po8!56O[

F;<@@3*

Đâu chỉ riêng những người lính trong thơ Quang Dũng mới bị mắc bệnh, mới phải

chết vì căn bệnh ác liệt này. Thế nhưng một lần nữa thông qua lăng kính lãng mạn của

Quang Dũng, màu xanh ấy không còn là màu của làn da đang bị ốm nữa mà nó trở

thành màu xanh của áo lính, màu xanh của lá cây ngụy trang, xanh sắc mạ non, xanh

lũy tre làng. Quang Dũng đã dùng từ “dữ oai hùm” một cách rất sáng tạo, tạo nên âm

hưởng mạnh mẽ cho câu thơ khiến người đọc cảm nhận được sức mạnh tinh thần, khí

thế oai hùng khiến cho kẻ địch khiếp sợ của đoàn binh. Hình ảnh người lính Tây Tiến

trong tư thế làm chủ thiên nhiên, làm chủ đất trời Tây Bắc, đạp đổ mọi gian khổ, khó

khăn để tiến về phía trước, họ mạnh mẽ, oai phong lẫm liệt như mãnh hổ ngự trị chốn

rừng xanh rộng lớn. Câu thơ thứ hai tạo ra hai vế đối lập giữa “quân xanh màu lá” với

“dữ oai hùm”, một bên là cái thiếu thốn, khó khăn gian khổ, một bên là khí phách anh

hùng của những người lính Tây Tiến. Ba tiếng “dữ oai hùm” tạo nên một âm hưởng

mạnh mẽ, hùng tráng cho câu thơ, người đọc cảm nhận được khí thế của đoàn quân ra

trận, câu thơ ngắt nhịp mạnh tô đậm nét hùng dũng. Như Vũ Quần Phương nhận xét:

“Quân xanh màu lá, màu áo hay màu da? Chắc cả hai! Chỗ này tả lính rất khéo, nói

được lính ôm mà không yếu, có tóc rụng, có da xanh, nhưng ấn tượng lưu lại là dữ oai

hùm”. Mười bốn chữ thơ mà chạm khắc vào lịch sử hình ảnh một đoàn quân phi



thường, độc đáo, có một không hai trong cuộc đời cũng như trong thơ ca. Đoàn quân

của một thuở “xếp bút nghiên lên đường chinh chiến”.

Dưới ngòi bút lãng mạn của Quang Dũng, các chiến sĩ không còn là nạn nhân mà trở

nên thật chủ động, ngạo nghễ: không mọc tóc, da xanh xao là để thích nghi với hoàn

cảnh chiến đấu. Vũ Quần Phương có nhận xét: Quang Dũng miêu tả lính Tây Tiến ốm

mà không hề yếu. Đầu không mọc tóc không phải là hình ảnh gây cười hay nói chính

xác hơn là cười mà xót xa, không cầm được nước mắt, bởi răng tóc là gốc con người,

ai cũng muốn chăm sóc cho vẻ đẹp ngoại hình của mình. Từ biệt Hà Thành ra đi chiến

đấu khi màu tóc còn xanh, da còn hồng hào. Vậy mà giờ đây họ chấp nhận hy sinh

mái tóc, tuổi thanh xuân của mình để góp phần làm nên mùa xuân vĩnh viễn của Tổ

quốc.

Khó khăn gian khổ là thế, nhưng các chiến binh Tây Tiến vẫn không nguôi đi những

tình cảm lãng mạn. Nếu hai câu thơ trên như nét khắc, nét chạm vào không gian của

tác giả để tạo nên bức tượng đài với ngoại hình ốm mà không yêu, thì hai câu thơ sau,

tác giả lại nói về vẻ đẹp tâm hồn của họ. Và tâm hồn chính là sức mạnh nội tâm, là khí

phách của những người lính Tây Tiến. Dù cuộc sống có vất vả thiếu thốn nhưng

không vì thế mà từ bỏ lý tưởng “mộng chinh phu, mộng giai nhân”:

+ E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Cùng một lúc ta có thể thấy xuất hiện hai hành động trong tâm hồn của người lính Tây

Tiến đồng thời xảy ra. Đó là “mắt trừng”, đó là “gửi mộng”. Hai câu thơ nhốt trọn hai

thế giới, hai giấc mộng của người lính Tây Tiến. Người ta vẫn thường nói: “Đôi mắt là

cửa sổ tâm hồn, là tâm điểm của mọi suy nghĩ”. Vì vậy, khi bắt gặp đôi mắt trừng đã

gợi cho ta nhiều liên tưởng. Đôi mắt của các anh mở to nhìn thẳng về phía quân thù

mà bắn với chí khí thề sống chết với kẻ thù. Đôi mắt ấy còn gửi mộng qua biên giới –

mộng giết giặc, mộng lập công, mộng hòa bình.Ban ngày các anh gửi ánh mắt trừng

đầy căm thù tới kẻ địch. Hình ảnh “mắt trừng” là ánh mắt mở to, đầy dữ dằn hướng về

phía trước, ánh lên sự quyết tâm, khát vọng chiến đấu giành chiến thắng. Đôi mắt ấy



còn gửi mộng qua biên giới – mộng giết giặc, mộng lập công, mộng hòa bình. Một

hình ảnh ước lệ làm tôn lên khí thế oai phong lẫm liệt, kiêu hùng của đoàn binh như

trong bài thơ “Bài ca chim Chơ Rao” của Thu Bồn từng viết:

+'CK 7B#_

Y80;CG)^8A

Y8M89;Rt54

#3>5W$"GO7.;3*L

Nhiều người cho rằng: “dáng kiều thơm” là nỗi nhớ của Quang Dũng về quán kiều

trên phố Hàng Bông, nơi mà ông hay lui đến để đàm đạo văn chương. Hay có người

cho rằng đó là những người lính đang nhớ về những thiếu nữ Hà Thành, nhớ người

yêu của mình với vẻ đẹp “sắc nước hương trời”, với các chiến sĩ thì nỗi nhớ ấy là sự

cân bằng, thư thái trong tâm hồn sau mỗi chặng đường hành quân vất vả, chứ không

phải nhớ những điều ấy mà quên đi nhiệm vụ cao cả, nhớ để mà thối chí nản lòng.

Vậy mà một thời câu thơ “đẹp một cách lãng mạn”như thế này đã khiến cho tác giả

của nó và chính bài thơ trải qua bao gió dập, sóng dồi. Từng một thời bị phê phán bởi

thói tiểu tư sản, nhưng thực ra nhờ vẻ đẹp ấy mà tâm hồn người lính có sức mạnh vượt

qua mọi gian khổ. Quang Dũng đã tạo nên một nét tương phản hết sức đặc sắc. Những

con người chiến đấu kiên cường với ý chí sắt thép cũng chính là con người có một đời

sống tâm hồn phong phú. Người lính Tây Tiến không chỉ biết cầm súng đi theo tiếng

gọi thiêng liêng của Tổ quốc mà còn rất hào hoa, giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn,

trái tim họ vẫn rung động trong nỗi nhớ về một dáng kiều thơm. Bức tượng đài người

lính Tây Tiến đã được khắc tạc bằng những nguồn ánh sáng tương phản lẫn nhau, vừa

hiện thực vừa lãng mạn. Tại sao cấm những người lính xuất thân từ thành thị sống với

những tâm tình riêng của mình, trong khi những người lính xuất thân từ nông dân thì

lại được phép nhớ giếng nước, nhớ gốc đa, nhớ người thân của họ. Vấn đề là nỗi nhớ

ấy có ảnh hưởng đến ý chí, tinh thần chiến đấu của các chiến sĩ hay không? Hay họ

vẫn hiên ngang chắp tay súng tiêu diệt kẻ thù. Có lẽ đa phần người lính Tây Tiến đều

là học sinh, sinh viên còn ngồi trên ghế nhà trường, tuổi đời còn rất trẻ nên hành trang

mang theo khi ra chiến trường không chỉ có súng đạn mà còn là một thế giới tâm hồn



đầy mộng mơ. Nỗi nhớ ấy cũng được nhà thơ Nguyễn Đình Thi thể hiện trong bài

“Đất nước”:

+,@86:RG

Yn$$-E<A6*

Tuy nhiên, thơ hay ta không nên truy theo nghĩa riêng để làm mất đi vẻ đẹp của bài

thơ ấy, ta phải truy theo nghĩa chung. Dù có đến quán kiều như Quang Dũng, dù có

nhớ dáng hình yêu kiều của người con gái đi chăng nữa thì tất cả những người lính

đều nhớ về quê hương, nhớ về Hà Nội với những con đường nồng nàn hoa sữa:

+0k<8ks

,<-8GT3*

KORW

Mọi cuộc chiến tranh rồi sẽ qua đi, bụi thời gian có thể phủ dày lên hình ảnh của

những anh hùng vô danh, nhưng văn học với sứ mệnh thiêng liêng của nó đã khắc họa

một cách vĩnh viễn vào tâm hồn người đọc hình ảnh những người con anh hùng của

đất nước đã ngã xuống vì nền độc lập của Tổ quốc trong suốt trường kỳ lịch sử. Và

“Tây Tiến” là 1 trong những bài thơ hay, tiêu biểu của Quang Dũng cũng đã dựng lên

một bức tượng đài bất tử như vậy về người lính cách mạng trong cuộc kháng chiến

trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược. Đó là bức tượng đài đã làm cho những

người chiến sĩ yêu nước từng ngã xuống trong những tháng năm gian khổ ấy bất tử

cùng thời gian

+ !"#$K

?$./B,`V./"*

Nhắc đến nhà thơ Quang Dũng, chúng ta nghĩ ngay đến tác phẩm để đời của ông –

Tây Tiến. Bởi lẽ nó đã gắn bó 1 thời sâu sắc với nhà thơ. Tây Tiến là 1 đơn vị bộ đội

thời kháng chiến chống Pháp được thành lập năm 1947 làm nhiệm vụ phối hợp với bộ

đội Lào đánh tiêu hao sinh lực địch ở vùng Thượng Lào, trấn giữ 1 vùng rộng lớn ở



Tây Bắc nước ta và biên giới Việt Lào. Quang Dũng từng là đại đội trưởng của binh

đoàn Tây Tiến nhưng đến đầu năm 1948 vì yêu cầu nhiệm vụ ông chuyển sang đơn vị

khác. Bài thơ được sáng tác cuối năm 1948 khi nhà thơ đóng quân ở Phù Lưu Chanh 1

làng ven bờ sông Đáy, nhớ về đơn vị cũ ông đã viết nên bài thơ. Lúc đầu, ông đặt bài

thơ là “Nhớ Tây Tiến” nhưng về sau đổi lại thành “Tây Tiến” vì cả bài thơ đã là một

nỗi nhớ và chỉ với 2 từ “Tây Tiến” cũng đủ gợi lên nỗi nhớ – cảm hứng chủ đạo trong

toàn bộ bài thơ.

Là một người lính trẻ hào hoa, lãng mạn ra đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, sống và

chiến đấu nơi núi rừng gian khổ nhưng chất thi sĩ vẫn trào dâng mãnh liệt trong lòng

nhà thơ. 1 thời gắn bó sâu đậm với Tây Tiến, với đồng đội, với núi rừng đã làm cho

ông không khỏi bồi hồi, xúc động khi nỗi nhớ về Tây Tiến dâng trào trong kí ức của

nhà thơ.

+ !"#$K

,-./#01-.*

Câu thơ như tiếng gọi chân thành , tha thiết xuất phát từ trái tim và tâm hồn người thi

sĩ. Bằng cách sử dụng câu cảm thán và thủ pháp nghệ thuật nhân hoá, câu thơ trở nên

đẹp diệu kỳ. “Sông Mã” không đơn thuần là 1 con sông – nơi đã từng là địa bàn hoạt

động của đoàn quân Tây Tiến – mà nó đã trở thành 1 hình ảnh hiện hữu, 1 chứng nhân

lịch sử trong suốt cuộc đời người lính Tây Tiến với bao nỗi vui buồn, được mất. “Tây

Tiến” không chỉ để gọi tên 1 đơn vị bộ đội mà nó đã trở thành 1 người bạn ” tri âm tri

kỉ” để nhà thơ giãi bày tâm sự.

Câu thơ thứ 2 với điệp từ “nhớ” được lặp lại 2 lần đã diễn tả nỗi nhớ quay quắt, cồn

cào đang ùa vào tâm trí Quang Dũng. Tính từ “chơi vơi” – biểu cảm một nỗi nhớ nhẹ

và rất sâu – kết hợp với từ “nhớ” đã khắc sâu được tình cảm nhớ nhung da diết của

nhà thơ. Và nỗi nhớ đó như 1 cơn thác lũ tràn vào tâm trí đẩy ông vào trạng thái bồng

bềnh, hư ảo. Có lẽ Quang Dũng đã học tập cách diễn đạt nỗi nhớ trong ca dao:

+g./-4.,-4#D

,-4u*



Hai câu đầu với cách dùng từ chọn lọc, gợi hình gợi cảm đã mở cửa cho nỗi nhớ trào

dâng mãnh liệt trong tâm hồn nhà thơ.

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C*

Quang Dũng đã liệt kê hàng loạt các địa danh như: Sài Khao, Mường Lát, Pha

Luông… - địa bàn hoạt động của binh đoàn Tây Tiến – những cái tên mang âm hưởng

của rừng núi hoang vu và man dại. Núi rừng Tây Bắc đẹp hùng vĩ mà dữ dội, một

vùng đất có địa hình hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, nơi rừng thiêng nước độc. Có

những đêm dài hành quân người lính Tây Tiến vất vả đi trong đêm dày đặc sương

giăng, không nhìn rõ mặt nhau. “Đoàn quân mỏi” nhưng tinh thần không “mỏi”. Bởi ý

chí quyết tâm ra đi vì Tổ quốc đã làm cho những trí thức Hà thành yêu nước trở nên

kiên cường, bất khuất hơn. Quang Dũng đã rất tài tình khi đưa hình ảnh “sương” vào

đây để khắc họa rõ hơn sự khắc nghiệt của núi rừng Tây Bắc trong những đêm dài

lạnh lẽo. Cũng miêu tả về “sương”, Chế Lan Viên cũng đã viết trong “Tiếng hát con

tàu”:

+,-DQ<2-8c3)

,3R5;54V6<

Pkr58Gk

P88G8!b$*

Thiên nhiên Tây Bắc, qua ngòi bút lãng mạn của Quang Dũng, được cảm nhận với vẻ

đẹp vừa đa dạng vừa độc đáo, vừa hùng vĩ vừa thơ mộng, hoang sơ mà ấm áp. Có

những lúc người lính Tây Tiến phải vất vả để trèo lên đỉnh chạm đến mây trời. Quang

Dũng đã khéo léo sử dụng từ “thăm thẳm” mà không dùng từ “chót vót”. Bởi nói

“chót vót” người ta còn có thể cảm nhận và thấy được bề sâu của nó nhưng “thăm



thẳm” thì khó có ai có thể hình dung được nó sâu thế nào. Bằng những từ láy gợi hình

ảnh rất cao như “khúc khuỷu”, “thăm thẳm”, “heo hút”, nhà thơ đã làm cho người đọc

cảm nhận được cái hoang sơ, dữ dội của núi rừng Tây Bắc. Hình ảnh nhân hóa, ẩn dụ

“ súng ngửi trời” được dùng rất hồn nhiên và cũng rất táo bạo, vừa ngộ nghĩnh, vừa có

chất tinh nghịch của người lính, cho ta thấy bên cạnh thiên nhiên hiểm trở còn hiện lên

hình ảnh người lính với tư thế oai phong lẫm liệt nơi núi rừng hoang vu. Câu thơ sử

dụng nhiều thanh trắc đã tạo nên vẻ gân guốc, nhọc nhằn đã nhấn mạnh được cảnh

quang thiên nhiên Tây Bắc thật cheo leo, hiểm trở. Đứng trên đỉnh dốc núi cao, họ

nhìn xuống con đường hiểm trở vừa vượt qua và con đường gấp khúc sẽ đi xuống.

Đường lên dốc và đường xuống dốc đều thăm thẳm, hun hút. Hình ảnh thơ thật đối

xứng, câu thơ như một đường thẳng bị bẻ gập lại:

+,<-5632<-"9*

Điệp từ “ngàn thước” đã mở ra 1 không gian nhìn từ trên xuống cũng như từ dưới lên

thật hùng vĩ. Bên cạnh cái hiểm trở, hoang sơ ta cũng thấy được vẻ đẹp trữ tình nơi

núi rừng:

+,T<"C*

Xa xa, lẫn trong màn mưa núi sương rừng, bản làng mờ ảo, thấp thoáng trong thung

lũng, lúc ẩn lúc hiện. Có những cơn mưa rừng chợt đến đã để lại bao giá rét cho người

lính Tây Tiến. Nhưng dưới ngòi bút của Quang Dũng, nó trở nên lãng mạn, trữ tình

hơn. Nhà thơ đã thông minh, sáng tạo khi nói đến mưa rừng bằng cụm từ “mưa xa

khơi”. Nó gợi lên 1 cái gì đó rất kì bí, hoang sơ giữa chốn núi rừng. Câu thơ thứ 8 với

7 thanh bằng như làm dịu đi vẻ dữ dội, hiểm trở của núi rừng và mở ra 1 bức tranh

thiên nhiên nơi núi rừng đầy lãng mạn. Những câu thơ Tây Tiến giàu chất tạo hình

hôm nay gợi nhớ những dòng thơ trong “Chinh phụ ngâm khúc”

+?JC(1B"

F`54f2G)8543

<8B1f/<:@:7

,<-5;C(d3Q9;Q*



8 câu thơ đầu của bài thơ Tây Tiến là nỗi nhớ về núi rừng Tây Bắc, về đồng đội Tây

Tiến. Qua những chi tiết đặc tả về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc, nó đã trở thành 1 kí

ức xa xôi trong tâm trí nhà thơ. Đó là 1 nỗi nhớ mãnh liệt cuả người lính Tây Tiến nói

riêng và của những người lính nói chung.

Hình ảnh người lính Tây Tiến là một bức tượng đài đẹp đẽ với tư thế hiên ngang, khí

phách anh hùng và có cả những say mê, ước vọng lãng mạn, đẹp đẽ. Nhưng thơ

Quang Dũng còn tả rất thực về những mất mát, hy sinh của đoàn binh Tây Tiến.

Không thi vị hóa hiện thực ngòi bút thơ Quang Dũng dám nhìn thẳng vào những tổn

thất tất yếu của con người trong cuộc chiến tranh tàn khốc. Hình ảnh người lính Tây

Tiến có những phút giây mệt mỏi:

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68A*

Chữ “dãi dầu” đã lột tả được hết sự khốc liệt của cuộc chiến đấu. Bao nhiêu sóng gió,

hiểm nguy, gian khổ phủ lên đầu người lính nên mệt mỏi, dãi dầu là những phút giây

đương nhiên. Người lính Tây Tiến không rũ bỏ, quay lưng lại với kháng chiến, phải

chăng phút giây phó mặc, bất cần, đầy ngạo nghễ của người lính cũng là điều tất yếu

đó sao. Các anh đã không bước tiếp được nữa trên con đường hành quân đầy gian khổ.

Có những người bạn của Quang Dũng gục lên súng ngủ. “Ngục” là một động từ miêu

tả động thái rất nhanh,biểu thị không còn sức chịu đựng được nữa. Các anh cố gượng

dậy bước tiếp nhưng không còn sức. Câu thơ: “gục lên súng mũ bỏ quên đời” tả một

giấc ngủ ngàn thu, cực tả những gian khổ và hy sinh.

Cũng có người hiểu câu thơ này tả một giấc ngủ tranh thủ của người lính để lấy sức

tiếp tục đường hành quân. Nhưng câu thơ dẫu viết theo nghĩa nào cũng đều nói về sự

gian khổ tột cùng. Nhưng nhiều người hiểu theo cách ở trên bởi nó phù hợp với chất

bi tráng của cuộc đời chiến binh Tây Tiến: chết rồi mà vẫn ngang tàng, khí phách. Ba

chữ cuối: “bỏ quên đời” thể hiện tinh thần, thái độ của người lính trước cái chết, xem

như đó là điều hiển nhiên, nhẹ tựa lông hồng. Các anh lên đường, đến với núi rừng



miền Tây và biết rằng: “Cổ lai chinh chiến kỉ nhân hồi” (xưa nay chinh chiến mấy ai

trở về)

Nếu ở mấy câu đầu tác giả mở rộng thiên nhiên miền Tây Bắc mênh mông qua không

gian hùng vĩ, thơ mộng của những cơn mưa rừng với độ cao chạm đến cả mây trời của

đỉnh núi Tây Bắc. Thì đến với hai câu thơ sau đây thiên nhiên lại được khám phá theo

chiều thời gian với hai từ láy “chiều chiều” và “đêm đêm”

+&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A*

Người ta hay nói đến rừng thiêng nước độc, lam sơn chướng khí. Với rừng núi Tây

Bắc, cứ mỗi buổi chiều tà lại nghe tiếng thác gầm thét đổ xuống từ trên cao và cứ mỗi

đêm sâu lại nghe tiếng cọp gầm. Âm thanh nào cũng ghê rợn. Quang Dũng bằng tài

thẩm âm của mình đã cụ thể hóa và làm sống động hóa những nhận xét của người đời.

Vậy chỉ với hai câu thơ, Quang Dũng đã phát huy tối đa trí tưởng tượng để cực tả vẻ

hoang sơ, hùng vĩ của núi rừng, miền đất ấy còn chứa nhiều điều hoang sơ và huyền bí

của miền rừng núi Tây Bắc. Những hiểm nguy vẫn rình rập đâu đó, những nét dữ dội

quyết liệt mà đoàn binh Tây Tiến đã một thời vượt qua.

+,-56Cb

&'()"*

Chiến binh Tây Tiến hào hùng mà cũng rất đỗi hào hoa, rất nhạy cảm trước vẻ đẹp

thiên nhiên và sự đằm thắm tình người. Hai câu thơ không có cảnh thiên nhiên miền

Tây, chỉ có cảnh sinh hoạt đời sống thường ngày. Sau những câu thơ rất dữ dội và gân

guốc là một cảm xúc thơ đằm thắm, thiết tha. Câu cảm thán gợi nỗi bâng khuâng khi

hồi tưởng lại những kỉ niệm ấm áp: lúc đoàn binh dừng lại sau một đoạn đường hành

quân vất vả, lều trại được dựng lên ở một bản làng, một bếp lửa ánh đỏ hồng, một nồi

xôi hương bay ngào ngạt, khói bếp khói rơm bay lên hòa quyện vào khói lam chiều.

Đồng đội lại quây quần bên nhau, quên đi bao vất vả, gian khổ. Chiến tranh lùi lại vào

một góc khuất nào đó nhường chỗ cho một cảnh sinh hoạt tươi vui.



Ở đoạn hai, thiên nhiên và con người Tây Bắc lại được mở ra với một vẻ đẹp mới,

khác với đoạn đầu. Anh hùng trong chiến đấu nhưng người lính Tây Tiến cũng say

mê, lãng mạn trong đêm hội:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$

,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

Những câu thơ đầy ánh sáng và âm thanh, có thơ và có nhạc, đối lập hoàn toàn với

những con đường hành quân gian lao, nguy hiểm, với những thiếu thốn, nhọc nhằn...

Điệu nhạc hồn thơ như thăng hoa cho tâm hồn người chiến sĩ cất cánh, hòa nhịp vào

những điệu khèn, câu hát say mê. Không gian Tây Bắc chơi vơi trong một miền tâm

thức, với dáng người trên độc mộc, với dòng nước lũ hoa đong đưa, khắc sâu, ghi tạc

trong tâm hồn người chiến sĩ. Những câu hỏi tu từ dịu nhẹ, bâng khuâng làm không

gian núi rừng thêm chơi vơi, bảng lảng trong sương, trong khói. Ngòi bút tả thực của

Quang Dũng đến đây trở nên mềm mại và uyển chuyển, chứa đựng cái tình sâu lắng,

thiết tha.

Quang Dũng cũng không chỉ khắc tạc hình ảnh của những người lính với một đời

sống tình cảm hết sức phong phú, những tình cảm lớn lao là tình quân dân. Quang

Dũng đã đặc biệt quan tâm tới ý tưởng dựng tượng đài người lính Tây Tiến trong tác

phẩm của mình. Nhà thơ đã sử dụng hệ thống ngôn ngữ giàu hình ảnh, hàng loạt

những thủ pháp như tương phản, nhân hoá, tăng cấp ý nghĩa để tạo ấn tượng mạnh, để

khắc tạc một cách sâu sắc vào tâm trí người đọc hình ảnh những người con anh hùng

của đất nước, của dân tộc. Đó là bức tượng đài sừng sững giữa núi cao sông sâu, giữa

một không gian hùng vĩ như chúng ta đã thấy trong các câu thơ:



+83RCeb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187L*

Nếu như ở những đoạn thơ trước đó người lính mới chỉ hiện ra trong: ”Sài Khao

sương lấp đoàn quân mỏi” hay trong khung cảnh hết sức lãng mạn trong đêm liên

hoan, đêm lửa trại thắm tình các nước thì ở đây là hình ảnh đoàn binh không mọc tóc

da xanh như lá rừng. Cảm hứng chân thực của Quang Dũng đã không né tránh việc

mô tả cuộc sống gian khổ mà người lính phải chịu đựng. Những cơn sốt rét rừng làm

tóc họ không thể mọc. Cũng vì sốt rét rừng mà da họ xanh như lá cây (chứ không phải

họ xanh màu lá nguỵ trang), vẻ ngoài dường như rất tiều tuỵ. Nhưng thế giới tinh thần

của người lính lại cho thấy họ chính là những người chiến binh anh hùng, họ còn chứa

đựng cả một sức mạnh áp đảo quân thù. Cái giỏi của Quang Dũng là mô tả người lính

với những nét khắc khổ tiều tuỵ nhưng vẫn gợi ra âm hưởng rất hào hùng của cuộc

sống. Bởi vì câu thơ:

+83Ceb*

Với những thanh trắc rơi vào trọng âm đầu của câu thơ như “tiến”, “mọc tóc” đã làm

âm hưởng của câu thơ vút lên. Chẳng những thế, họ còn là cả một đoàn binh. Hai chữ

“đoàn binh” – âm Hán Việt đã gợi ra một khí thế hết sức nghiêm trang, hùng dũng.

Thủ pháp tương phản mà Quang Dũng sử dụng ở câu thơ “Quân xanh màu lá dữ oai

hùm” không chỉ làm nổi bật lên sức mạnh tinh thần của người lính mà còn thấm sâu

màu sắc văn hoá của dân tộc. Ở đây, nhà thơ muốn nói tới sức mạnh bách chiến bách

thắng bằng một hình ảnh quen thuộc trong thơ văn xưa. Phạm Ngũ Lão cũng ca ngợi

người anh hùng vệ quốc trong câu thơ: “Hoành sóc giang san cáp kỷ thu – Tam quan



kỳ hổ khí thôn ngưu”. Và ngay cả Hồ Chí Minh trong “Đăng sơn” cũng viết:“Nghĩa

binh tráng khí thôn ngưu đẩu – Thể diện sài long xâm lược quân“

Có thể nói Quang Dũng đã sử dụng một mô-típ mang đậm màu sắc phương Đông để

câu thơ mang âm vang của lịch sử, hình tượng người lính cách mạng gắn liền với sức

mạnh truyền thống của Dân tộc. Đọc câu thơ: “Quân xanh màu lá dữ oai hùm” ta như

nghe thấy âm hưởng của một hào khí ngút trời Đông Á.

Người lính Tây Tiến mạnh mẽ, rắn rỏi trong chiến đấu, nhưng cũng hết sức lãng mạn,

say mê trong những giây phút thơ mộng. Ở đây, có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tư

chất của một anh hùng và phong cách của một trí thức lãng mạn. Hình tượng người

lính Tây Tiến bỗng trở nên rất đẹp khi Quang Dũng bổ sung vào bức tượng đài này

chất hào hoa, lãng mạn trong tâm hồn họ:

+ E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Bao nhiêu yêu thương, nhớ mong, mộng ước của họ được gửi gắm, dồn tụ ở hình ảnh

“mắt trừng”. Hình ảnh ấy không chỉ gợi một nỗi niềm đau đáu khôn nguôi mà còn

chất chứa bao khắc khoải, mong chờ. Bên giới và Hà Nội hoa lệ có một khoảng cách

rất xa xôi, người lính Tây Tiến muốn thông qua những mộng đẹp, những khát vọng

diệt thù để làm cầu nối thu gắn không gian, kéo hẹp khoảng cách. “Dáng kiều thơm”

và một Hà Nội phồn hoa xa xôi chính là nguyên do của nỗi niềm mong nhớ ấy. Đó

không phải là một bóng dáng nào cụ thể nào, cũng không chỉ bó hẹp trong một tình

yêu đôi lứa, niềm nhớ thương dâng trào của người lính cao hơn là một vẻ đẹp tấm

lòng luôn hướng về Tổ quốc, hướng về Thủ đô. Người lính dẫu ở nơi biên cương hay

viễn xứ xa xôi mà lòng lúc nào cũng hướng về Hà Nội. Người lính Tây Tiến dẫu “mắt

trừng gửi mộng qua biên giới” mà niềm thương nỗi nhớ vẫn hướng về một “dáng kiều

thơm”. Đã một thời, với cái nhìn ấu trĩ, người ta phê phán thói tiểu tư sản, thực ra nhờ

vẻ đẹp ấy của tâm hồn mà người lính có sức mạnh vượt qua mọi gian khổ, người lính

trở thành một biểu tượng cho vẻ đẹp của con người Việt Nam. Quang Dũng đã tạo nên

một tương phản hết sức đặc sắc – những con người chiến đấu kiên cường với ý chí sắt



thép cũng chính là con người có một đời sống tâm hồn phong phú. Người lính Tây

Tiến không chỉ biết cầm súng cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà còn rất hào

hoa, giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn trái tim họ vẫn rung động trong một nỗi nhớ

về một dáng kiều thơm, nhớ về vẻ đẹp của Hà Nội – Thăng Long xưa. Ta bỗng nhớ

đến câu thơ của Huỳnh Văn Nghệ: “Từ thuở mang gươm đi mở nước – Nghìn năm

thương nhớ đất Thăng Long”

Nếu như ở 4 câu thơ trên, người lính Tây Tiến hiện ra trong hình ảnh một đoàn binh

với những bước chân Tây Tiến vang dội khí thế hào hùng và một thế giới tâm hồn hết

sức lãng mạn thì ở đây bức tượng đài người lính Tây Tiến được khắc tạc bằng những

đường nét nổi bật về sự hy sinh của họ. Quang Dũng đã mô tả một cách chân thực sự

hy sinh của người lính bằng cảm hứng lãng mạn, hình tượng vì thế chẳng những

không rơi vào bi lụy mà còn có sức bay bổng.

Ngay chính trong cái chết, người lính Tây Tiến vẫn thể hiện, khẳng định được khí

phách anh hùng, tư thế ngạo nghễ của mình. Người ta có thể rùng mình ghê sợ trước

cái lạnh lẽo, hoang vu của những “mồ viễn xứ” nhưng không khỏi tự hào, kiêu hãnh

trước sự hi sinh bất khuất anh hùng của đoàn binh. Những từ Hán Việt “biên cương,

chiến trường, viễn xứ, độc hành” được sử dụng trang trọng giống như những nén tâm

hương trước họ. Ngày xưa, nhà vua vẫn thường ban tặng áo bào cho các tráng sĩ thắng

trận trở về, nhưng ở thời của người lính Tây Tiến thì làm gì có chiếc áo bào nào. Vậy

mà Quang Dũng vẫn gọi những manh áo lính với một cách kiêu hãnh là “áo bào”.

Những người trong cuộc kể lại rằng ngày ấy lúc đầu có quan tài và bài niệm nhưng

sau đó lính Tây Tiến hi sinh nhiều, người bản xứ đã cho những mảnh chiếu cuốn thân,

nhưng rồi chiếu cũng hết, họ đã mặc nguyên những chiếc áo lính để trở về với đất mẹ.

Quang Dũng muốn tránh đi sự thật đau lòng nên đã gọi đó là chiếc áo bào. Đó là một

cách nói sang trọng, an ủi người ra đi và cũng đỡ tủi lòng người đưa tiễn. Cụm từ “anh

về đất” nói về cái chết nhưng lại bất tử hoá người lính, nói về cái bi thương nhưng lại

bằng hình ảnh tráng lệ. Với hai lần xuất hiện trong bài thơ, sông Mã đã luôn gắn liền

và dõi theo con đường hành quân, đấu tranh gian khổ của đoàn binh. Sự ra đi của

người lính Tây Tiến là một hiện thực tất yếu của chiến tranh và thiên nhiên hòa cùng

100



nỗi đau với con người. Sông Mã gào thét, vang vọng lên “khúc độc hành” giống như

một khúc tráng ca tiễn đưa người anh hùng về với đất mẹ. Sự hi sinh ấy được đặt giữa

đất trời, thiên nhiên, có đất mẹ dang tay đón đợi, có dòng sông Mã anh hùng dạo lên

khúc tráng ca, đó là sự hi sinh cao đẹp, cao quý nhất.

Qua bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng, hình ảnh người lính hiện lên chân thực, lãng

mạn, đa tình, đa cảm đồng thời cũng rất hào hùng. Với nhiều từ ngữ mang sắc thái cổ

điển, trang trọng tác giả tạo được không khí thiêng liêng, làm cho cái chết bi tráng của

người lính vang động cả thiên nhiên. Âm hưởng bốn câu thơ cuối làm cho hơi thơ cứ

vọng dài thăm thẳm không dứt, hòa với bước đường của người chiến sĩ tình nguyện

lên đường vì đất nước.

=<A8Ci<-2

F<A56V7)L

\56'"G2

?$./B,`V./"L=

Hơn năm mươi năm qua, bài thơ Tây Tiến vẫn còn sức quyến rũ với người đọc hôm

nay, gợi về những năm tháng không thể nào quên trong giai đoạn kháng chiến chống

Pháp. Bằng bút pháp vừa hiện thực vừa lãng mạn, Quang Dũng diễn đạt tài tình nỗi

gian khổ trên những con đường hành quân của binh đoàn Tây Tiến, dựng lên được

hình tượng vô cùng đẹp đẽ về người lính với hào khí ngất trời trong chiến đấu và nét

hào hoa, lãng mạn trong tâm hồn. Bức tượng đài người lính Tây Tiến được khắc tạc

bằng cả tình yêu của Quang Dũng đối với những người đồng đội, đối với đất nước của

mình.

KOR

"Tây Tiến" là bài thơ của người lính nói về người lính – anh Vệ quốc quân thời 9 năm

kháng chiến chống Pháp. Quang Dũng vừa cầm súng đánh giặc vừa làm thơ nên thơ

ông rất chân thực và hào sảng, dư ba. Bài thơ được Quang Dũng viết vào năm 1948,

khi cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc bước sang năm thứ ba, chặng đường

kháng chiến còn đầy thử thách gian lao.

101



Mở đầu bài thơ là một tiếng gọi làm nao lòng người. Nỗi nhớ thương, nỗi nhớ như nén

chặt, bỗng trào dâng:

= !"#$2K

,-./#012-.=L

Từ "ơi" bắt vần với từ láy "chơi vơi" làm cho âm điệu câu thơ trở nên tha thiết sâu

lắng, bồi hồi. Hai chữ "nhớ" như hai điểm nhấn gợi tả nỗi nhớ "chơi vơi" cháy bỏng

khôn nguôi. Từ Phù Lưu Chanh ông nhớ dòng sông Mã, nhớ núi rừng miền Tây, nhớ

đoàn binh Tây Tiến – một đơn vị bộ đội đã hoạt động tại vùng rừng núi miền Tây

Thanh Hóa, Hòa Bình, Sơn La – biên giới Việt Lào trong những năm đầu kháng

chiến. Bao kỉ niệm đẹp một thời chinh chiến bỗng sống dậy. Những tên bản, tên

mường của rừng xưa núi cũ yêu thương hiện về, bỗng trở nên gần gũi thân thiết, làm

xao xuyến hồn người chiến sĩ:

=P3Q<5G)83RSL

<AT>3./#386=L

Những Sài Khao, Mường Lát những địa danh vời vợi nghìn trùng từng in dấu chân

đoàn chiến binh Tây Tiến. Trong "sương lấp", trong "đêm hơi" mịt mù, lạnh lẽo, đoàn

dũng sĩ đã phải vượt qua những nẻo đường hành quân vô cùng gian khổ. Ngày nối

ngày, đêm nối đêm, trải qua bao dãi dầu, "đoàn quân mỏi" giữa cái biển sương mù của

núi rừng miền Tây; "đoàn quân mỏi" tưởng như bị "lấp" đi, bị trĩu xuống trong mệt

mỏi, gian truân, nhưng thật bất ngờ, bỗng xuất hiện "hoa về trong đêm hơi". Cái mỏi

mệt, cái gian khổ như đã tiêu tan. Sau thanh bằng liên tiếp diễn tả cái nhẹ nhàng, cái

lâng lâng trong tâm hồn người lính trẻ đi tới đích sau những chặng đường dài hành

quân đầy thử thách: "Mường Lát hoa về trong đêm hơi".

Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt giữa núi rừng miền Tây. Những đèo dốc "khúc khuỷu",

"thăm thẳm" chưa từng in dấu chân người! Những "cồn mây heo hút". Những tầm cao

của núi, những chiều sâu của lũng, của suối thử thách chí can trường như chặn bước

tiến của đoàn quân:

102



+956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C*

Các từ láy: "thăm thẳm", "khúc khuỷu", "heo hút" được lựa chọn và sử dụng như

những nét khắc, nét vẽ có giá trị tạo hình đặc sắc, làm hiện lên những dốc, những cồn

mây mà nhà thơ và đồng đội phải vượt qua trong những tháng ngày: "áo vải chân

không đi lùng giặc đánh" (Hồng Nguyên). "Súng ngửi trời" là một hình ảnh nhân hóa

phản ánh cái ngộ nghĩnh, hồn nhiên trẻ trung và yêu đời của người lính trẻ. Có câu thơ

gồm 2 vế tiểu đối, bản lĩnh kiên cường của người chiến sĩ Tây Tiến được đo bằng:

"Ngàn thước lên cao // Ngàn thước xuống". Núi tiếp núi, đèo nối đèo, hết lên cao, lại

xuống thấp, đoàn quân đi trong mù sương, trong màn mưa rừng. Từ những đỉnh cao "

ngàn thước", các chiến binh dõi tầm mắt nhìn xa. Những bản mường, những nhà sàn

thấp thoáng ẩn hiện. Câu thơ thất ngôn, toàn thanh bằng gợi tả cảm xúc tươi vui, lâng

lâng thanh thản dâng lên trong tâm hồn người lính trẻ rất lạc quan yêu đời khi dõi nhìn

về xa qua màn mưa rừng: "Nha ai Pha Luông mưa xa khơi".

Những gì đã xảy ra trên những nẻo đường trường chinh lửa máu và gian khổ ấy? Âm

điệu câu thơ bỗng trĩu xuống, nao nao:

=\4:!:BC<-@L

]^56Q1SR68AK=L

Hai tiếng "anh bạn" cất lên như một tiếng khóc thầm. Trong gian khổ "dãi dầu", trong

những ngày dài hành quân và chiến đấu, có bao đồng đội thân yêu đã "không bước

nữa",. vĩnh biệt đoàn binh, "bỏ quên đời", bỏ quên đồng chí bạn bè, nằm lại vĩnh viễn

nơi chân đèo, góc núi. Bốn chữ "gục lên súng mũ" thể hiện một sự hi sinh vô cùng bi

tráng: ngã xuống, gục xuống trên đường hành quân giữa trận đánh khi súng còn cầm

trên tay, mũ còn đội trên đầu. Mặc dù Quang Dũng đã thay thế từ "chết", từ "hi sinh"

bằng cụm từ "không bước nữa", "gục lên"…, "bỏ quên đời!", nhưng vẫn trào lên nỗi

xót xa, thương tiếc. Sự thật chiến tranh xưa nay vẫn thế! Có điều là vần thơ của Quang

103



Dũng tuy nói đến cái chết của người lính nhưng không gợi ra bi lụy, thảm thương trái

lại, trong sự tiếc thương có niềm tự hào khẳng định: Vì độc lập, tự do mà có biết bao

chiến sĩ anh hùng đã ngã xuống trên các chiến trường, trong tư thế lẫm liệt "gục lên

súng mũ…" như vậy!

Cảnh tượng chiến trường đâu chỉ có đèo cao, cồn mây, dốc thẳm, đâu chỉ có mưa

ngàn, muỗi rừng vắt núi, mà còn có biết bao thử thách của rừng thiêng tự ngàn đời

mang cái vẻ hoang sơ và bí mật, hùng vĩ và oai nghiêm. Chiều nối chiều, đêm tiếp

đêm, chiến khu vang động tiếng "gầm thét" của thác. Trên một không gian mênh

mông của chốn đại ngàn, từ Pha Luông đến Mường Hịch hoang vu, cái chết đang rình

rập đe dọa. Chốn rừng thiêng ẩn dấu nhiều bí mật "oai linh", được nhân hóa như tăng

thêm phần dữ dội. Thác thì "gầm thét", cọp thì "trêu người" như để thử thách chí can

trường các chiến binh Tây Tiến:

=&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A=L

Vượt lên gian khổ, hi sinh, hành trang người lính đầy ắp những kỉ niệm đẹp của tình

quân dân. Quên sao được "cơm lên khói", hương vị đậm đà của "mùa em thơm nếp

xôi". Trong cái hương vị đậm đà của bát cơm tỏa khói, của hương nếp xôi còn quyện

theo bao tình sâu nghĩa nặng của bà con dân bản Mai Châu, của "mùa em". Hai tiếng

"nhớ ôi" gợi lên nhiều bâng khuâng, vương vấn, thấm thía và ngọt ngào:

=,-56Cb

&'()"=

Phần thứ hai bài "Tây Tiến" gồm có 8 câu nói về "hội đuốc hoa" và những chiều

sương cao nguyên Châu Mộc. Giọng thơ man mác, bâng khuâng. Nhà thơ tự hỏi mình

"có thấy" và "có nhớ". Chất tài tử, tài hoa và lãng mạn của những chàng lính chiến

được nói đến thật hay trong đêm "hội đuốc hoa". Chữ "kìa" là đại từ để trở từ xa, gợi

nhiều ngạc nhiên, tình tứ. Trong ánh lửa đuốc bập bùng, sự xuất hiện những cô gái

Mường, cô gái Thái miền Tây Bắc, những cô gái phù-xao Lào trong bộ xiêm áo dân

104



tộc rực rỡ đem đến cho những người lính trẻ đoàn binh Tây Tiến bao niềm vui, tình

quân dân thắm thiết. Có tiếng khèn "man điệu" của núi rừng,có khúc nhạc du dương

"xây hồn thơ". Có dáng điệu duyên dáng "e ấp" của "nàng", của những "bông hoa

rừng" đang múa, đang múa lăm- vông:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$*

Chữ "bừng" là một nét vẽ có thần. "Bừng" là sáng bừng lên, cháy rực lên từ những

ngọn đuốc trong đêm "hội đuốc hoa". Cũng có nghĩa là tưng bừng rộn ràng qua tiếng

khèn "man điệu", qua giọng hát tình tứ, mê say của bài dân ca Thái, dân ca Lào.

Nhớ Tây Tiến là nhớ đến những chiều sương cao nguyên, nhớ đến những con thuyền

độc mộc, nhớ đến "hồn lau nẻo bến bờ". Nhớ nhiều, nhớ mãi "dáng người trên độc

mộc", nhớ không bao giờ quên hình ảnh nên thơ "Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa".

Nếu không sống mạnh mẽ, sống hết mình của đời người lính trẻ một thời trận mạc

gian nan thì không thể nào viết được những vần thơ mang hương sắc núi rừng xa lạ,

tươi đẹp và thơ mộng như thế. Âm điệu đoạn thơ trầm bổng lâng lâng như đang ru hồn

ta vào cõi mộng. Chất nhạc, chất thơ họa toát lên từ vần thơ, cho thấy tính thẩm mĩ

độc đáo của ngòi bút thơ Quang Dũng, đồng thời khắc họa vẻ đẹp tâm hồn các chiến

sĩ Tây Tiến: trong gian khổ và thử thách, trong gian truân và chết chóc, học vẫn lạc

quan và yêu đời, hồn nhiên và mơ mộng.

Đây là một trong những đoạn thơ hay nhất trong bài "Tây Tiến" đã thể hiện sự cảm

nhận và diễn tả tinh tế, tài hoa vẻ đẹp thiên nhiên và tình người, đồng thời lại rất mực

hồn nhiên từng làm mê say người đọc:

=,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

105



Phần thứ ba, Quang Dũng đã dựng lên một tượng đài hùng vĩ, bi tráng về đoàn binh

Tây Tiến. Đoàn quân luồng rừng đi trong biển sương mù, trong những cồn mây trong

màn mưa, vượt qua bao nhiêu núi cao, đèo cao, dốc thẳm, "áo vải chân không đi lùng

giặc đánh", bỗng bất ngờ xuất hiện:

+83RCeb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187L*

Đoạn thơ ghi lại một cách chân thật, hào hùng cái khốc liệt dữ dội của chiến tranh, của

một dân tộc quật khởi đứng lên dùng giáo mác, gậy tầm vông chống lại sắt thép quân

thù. Hình tượng thơ được đặt trong thế tương phản đối lập để khẳng định chí khí hiên

ngang, anh hùng, những tâm hồn với bao mộng mơ tuyệt đẹp. "Đoàn binh không mọc

tóc", "quân xanh màu lá", có vẻ tiều tụy, ốm đau vì bệnh sốt rét rừng, nhưng tư thế vô

cùng oai phong lẫm liệt: "dữ oai hùm". Cũng là một cách nói truyền thống trong thơ

ca dân tộc ngợi ca sức mạnh Việt Nam: "Tam quân tỳ hổ khí thôn Ngưu" (Phạm Ngũ

Lão), "Tỳ hổ ba quân – Giáo gươm sáng chói" (Trương Hán Siêu), "Sĩ tốt kén tay tì hổ

- Bề tôi chọn kẻ vuốt nanh" (Nguyễn Trãi). Và những năm đầu kháng chiến chống

Pháp, anh bộ đội Cụ Hồ mang sức mạnh Việt Nam từ nghìn xưa ra trận với chí khí

lẫm liệt, nếm trải biết bao cay đắng ngọt bùi, bao thiếu thốn gian truân, từng đánh

những trận đánh đẫm máu giữa rừng sâu. Quang Dũng đã kế thừa một cách sáng tạo

thơ ca cổ điển dân tộc để viết nên những vần thơ như vậy!

Đoàn binh Tây Tiến phần lớn cán bộ và chiến sĩ là thanh niên, học sinh, sinh viên của

36 phố phường, nơi ngàn năm văn vật. Là "Những chàng trai chưa trắng nợ anh

hùng…" ra đi đánh giặc với bao "mộng" và "mơ" tuyệt đẹp. Mộng chiến công. Mộng

đánh tan đồn giặc, cướp súng giặc giết giặc. "Mắt trừng" gợi tả tư thế chiến đấu lẫm

106



liệt vô song khi đánh giáp lá cà, khi tung hoành trong đồn giặc! Đồng thời trong hành

trang và trong tâm hồn những người lính trẻ còn mang theo bao giấc mơ tuyệt vời.

Nhớ về phố cũ trường xưa, mơ về một tà áo đẹp, một "dáng kiều thơm", nơi Hà Nội

thân yêu.

Câu thơ "Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm" thể hiện chất tài tử, hào hoa của người

lính Tây Tiến. Còn người chiến sĩ trong bài "Đồng Chí" của Chính Hữu, thì nỗi nhớ

hướng về ruộng nương, về "gian nhà không mặc kệ gió lung lay", về giếng nước gốc

đa.. Nỗi nhớ của anh Vệ quốc quân trong bài thơ "Nhớ" của Hồng Nguyên là cả một

mối tình quê trang trải, đằm thắm, sâu nặng, thiết tha:

%=Y#$W54R6<2

>5/2

s86#<A2

T98G8S2

v/<A._#d

;6943C=%

Qua đó, ta thấy nỗi nhớ, cái mộng mơ của người lính thời trận mạc là nông dân, hay

tiểu tư sản thành thị đều đẹp và đáng yêu vì nỗi nhớ, cái mộng mơ ấy đều biểu lộ một

tình yêu quê hương thắm thiết. Nếu có ai đó cho rằng câu thơ của Quang Dũng mang

theo cái mộng rớt, buồn rớt, cái đuôi tiểu tư sản thì mới thật buồn thay. Thời gian và

độc giả hơn nửa thế kỉ qua đã khẳng định cái hay riêng của thơ Quang Dũng vì nó góp

phần làm phong phú thêm chân dung "anh bộ đội Cụ Hồ" trong kháng chiến chống

Pháp.

Cái giá của độc lập, tự do được đo bằng tầm vóc lớn lao và khí phách của dân tộc,

được ghi nhận bằng xương máu của nhân dân, mà trước hết là xương máu của hàng

ngàn, hàng vạn người lính trên chiến trường. Cái ý tưởng cao đẹp: "Tổ quốc hay là

chết" đã được Quang Dũng thể hiện bằng những vần thơ bi tráng lay động lòng người.

Có biết bao đồng đội thân yêu của nhà thơ đã ngã xuống trong lửa đạn. Với "áo bào

thay chiếu" rất bình dị, chẳng có "da ngựa bọc thây" như những tráng sĩ thời xưa, các

107



anh đã thanh thản "về đất", vĩnh viễn nằm trong lòng mẹ - Tổ quốc thân yêu. Các anh

đã "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh". Hai chữ "về đất" rất sáng tạo. Tiếng thác sông

Mã "gầm lên" vang vọng giữa núi rừng như dội lên trầm hùng trong lòng đồng đội. Nó

như tiếng kèn trong bài "Chiêu hồn liệt sĩ", như loạt đại bác nổ xé trời giữa núi rừng

chiến khu, mang sắc thái của một lời thề cao cả, thiêng liêng. Đặt cái chết của những

anh hùng vô danh giữa một không gian rộng lớn, giữa một thiên nhiên bao la hùng vĩ,

câu thơ "rải rác biên cương mồ viễn xứ" đã làm cho nỗi đau mất mát hi sinh càng

thêm mênh mang, càng được nâng lên tầm lẫm liệt, bi tráng. Cao cả hơn nữa là lí

tưởng chiến đấu vì độc lập, tự do của Tổ quốc được khẳng định như một lời thề, một

niềm tin mãnh liệt: "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh".

"Vóc nhà thơ đứng ngang tầm chiến lũy" (Chế Lan Viên). Những câu thơ trên đây của

Quang Dũng thực sự ngang tầm vóc với các chiến sĩ Tây Tiến, với những đồng đội đã

bỏ mình vì Tổ quốc, đã oanh liệt hi sinh giữa núi rừng biên cương Việt – Lào. Quang

Dũng đã miêu tả và ngợi ca người lính Tây Tiến mang chí khí những anh hùng vô

danh, những anh hùng thời đại, ra trận với "tình sông núi", với quyết tâm "Chiến

trường đi chẳng tiếc đời xanh". Họ đã đi tiếp con đường tổ tiên, ông cha, đã đem máu

xương ra giữ vững sơn hà xã tắc. Họ đã sống bình dị, yêu đời, biết mơ ước khát khao,

rất hồn nhiên lạc quan. Họ đã sống anh dũng, chết vẻ vang, sẵn sàng đem xương máu

và cả "đời xanh" hiến dâng cho nhân dân và đất nước. Nhà thơ đã làm rung lên niềm

thương tiếc, tự hào!

Khổ cuối bài thơ, âm điệu trở nên tha thiết sâu lắng, bồi hồi. Vẫn là tiếng lòng rung

lên theo hoài niệm. Biết bao thương nhớ khôn nguôi:

=<A8Ci<-2

F<A56V7)L

\56'"G2

?$./B,`V./"L=

Mùa xuân ấy, khi "Tiếng kèn kháng chiến vang dậy non sông" (Hồ Chí Minh), đoàn

binh Tây Tiến xuất quân. Họ đã tiến ra sa trường với lời hẹn ước: "Nhất khứ bất phục

108



hoàn". Đó là lời thề, là quyết tâm của cả một thế hệ "Chiến trường đi chẳng tiếc đời

xanh". Các anh đã giã biệt quê hương. Những ai còn ai mất sau những tháng ngày đầy

máu lửa? Bạn bè, đồng đội thân yêu, những ai đó "Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi".

Nhưng quê hương vẫn đời đời ôm ấp bóng hình anh – người chiến sĩ trong binh đoàn

Tây Tiến. Bài thơ đã khép lại mà âm điệu của nó vẫn bồi hồi vang vọng trong tâm hồn

ta.

Có những bài thơ một thời nhưng cũng có một số bài thơ mãi mãi. Thơ hay không có

tuổi cũng như mùa xuân không ngày tháng. Đó là "Đèo Cả" của Hữu Loan, là "Nhớ"

của Hồng Nguyên, "Đồng chí" của Chính Hữu, "Tây Tiến" của Quang Dũng, và nhiều

tác phẩm của các nhà văn, nhà thơ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.

"Tây Tiến" là một trong những bài thơ hay nhất viết về người chiến sĩ cầm súng bảo

vệ Tổ quốc, tiêu biểu cho thơ ca Việt Nam thời kháng chiến chống Pháp. Với bút pháp

lãng mạn, với cốt cách tài hoa, phong độ hào hùng của nhà thơ – chiến sĩ, Quang

Dũng đã chạm khắc vào thời gian, vào thơ ca và lòng người hình ảnh người chiến sĩ

vô danh Thăng Long – Hà Nội, của dân tộc Việt Nam anh hùng. Trước linh hồn người

liệt sĩ, ta thắp lên nén tâm hương, nghiêng mình với tình cảm biết ơn và kính phục nhà

thơ cùng những chiến sĩ vinh quang trong đoàn binh Tây Tiến.

KOR

Tây Tiến là một bài thơ xuất sắc, có thể xem là một kiệt tác của Quang Dũng, xuất

hiện ngay trong thời gian đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Nhà thơ

Trần Lê Văn, người bạn thân, đã từng sống nhiều năm, từng in thơ chung vời Quang

Dũng viết về hoàn cảnh Quang Dũng sáng tác bài thơ Tây Tiến như sau:

Đoàn quân Tây Tiến, sau một thời gian hoạt động ở Lào trở về thành lập trung đoàn

52. Đại đội trưởng Quang Dũng ở đó đến cuối năm 1948 rồi được chuyển sang đơn vị

khác. Rời xa đơn vị cũ chưa được bao lâu; ngồi ở Phù Lưu Chanh (Hà đông) anh viết

bài thơ Tây Tiến.

109



Khoảng cuối mùa xuân năm 1947, Quang Dũng gia nhập đoàn quân Tây Tiến. Đó là

một đơn vị thành lập vào đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ

biên giới Việt – Lào, đánh tiêu hao quân đội Pháp ở Thượng Lào cũng như miền tây

Bắc Bộ Việt Nam. Địa bàn hoạt động của đoàn quân Tây Tiến khá rộng, bao gồm các

tỉnh từ Sơn La, Lai Châu, Hòa Bình, miền tây Thành Hóa sang tận Sầm Nưa (Lào) rồi

vòng về qua miền tây Thành Hoà. Những nơi này, lúc đó, còn rất hoang vu và hiểm

trở, núi cao, sông sâu, rừng rậm, có nhiều thú dữ.

Những người lính Tây Tiến phần đông là thành niên Hà Nội, thuộc nhiều tầng lớp

khác nhau, trong đó có cả những học sinh, sinh viên (Quang Dũng thuộc vào số này).

Sinh hoạt của những người lính Tây Tiến hết sức gian khổ, ốm đau không có thuốc

men, tử vong vì sốt rét nhiều hơn là vì đánh trận. Tuy vậy, họ dẫn sống rất lạc quan và

chiến đấu rất dũng cảm. Vượt lên trên mọi thử thách khắc nghiệt của chiến tranh và

hoàn cảnh sống cực kì gian khổ, họ vẫn giữ được cái cốt cách hào hoa, thành lịch, rất

yêu đời và cũng rất lãng mạn.

Bài thơ Tây Tiến có hai đặc điểm nổi bật: cảm hứng lãng mạn và tính chất bi tráng.

Cảm hứng lãng mạn thể hiện ở cái tôi tràn đầy tình cảm cảm xúc của nhà thơ. Nó phát

huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng rộng rãi những yếu tố cường điệu và phóng đại,

những thủ pháp đối lập để tô đậm cái phi thường, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về cái

hùng vĩ và tuyệt mĩ.

Thiên nhiên miền Tây, qua ngòi bút lãng mạn của Quang Dũng, được cảm nhận với vẻ

đẹp vừa đa dạng vừa độc đáo, vừa hùng vĩ vừa thơ mộng, hoang sơ mà ấm áp. Hình

ảnh những cô gái, những con người miền Tây càng tô đậm thêm chất huyền bí, thơ

mộng của núi rừng. Chất lãng mạn được thể hiện chủ yếu cảm hứng hướng tới cái cao

cả, sẵn sàng xả thân, hi sinh tất cả cho lí tưởng chung của cộng đồng, của toàn dân tộc.

Tây Tiến không hề che giấu cái bi. Nhưng bi mà không bi luỵ. Cái bi được thể hiện

bằng một giọng điệu, âm hưởng, màu sắc tráng lệ, hào hùng.

110



Chất lãng mạn hòa hợp với chất bi tráng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của bài thơ. Ngay từ

khi ra đời, Tây Tiến đã được lưu truyền rộng rãi trong bộ đội và những người yêu thơ.

Nhưng sau đó, do quan niệm có phần đơn giản và ấu trĩ nên bài thơ này bị coi là mộng

rớt, có những rơi rớt của tư tưởng lãng mạn anh hùng kiểu cũ. Vì vậy, trong một thời

gian khá dài, Tây Tiến ít được nhắc đến. Mãi tới thời kì Đổi mới, trong xu hướng nhìn

nhận lại các giá trị văn học, bài thơ Tây Tiến mới được khôi phục lại vị trí của nó

trong lịch sử văn học.

Mạch liên kết giữa các đoạn của bài thơ là mạch cảm xúc. tâm trạng của nhà thơ. Bài

thơ được viết trong một nỗi nhớ da diết của Quang Dũng về đồng đội, về những kỉ

niệm của đoàn quân Tây Tiến gắn liền với khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ,

hoang sơ, đầy thơ mộng. Bài thơ là những kí ức của Quang Dũng về Tây Tiến; những

kí ức, những kí niệm được tái hiện lại một cách tự nhiên, kí ức này gọi kí ức khác, kỉ

niệm này khơi dậy kỉ niệm khác như những đợt sóng nối tiếp nhau. Ngòi bút tinh tế và

tài hoa của Quang Dũng đã làm cho những kí ức ấy trở nên sống động và người đọc

có cảm tưởng đang sống cùng với nhà thơ trong những hồi tưởng ấy.

Cảm xúc chủ đạo xuyên suốt bài thơ là một nỗi nhớ (2) da diết, bao trùm lên cả không

gian và thời gian:

+ !"#$K

,-./#012-.

P3Q<5G)83RS

<AT>3./#386*

Nỗi nhớ đơn vị cũ trào dâng, không kìm nén nổi, nhà thơ đã thốt lên thành tiếng gọi.

Hai chữ “chơi vơi” như vẽ ra trạng thái cụ thể của nỗi nhớ, hình tượng hoá nỗi nhớ;

khơi nguồn cho cảnh núi cao, dốc sâu, vực thẳm, rừng dày, liên tiếp xuất hiện những

câu thơ sau:

956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

111



,<-5632<-"9

,T<"C*

Khổ thơ này là một bằng chứng trong thơ có hoạ (thi trung hữu hoạ) (3). Chỉ bằng bốn

câu thơ, Quang Dũng đã vẽ ra một bức tranh hoành tráng diễn tả rất đạt sự hiểm trở và

dữ dội, hoang vu và heo hút của núi rừng miền Tây – địa bàn hoạt động của đoàn quân

Tây Tiến. Hai câu thơ đầu, những từ đầy giá trị tạo hình khúc khuỷu, thăm thẳm, cồn

mây, súng ngửi trời đã điền tả thật đắc địa sự hiểm trở, trùng điệp và độ cao ngất trời

của núi đèo miền Tây. Hai chữ “ngửi trời” được dùng rất hồn nhiên và cũng rất táo

bạo, vừa ngộ nghĩnh, vừa có chất tinh nghịch của người lính. Núi cao tưởng chừng

chạm mây, mây nổi thành cồn “heo hút”. Người lính trèo lên những ngọn núi cao

dường như đang đi trên mây, mũi súng chạm tới đỉnh trời. Câu thứ ba như bẻ đôi, diễn

tả dốc núi vút lên, đổ xuống gần như thẳng đứng, nhìn lên cao chót vót, nhìn xuống

sâu thăm thẳm. Đọc câu thứ tư, có thể hình dung cảnh những người lính tạm dừng

chân bên một dốc núi, phóng tầm mắt ngang ra xa qua một không gian mịt mùng

sương rừng, mưa núi, thấy thấp thoáng những ngôi nhà như đang bồng bềnh trôi giữa

biển khơi.

Bốn câu thơ này phối hợp với nhau, tạo nên một âm hưởng đặc biệt. Sau ba câu thơ

được vẽ bằng những nét gân guốc, câu thứ tư được vẽ bằng một nét rất mềm mại (câu

thứ tư toàn thành bằng). Quy luật này cũng giống như cách sử dụng những gam màu

trong hội hoạ: giữa những gam màu nóng, tác giả sử dụng một gang màu lạnh làm dịu

lại như xoa mát cả khổ thơ.

Sự trùng điệp của núi đèo miền Tây trong bài thơ Tây Tiến làm gợi nhớ đến mấy câu

thơ trong Chinh phụ ngâm: “Hình khe thế núi gần xa, – Đứt thôi lại nối, thấp đà lại

cao”. Còn sự hoang vu và hiểm trở của nó lại gợi nhớ tới câu thơ trong bài Thục đạo

nan của Lý Bạch: “Đường xứ Thục khó đi, khó hơn cả lên trời xanh” (Thục đạo chi

nan, nan ư thướng thanh thiên!).

Cái vẻ hoang dại, dữ dội, chứa đầy bí mật ghê gớm của núi rừng miền Tây được nhà

thơ tiếp tục khai thác. Nó không chỉ được mở ra theo chiều không gian mà còn được

112



khám phá ở cái chiều thời gian, luôn luôn là mối đe dọa khủng khiếp đối với con

người:

+&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A*

Cảnh núi rừng miền Tây hoang sơ và hiểm trở, qua ngòi bút Quang Dũng, hiện lên với

đủ cả núi cao, vực sâu, dốc thẳm, mưa rừng, sương núi, thác gầm, cọp dữ. Những tên

đất lạ (Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch), những hình ảnh giàu giá trị

tạo hình, những câu thơ nhiều vần trắc đọc lên nghe vất vả, nhọc nhằn được xoa dịu

bằng những câu có nhiều vần bằng ớ cuối mỗi khổ thơ, đã phối hợp với nhau thật ăn

ý, làm hiện hình thế giới khác thường vừa đa dạng, vừa độc đáo của núi rừng miền tây

tổ quốc.

Đoạn thơ kết thúc đột ngột bằng hai câu thơ:

+,-56Cb

&'()"*

Cảnh tượng thật đầm ấm. Sau bao nhiêu gian khổ băng rừng, vượt núi, lội suối, trèo

đèo, những người lính tạm dừng chân, được nghỉ ngơi ở một bản làng nào đó, quây

quần bên những nồi cơm đang bốc khói. Khói còn nghi ngút và hương thơm lúa nếp

ngày mùa xua tan vẻ mệt mỏi trên gương mặt những người lính, khiến họ tươi tỉnh

hẳn lên. Hai câu thơ này tạo nên một cảm giác êm dịu, ấm áp, chuẩn bị tâm thế cho

người đọc buồi sang đoạn thơ thứ hai.

Đoạn thơ thứ hai mở ra một thế giới khác của miền Tây. Cảnh núi rừng hoang vu

hiểm trở, dữ dội lùi dần rồi khuất hẳn để bất ngờ hiện ra vẻ mĩ lệ, thơ mộng, duyên

dáng của miền Tây. Những nét vẽ bạo, khỏe, gân guốc ở đoạn thơ đầu, đến đoạn thơ

này được thay bằng những nét mềm mại, uyển chuyển, tinh tế. Ngòi bút tài hoa của

Quang Dũng cũng được bộc lộ rõ nhất trong đoạn thơ này.

Hồn thơ lãng mạn của Quang Dũng bị hấp dẫn trước những vẻ đẹp mang màu sắc bí

ẩn của con người và cảnh vật nơi xứ lạ, phương xa. Cảnh ấy, người ấy được hiện lên

113



trong một khoảng thời gian làm nổi lên rõ nhất vẻ lung linh, huyền ảo của nó: cảnh

một đêm liên hoan lửa đuốc bập bùng và cảnh một buổi chiều sương phủ trên sông

nước mênh mang.

Cảnh một đêm liên hoan văn nghệ của những người lính Tây Tiến có đồng bào địa

phương đến góp vui được miêu tả bằng những chi tiết rất thực mà cũng rất mộng, rất

ảo:

+3#40567893

PJ("6>3a3A

Pc568O(G)

,4./6&"$*

Cả doanh trại “bừng sáng”, tưng bừng, sôi nổi hẳn lên khi đêm văn nghệ bắt đầu.

Trong ánh sáng lung linh của lửa đuốc, trong âm thanh réo rắt của tiếng khèn, cả cảnh

vật, cả con người đều như ngả nghiêng, bốc men say, ngất ngây, rạo rực. Hai chữ “kìa

em” thể hiện một cái nhìn vừa ngỡ ngàng, ngạc nhiên, vừa mê say, vui sướng. Nhân

vật trung tâm, linh hồn của đêm văn nghệ là những cô gái nơi núi rừng miền Tây bất

ngờ hiện ra trong những bộ xiêm áo lộng lẫy (“xiêm áo tự bao giờ”), vừa e thẹn, vừa

tình tứ (“nàng e ấp”) trong một vũ điệu đậm màu sắc xứ lạ (“man điệu”) đã thu hút cả

hồn vía những chàng trai Tây Tiến.

Nếu cảnh một đêm liên hoan đem đến cho người đọc không khí mê say, ngây ngất, thì

cảnh sông nước miền Tây lại gợi lên được cảm giác mênh mang, mờ ảo:

w,<A8& 7/Q<G

&bG$5d3A

&b-:><A#6877

#:;<-53838<*

Không gian dòng sông trong một buổi chiều giăng mắc một màu sương. Sông nước,

bến bờ lặng tờ, hoang dại như thời tiền sử. Trên dòng sông đậm màu sắc cổ tích,

huyền thoại ấy, nổi bật lên dáng hình mềm mại, uyển chuyển của một cô gái Thái trên

114



chiếc thuyền độc mộc. Và như hòa hợp với con người, những bông hoa rừng cũng

“đong đưa” làm duyên trên dòng nước lũ.

Ngòi bút tài hoa của Quang Dũng không tả mà chỉ gợi cảnh vật thiên nhiên xứ sở qua

ngòi bút của ông như có hồn phảng phất trong gió, trong cây (“có thấy hồn lau nẻo

bến bờ”). Ông không chỉ làm hiển hiện lên trước mắt người đọc vẻ đẹp của thiên

nhiên mà còn gợi lên cái phần thiêng liêng của cảnh vật.

Đọc đoạn thơ này, ta như lạc vào thế giới của cải đẹp, thế giới của cõi mơ, của âm

nhạc (4). Bốn câu thơ đầu ngân nga như tiếng hát, như nhạc điệu cất lên từ tâm hồn

ngây ngất, say mê của những người lính Tây Tiến. Hơn ở đâu hết, trong đoạn thơ này,

chất thơ và chất nhạc hoà quyện với nhau đến mức khó mà tách biệt. Với ý nghĩa đó,

Xuân Diệu có lí khi cho rằng đọc bài thơ Tây Tiến, ta có cảm tưởng như ngậm âm

nhạc trong miệng.

Trên cái nền hùng vĩ, hiểm trở, dữ dội của núi rừng (ở đoạn một) và duyên dáng, thơ

mộng, mĩ lệ của miền Tây (ở đoạn hai), đến đoạn thơ thứ ba, hình tượng tập thể những

người lính Tây Tiến xuất hiện với một vẻ đẹp đầy chất bi tráng:

+83RCeb

"5>:@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/

gD#>6<$.I"`

&#<A8V8A"

h33./8G

 !B56C187L*

Quang Dũng đã chọn lọc, đã tinh lọc những nét tiêu biểu nhất của những người lính

Tây Tiến để tạc nên bức tượng đài tập thể khái quát được gương mặt chung của cả

đoàn quân. Cái bi và cái hùng là hai chất liệu chủ yếu của bức tượng đài, chúng hòa

quyện, xâm nhập vào nhau, nương tựa, nâng đỡ nhau tạo nên vẻ đẹp bi tráng – thần

thái chung của cả bức tượng đài.

115



Thơ ca thời kì kháng chiến khi viết về người lính thường nói đến căn bệnh sốt rét

hiểm nghèo. Chính Hữu trong bài Đồng chí đã trực tiếp miêu tả căn bệnh ấy:

+\.-0-542

9#<A.B#><-$*

Còn Tố Hữu, khi vẽ chân dung anh vệ quốc quân trong bài Cá nước với những hình

ảnh thật cụ thể: “Giọt giọt mồ hôi rơi, – Trên má anh vàng nghệ” cũng không quên

ảnh hưởng của thứ bệnh quái ác đó. Quang Dũng trong Tây Tiến không hề che giấu

những gian khổ, khó khăn, những căn bệnh hiểm nghèo và sự hi sinh lớn lao của

người lính. Chỉ có điều, tất cả những cái đó, qua ngòi bút của ông, không được miêu

tả một cách trần trụi mà qua một cái nhìn đậm màu sắc lãng mạn. Những cái đầu

không mọc tóc của những người lính Tây Tiến đâu phải là hình ảnh ly kì, giật gân, sản

phẩm của trí tưởng tượng xa rời thực tế của nhà thơ mà chứa đựng một sự thật nghiệt

ngã. Những người lính Tây Tiến, người thì cạo trọc đầu để thuận tiện khi đánh nhau

giáp lá cà với địch, người thì bị sốt rét đến rụng tóc, trọc đầu. Cái vẻ xanh xao vì đói

khát, vì sốt rét của những người lính, qua cái nhìn của Quang Dũng vẫn toát lên về oai

phong, dữ dằn của những con hổ nơi rừng thiêng. Sự oai phong lẫm liệt ấy còn được

thể hiện qua ánh mắt giận dữ (mắt trừng gửi mộng) của họ. Những người lính Tây

Tiến, qua ngòi bút của Quang Dũng, không phải là những người khổng lồ không tim.

Cái nhìn nhiều chiều của Quang Dũng đã giúp ông nhìn thấy xuyên qua cái vẻ oai

hùng, dữ dằn bề ngoài của họ là những tâm hồn, những trái tim rạo rực, khát khao yêu

đương (“Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”). Như vậy, trong khổ thơ này, Quang

Dũng đã tạc nên bức tượng đài tập thể những người lính Tây Tiến không chỉ bằng

những đường nét khắc họa dáng vẻ bên ngoài mà còn thể hiện được cả thế giới tâm

hồn bên trong đầy mộng mơ của họ.

Ngòi bút của Quang Dũng khi dựng lên hình tượng tập thể những người lính Tây Tiến

không hề nhấn chìm người đọc vào cái bi thương, bi lụy. Cảm hứng của ông mỗi khi

chìm vào bi thương lại được nâng đỡ bằng đôi cánh của hình tượng, của tinh thần lãng

mạn. Chính vì vậy mà cái bi thương được gợi lên qua hình ảnh những nấm mồ chiến

sĩ rải rác nơi rừng hoang biên giới lạnh lẽo, xa xôi, một mặt, đã được giảm nhẹ đi

116



nhiều nhờ những từ Hán Việt cổ kính; trang trọng: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ”;

mặt khác, chính cái bi thương ấy cũng lại bị mờ đi trước lí tưởng quên mình, xả thân

vì Tổ quốc của những người lính Tây Tiến (“Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”).

Họ có vẻ tiều tụy, tàn tạ trong hình hài nhưng lại chói ngời vẻ đẹp lí tưởng, mang dáng

dấp của những tráng sĩ thuở xưa, coi cái chết nhẹ như lông hồng. Sự thật bi thảm:

những người lính Tây Tiến gục ngã bên đường không có đến cả manh chiếu để che

thân, qua cái nhìn của Quang Dũng, lại được bọc trong những tấm áo bào sang trọng

(5). Cái bi thương ấy vợi đi nhờ cách nói giảm (anh về đất), và rồi bị át hẳn đi trong

tiếng gầm thét dữ dội của dòng sông Mã:

+h33./8G

 !B56C187L*

Trong âm hưởng vừa dữ dội, vừa hào hùng của thiên nhiên ấy, cái chết, sự hi sinh của

người lính Tây Tiến không bi luỵ mà thấm đẫm tinh thần bi tráng.

Giọng điệu chủ đạo của đoạn thơ thứ ba này trang trọng, thể hiện tình cảm đau thương

vô hạn và sự trân trọng, kính cẩn của nhà thơ trước sự hi sinh của đồng đội.

Bài thơ khép lại bằng bốn câu thơ, một lần nữa, tô đậm thêm không khí chung của một

thời Tây Tiến, tinh thần chung của những người lính Tây Tiến. Nhịp thơ chậm, giọng

thơ buồn, nhưng linh hồn của đoạn thơ thì vẫn toát lên vẻ hào hùng:

=<A8Ci<-2

F<A56V7)L

\56'"G2

?$./B,`V./"L=

Cái tinh thần “một đi không trở lại” (nhất khứ bất phục hoàn) thấm nhuần trong tư

tưởng và tình cảm của cả, đoàn quân Tây Tiến. Tâm hồn, tình cảm của những người

lính Tây Tiến vẫn gắn bó máu thịt với những ngày, những nơi mà Tây Tiến đã đi qua.

“Tây Tiến mùa xuân ấy” đã thành thời điểm một đi không trở lại.

117



Lịch sử dân tộc sẽ không bao giờ lặp lại cái thời mơ mộng, lãng mạn, hào hùng đến

nhường ấy trong một hoàn cảnh khó khăn, gian khổ, khốc liệt đến như vậy.

KOR,

Trong quãng đời người lính của Quang Dũng và có lẽ trong suốt cả đời của người

nghệ sĩ tài hoa ấy - những năm tháng chiến đấu trong đoàn quân Tây Tiến chắc chắn

là quãng thời gian đáng nhớ nhất, in dấu sâu đậm hơn. Và thật là may mắn cho Quang

Dũng và cho chúng ta, bao nhiêu kỉ niệm sâu sắc, bao nhiêu vẻ đẹp và cả sự bi tráng

của một quãng đời không thổ quên ở nơi miền Tây Tổ quốc cùng những người đồng

đội đã được nhà thơ lưu giữ mãi mãi với thời gian trong một thi phẩm xuất sắc: Tây

Tiến. Bài thơ gần như trọn vẹn những gì là đặc trưng nhất của hồn thơ Quang Dũng,

để khi nói tới Quang Dũng là nhớ ngay tới Tây Tiến, mặc dù ông cũng còn có những

thi phẩm đặc sắc khác.

Bài thơ được hình thành và kết tinh từ một nỗi nhớ, nỗi nhớ da diết về những người

đồng đội và những ngày tháng, những kỉ niệm không thể nào quên của chính nhà thơ

trong đoàn quân Tây Tiến, gắn với vùng đất miền Tây hùng vĩ, hiểm trở và thơ mộng.

Nỗi nhớ ấy đã đánh thức mọi ấn tượng, kí ức để kết tinh thành những hình ảnh sống

động. Thường thì những hình ảnh trong kí ức được gợi ra khó mà có một trật tự rõ

ràng, nó có thể xáo trộn trình tự thời gian, không gian nhưng vẫn có một trình tự khác,

đó là mạch cảm xúc của chủ thể. Ở đây mạch hồi tưởng đã làm lần lượt hiện lên

những hình ảnh về Tây Tiến theo một trình tự vận động của tâm lí. Khởi đầu là hình

ảnh những cuộc hành quân dãi dầu gian khổ giữa một khung cảnh miền Tây Tổ quốc

hoang sơ, hùng vĩ, bí ẩn. Tiếp đó nỗi nhớ gợi về những hình ảnh tươi đẹp, rực rỡ,

mềm mại và thơ mộng. Nổi bật lên trong đó là hình ảnh những thiếu nữ miền Tây

trong đêm liên hoan lửa trại và vẻ đẹp huyền ảo trong sương khói buổi chiều tiễn biệt

nơi Châu Mộc. Đến đây nỗi nhớ phải được kết tinh lại trong sự khắc hoạ tập trung,

cận cảnh bức chân dung người lính Tây Tiến và sự hi sinh của họ. Nỗi nhớ đã đi trọn

mạch hồi tưởng của nhà thơ, đến kết thúc, tác giả muốn gửi trọn hồn mình lên với Tây

Tiến và mảnh đất miền Tây. Nếu xem hành động sáng tạo thi ca là một sự giải toả

những cảm xúc tràn đầy trong tâm hồn nhà thơ (cảm xúc ấy được ngưng kết từ sự

118



sống đã chất chứa trải nghiệm của chính tác giả) thì Tây Tiến có thể coi là một ví dụ

điển hình.

Bài thơ bắt đầu bằng nỗi nhớ, nỗi nhớ chất đầy trong lòng nhà thơ, cất lên thành lời:

+ !"#$K*

Câu thơ vang lên như một lời bộc-bạch, lại như lời gọi trong đó chứa đựng cả sự nhớ

nhung, tiếc nuối. Câu thơ bảy chữ mà có bốn chữ là tên riêng, và đó cũng là nơi gửi,

chốn về của nỗi nhớ vùng đất miền Tây (mà sông Mã là đại diện) và đoàn quân Tây

Tiến. Câu thơ mở đầu này đã định hướng cho toàn bộ cảm xúc của bài thơ. Toàn bài

sẽ là sự thể hiện cụ thể của hai hình tượng kết đọng nỗi nhớ của tác giả: miền Tây và

người lính Tây Tiến.

Nỗi nhớ về một miền rừng núi đưa nhà thơ vào trạng thái đặc biệt, được gọi tên là nỗi

"nhớ chơi vơi". Trong nỗi nhớ ấy mọi kí ức hiện lên thành hình ảnh khi thì rõ nét, khi

lại mờ ảo, nhưng đều sống động, lung linh.

Hình ảnh hiện lên trước hết là những cuộc hành quân của đoàn quân Tây Tiến trên nền

cảnh thiên nhiên vừa hùng vĩ, dữ dội vừa thơ mộng của miền Tây:

+956C1CU:9V

?(31$2Q1W#A

,<-5632<-"9

,T<"C

Câu thơ đầu bảy chữ có đến năm chữ là thanh trắc (sắc, hỏi), gợi tả rất thành công con

đường hành quân với những đèo dốc quanh co, khúc khuỷu, lên cao mãi. Câu thơ tiếp

theo vẽ ra được độ cao thăm thẳm của đỉnh núi ngập vào trong những cồn mây. "Súng

ngửi trời" vừa rất thực, lại vừa là cách nói rất tự nhiên, đậm chất lính. Câu thơ thứ ba

như được ngắt làm đôi, vẽ ra hai chặng của con đường hành quân: "Ngàn thước lên

cao, ngàn thước xuống". Câu thứ tư chỉ toàn thanh bằng chủ yếu là thanh không, mở

ra một không gian xa, rộng ở bên dưới tầm mắt. Trong màn mưa phủ khắp đất trời,

thấp thoáng hiện lên một vài đốm nhà, như bồng bềnh trên một biển mưa giăng khắp

119



núi rừng. Bốn câu thơ tả cuộc hành quân này thuộc số những câu đặc sắc nhất của bài

thơ. Bút pháp tạo hình gần với lối vẽ tranh thuỷ mặc, vừa làm nổi lên một vài điểm

nhấn trên bức tranh bằng các chi tiết đặc tả, lại vừa tạo được không gian với ba chiều:

cao, rộng, xa, bằng những nét vẽ mờ ảo, những khoảng trắng.

Những cuộc hành quân gian khổ, khắc nghiệt, triển miên đã khiến các chiến sĩ phải

vắt kiệt sức lực và không ít người đã ngã xuống trên con đường hành quân. Cảm hứng

lãng mạn của Quang Dũng không hề bỏ qua sự khốc liệt ấy.

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68AK*

Lâu nay, hai câu thơ này vẫn được hiểu là nói về sự hi sinh của người lính trên đường

hành quân. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng đây chỉ là hình ảnh vẽ sự mệt mỏi, kiệt sức

với những giây phút thiếp đi của người lính giữa chặng hành quân. Dù là cách hiểu

nào thì cũng đểu nói lên sự gian khổ, khắc nghiệt của những cuộc hành quân. Cần chú

ý giọng điệu và từ ngữ ở hai câu thơ này: vừa thấm thìa, có một chút xót xa, nhưng lại

có cái cứng rắn, hơi chút ngang tàng (bỏ quên đời). Cái dữ dội, hoang sơ và âm u, bí

ẩn của thiên nhiên miền Tây được diễn tả rất ấn tượng trong các câu thơ 11, 12:

+&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<AL*

Đó cũng là những ấn tượng in đậm trong kí ức người lính Tây Tiến về miền Tây qua

những cuộc hành quân, đặc biệt là ở những chiều, những đêm - có lẽ chính bởi trong

những thời khắc này, cái hoang dã, bí ẩn, thâm u của rừng núi mới hiện ra rõ nhất.

Hai câu cuối của đoạn 1 tạo một bước ngoặt về hình ảnh và cảm xúc, đồng thời lại

chuẩn bị cho đoạn 2. Điểm đến của các cuộc hành quân, cũng là nơi đoàn quân có thể

dừng lại nghỉ ngơi, thường là những làng bản. Một bữa cơm nóng bốc khói, hương vị

ngọt thơm của xôi nếp, đó là niềm mong mỏi, niềm vui ấm áp của người lính sau một

chặng dài hành quân. Bây giờ nó đã hiện ra trong kí ức, trong nỗi nhớ như có cả

hương vị ngọt ngào:

120



+,-56Cb

&'()"L*

Cần chú ý nét đặc sắc của câu thơ cuối đoạn 1: các kết hợp từ mới mẻ, việc lặp lại phụ

âm đầu ở hai từ "Mai Châu", "mùa em", câu thơ gồm hầu hết các tiếng có thanh bằng

gợi cảm giác vương vấn, lan toả.

Đoạn 2 của bài thơ mở ra những vẻ đẹp khác nhau của thiên nhiên và con người nơi

miền Tây: nét đẹp thơ mộng, mơ màng của thiên nhiên và cái đẹp của tình quân dân

thắm thiết, đậm đà.

Một đêm liên hoan thắm tình quân dân được tả bằng những hình ảnh lung linh, rực rỡ

dưới ánh đuốc và say sưa, lôi cuốn trong tiếng nhạc, điệu khèn. Những chữ bừng lên,

hội đuốc hoa, kìa em liên tiếp nhau đã diễn tả niềm hào hứng, say sưa, ngỡ ngàng,

thích thú của người lính trong đêm liên hoan và trước sự xuất hiện của các cô gái

trong những bộ trang phục dân tộc rực rỡ. Bút pháp lãng mạn tạo nên vẻ đẹp quyến rũ

đầy tình tứ : Các cô gái dân tộc hiện ra đẹp lộng lẫy trong xiêm y rực rỡ, dưới ánh lửa

đuốc lung linh, nhưng vẫn giữ nguyên vẻ e ấp; tất cả những vẻ đẹp ấy càng sống động,

lôi cuốn trong tiếng khèn, điệu nhạc đặc trưng của các dân tộc. Chất tình tứ còn được

thể hiện ở những hình ảnh, từ ngữ gợi liên tưởng đến một lễ cưới, hội đuốc hoa, nàng

e ấp. Câu thơ "Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ" có thể gợi cho thấy cuộc liên hoan

này diễn ra ở bên kia biên giới Việt - Lào. Nên nhớ rằng địa bàn hoạt động của đoàn

quân Tây Tiến không chỉ ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam mà còn ở cả nhiều vùng thuộc

các Xiêng Khoảng của Lào (ở đoạn kết bài có câu: "Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi").

Bốn câu thơ tiếp theo (từ câu 19 đến 22) tả một cuộc tiễn đưa người đi Châu Mộc

trong một chiều sương. Những câu thơ này lại mở ra một vẻ đẹp thật thơ mộng của

thiên nhiên, cảnh vật đều nhoè mờ nhưng dường như chính vì thế mà có hồn hơn,

mềm mại hơn. Những bông lau chập chờn, lay động trên những bến bờ như cũng có

hồn, hay chính tâm hồn nhà thơ đã nhập cảm vào cảnh vật mà thấy được hồn của cảnh

trong mỗi bông lau khẽ lay động, phơ phất. Cũng như vậy, những bông hoa dập dềnh

trên dòng nước lũ cũng mang hồn cảnh vật, quyến luyến, tình tứ (hoa đong đưa chứ

121



không phải là đung đưa). Nổi lên trên nền cảnh của bức tranh thiên nhiên thơ mộng là

hình ảnh một dáng người vững chãi trên con thuyền độc mộc, giữa dòng nước lũ. Hình

ảnh ấy tạo thêm một nét đẹp rắn rỏi, khỏe khoắn cho bức tranh thiên nhiên thơ mộng,

mềm mại.

Bút pháp trong đoạn 2 cũng có những biến đổi so với đoạn 1. Nét bút linh động, biến

ảo, sử dụng ánh sáng và âm thanh tạo nên vẻ lung linh và nồng nàn tình cảm của một

đêm liên hoan quân dân. Ở những câu thơ về một chiều Châu Mộc, vẻ đẹp thơ mộng,

mơ màng trong chiều sương của ngàn lau, thác lũ lại được vẽ bằng những nét bút tinh

tế, mềm mại như những nét vẽ trong một bức tranh lụa hay tranh thuỷ mặc xen với đôi

nét chấm phá tạo ấn tượng.

Cao trào trong mạch cảm xúc của bài thơ và cũng là hình ảnh trung tâm trong nỗi nhớ

về Tây Tiến của tác giả là ở đoạn 3, khắc hoạ hình ảnh người lính Tây Tiến hào hùng,

lẫm liệt và bi tráng. Bức chân dung người lính Tây Tiến được vẽ bằng những nét có vẻ

phi thường, khác lạ:

+83Ceb

"5>:@3'L*

Cảm hứng lãng mạn, anh hùng đã giúp cho nhà thơ phát hiện và khắc hoạ được vẻ đẹp

kiêu hùng của người lính, vượt lên, xem thường mọi khổ ải, thiếu thốn. Hai câu thơ có

âm hưởng độc đáo. Chữ đoàn binh có âm vang và mạnh hơn chữ đoàn quân, còn

không mọc tóc thì gợi ra nét ngang tàng, độc đáo, như là người lính không cần, không

thèm mọc tóc (mà thực ra thì chủ yếu là vì sốt rét làm rụng hết tóc). Câu thơ tạo được

một hình ảnh mang vẻ hiên ngang, dữ dội, lẫm liệt của đoàn quân Tây Tiến. Câu tiếp

theo: "Quân xanh màu lá dữ oai hùm" càng tỏ đậm thêm hình ảnh ấy. "Xanh màu lá"

là nước da xanh xao do sốt rét, thiếu thốn, gian khổ nhưng qua cảm hứng anh hùng và

bút pháp lãng mạn của Quang Dũng thì màu xanh ấy lại mang vẻ dữ dội của núi rừng

chứ không hề gợi lên vẻ tiều tụy, ốm yếu.

Hai câu thơ tiếp theo lại bổ sung một nét đẹp khác cho hình ảnh người lính Tây Tiến:

nét hào hoa của những chàng trai Hà Nội với tâm hồn giàu mơ mộng. Trong những

122



ngày tháng chiến đấu ở nơi núi rừng miền Tây xa thẳm và cực kì gian lao, khắc

nghiệt, Hà Nội với những dáng kiều thơm vẫn hiện về trong giấc mơ là nỗi nhớ da

diết, là cõi đi về trong mộng. Người lính cách mạng trong thơ Nguyễn Đình Thi cũng

đã từng bộc lộ nỗi nhớ bồn chồn về đôi mắt người yêu giữa đêm dài hành quân.

Nhưng Tây Tiến thuộc số ít những bài thơ nói về điều đó một cách thấm thía bằng

cảm hứng bi tráng. Cái chết, dù là sự hi sinh, cũng không thể nào không gợi lên cảm

xúc bi thương. Hình ảnh những nấm mồ rải rác nơi biên cương viễn xứ lại càng nhân

lên cảm xúc bi thương ấy. Nhưng câu thơ tiếp đã khẳng định mạnh mẽ khí phách của

tuổi trẻ một thời không chỉ tự nguyện chấp nhận, mà còn vượt lên cái chết, sẵn sàng

dâng hiến cả sự sống, tuổi trẻ cho nghĩa lớn của dân tộc: "Chiến trường đi chẳng tiếc

đời xanh". Đây không phải là một cách nói của thi ca mà thực sự đã là dũng khí tinh

thần và hành động của nhiều thế hệ Việt Nam trong những năm kháng chiến.

Cũng hiếm có trong thơ những câu thơ tả trực tiếp giờ phút vĩnh biệt những người

đồng đội, như hai câu:

+h33./8G

 !B56C187L*

Người lính ngã xuống nơi chiến trường thiếu thốn, đồng đội chỉ có thể khâm liệm

bằng chính áo quần đơn sơ của những chiến sĩ ấy ("Áo bào thay chiếu" cũng có người

hiểu là dùng chiếu thay cho áo bào bọc thây, nhưng cách hiểu ấy có lẽ không đúng với

hiện thực của đoàn quân Tây Tiến). Chữ áo bào gợi lên một nét cổ kính, trang trọng,

nhưng không quá xa cách. Chữ về gợi tình cảm gần gũi, yêu thương: người lính hi

sinh là trở về với đất mẹ, trong lòng Tổ quốc. Trong giây phút thiêng liêng về với đất

mẹ của những linh hồn chiến sĩ, cũng là giây phút vĩnh quyết những người đồng đội,

vang lên tiếng gầm của dòng sông Mã như một khúc độc hành bi tráng. Chỉ bằng âm

thanh ấy, Quang Dũng đã truyền được vào câu thơ tất cả cái bi tráng của sự hi sinh và

nỗi đau xót trong lòng người chiến sĩ khi phải vĩnh biệt đồng đội. Nhiều nhà thơ cũng

dùng hình ảnh thiên nhiên để nói về sự hi sinh của người chiến sĩ. Tố Hữu khẳng định

sự bất tử của những người cách mạng đã hi sinh bằng những hình ảnh thiên nhiên rộng

123



lớn, trường tồn: "Những hồn Trần Phú vô danh - Sóng xanh biển cả, cây xanh núi

ngàn". Vũ Cao mượn hình ảnh bông hoa để bất tử hoá sự hi sinh của cô gái làng Xuân

Dục:

+xQy53#68r1

Y9'!8b3L*

Còn Nguyễn Đức Mậu thì ví cây trầm với cuộc đời người chiến sĩ:

+9<93/J:M

Q8G2#AL*

Những hình ảnh biểu tượng như thế thiên về ngợi ca sự cao cả và bất tử của sự hi sinh,

làm mờ đi nỗi đau mất mát. Với hình ảnh "Sông Mã gầm lên khúc độc hành", Quang

Dũng nói được nỗi đau thương ghê gớm nhưng không bi luỵ mà mãnh liệt, đầy sức

mạnh.

Đến đây, mạch hồi tưởng những kỉ niệm về Tây Tiến đã đi trong quá trình vận động

của nó, và nhà thơ lại trở về với hiện tại. Hiện tại, đó là sự xa cách vời vợi với những

người đồng đội cũ, với mảnh đất miền Tây Tổ quốc:

+<A8Ci<-

F<A56V7)*

Đó là sự xa cách dằng dặc trong không gian và thời gian. Nhưng vượt lên mọi sự xa

cách, Tây Tiến đã trở thành một phần không thể chia lìa trong tâm hồn nhà thơ. Hay

nói một cách mạnh mẽ và thấm thía hơn, thì tâm hồn nhà thơ đã mãi mãi lưu luyến với

mảnh đất miền Tây, với Tây Tiến. Câu thơ chuyển sang dùng đại từ phiếm chỉ "ai",

bởi điều đó không chỉ riêng cho nhà thơ mà cũng là chung của tất cả những ai đã từng

gắn bó với đoàn quân Tây Tiến và miền Tây.

Tây Tiến là một thi phẩm xuất sắc, kết tinh tâm hồn tài hoa và tài năng sáng tạo của

cây bút thơ Quang Dũng trên nhiều phương diện nghệ thuật: hình ảnh, ngôn ngữ,

giọng điệu.

124



Hình ảnh trong bài thơ khá đa dạng và dược sáng tạo bằng nhiều bút pháp khác nhau,

tạo nên sắc thái thẩm mĩ phong phú. Trong bài thơ có hai loại hình ảnh chính: thiên

nhiên miền Tây và người lính Tây Tiến, đồng thời còn có hình ảnh về cuộc sống của

đồng bào miền Tây gắn với người lính Tây Tiến. Xem xét kĩ hơn, có thể nhận thấy ở

mỗi loại hình ảnh (thiên nhiên, con người) cũng lại có hai dạng chính, tạo nên hai sắc

thái thẩm mĩ phối hợp, bổ sung cho nhau. Thiên nhiên thì có cái dữ dội, khắc nghiệt,

hoang sơ, hùng vĩ ("Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm - Heo hút cồn mây súng ngửi

trời"; "Chiều chiều oai linh thác gầm thét - Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người",

"Sông Mã gầm lên khúc độc hành"). Bên cạnh đó lại có những hình ảnh thiên nhiên

đầy thơ mộng, ẩn hiện trong sương khói, trong màn mưa, đong đưa bóng hoa... ("Sài

Khao sương lấp đoàn quân mỏi - Mường Lát hoa về trong đêm hơi", "Nhà ai Pha

Luông mưa xa khơi", "Châu Mộc chiều sương", "hồn lau nẻo bến bờ", "dòng nước lũ

hoa đong đưa"). Hình ảnh con người cũng hiện ra với nhiều sắc thái, mà chủ yếu là

hào hùng và hào hoa. Hào hùng là ở ý chí, tư thế hiên ngang, vượt lên và coi thường

những gian khổ, thiếu thốn, hi sinh. Còn hào hoa là ở tâm hồn nhạy cảm trước thiên

nhiên, đằm thắm tình người và cả những khát khao, mơ mộng. Tác giả đã sử dụng

nhiều bút pháp trong miêu tả, dựng hình ảnh. Có khi tả cận cảnh, dừng lại ở những chi

tiết khá cụ thể, có khi lại lùi xa để bao quát khung cảnh rộng, mở ra bức tranh phóng

khoáng và hùng vĩ của miền Tây. Nếu hình dung theo cách của hội hoạ thì có thể thấy

hai bút pháp chính: có những nét bút mạnh, bạo, khoẻ, lại có những nét vờn mềm mại

tạo nên vẻ đẹp ẩn hiện mờ nhòe.

Đặc sắc trong ngôn ngữ của Tây Tiến là sự phối hợp, hoà trộn của nhiều sắc thái

phong cách với những lớp từ vựng đặc trưng. Có thứ ngôn ngữ trang trọng, có màu

sắc cổ kính (chủ yếu là ở đoạn 3 miêu tả trực tiếp hình ảnh người lính Tây Tiến và sự

hi sinh bi tráng của họ; lại có lớp từ ngữ thông tục, sinh động của tiếng nói hằng ngày,

in đậm trong phong cách người lính: nhớ chơi vơi, súng ngửi trời, anh hạn, bỏ quên

đời, cọp trêu người, ...). Một nét sáng tạo trong ngôn ngữ của bài thơ là có những kết

hợp từ độc đáo, mới lạ, tạo nghĩa mới hoặc sắc thái mới cho từ ngữ (ví dụ: nhớ chơi

vơi, đêm hơi, súng ngửi trời, mưa xa khơi, Mai Châu mùa em, hoa đong đưa, dáng

kiều thơm, về đất, ...). Sử dụng địa danh cũng là một nét đáng chú ý trong ngôn ngữ

125



của bài thơ. Các địa danh vừa tạo ấn tượng về tính cụ thể, xác thực của bức tranh thiên

nhiên và cuộc sống con người, lại vừa gợi được sự hấp dẫn của xứ lạ phương xa.

Cả bài thơ được bao trùm trong nỗi nhớ. Nỗi nhớ ấy gợi về những kỉ niệm, những

hình ảnh với nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau, được diễn tả bằng những giọng điệu

phù hợp với mỗi trạng thái cảm xúc. Ở đoạn 1, giọng chủ đạo là tha thiết, bồi hồi được

cất lên thành những tiếng gọi, những từ cảm thán ("Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!",

"Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói"). Ở đoạn 2, khi tái hiện kỉ niệm về những đêm liên

hoan thắm tình quân dân thì giọng thơ chuyển sang hồn nhiên tươi vui, rồi lại bâng

khuâng, man mác khi gợi lại cảnh chia tay trong một chiều sương mờ bao phủ nơi

Châu Mộc. Giọng thơ trở nên trang trọng, kiêu hùng., rồi lắng xuống bi tráng ở đoạn

3, tái hiện hình ảnh người lính Tây Tiến và sự hi sinh của họ. Ở đoạn cuối, giọng thơ

trở lại bâng khuâng, đau đáu một nỗi nhớ da diết trong sự xa cách, chia phôi với

những người đồng đội và miền Tây.

Tây Tiến là một đài kỉ niệm bất hủ bằng thơ, khắc ghi những hình ảnh và rung động

của một thời hào hùng, khốc liệt, của một thế hệ trẻ đã từng "Chiến trường đi chẳng

tiếc đời xanh".

KOR8

Trong nền thơ ca kháng chiến Việt Nam giai đoạn 1945 -1954, Quang Dũng là một

trong những nhà thơ tiêu biểu. Ông là một nhà thơ đa tài, nổi bật hơn cả là lĩnh vực

thơ văn với tập thơ nổi tiếng “Mây đầu ô”, trong đó đặc sắc hơn cả là bài thơ Tây

Tiến.

Bài thơ Tây Tiến thể hiện nỗi nhớ của nhà thơ về thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ mà lãng

mạn, yên bình:

“ !"#$

,-./#01-.*

Nhà thơ gọi tên sông Mã – con sông chảy qua một số tỉnh miền tây Thanh Hóa, là con

sông gắn liền với cuộc trường chinh của người lính Tây Tiến. Bởi thế cho nên trong

126



cảm nhận của nhà thơ con sông như một chứng minh lịch sử, một người bạn đồng

hành trong suốt cuộc hành trình. Nhưng giờ “sông Mã xa rồi…” tất cả những kỷ niệm

của một thời bão lửa đã lùi xa vào dĩ vãng. Tuy vậy nỗi nhớ về đồng đội vẫn luôn

nóng hổi, tươi nguyên như ngày nào để rồi tác giả phải thốt lên “Tây Tiến ơi”. Nhà

thơ gọi tên đoàn quân Tây Tiến như gọi tên những người thân yêu ruột thịt nhất của

mình. Chỉ một từ “ơi” ấy thôi người đọc như cảm nhận được những cảm xúc dồn nén,

những nỗi nhớ niềm thương tha thiết, cháy bỏng của nhà thơ. Cùng với nỗi nhớ về

đoàn quân Tây Tiến là nỗi nhớ về rừng núi thiên nhiên:

+,-./#01-.*

Chỉ một dòng thơ thôi nhưng với điệp từ “nhớ” ta như thấu hiểu những cảm xúc trong

lòng nhà thơ. Nhà thơ nhớ về cảnh sắc thiên nhiên, nhớ về nơi in dấu bao bước chân

của đoàn quân Tây Tiến với nỗi nhớ “chơi vơi”. Quang Dũng thật tài tình khi đong

đầy tất cả những cung bậc tình cảm, cảm xúc trong nỗi nhớ ấy. “Nhớ chơi vơi” ấy là

nỗi nhớ không rõ nét, không xác định, khó nắm bắt, một nỗi nhớ khiến con người ta

có thể thoát khỏi thực tại để chìm đắm trong những kỷ niệm ngày xưa. Trong ca dao

cũng từng có những nỗi nhớ như vậy:

+g./-!.*

Hay Xuân Diệu cũng từng viết:

+<<5;56.*

Tuy vậy nỗi nhớ “chơi vơi” trong thơ Quang Dũng lại có sức ám ảnh thật lớn, đọng lại

trong lòng người đọc một ấn tượng không phai nhòa. Hai câu thơ mang chút gì đó

bâng khuâng, hoài niệm gợi lại những kỷ niệm thân thương. Ta như thấu hiểu hơn tâm

hồn của một nghệ sĩ, Quang Dũng dường như đang bứt mình khỏi thực tại để đắm

chìm trong những nỗi nhớ “chơi vơi”.

Từ nỗi nhớ ấy, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến hiện về:

+P3Q<5G)83RS*

127



Biết bao địa danh được nhắc đến trong bài thơ, đã từng có ý kiến cho rằng: "những tên

đất, tên làng, bao cái tên đọc lên mà muốn khóc”, đó là nơi đã in dấu bước chân mà

đoàn quân từng đi qua mỗi một vùng đất, địa danh như nhân chứng sống cho cuộc

hành trình của đoàn quân. Từ câu thơ trên ta như hình dung được thật rõ nét cuộc hành

trình. Đoàn quân Tây Tiến đi trong sương mù dày đặc của núi rừng, hình ảnh họ như

chìm đi, ẩn hiện trong lớp sương huyền ảo. Hình ảnh “sương lấp” gợi sự khắc nghiệt

của thời tiết, khí hậu miền tây. Trong suốt cuộc hành trình của mình họ phải đi trong

sương mù dày đặc do đó không tránh khỏi cảm giác mệt mỏi.

Nếu như câu thơ trên nhà thơ đặc tả hoàn cảnh khắc nghiệt của thời tiết thì câu dưới

lại phác họa vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên và tâm hồn người lính:

+ <AT>3./#386*

Quang Dũng quả thật tài tình trong việc sử dụng từ ngữ. Nếu như bao người nói hoa

nở thì nhà thơ lại nói “hoa về”, đó là một sự nhân hóa độc đáo khôn cùng. Những đóa

hoa xuất hiện trong “đêm hơi”, lạ lẫm thay, sao không phải là đêm sương? Phải chăng

nếu trong đêm sương lạnh giá ta sẽ không thể nhìn thấy hoa. Để rồi, nhà thơ để hoa về

trong “đêm hơi”. Qua hai chữ “đêm hơi” ta như hình dung ra một không gian lung

linh huyền ảo của núi rừng nơi đây. Trong không gian ấy hoa muôn sắc màu trở nên

đẹp hơn, lộng lẫy hơn. Hai câu thơ như hai nét vẽ tương phản thể hiện hai cực điểm

nổi bật của mảnh đất miền Tây khắc nghiệt thật đấy nhưng thơ mộng đẹp đẽ vô cùng.

Và có lẽ những người lính Tây Tiến hẳn phải tinh tế, lãng mạn lắm mới có thể cảm

nhận được vẻ đẹp của núi rừng nơi đây, Những khó khăn của hoàn cảnh sống không

làm mất đi ở họ nét phong phú trong thế giới tâm hồn. Như vậy, bốn câu thơ đầu của

bài thơ đã thể hiện được cảm xúc của “Tây tiến” nhớ cảnh bao nhiêu thì nhớ người

bấy nhiêu, đặc biệt là nỗi nhớ đồng đội – những con người đã cùng nhau vào sinh ra

tử, xông pha nơi trận mạc bão bùng.

+956C1CU:9V

,T<"C*

128



Bốn câu thơ được đánh giá là những câu thơ tuyệt bút, thể hiện sự tài hoa của Quang

Dũng, phối thanh, gieo vần, sử dụng từ láy. Đồng thời đó chính là bức tranh thiên

nhiên miền Tây hùng vĩ, dữ dội vô cùng. Trong câu thơ thứ nhất mật độ thanh trắc dày

đặc đã tạo nên cái trúc trắc, không bằng phẳng trong từng câu chữ. Phải chăng đó là

cái gập ghềnh uốn khúc của con đường. Các cặp từ “dốc” gợi hình ảnh những con dốc

trùng điệp, gian nan, khó nhọc vô cùng. Và nếu như “khúc khuỷu” gợi những con dốc

trắc trở gập ghềnh thì “thăm thẳm” không chỉ gợi độ cao mà còn gợi chút gì đó lạnh

lẽo heo hút bởi độ cao của vực sâu. Đường hành quân gian nan biết bao, ta như nghe

thấy từng hơi thở gấp gáp, nhọc nhằn của những người lính. Họ đi trên đường hành

quân mà như đang bồng bềnh giữa biển mây, mũi súng chạm trời. Câu thơ không

những gợi độ cao mà còn thể hiện chút gì đó tinh nghịch, hồn nhiên, hóm hỉnh đầy

chất lính. Con đường giờ đây bỗng trở nên xa tít, nhưng chưa hết:

+,<-5632<-"9*

Nhờ thơ đặt dấu phẩy giữa câu thơ hay chăng là một dụng ý nghệ thuật, dấu phẩy ấy

khiến cho câu thơ như gập làm đôi để ta hình dung về một con đường gấp khúc với

muôn vàn gian nan trắc trở. Câu thơ được viết với thủ pháp nghệ thuật đối lập độc

đáo. Con đường như gấp khúc ngàn thước, ngàn thước. Lên cao thì cao tít tắp mà

xuống thì khiến người ta chóng mặt vì một bên là dốc cao thẳng đứng một bên là vực

thẳm không giới hạn. Rõ ràng thiên nhiên Tây Bắc rất giữ dội, nó như thử thách lòng

quả cảm, ý chí sắt đá của con người. Người lính Tây Tiến hẳn rất can trường, dũng

cảm thì mới vượt qua những khó khăn ấy. Câu thơ dường như tả cảnh nhưng để tô

đậm tầm vóc ý chí người lính Tây tiến.

Nếu như ba câu thơ trên được gieo nhiều thanh trắc thì câu dưới lại được tạo nên bởi

hàng loạt thanh bằng:

+,T<"C*

Những người lính Tây tiến đôi lúc dừng chân trên cuộc hành trình. Họ dừng chân để

hướng con mắt nhìn về những ngôi nhà sàn của nhân dân nép mình trong những triền

núi, thung lũng sâu xa. Đâu đó trên đường hành quân, những người lính nhìn thấy

129



những ngôi nhà sàn hình ảnh ấy dường như mang lại sự ấm lòng cho những người con

nơi chiến trường gian khổ.

Quang Dũng đã miêu tả rất chân thực cuộc hành quân của những người lính. Dường

như những tên đất, tên làng kia đã trở nên quá đỗi thân thuộc với họ. Để rồi hình ảnh

những người lính hiện lên thật ấn tượng.

+\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68A*

Đã từng có người cho rằng, trong hai câu thơ này người lính gục súng mà ngủ nhưng

cũng có ý kiến cho rằng người lính “không bước nữa” ấy là họ hi sinh. Đặt trong

chỉnh thể ta nên hiểu những người lính đã hi sinh. Sự hi sinh ấy của họ thanh thản, nhẹ

nhàng. Với họ chết chỉ là đôi bàn chân không bước nữa, chết chỉ là chìm sâu vào giấc

ngủ. Người lính ở đây hi sinh trong tư thế hành quân: mũ vẫn trên đầu, súng vẫn cầm

trên tay. Dường như ta đã từng bắt gặp người lính hi sinh trong cuộc kháng chiến

chống Mỹ:

+C88`E

>)<5W84B.$*

(Lê Anh Xuân)

Tuy chìm đắm trong tư thế hi sinh đẹp đẽ của những người lính nhưng hình ảnh cảnh

sắc thiên nhiên miền Tây Bắc vẫn ám ảnh trong tâm trí nhà thơ:

+&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A*

Thiên nhiên miền Tây được miêu tả qua âm thanh của tiếng thác gầm thét tiếng cọp

trêu người, hai câu thơ gợi sự dữ dội của chốn rừng thiêng nước độc, thâm sâu cùng

cốc. Đặc biệt với những từ láy chỉ thời gian “chiều chiều, đêm đêm” người đọc dường

như thấu hiểu phần nào nỗi khó khăn gian nan vất vả mà người lính Tây Tiến phải trải

qua. Thiên nhiên miền Tây Bắc càng khắc nghiệt bao nhiêu thì những người lính càng

130



can trường bấy nhiêu. Quang Dũng đã viết về cuộc hành quân của những người lính

Tây Tiến bằng chính sự thấu hiểu của một người từng trải.

+,-56Cb

&'()"*

Trên đường hành quân người lính nhớ những bữa cơm ấm áp tình đồng đội, nhớ tới

hương vị của tình quân dân. Mùa thơm nếp xôi quấn quýt, vấn vị vào tâm trí con

người. Dường như trong câu thơ của Quang Dũng ta vẫn cảm nhận được mùi thơm

của nếp xôi, kỷ niệm đã qua rồi mà như vẫn còn tươi mới đây thôi.

Hai câu thơ khép lại với hình ảnh núi cao vực thẳm, mùi hương thơm của nếp xôi

vương vấn để mở ra một thời gian khác trong đoạn tiếp theo:

+3#40567893

,>./6"$*

Đêm hội tràn đầy ánh sáng, ánh sáng của những bó đuốc như bông hoa lửa trong đêm

tràn đầy màu sắc, nhộn nhịp, rộn ràng âm thanh của tiếng khèn man điệu. Nếu như

cảnh sắc thiên nhiên miền tây gợi cái heo hút thâm u của núi rừng thì giờ đây tất cả đã

lùi xa. Những người lính được chìm đắm trong tiếng khèn man điệu, trong những điệu

nhạc rộn ràng, tươi vui.

Trong khung cảnh thiên nhiên đất trời ấy, người lính Tây Tiến hiện lên với vẻ đẹp hào

hùng và hào hoa:

+83Ceb

"5>@3'

E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Đến đây hình ảnh người lính mới được hiện lên một cách trọn vẹn, nhà thơ sử dụng từ

"đoàn binh" cùng nhịp thơ chắc khỏe mang đậm hào khí.

131



Đoàn binh được miêu tả hết sức dị thường: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc”,

bệnh sốt rét đã làm cho tóc của những người lính không mọc được. “Quân xanh màu

lá” đây có thể hiểu là màu xanh của lá ngụy trang hay bệnh sốt rét đã làm cho nước da

của người lính trở nên xanh xao.

Phải chăng ta nên hiểu đó chính là những di chứng của bệnh sốt rét. Trên đường hành

quân những người lính phải đi qua bao chốn rừng thiêng nước độc, thử hỏi làm sao họ

tránh khỏi căn bệnh sốt rét quái đản kia.

+ E#0W7R6-

F6?,7:>C/*

Cái mộng ở đây chính là cái mộng chiến đấu lập công cho đất nước. Từ “mắt trừng”

gợi ý chí chiến đấu quyết tâm của người lính Tây Tiến, khao khát được xả thân vì

từng tấc đất của quê hương tổ quốc, ánh lên khát vọng hoài bão lớn lao của tuổi trẻ.

+gD#>6<$.I"`*

Giữa lúc thơ ca giai đoạn kháng chiến chống Pháp tránh nói về sự hi sinh mất mát thì

Quang Dũng lại nói nhiều về điều đó, bởi chiến tranh nào tránh khỏi sự mất mát hi

sinh. Trong câu thơ trên nhà thơ sử dụng nhiều từ Hán Việt làm sang trọng cái chết

của người lính. Nơi biên cương của tổ quốc có biết bao nấm mồ vô danh. Những

người lính Tây Tiến là những người lính vô danh nhưng họ đã làm ra đất nước. Chính

vì vậy lời thơ không chùng xuống mà hào hùng hơn ở những câu thơ tiếp theo:

“&#<A8V8A"*

Câu thơ nói về cái đẹp trong lý tưởng sống của người lính Tây Tiến, các anh đã dâng

hiến đời mình không hề tiếc vì khúc khải hoàn ca của đất nước của dân tộc: “chẳng

tiếc” vừa gợi sự ngang tàng, khẩu khí, bất cần, câu thơ như một câu nói cửa miệng của

người lính.

Những người lính đã hi sinh vì phương châm ấy, bởi vậy Quang Dũng đã tiễn đưa họ:

132



+h33./8G

B56C187*

Chiếc “áo bào” vốn là chiếc áo quan trọng vua ban cho chiến sĩ ngày xưa khi ra trận.

Thực tế những người lính Tây Tiến không hề có áo bào bọc thây khi khâm liệm.

Trong hình dung của Quang Dũng, các anh về với đất mẹ trong chiếc áo sang trọng

của tráng sĩ ngày xưa. Hình ảnh áo bào ấy vừa làm sang trọng cái chết của người lính

vừa an ủi những người còn sống. Lời thơ không gợi sự bi lụy, yếu mềm, đau thương

dù là viết về sự hi sinh mất mát. Tiễn đưa người lính về với đất mẹ thân yêu có tiếng

gầm của dòng sông Mã:

+ !B56C187*

Nếu như trong văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, văn tế Trương Quỳnh Như là tiếng khóc của

con người dành cho con người thì ở đây Quang Dũng nói về tiếng khóc của thiên

nhiên. Đây chính là khúc tráng ca anh hùng tử sĩ, một nghi thức tiễn đưa rất thiêng

liêng. Không phải là tiếng khóc của con người mà là tiếng khóc của thiên nhiên,

những gì mà các anh đã làm mãi trường tồn.

Quang Dũng đã viết về người lính Tây Tiến với tất cả nỗi nhớ, niềm thương, sự

ngưỡng mộ, sự tự hào xen lẫn niềm xót xa tiếc nuối. Nhà thơ viết bằng bút pháp hiện

thực và lãng mạn nhưng nghiêng nhiều về lãng mạn. Bài thơ độc đáo trong việc xây

dựng hình ảnh, gieo vần, phối thanh, ngắt nhịp. Tất cả đã làm sống lại trong lòng

người đọc một thời kỳ không thể nào quên của dân tộc. Đọc Tây Tiến ta sẽ thấu hiểu

hơn vẻ đẹp của những người lính chống Pháp, hiểu hơn về đất nước ta một thời kỳ

trận mạc, hiểu hơn giá trị của hòa bình của sự mất mát hi sinh để ta trân trọng hơn

những ngày tháng được sống trong độc lập, tự do hôm nay.

KOR<

“Có một bài ca không bao giờ quên…” - Có một bài ca như thế. Cũng có những năm

tháng không bao giờ quên, không phai mờ trong ký ức của nhiều thế hệ đã qua, hôm

nay và mai sau. Đó chính là những ngày tháng kháng chiến chống Pháp, khi toàn dân

133



tộc ta vừa qua nạn đói, vừa giành được độc lập thì thực dân Pháp trở lại xâm lược.

Dấu ấn của nạn đói năm 1945 vẫn còn, rất đậm trong mỗi người dân Việt Nam. Tự do

hay trở về với cuộc đời cũ? Đó là câu hỏi day dứt bao người. Theo tiếng gọi của tự do,

những người nông dân, công dân, học sinh, những người mẹ, người chị tham gia

kháng chiến, tạo nên hào khí dân tộc của một thời đại. Trong những năm tháng đáng

nhớ ấy, văn học dù chưa dám nói là đã ghi lại trọn vẹn bộ mặt đất nước, nhưng cũng

đã ghi lại được hào khí của một thời với hình ảnh bao người mà hình ảnh trung tâm là

người chiến sĩ cụ Hồ. Bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng ra đời trong hoàn cảnh

chung đó.

Bài thơ sáng tác tại Phù Lưu Chanh vào năm 1948 khi Quang Dũng đã chuyển đơn vị.

Nhưng những ngày tháng Quang Dũng chiến đấu, sống ở đoàn quân Tây Tiến chưa

lâu, với những kỷ niệm khó quên nên nỗi nhớ Tây Tiến da diết, cồn cào trong lòng tác

giả. Toàn bài thơ là một nỗi nhớ. Tác giả nhớ về cuộc sống gian khổ, nhớ về kỷ niệm

những đêm liên hoan, về cái âm u, hoang dã của rừng núi và in đậm nhất là nỗi nhớ

của người lính Tây Tiến. Ra đi kháng chiến khi còn là thanh niên, học sinh Hà Nội,

Quang Dũng trở thành người lính. Kỷ niệm làm người lính Tây Tiến đã xa mà lại rất

gần, để ghi nhớ lại, tác giả phải bật lên:

= !"#$K=

Câu thơ kết thúc bằng dấu chấm than cùng âm hưởng của vần ơi, tạo nên sức mạnh

lớn. Hình ảnh đó là tiếng nói của Quang Dũng vang vọng đến đoàn quân Tây Tiến?

Không ! Đó là tiếng lòng của tác giả “xa rồi Tây Tiến ơi!” nhưng tấm lòng thì vẫn tha

thiết lắm ! Âm hưởng câu thơ có sức vọng làm cho tiếng lòng của Quang Dũng như

xoáy vào tâm hồn người đọc rung theo những xúc cảm do câu đầu mang lại để đến với

nỗi nhớ Tây Tiến:

",-./#01-.=

Nỗi nhớ mới lạ lùng làm sao? “Nhớ chơi vơi” ! Hình như trong ca dao ta cũng từng

bắt gặp:

134



=g./-4.=

Nỗi nhớ “chơi vơi” là nỗi nhớ không định hình khó nắm bắt đã diễn tả bằng lời. Nỗi

nhớ ấy vừa bao la, bát ngát lại vừa có chiều sâu. Nó muốn tràn ra không gian để xoáy

vào lòng người. Một người ngoài cuộc hẳn không thể có nỗi nhớ ấy. Chỉ có Quang

Dũng với nỗi lòng của mình mới có nỗi nhớ ấy mà thôi. Với tấm lòng tha thiết thì hẳn

nỗi “nhớ chơi vơi” là điều hoàn toàn có lí. Cũng vẫn sử dụng vần “ơi”, câu thơ có sức

lan tỏa rộng. Vần “ơi” lan ra theo nỗi nhớ “chơi vơi” của tác giả.

Thông thường khi nhớ về một điều gì, người ta thường nhớ đến những kỉ niệm để lại

dấu ấn không quên. Quang Dũng nhớ đầu tiên là nhớ về rừng núi: "Nhớ về rừng

núi…". Rừng núi là nơi xưa kia tác giả cùng đồng đội đã cùng sống, cùng chiến đấu.

Rừng núi in đậm bao nỗi khổ, bao niềm vui nỗi buồn của những người chiến sĩ. Hơn

ai hết, tác giả là người trong cuộc, tác giả nhớ về rừng núi, những khó khăn gian khổ

mà mình đã từng nếm trải:

=P3Q<5G)83RS

LLLLLLLLLLL

,T<"CL=

Mặc dù cuộc sống gian khổ không phải là điều nhà thơ chú trọng phác hoạ nhưng

trước mắt ta vẫn hiện ra cái khắc nghiệt của rừng núi. Nhà thơ Tố Hữu đã từng có

những câu thơ:

=,<Q>86C3j12B2<:B2.E

>#7'3

]C12C;K=

Tố Hữu mô tả thẳng thắn cảnh sống người lính. Quang Dũng không làm thế, Quang

Dũng chỉ mô tả cái hoang vu, hoang dã của một vùng rừng núi nhưng qua cảnh đó ai

cũng hiểu rằng đời lính là như thế đó. Họ sống giữa thiên nhiên như vậy đó. Với

135



những địa danh xa lạ “Sài Khao”, “Mường Lát”, “Pha Luông”, rừng núi như càng trở

nên xa ngái, hoang vu hơn. Hơn thế, cần phải nhớ rằng đoàn quân Tây Tiến hầu như

toàn là những chàng trai trẻ Hà Nội theo tiếng gọi kháng chiến ra đi, nhiều người còn

là học sinh nên cảnh núi rừng càng xa lạ, đáng sợ hơn. Quang Dũng là người trong

cuộc sống hiểu tâm lý ấy rất rõ. Nỗi nhớ rừng núi bắt đầu bằng những cuộc hành quân.

=P3Q<5G)83RSL=

Những cuộc hành quân đi qua và những cuộc hành quân mới lại tiếp nối trong cuộc

đời người lính của Quang Dũng. Nhưng có lẽ cái mỏi mệt của những cuộc hành quân

lần đầu sẽ không bao giờ đi qua cùng năm tháng cũng như rừng sương “Sài Khao

sương lấp đoàn quân mỏi” sẽ in mãi dấu ấn, câu thơ chùng xuống, đều đều gợi lên sự

mỏi mệt, bải hoải làm ta tưởng chừng như đoàn quân Tây Tiến sắp ngã, sắp chìm đi

trong sương. Nhưng không, âm điệu bài thơ lại vút lên bởi một câu vần bằng:

+ <AT>3./#386*

Câu thơ ấy đã xoá đi cái mỏi mệt của đoàn quân Tây Tiến, để đoàn quân tiếp bước.

Những khó khăn lại cứ rải trên đường người lính đi qua:

=956C1CU2:9V

?(31$Q1W#A

,<-563<-"9=

Hình ảnh “khúc khuỷu” làm nên cảm giác hình như con đường đi khó khăn quá! “Dốc

thăm thẳm” lại làm cho những khó khăn như nhiều hơn, dài ra theo tính chất “thăm

thẳm” của con dốc và trên những đường dốc ấy, “súng ngửi trời”. Chỉ riêng “heo hút

cồn mây” đã gợi một không khí vắng vẻ, hoang sơ của núi rừng, súng ngửi trời cộng

vào cái vẻ đơn độc của những người lính khi đứng giữa đèo cao.

Những khó khăn gian khổ nhiều là thế nhưng lại nhẹ đi bởi vần bằng tiếp sau:

=,T<"CL=

136



Cứ như thế, với những câu vần bằng xen vào giữa những câu vần trắc, âm hưởng đoạn

thơ trở nên trùng điệp hơn, âm điệu ấy cứ theo suốt bài thơ, cùng với cách dùng từ cổ

kính của Quang Dũng góp phần tạo nên nét lãng mạn mà hào hùng cho bài thơ. Cả

khổ thơ đầu là những khó khăn của vùng rừng núi thiên nhiên hoang sơ. Đứng trước

bức tranh dữ dội ấy, ai cũng thầm nghĩ: vậy người lính sống thế nào nhỉ?

=\4:!:BC<-@

]^56Q1SR68A

&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<AL=

Quang Dũng tả rất thực những khó khăn của cuộc kháng chiến mà đoàn quân Tây

Tiến đã gặp nhưng không làm bài thơ trở nên bi thảm, lòng người bi quan mà chỉ để

ca ngợi người lính. Tác giả lại tiếp tục đưa ta đến với người lính cũng bằng ngòi bút

rất thực ấy. Trước gian khổ, trên đường hành quân, nhiều người đã nằm lại mảnh đất

xa lạ để không bao giờ tỉnh dậy:

=\4:!:BC<-@=

Nhưng anh hùng làm sao, những con người đã ngã xuống ấy! Người lính không chịu

nỗi gian khổ đã hi sinh nhưng cũng tìm được cho mình một tư thế chết của người

chiến sĩ:

=]^56Q1SR68A=

“Bỏ quên đời” chỉ là cách nói nhằm giảm nhẹ sự mất mát, tang thương khi người lính

từ trần. Nhưng hình ảnh sử dụng rất đắt là hình ảnh “gục lên súng mũ”. Ta chợt nhớ

đến dáng đứng của anh giải phóng quân về sau:

=\!"9#3C88`E

>)(35W84B.$=

137



Dáng đứng của anh giải phóng quân đi mãi vào lòng những người dân trong kháng

chiến chống Mĩ thì dáng ngã gục xuống của anh lính cụ Hồ hẳn sẽ không phai mờ

trong tâm hồn của Quang Dũng, của đoàn quân Tây Tiến và của những người tham

gia kháng chiến. “Gục lên súng mũ” cũng là cách nói nhẹ và cũng là cách nói của

những người thanh niên trí thức lúc bấy giờ. Người lính ra đi nhưng đồng đội anh lại

tiếp bước. Những khó khăn lại đến:

=&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<AL=

Hình như có ai đó đã nói về cách sử dụng từ “Mường Hịch” của Quang Dũng. Địa

danh đọc lên có cảm giác như tiếng chân cọp đi trong đêm. Rừng núi trở nên rờn rợn,

nguyên vẻ hoang sơ của nó. Ở nơi xa xôi con người lần đầu đặt chân, thiên nhiên là

chủ thì khó khăn như tăng thêm bội phần. Nhưng nét lạc quan, vui vẻ của người lính

vẫn chẳng thể mất dọc cuộc hành trình.

+,-56Cb

&'()"L=

Quang Dũng lại nhớ về những kỉ niệm của những đêm liên hoan. Nhịp điệu câu thơ

hình như có cái gì náo nức, rộn rã:

=3#40567893

LLLLLLLLLLL

#:;<-53838<L=

Cái dữ dội, hoang dã của thiên nhiên trong hai khổ thơ đầu như biến mất đi sau những

kỉ niệm vui của đoàn quân Tây Tiến. Nét nghịch ngợm, vui tươi của những chàng

thanh niên Hà Nội xúng xính trong xiêm áo giả làm con gái, cùng tiếng nhạc và vẻ e

ấp giả vờ. Câu thơ với hai chữ “kìa em” vừa mang vẻ ngạc nhiên vừa mang nụ cười

thoải mái của người chiến sĩ. Những kỉ niệm vui đó hẳn sẽ không quên trong lòng

138



người cũng như vẫn còn nguyên vẹn trong lòng Quang Dũng vậy. Cùng với sự vui

tươi, người lính Tây Tiến còn sống với bản lĩnh lãng mạn, với tâm hồn giàu chất thơ,

giàu cảm xúc của mình. Một dáng người trên độc mộc vào buổi chiều sương, một

khóm hoa đong đưa trên dòng nước lũ tất cả đi vào nhẹ nhàng cho cả đoạn thơ. Quang

Dũng xa Tây Tiến nhưng khoảng thời gian ấy chưa lâu nên kỉ niệm Tây Tiến vẫn như

nguyên vẹn. Nỗi nhớ “chơi vơi” trải khắp bài thơ nhưng cô đọng vẫn là ở nỗi nhớ về

người lính Tây Tiến. Có lẽ người lính Tây Tiến, hình ảnh của họ đã ăn sâu tận trong

máu thịt tác giả:

+83RCeb

"5>:@3'*

Câu thơ đầu hoàn toàn tả thực về người lính kháng chiến, nổi tiếng bởi tên gọi “Vệ

trọc”. Giữa rừng núi hoang sơ, nạn sốt rét là nạn mà người lính thường mắc phải. Sốt

rét đến nỗi trọc cả đầu chỉ còn một vài sợi tóc lưa thưa đến nổi da xanh xao “màu lá”.

Bệnh sốt rét ác nghiệt như Chính Hữu đã từng mô tả:

=9#<A.B#><-$L=

Sốt rét là bệnh tiêu biểu thường gặp ở người lính khi Quang Dũng nói về điều này, tác

giả còn muốn cho ta biết, người lính Tây Tiến sống như thế đấy! Họ sống để chiến

đấu với quân thù nhưng lại phải chiến đấu với cả gian khổ, bệnh tật nữa. Giữa bao

nhiêu khó khăn người lính vẫn "Quân xanh màu lá dữ oai hùm". Nét dữ tợn của người

chiến sĩ Tây Tiến ở đây không làm nhạt đi tí nào hình ảnh người lính Tây Tiến trong

ta. Bệnh tật, yếu đau tưởng chừng làm người chiến sĩ yếu đuối nhưng ta bất ngờ vì

dáng vẻ “dữ oai hùm” của anh lính. “Dữ oai hùm” làm mất đi sự yếu đuối của “đoàn

quân không mọc tóc” và của “quân xanh màu lá”, câu thơ trên giúp cho câu thơ sau

tiếp tục:

= E#0W7R6-

F6?,7:>C/=

139



Đây chính là hai câu thơ tập trung nhất vẽ nên bức tranh người lính Tây Tiến và cũng

là hai câu thơ hay nhất trong cả bài thơ. Người lính Tây Tiến sống với hình ảnh của

quê hương Hà Nội, chiến đấu với tương lai trước mặt. Hai câu thơ vừa mang nét lãng

mạn của người chiến sĩ vừa có nét hào hùng. Mắt người lính “trừng” nhưng không hề

mang nét dữ tợn, đấy chỉ là quyết tâm của họ. Họ quyết tâm chiến đấu cho Tổ Quốc,

đất nước, điều này là điều tâm niệm của mỗi người. Hai câu thơ trên đã có thời bị đưa

ra chỉ trích cùng với bài thơ là buồn rớt, là bi quan, là tiểu tư sản. Đành rằng buồn;

nhưng cái buồn ở đây không làm mất đi quyết tâm của người lính Tây Tiến. Quyết

tâm đánh giặc và lãng mạn phải kết hợp hài hoà mới có thể tạo nên vẻ đẹp tâm hồn

người chiến sĩ một cách sâu sắc. Đây là điểm mà đã có một thời vì hoàn cảnh lịch sử,

vì một lý do nào đó người ta đã quên đi hay cố tình quên đi. Người lính Tây Tiến

chiến đấu cho ai? Mục đích của họ hướng tới là gì nếu không phải quê hương mà cụ

thể là Hà Nội. Người lính mơ về Hà Nội, về người thiếu nữ Hà Nội thì chính những

mộng mơ ấy đã tiếp sức mạnh cho người chiến sĩ sống và chiến đấu. Hai câu thơ

chính vì thế lãng mạn mà rất hào hùng !

Người lính Tây Tiến gặp bao nhiêu gian khổ. Dọc con đường hành quân bao người đã

ngã xuống vì gian khổ, vì khắc nghiệt của rừng núi, vì đau ốm bệnh tật và họ ngã

xuống vì chiến đấu.

=gD#>6<$.I"`L=

Câu thơ đọc lên nghe sao mà bi thảm quá. Bao người nằm lại nơi xa lạ không người

qua lại, chẳng bao giờ về. Từ “rải rác” làm ta cảm giác người lính Tây Tiến ngã

xuống, ngã xuống nhiều trong cuộc chiến đấu, làm ta cảm giác thấm thía cái lạnh khi

những con người phải từ giã cuộc đời. Từ “viễn xứ” tạo nên sự xa xôi, lạnh lẽo của

rừng núi, gợi sự cô đơn của những người nằm lại. Câu thơ trầm xuống xoáy vào lòng

ta nỗi buồn không thể thốt nên lời, ta tưởng chừng câu thơ sau sẽ không cất nổi mình,

nhưng ngược lại:

=&#<A8V8A"=

140



Câu thơ lại nhẹ nhàng như không hề mang chút bi thảm của những nấm mồ viễn xứ.

Câu thơ trước tạo nên cái “bi”, câu thơ sau tạo nên nét “tráng”. Cái không khí bi quan

biến mất, chỉ còn lại nét ngang tàng, chút thanh thản của người lính Tây Tiến. Bảo

“chẳng tiếc đời xanh” là cách nói của người thanh niên tri thức Hà Nội nhưng cũng

mang cả quan niệm về lí tưởng chiến đấu. Đâu phải họ không tiếc cho tuổi trẻ. Không

phải “tuổi trẻ là mùa xuân” đó sao! Nhưng cao hơn cả tuổi trẻ họ còn có tự do, quê

hương. Còn người hậu phương gửi gắm cả nỗi lòng cho họ. Đó là lí do tại sao người

lính Tây Tiến chẳng tiếc đời xanh. Họ nằm xuống nhẹ nhàng:

+h33./8G

 !B56C187*

Cách dùng từ “áo bào” làm câu thơ trở nên cổ kính hơn. Anh ra đi mãi mãi nhưng anh

ra đi là cho lẽ sống của mình sống mãi nên cái chết của anh nhẹ nhàng như “về đất”.

Hơn thế, có chăng Quang Dũng có lí khi dùng từ “về đất” ngoài ý giảm nhẹ sự đau

thương ? Quang Dũng không muốn có bất cứ giọt nước mắt nào rơi trên thi hài người

lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến sống lãng mạn, hào hùng thì chết cũng phải như

vậy. Đấy chính là lí do tác giả có ý sử dụng từ cổ kính và nói theo lối nói của người

lính Tây Tiến. Quang Dũng muốn rằng người lính Tây Tiến chiến đấu là cho quê

hương thì sự ra đi của họ là nhẹ nhàng, thanh thản: họ về với đất. Đất như người mẹ

giang tay ôm đứa con yêu vào lòng và người chiến sĩ ngủ trong vòng tay mẹ. Như vậy

anh hi sinh ở nơi xa nhưng linh hồn anh vẫn về bên đất mẹ. Câu thơ vì thế mất đi nét

bi thảm vốn có. Anh chiến sĩ chết đi, quê hương ôm anh vào lòng, sông núi hát lên

tiễn đưa anh:

= !B56C187*

Không hề có tiếng khóc giọt nước mắt tang thương. Chỉ có núi sông, đất mẹ chứng

kiến cái chết của anh. Bóng dáng của anh hoà vào núi sông, hòa vào đất mẹ. Người

lính Tây Tiến ra đi nhưng hình ảnh của anh không bao giờ mờ phai trong tâm trí con

người. Hình ảnh người lính và những kỷ niệm đậm mãi trong lòng Quang Dũng và

mỗi chúng ta.

141



=<A8Ci<-

F<A56V7)

\56'"G

?$./QB`V./"L=

Bài thơ khép lại nhưng âm điệu vẫn mãi vang vọng trong tâm hồn ta. Nhịp điệu trùng

điệp, nét lãng mạn hào hùng của bài thơ để lại dấu ấn trong ta. Có những tác phẩm đã

gặp nhiều mà ta lại quên đi nhưng có những tác phẩm chỉ bắt gặp một lần lại sống

mãi. Ấy là Tây Tiến! Hình ảnh người lính Tây Tiến lung linh ngời sáng với cả hào khí

dân tộc.

KORS

Tây Tiến là bài thơ của người lính nói về người lính – anh Vệ quốc quân thời 9 năm

kháng chiến chống Pháp. Quang Dũng vừa cầm súng đánh giặc vừa làm thơ nên thơ

ông rất chân thực và hào sảng, dư ba. Bài thơ được Quang Dũng viết vào năm 1948,

khi cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc bước sang năm thứ ba, chặng đường

kháng chiến còn đầy thử thách gian lao.

Tây Tiến nói lên nỗi nhớ và niềm tự hào của Quang Dũng về đồng đội thân yêu, cùng

vào sinh ra tử một thời trận mạc.

Mở đầu bài thơ là một tiếng gọi làm nao lòng người. Nỗi nhớ thương, nỗi nhớ như nén

chặt, bỗng trào dâng:

= !"#$2K

,-./#012-.=L

Từ "ơi" bắt vần với từ láy "chơi vơi" làm cho âm điệu câu thơ trở nên tha thiết sâu

lắng, bồi hồi. Hai chữ "nhớ" như hai nút nhấn gợi tả nỗi nhớ "chơi vơi" cháy bỏng

khôn nguôi. Từ Phù Lưu Chanh ông nhớ dòng sông Mã, nhớ núi rừng miền Tây, nhớ

đoàn binh Tây Tiến – một đơn vị bộ đội đã hoạt động tại vùng rừng núi miền Tây

142



Thanh Hóa, Hòa Bình, Sơn La – biên giới Việt Lào trong những năm đầu kháng

chiến. Bao kỉ niệm đẹp một thời chinh chiến bỗng sống dậy. Những tên bản, tên

mường của rừng xưa núi cũ yêu thương hiện về, bỗng trở nên gần gũi thân thiết, làm

xao xuyến hồn người chiến sĩ:

=P3Q<5G)83RSL

<AT>3./#386=L

Những Sài Khao, Mường Lát… những địa danh vời vợi nghìn trùng từng in dấu chân

đoàn chiến binh Tây Tiến. Trong "sương lấp", trong "đêm hơi" mịt mù, lạnh lẽo, đoàn

dũng sĩ đã phải vượt qua những nẻo đường hành quân vô cùng gian khổ. Ngày nối

ngày, đêm nối đêm, trải qua bao dãi dầu, "đoàn quân mỏi" giữa cái biển sương mù của

núi rừng miền Tây; "đoàn quân mỏi" tưởng như bị "lấp" đi, bị trĩu xuống trong mệt

mỏi, gian truân, nhưng thật bất ngờ, bỗng xuất hiện "hoa về trong đêm hơi". Cái mỏi

mệt, cái gian khổ như đã tiêu tan. Sau thanh bằng liên tiếp diễn tả cái nhẹ nhàng, cái

lâng lâng trong tâm hồn người lính trẻ đi tới đích sau những chặng đường dài hành

quân đầy thử thách: "Mường Lát hoa về trong đêm hơi".

Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt giữa núi rừng miền Tây. Những đèo dốc "khúc khuỷu",

"thăm thẳm" chưa từng in dấu chân người! Những "cồn mây heo hút". Những tầm cao

của núi, những chiều sâu của lũng, của suối thử thách chí can trường như chặn bước

tiến của đoàn quân:

=956C1CU2:9V2

?(31$Q1W#AL

,<-563<-"9

,T<"C=L

Các từ láy: "thăm thẳm", "khúc khuỷu", "heo hút" được lựa chọn và sử dụng như

những nét khắc, nét vẽ có giá trị tạo hình đặc sắc, làm hiện lên những dốc, những cồn

mây mà nhà thơ và đồng đội phải vượt qua trong những tháng ngày: "áo vải chân

143



không đi lùng giặc đánh" (Hồng Nguyên). "Súng ngửi trời" là một hình ảnh nhân hóa

phản ánh cái ngộ nghĩnh, hồn nhiên trẻ trung và yêu đời của người lính trẻ. Có câu thơ

gồm 2 vế tiểu đối, bản lĩnh kiên cường của người chiến sĩ Tây Tiến được đo bằng:

"Ngàn thước lên cao / Ngàn thước xuống". Núi tiếp núi, đèo nối đèo, hết lên cao, lại

xuống thấp, đoàn quân đi trong mù sương, trong màn mưa rừng. Từ những đỉnh cao "

ngàn thước", các chiến binh dõi tầm mắt nhìn xa. Những bản mường, những nhà sàn

thấp thoáng ẩn hiện. Câu thơ thất ngôn, toàn thanh bằng gợi tả cảm xúc tươi vui, lâng

lâng thanh thản dâng lên trong tâm hồn người lính trẻ rất lạc quan yêu đời khi dõi nhìn

về xa qua màn mưa rừng: "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi".

Những gì đã xảy ra trên những nẻo đường trường chinh lửa máu và gian khổ ấy? Âm

điệu câu thơ bỗng trĩu xuống, nao nao:

=\4:!:BC<-@L

]^56Q1SR68AK=L

Hai tiếng "anh bạn" cất lên như một tiếng khóc thầm. Trong gian khổ "dãi dầu", trong

những ngày dài hành quân và chiến đấu, có bao đồng đội thân yêu đã "không bước

nữa" … vĩnh biệt đoàn binh, "bỏ quên đời", bỏ quên đồng chí bạn bè, nằm lại vĩnh

viễn nơi chân đèo, góc núi. Bốn chữ "gục lên súng mũ" thể hiện một sự hi sinh vô

cùng bi tráng: ngã xuống, gục xuống trên đường hành quân giữa trận đánh khi súng

còn cầm trên tay, mũ còn đội trên đầu. Mặc dù Quang Dũng đã thay thế từ "chết", từ

"hi sinh" bằng cụm từ "không bước nữa", "gục lên"…, "bỏ quên đời!", nhưng vẫn trào

lên nỗi xót xa, thương tiếc. Sự thật chiến tranh xưa nay vẫn thế! Có điều là vần thơ

của Quang Dũng tuy nói đến cái chết của người lính nhưng không gợi ra bi lụy, thảm

thương trái lại, trong sự tiếc thương có niềm tự hào khẳng định: Vì độc lập, tự do mà

có biết bao chiến sĩ anh hùng đã ngã xuống trên các chiến trường, trong tư thế lẫm liệt

"gục lên súng mũ…" như vậy.

Cảnh tượng chiến trường đâu chỉ có đèo cao, cồn mây, dốc thẳm, đâu chỉ có mưa

ngàn, muỗi rừng vắt núi, mà còn có biết bao thử thách của rừng thiêng tự ngàn đời

mang cái vẻ hoang sơ và bí mật, hùng vĩ và oai nghiêm. Chiều nối chiều, đêm tiếp

144



đêm, chiến khu vang động tiếng "gầm thét" của thác, của "cọp trêu người". Trên một

không gian mênh mông của chốn đại ngàn, từ Pha Luông đến Mường Hịch hoang vu,

cái chết đang rình rập đe dọa. Chốn rừng thiêng ẩn dấu nhiều bí mật "oai linh", được

nhân hóa như tăng thêm phần dữ dội. Thác thì "gầm thét", cọp thì "trêu người" như để

thử thách chí can trường các chiến binh Tây Tiến:

=&//35>Bj

F686 <A?Me)#6<A=L

Vượt lên gian khổ, hi sinh, hành trang người lính đầy ắp những kỉ niệm đẹp của tình

quân dân. Quên sao được "cơm lên khói", hương vị đậm đà của "mùa em thơm nếp

xôi". Trong cái hương vị đậm đà của bát cơm tỏa khói, của hương nếp xôi còn quyện

theo bao tình sâu nghĩa nặng của bà con dân bản Mai Châu, của "mùa em". Hai tiếng

"nhớ ôi" gợi lên nhiều bâng khuâng, vương vấn, thấm thía và ngọt ngào:

=,-56Cb

&'()"=

Phần thứ hai bài "Tây Tiến" gồm có 8 câu nói về "hội đuốc hoa" và những chiều

sương cao nguyên Châu Mộc. Giọng thơ man mác, bâng khuâng. Nhà thơ tự hỏi mình

"có thấy" và "có nhớ". Chất tài tử, tài hoa và lãng mạn của những chàng lính chiến

được nói đến thật hay trong đêm "hội đuốc hoa". Chữ "kìa" là đại từ để trở từ xa, gợi

nhiều ngạc nhiên, tình tứ. Trong ánh lửa đuốc bập bùng, sự xuất hiện những cô gái

Mường, cô gái Thái miền Tây Bắc, những cô gái phù-xao Lào trong bộ xiêm áo dân

tộc rực rỡ đem đến cho những người lính trẻ đoàn binh Tây Tiến bao niềm vui, tình

quân dân thắm thiết. Có tiếng khèn "man điệu" của núi rừng, có khúc nhạc du dương

"xây hồn thơ". Có dáng điệu duyên dáng "e ấp" của "nàng", của những "bông hoa

rừng" đang múa xòe, đang múa lăm- vông:

=3#405678932

PJ("6>3a3A2

145



Pc568O(G)2

,4./6&"$=L