Phân Tích Định Nghĩa Vật Chất Của Lênin Và Ý Nghĩa Khoa Học | Môn Triết học Mác - Lênin - Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

lOMoAR cPSD| 61601590
Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin và rút ra ý nghĩa khoa học của định nghĩa?
V.I. Lênin viết: “Vật chất là một phạm trù triết học, được đem lại cho con người trong cảm giác,
được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”
1. Các quan niệm trước Mác về vật chất
- Theo quan điểm của triết học duy tâm thì thực thể của thế giới, cơ sở của mọi tồn tại là một
bảnnguyên tinh thần nào đó, có thể là “ý chí của Thượng Đế”, “ý niệm tuyệt đối”,..
- Triết học duy vật thời cổ đại: đồng nhất vật chất với dạng vật chất cụ thể. Ví dụ:
+ Các nhà triết học duy vật như Ta-let cho rằng nguồn gốc của thế giới là nước
+ A-na-xi-men-nit coi bản chất chung của tất thảy mọi vật là không khí + Hê-
ra-clit coi bản nguyên của thế giới là lửa.
Thành quả vĩ đại nhất của chủ nghĩa duy vật thời cổ đại trong học thuyết về vật chất là thuyết
nguyên tử của Lơ-xip và học trò của ông là Đê-mô-crit
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình cận đại thế kỷ XVII-XVIII: đồng nhất vật chất với khối lượng, coi
vận động của vật chất chỉ là biểu hiện của vận động cơ học, nguồn gốc vận động nằm ngoài vật chất
- Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX: các phát minh của vật lý học đã bác bỏ quan niệm siêu hình
vềvật chất. Nhưng lại dẫn đến sự bế tắc của quan điểm trước Mác về vật chất.
=> Từ nhu cầu của cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và
chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1909) Lênin đã nêu định nghĩa: “ Vật chất là một phạm trù triết
học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác
của chúng ta chép lại, chụp lại phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
2. Những nội dung cơ bản của định nghĩa vật chất Lênin (Phân tích định nghĩa)
- Vật chất là “phạm trù triết học” do vậy vừa có tính trừa tượng, vừa có tính cụ thể.
+ “Vật chất” ở đây không thể hiểu theo nghĩa hẹp như là vật chất trong các lĩnh vực khoa học (sắt,
nhôm …), c 甃̀ ng không thể hiểu như vật chất trong cuộc sống hàng ngày (tiền bạc, cơm ăn áo mặc, …).
+ “Vật chất” trong định nghĩa của Lênin là một phạm trù triết học, tức là phạm trù rộng nhất, khái
quát nhất, rộng đến cùng cực, không thể có gì khác rộng hơn. Và đến nay, nhận thức vẫn chưa hình
dung được cái gì rộng hơn phạm trù vật chất.
+ Tính trừu tượng của vật chất dùng để chỉ đặc tính chung, bản chất nhất của vật chất - đó là đặc
tính tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người và cũng là tiêu chí duy nhất để phân biệt vật
chất với khoa học vật chất cụ thể khác. lOMoAR cPSD| 61601590
Ví dụ: Nhà nước phong kiến có bản chất là giai cấp địa chủ phong kiến chống lại nông dân và
những người lao động khác để củng cố, bảo vệ sự thống trị về mọi mặt của địa chủ, phân biệt với
nhà nước tư bản hay xã hội chủ nghĩa.
+ Tính cụ thể của vật chất thể hiện ở chỗ chỉ có thể nhận biết được vật chất thông qua nghiên cứu
các sự vật hiện tượng vật chất cụ thể
Ví dụ: Tính nóng của nước sôi được cảm nhận thông qua xúc giác, qua nghiên cứu biết được nước
sôi nóng ở 100 độ C -
Vật chất là “thực tại khách quan”: có đặc tính cơ bản (cũng là đặc trưng cơ bản) là tồn tại
khôngphụ thuộc vào ý thức. Dù con người có nhận thức được hay chưa nhận thức được thì nó vẫn tồn tại.
Ví dụ: Thủy triều là hiện tượng nước biển hay nước sông lên xuống trong 1 chu kỳ thời gian, theo
những quy luật tự nhiên, sự biến chuyển thiên văn chứ không theo ý muốn chủ quan của con người.
Ví dụ 2: Trái Đất xoay quanh Mặt Trời, chu kì ngày và đêm -
Vật chất có tính khách thể: con người có thể nhận biết vật chất bằng các giác quan như thị giác, xúc giác,…
Ví dụ: Sự lớn lên và sinh trưởng của cây có thể được ta nhận biết qua thị giác, khứu giác thông
qua những đặc điểm như độ lớn của cây, mùi hương của hoa, màu sắc của những chiếc lá,… - Ý
thức là sự chép lại, chụp lại, phản ánh lại thực tại khách quan. Nói rộng ra, tư duy, ý thức, tư
tưởng, tình cảm… của con người chẳng qua chỉ là sự phản ánh, là hình ảnh của vật chất trong bộ óc con người
+ Có ý thức của con người trước hết là do có vật chất tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên giác
quan (mắt, mũ̀ i, tai, lưỡi…) của con người. Đây là ví dụ cho thấy ý thức lệ thuộc vào vật chất +
Giác quan của con người, với những năng lực vốn có, có thể chép lại, chụp lại, phản ánh sự tồn
tại của vật chất, tức là nhận thức được vật chất. Sự chép lại, chụp lại, phản ánh của giác quan
đối với vật chất càng rõ ràng, sắc nét thì nhận thức của con người về vật chất càng sâu sắc, toàn diện -
Vật chất là cái có trước, tồn tại độc lập với ý thức và quy định ý thức. Ý thức là cái có sau
vật chất, phụ thuộc vào vật chất. Như vậy vật chất là nội dung, là nguồn gốc khách quan của ý
thức, là nguyên nhân làm cho ý thức phát sinh.
=> Do tính trước – sau như vậy, vật chất không lệ thuộc vào ý thức, nhưng ý thức lệ thuộc vào vật chất.
Ví dụ: Khi đứng trước nguy cơ mất nước, xã hội “vật chất” lúc ấy của người dân còn đứng trước
cảnh lầm than, đói nghèo, điều ấy đã tác động đến ý thức của các nhiều người anh hùng, những
nhà tư tưởng để họ có tiền đề và động lực mở ra các cuộc cải cách, tìm đường cứu nước với mong
muốn thay đổi tình hình xã hội lúc bấy giờ. Điển hình là: Nguyễn Tất Thành hay những tấm gương
: Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh... nghĩ lớn, quyết tâm tìm đường cứu dân tộc thoát khỏi ách
đô hộ của Thực dân Pháp,.. Ví dụ ấy đã thể hiện rõ ràng về sự lệ thuộc của ý thức vào vật chất
trong quan điểm Mác-Lênin
3. Ý nghĩa thế giới quan và phương pháp luận của định nghĩa này
- Thứ nhất, định nghĩa khẳng định vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc khách
quan của cảm giác, của ý thức lOMoAR cPSD| 61601590
- Thứ hai, định nghĩa khẳng định ý thức con người có khả năng nhận thức được thế giới vật chất
. Thế giới duy vật biện chứng xác định được vật chất và mối quan hệ của nó với ý thức trong lĩnh
vực xã hội đó là: tồn tại của xã hội quy định ý thức xã hội, kinh tế quy định chính trị,..
Ví dụ: Kinh tế xã hội của mỗi quốc gia là kim chỉ nam để các nước tập trung phát triển cũng bởi
nó là yếu tố ảnh hưởng rất nhiều đến chính trị quốc tế, và quyết định vị thế của đất nước đó so với
các nước khác trên thế giới.
- Định nghĩa đưa lại phương pháp luận biện chứng duy vật của mối quan hệ biện chứng vật chấtvới
ý thức. Vật chất có trước ý thức là nguồn gốc và quy định ý vốn có của sự vật. Đồng thời cần
thấy được tính năng động, tích cực của ý thức để phát huy tính năng động, chủ quan nhưng tránh
chủ quan duy ý chí mà biểu hiện là tuyệt đối hóa vai trò, tác dụng của ý thức.
- Định nghĩa chống lại quan điểm duy tâm, siêu hình trong quan niệm về vật chất, bảo vệ và
pháttriển chủ nghĩa duy vật biện chứng
- Định nghĩa đã định hướng khoa học cụ thể trong việc tìm kiếm các dạng hoặc hình thức mới của
vật thể trong thế giới.
- Là cơ sở xây dựng nền tảng vững chắc cho sự liên minh giữa triết học DVBC và khoa học lOMoAR cPSD| 61601590
Phân tích nguồn gốc và bản chất của ý thức, rút ra ý nghĩa khoa học
Bản chất của ý thức
a. Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan 1 cách năng động, sáng tạo
của bộ óc con người
- Hiện thực khách quan là khách thể của nhận thức, con người là chủ thể
củanhận thức => khách thể nhận thức quyết định chủ thể nhận thức
- Năng động là lựa chọn định hướng, đối tượng nhận thức tùy thuộc vào chủ thể nhận thức - Sáng tạo là:
+ Từ tri thức đã có, con người có thể tạo ra những hình ảnh biểu tượng không có thực tế lOMoAR cPSD| 61601590
+ Từ tri thức đã có, con người có thể tạo ra những tri thức mới thông qua những
giả thuyết khoa học (ví dụ: tam đoạn luận)
+ Nó thể hiện như 1 quá trình thống nhất bởi 3 mặt sau: •
Mặt 1: Trao đổi thông tin giữa chủ thể và đối tượng phản ánh “Chủ thể phản
ánh có chọn lọc định hướng”. •
Mặt 2: Mô hình hóa đối tượng trong tư duy dưới dạng các hình ảnh tinh thần
(so sánh con ong xây tổ với kiến trúc sư). •
Mặt 3: Chuyển từ mô hình trong tư duy quay trở lại hiện thực khách quan
thông qua hành động thực tiễn
→ Ý thức là hình thức phản ánh cao nhất riêng có của óc người về hiện thực
khách quan trên cơ sở thực tiễn xã hội-lịch sử.
b. Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan
Ý thức xem xét sự vật hiện tượng thông qua lăng kính chủ quan con người vì vậy
đôi khi phản ánh sai lệch sự vật hiện tượng. Theo C.Mác, “Ý thức chẳng qua chỉ
là vật chất được đem chuyển vào trong đầu óc con người và được cải biến đi trong đó.”
c. Ý thức là một hiện tượng xã hội và mang bản chất xã hội
Ý thức luôn in dấu ấn cộng đồng nơi ý thức sinh ra và phát triển.