Phân tích nghệ thuật đặc sắc trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên | Văn mẫu lớp 10 Kết Nối Tri thức

Những đặc sắc nghệ thuật trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
* Nghệ thuật kể chuyện đặc sắc với cách kết cấu đầy kịch tính lôi cuốn:
+ Cách giới thiệu cụ thể về quê quán, tên họ, tính cách của nhân vật tạo nên tính chân thực cho tác phẩm.
+ Giới thiệu về nhân vật bằng một hành động đầy bất ngờ và quyết đoán: đốt đền, tạo
nên một ấn tượng sâu sắc và sự thu hút cho người đọc.
+ Kịch tính được bắt đầu bằng hành động đốt đền của Ngô Tử Văn rồi được đẩy lên
đỉnh điểm tại phiên toà sau đó được mở nút trước chứng cớ xác thực rõ ràng.
(Lấy các chi tiết trong sách để chứng minh cho từng ý, tránh nhầm sang phân tích)
* Sử dụng các yếu tố thần kì trong truyện, đây cũng là nét đặc sắc nghệ thuật của
truyện, của cả tác phẩm "truyền kì mạn lục"
- Vai trò của các yếu tố kì ảo:
+ Các yếu tố kì ảo đan xen với các yếu tố hiện thực. Chuyện thần, chuyện ma, cõi
trần, cõi âm, Diêm Vương, quỷ sứ, con người. Kì ảo chỉ là phương thức đặc biệt
chuyên chở nội dung và cảm hứng hiện thực làm cho câu chuyện sinh động hấp dẫn.
- Nghệ thuật trong văn bản "Chức phán sự ở đền Tản Viên" mang đậm nghệ thuật của
lối viết truyện trong toàn tác phẩm "Truyền kì mạn lục". (VD: truyện "Chuyện người con gái Nam Xương")
Dàn ý nghệ thuật đặc sắc Chuyện chức phán sự đền Tản Viên Dàn ý số 1 I. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm và vấn đề cần phân tích II. Thân bài:
* Nghệ thuật kể chuyện với kết cấu truyện giàu kịch tích, nhiều chi tiết lôi cuốn,
cách dẫn dắt chuyện khéo léo, hợp lý, cách kể tả sinh động và hấp dẫn.
- Mở đầu câu chuyện bằng cảnh Tử Văn tắm rửa sạch sẽ, khấn vái rồi "châm lửa đốt
đền. Mọi người đều lắc đầu lè lưỡi lo sợ thay cho Tử Văn".
=> Gây sự tò mò, hàng loạt các câu hỏi được đặt ra như vì sao Tử Văn đốt đền, vì sao
mọi người lại lo sợ,... khiến độc giả có hứng thú tiếp tục tìm hiểu sâu vào câu chuyện.
- Tạo ra các nút thắt cho câu chuyện, từ nhỏ đến lớn, rồi dẫn đến những cao trào mạnh
mẽ, khiến độc giả hồi hộp trông ngóng cách Nguyễn Dữ gỡ nút thắt:
+ Ngô Tử Văn sau khi đốt đến thì bỗng "thấy trong mình khó chịu, đầu lảo đảo, bụng
run run rồi cả người nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét", sau đó bị tên tướng giặc họ
Thôi đe dọa, thách thức.
+ Thổ thần đến mách nước cho Tử Văn biết về chuyện tên yêu quái đã kiện chằng ở
Minh ti, để cho chàng chuẩn bị.
+ Nửa đêm bệnh của Tử Văn trở nặng rồi bị bắt xuống dưới Minh ti, đường đi liên tục
hiện ra những quang cảnh hãi hùng, sống động, mở ra trong mắt người đọc những liên
tưởng đặc sắc, thú vị về sự rùng rợn cõi âm bằng các chi tiết nhỏ như "...gió tanh sóng
xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh tóc
đỏ, hình dáng nanh ác...".
+ Ngô Tử Văn ở điện Diêm Vương chàng bình tĩnh, khẳng khái trả lời và đối đáp một
cách mạch lạc với cả Diêm Vương và tên tướng giặc họ Thôi, "lời rất cứng cỏi không
chịu nhún nhường chút nào".
=> Nút thắt truyện dần được nới lỏng, Diêm Vương nỗi lòng nghĩ về sự "thật thà" của
hồn ma tên tướng giặc.
- Cởi bỏ nút thắt: Diêm Vương sai người tra xét rõ ngọn ngành, cho gọi Thổ Thần thật
tới, cuối cùng câu chuyện được mở nút, mọi sự sáng tỏ, kẻ nào đáng tội phải chịu
phạt, Tử Văn được tha bổng, cho sống lại.
* Chi tiết hoang đường kỳ ảo được đan xen:
- Sự thông linh giữa ba cõi trần-tiên-ma, gây hứng thú sâu sắc cho người đọc. Các chi
tiết hoang đường như cảnh rùng rợn ở cõi âm, sự xuất hiện của các nhân vật dưới điện
Diêm Vương tăng thêm phần kịch tính, mở ra một không gian truyện mới lạ, hấp dẫn.
- Việc xây dựng các nhân vật kỳ ảo như hồn ma tên tướng giặc họ Thôi, Diêm Vương,
Thổ công là ý tưởng của tác giả về sự liên kết chặt chẽ giữa các thế giới thực và ảo,
mỗi nhân vật là đại diện cho một thế lực trong xã hội, không chỉ đúng với cõi trần
gian và giữa ba cõi tiên, âm, dương cũng đều đúng.
- Sự xuất hiện của các nhân vật có mang yếu tố hoang đường kì ảo có ý nghĩa giáo dục
con người rằng dù sống hay chết thì thế giới vẫn luôn có trật tự, thiện luôn thắng ác,
con người dù ở cõi nào cũng phải hành xử đúng mực => Tư tưởng răn đe và giáo dục
mà Nguyễn Dữ muốn truyền tải cũng trở nên sâu sắc, ấn tượng hơn.
* Xây dựng tuyến nhân vật thiện - ác tương phản đối lập nhau rõ ràng:
- Nhân vật Ngô Tử Văn tuy chỉ là người phàm nhưng dũng cảm có tấm lòng hành
thiện trượng nghĩa, bình tĩnh trước mọi biến cố xảy đến, khi cần thưa chuyện thì nói
năng mạch lạc, chứng cứ rõ ràng.
- Trái lại hồn ma tên tướng giặc làm việc ác, giả nhân giả nghĩa, nói dối trắng trợn,
cuối cùng đành chịu đuối lý trước sự vạch trần mạnh mẽ, thẳng thắn của Ngô Tử Văn.
- Tính chất thiện - ác của nhân vật được bộc lộ một cách rõ ràng qua lời nói, hành
động, cùng với nội tâm (Ngô Tử Văn), điều đó giúp độc giả có một cái nhìn đa chiều
và khách quan hơn về các nhân vật. III. Kết bài: - Nêu cảm nhận. Dàn ý số 2 I. Mở bài
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Dữ và tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên:
Nguyễn Dữ là nhà văn nổi tiếng thế kỉ XVI, “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là
một trong 20 câu chuyện hay nhất trong tập Truyền kì mạn lục
- Khái quát vai trò của các yếu tố nghệ thuật: Bên cạnh nội dung, các yếu tố nghệ
thuật cũng góp phần đặc biệt quan trọng làm nên đặc sắc của tác phẩm. II. Thân bài
1. Kết cấu kịch tính, lôi cuốn.
- Kết cấu giàu kịch tính với 4 phần rõ rệt, mỗi phần mang một nội dung riêng và có
liên hệ mật thiết với nhau:
● Phần mở đầu: Ở phần này, tác giả giới thiệu trực tiếp tính cách nhân vật từ đó
hướng người đọc vào hành động của nhân vật.
● Phần thắt nút: Hành động đốt đền tà của Tử Văn
● Phát triển: Tử Văn lên cơn sốt, gặp tên tướng giặc và thổ thần, bị bắt xuống âm phủ trị tội
● Cao trào: Diêm Vương chấp nhận yêu cầu đối chất của Tử văn
● Mở nút: Tên tướng giặc bị trị tội, Tử Văn trở thành quan phán sự
- Kết cấu lôi cuốn lôi:
● Tử Văn dám làm chuyện mà ai cũng phải lắc đầu lè lưỡi đó là đốt đền tà, người
đọc hồi hộp chờ đợi xem diễn biến tiếp theo.
● Tử Văn nằm mộng gặp hồn ma tên tướng giặc đến hăm dọa bắt dựng lại đền
không sẽ bị giết nhưng Tử Văn vẫn thản nhiên, ung dung coi như không có gì.
Người đọc hồi hộp chờ xem những hành động tiếp theo của hồn ma tên tướng giặc và Ngô Tử Văn.
● Tử Văn nằm mộng gặp thổ công, được thổ công chỉ rõ lai lịch và tội ác của tên
Bách hộ họ Thôi và được mách nước đối phó với hắn. Diễn biến này của câu
chuyện khiến người đọc hình dung ra toàn bộ sự việc và càng mong chờ tình tiết tiếp theo
● Cuộc đấu tranh dưới Minh ti vô cùng gay cấn với hai chặng rõ rệt: Ban đầu Tử
Văn yếu thế trước sự giảo biện, giả dối trắng trợn của tên bách hộ họ Thôi
nhưng sau đó tình thế đảo ngược, sau một hồi tranh cãi Diêm Vương bắt đầu
nghi ngờ, tên tướng giặc bộc lộ bản chất hèn kém, Tử Văn tự tin và giành thắng lợi.
→ Kết cấu truyện vô cùng lôi cuốn khiến người đọc không thể rời khỏi những tình tiết của câu chuyện.
2. Sử dụng các yếu tố thần kì a. Các nhân vật kì ảo
- Hồn ma tên tướng giặc:
● Là tên tướng bại trận của Bắc triều, hôn ma bơ vơ ở Nam quốc
● Cướp đền thổ công, nhũng nhiều dân lành, chuyên làm trò thảm ngược
● Bưng bít thượng đế, đút lót tham quan.
● Khi bị Tử Văn đốt đền, hắn trơ tráo đến dọa nạt bắt phải dựng lại ngôi đền.
● Dưới minh ti hắn tỏ vẻ nhún nhường, đáng thương, bịa đặt, xảo trá, gian dối nhằm buộc tội Tử Văn
● Tham sống sợ chết, giả nhân giả nghĩa - Thổ công:
● Áo vải mũ đen, dáng vẻ nhàn nhã.
● Có lai lịch hiển hách: Thể hiện qua lời Diêm Vương “người cư sĩ, trung thuần
lẫm liệt, có công với tiên triều...”.
● Hiền lành, nhún nhường và là nạn nhân của hồn ma tên tướng giặc.
● Dẫn đường chỉ lối để Tử Văn thắng kiện dưới Minh ti. - Diêm Vương:
● Là người đứng đầu Minh Ti có quyền lực tối cao
● Ban đầu bị hồn ma tên bách hộ họ Thôi lừa gạt, mắng Tử Văn
● Sau đó sáng suốt, tỉnh táo, suy xét mọi chuyện và phán xét một cách công bằng
- Các nhân vật quỷ, Dạ Xoa góp phần đem đến sự rùng rợn, sinh động cho thế giới âm phủ.
- Tử Văn: Được chết đi sống lại, sau đó sống ở cõi tiên. Yếu tố kì ảo song hành cùng
hành trình đấu tranh giành được công lí và có được thành quả của Ngô Tử Văn.
→ Các nhân vật kì ảo xuất hiện chủ yếu là người của cõi âm, đem đến sự lôi cuốn, thú
vị, sinh động đặc sắc cho tác phẩm. b. Không gian kì ảo
- Giấc mơ của Ngô Tử Văn: Không gian nối liền cõi âm và cõi trần, nơi Tử Văn gặp
gỡ hồn ma tên tướng giặc và viên Thổ công. Đây cũng là không gian để Tử Văn tạm
lìa cõi trần đến cõi âm.
- Không gian Minh ti: Được miêu tả cụ thể, chi tiết: Có một con sông, trên sông bắc
một cây cầu dài ước hơn nghìn thước, gió tanh sóng xám hơi lạnh thấu xương.
→ Gợi cảm giác rùng rợn, khiếp sợ. Nhưng chính không gian ấy lại làm nổi bật khí
phách của Ngô Tử Văn bình tĩnh, can đảm
⇒ Sử dụng các yếu tố kì ảo đan xen các yếu tố hiện thực làm tăng tính huyền ảo,
thiêng liêng cho câu chuyện, làm cho câu chuyện trở nên sinh động, li kì hấp dẫn và
đầy kịch tính bên cạnh những hiện thực được phản ánh.
3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật
● Ngô Tử Văn là nhân vật chính của chuyện được xây dựng bằng cách giới thiệu
trực tiếp, bằng lời nói và hành động.
● Hồn ma tên bách hộ họ Thôi là nhân vật phản diện cũng được xây dựng qua
hành động, việc làm và lời nói.
● Xây dựng hai tuyến nhân vật thiện ác đối lập rõ rệt 4. Cách kể chuyện
● Có lời kể của người dẫn chuyện, lời đối thoại của nhân vật và lời bình
● Cách kể chuyện tự nhiên, kịch tính, thu hút người đọc.
● Sử dụng những lời bình cho thấy thái độ, sự đánh giá của tác giả về câu
chuyện, góp phần định hướng người đọc. III. Kết bài
● Khái quát lại những đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm
● Khẳng định những giá trị nghệ thuật này đã góp phần làm nên nội dung đặc sắc
cho tác phẩm, từ đó thấy được mối quan hệ mật thiết giữa nội dung và nghệ thuật
Nghệ thuật đặc sắc Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Mẫu 1
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là một trong những truyện xuất sắc nhất trong tập
Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Sự thành công của tác phẩm không chỉ đến ở nội
dung phong phú, hấp dẫn, giá trị nhiều mặt mà còn ở những yếu tố nghệ thuật đặc sắc.
Nét nghệ thuật đầu tiên của truyện chính là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố hiện thực
và kì ảo. Để tạo ra tính chân thật cho tác phẩm tác giả đã giới thiệu nhân vật và sự việc
cụ thể, ngay cả thời gian và địa điểm cũng đưa ra một cách chính xác: “Ngô Tử Văn
tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang” “Năm giáp Ngọ, có người ở
thành Đông Quan vốn quen biết với Tử Văn, một buổi sớm đi ra ngoài cửa tây vài
dặm,….”. Những yếu tố hiện thực này sẽ khiến cho câu chuyện trở nên chân thực, tạo
lòng tin nơi người đọc.
Nhưng để tăng sức hấp dẫn cho câu chuyện, tác giả đã có sự đan xen, kết hợp hết sức
hài hòa với những yếu tố kì ảo. Theo bước chân của nhân vật chính Ngô Tử Văn
người đọc được gặp hồn ma của tên Bách hộ họ Thôi để thấy được sự xảo trá của hắn,
đe dọa hòng làm Ngô Tử Văn lung lay ý chí. Không chỉ vậy, người đọc còn được
xuống cõi âm ti âm u, tăm tối, cây cầu dài hơn nghìn thước được bắc qua một con
sông lớn mà “gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương”. Cả một thế giới ma quỷ mà ta
thường chỉ biết đến qua tưởng tượng hiện ra trước mắt người đọc: “mấy vạn quỷ Dạ
Xoa đều mắt xanh, tóc đỏ, hình dáng nanh ác”; cung điện của Diêm Vương thăm thẳm
với những bóng quỷ, hồn ma. Thế giới huyền ảo được miêu tả hết sức chi tiết, sinh
động, làm ai nấy đọc cũng không khỏi rùng mình, sợ hãi. Hai yếu tố hiện thực và kì ảo
đan cài với nhau trong đó yếu tố kì ảo là nghệ thuật giúp cho câu chuyện thêm phần
sinh động, hấp dẫn. Đồng thời cũng phản ánh đúng tinh thần chung của Nguyễn Dữ
trong cuốn Truyền kì mạn lục là lấy cái “gì” để nói cái “thực”.
Kết cấu của truyện cũng là một nét đặc sắc không thể không nhắc đến. Truyện có kết
cấu li kì, nhiều chi tiết vô cùng hấp dẫn. Kết cấu tác phẩm như một màn xung đột
kịch, có mở đầu, có thắt nút, cao trào và có kết thúc. Lớp lang các phần gắn bó với
nhau hết sức chặt chẽ, đỉnh điểm là sự kiện khi Diêm Vương phán xét tội lỗi của Tử
Văn khi chỉ nghe câu chuyện từ một phía, nhưng ngay sau đó, tình thế căng thẳng đã
được giải quyết, Tử Văn trình bày sự việc và được Diêm Vương cử người đi điều tra.
Tên Bách hộ họ Thôi gian dối đã bị vạch trần bộ mặt gian xảo, độc ác và bị trừng trị
thích đáng. Còn về phần Tử Văn cũng nhận được phần thưởng xứng đáng cho tính
cách bộc trực, thẳng thắn ghét tà gian của mình. Kết thúc theo lối có hậu là kết thúc
phố biến trong truyện truyền thống.
Tính cách các nhân vật cũng được chú trọng xây dựng, họ có tính cách vô cùng sinh
động, mỗi nhân vật thường đại diện cho một kiểu người trong xã hội. Tử Văn mang
trong mình những phẩm chất đẹp đẽ của một bậc quân tử: cương trực, thẳng thắn,
không chấp nhận sự phi nghĩa hoành hành, dám làm dám chịu. Tính cách của Ngô Tử
Văn tiêu biểu cho kiểu nhân vật chính nghĩa, hội tụ đầy đủ những vẻ đẹp của con
người. Để làm nổi bật tính cách của nhân vật, Nguyễn Dữ đã lựa chọn tình huống hết
sức tiêu biểu: Tử Văn đốt đền tên Bách hộ họ Thôi vì hắn nhũng nhiễu trong nhân
gian, làm cuộc sống người dân cực khổ. Hành động này đối với những người khác là
vô cùng liều lĩnh bởi vậy ai cũng lắc đầu sợ hãi, riêng Tử Văn “vẫn vung tay không
cần gì cả” điều đó cho thấy thái độ dứt khoát và quả cảm của Ngô Tử Văn. Hành động
của Tử Văn không phải là một sự liều lĩnh, bột phát mà đã có sự chuẩn bị từ trước,
trước khi đốt đền Tử Văn đã “tắm gội sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền”, Tử
Văn ý thức được hành động của mình là chính nghĩa nên chàng không hề sợ hãi. Khi
gặp tên tướng giặc, bị hồn ma hắn thị uy, dọa nạt, Tử Văn “vẫn cứ ngồi ngất ngưởng,
tự nhiên” không nao núng tinh thần. Đứng trước Diêm Vương, bị Diêm Vương quát
mắng, Tử Văn vẫn vô cùng bản lĩnh, tự tin trình bày vấn đề “lời rất cứng cỏi, không
chịu nhún nhường chút nào”. Toàn bộ ngôn ngữ, hành động thống nhất với nhau chặt
chẽ để minh chứng cho nhận định ban đầu của Nguyễn Dữ khi giới thiệu về nhân vật:
“Chàng vốn khẳng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc
người ta vẫn khen là một người cương trực”.
Ngoài ra, để tạo sức hấp dẫn cho tác phẩm còn phải kể đến ngôn ngữ nhân vật. Mặc
dù ngôn ngữ trong tác phẩm không được xây dựng quá nhiều nhưng nó cũng đã phần
nào giúp khắc họa tính cách nhân vật. Ví dụ như nhân vật Ngô Tử Văn cương trực
thẳng thắn thì ngôn ngữ sẽ: “Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội
lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng”. Ngô Tử Văn nói ngay
sau khi bị bọn quỷ Dạ Xoa đến bắt đi, không gian vô cùng lạnh lẽo, sợ hãi, nếu là
người bình thường có lẽ đã không đủ can đảm để nói bất cứ điều gì. Riêng Tử Văn
vẫn bình tĩnh kêu oan, lời nói đó cho thấy sự bình tĩnh và tinh thần quyết đấu tranh
cho lẽ phải của Tử Văn.
Các yếu tố nghệ thuật trên đã được Nguyễn Dữ kết hợp một cách hài hòa, nhuần
nhuyễn làm nổi bật giá trị nội dung của tác phẩm. Qua đây ta cũng có thể thấy được
tài năng bậc thầy của Nguyễn Dữ trong nghệ thuật dựng truyện nói chung.
Nghệ thuật đặc sắc Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Mẫu 2
Truyện ngắn Nguyễn Dữ luôn mang đến những ý nghĩa sâu sắc cho cuộc sống của con
người. Các tác phẩm của ông cho đến nay vẫn nguyên giá trị, truyện của Nguyên Dữ
không chỉ có giá trị về mặt nội dung mà còn có giá trị về mặt nghệ thuật. Tiêu biểu
trong tập truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ là tác phẩm Chuyện chức phán sự ở đền
Tản Viên. Có thể nói tác phẩm này là một truyện đặc sắc.
Trước hết tác phẩm đặc sắc ở mặt nội dung, Chuyện chức phán sự ở đền Tản Viên đã
xây dựng được những nhân vật đại diện cho những kiểu người có trong xã hội thực tế của con người.
Thứ nhất là nhân vật chính Ngô Tử Văn, chàng là một nho sĩ yêu cái thiện diệt cái ác.
Chàng đại diện cho nhân loại, cho con người luôn khát khao đấu tranh bảo vệ cái
thiện, cái chính nghĩa cái công lý, sự thật ở đời. Vốn là người không chịu được những
điều sai trái cho nên khi thấy thần miếu hoành hành nhũng nhiễu nhân dân cho nên
chàng quyết định đốt đền mặc dù biết điều đó có thể khiến chàng mất mạng. Kể cả khi
có hiện tượng chàng có thể chết bất cứ lúc nào, đối diện với tên giặc phương Bắc và
trước những lời đe dọa của hắn chàng vẫn quả quyết không xây lại đền.
Và cho đến khi hồn chàng xuống âm phủ, đối diện với hình phạt vì tội được cho là rất
nặng, chàng cũng không hề nhún bước. Chàng tìm ra sự thật và giúp cho người có
công với đất nước lấy lại được đền, tên giặc phương bắc bị đày xuống ngục cửu u còn
mình thì thành một phán sự ở đền Tản Viên. Hành trình Tử Văn bảo vệ lẽ đúng là
hành trình con người bảo vệ công lí, chính nghĩa. Không những thế Tử Văn còn đại
diện cho kiểu người anh hùng, hi sinh vì lẽ lớn trong cuộc đời. Đời ai cũng phải chết
cốt là để lại được tiếng về sau.
Thứ hai nhân vật họ Lôi và những tên quan ăn hối lộ đại diện cho những thế lực xấu
và những tên quan tham trong xã hội. Chúng không những ăn cướp mà chúng còn la
làng đã thế lại đồng lõa khiến cho thế lực của chúng quá to lớn. Chính vì thế mà người
có công cho đất nước như ông lão nọ mà không thể nào đấu lại chúng được. Ông chỉ
có một mình mà chúng thì lại quá đông, ông chỉ còn biết ngồi trông chờ thời cơ đến.
Trong cuộc sống của chúng ta cũng vậy, cái ác thường rất lớn, để sống thiện sống đẹp
thì khó còn để sống ác thì lại rất nhanh, nó bắt đầu bằng những thói xấu và nó trở
thành kẻ chế ngự con người. Vì thế đấu tranh lại nó rất gian nan và đòi hỏi con người
phải kiên trì, phải dũng cảm.
Truyện không chỉ đặc sắc về nội dung mà nó còn đặc sắc về mặt nghệ thuật. Yếu tố kì
ảo là nét đặc sắc nghệ thuật trong thiên truyện này. Tử Văn vốn là người trần mắt thịt
mà có thể chiến đấu lại với hồn ma của tên giặc kia hay chết đi hai ngày rồi mà vẫn
còn có thể sống lại. Tác giả sử dụng nghệ thuật kì ảo để làm tăng thêm sự huyền ảo,
truyền thuyết cho câu chuyện. Đồng thời thể hiện được vị trí của con người trong vũ
trụ và đời sống tâm linh con người Việt xưa.
Như vậy có thể khẳng định rằng tác phẩm Chuyện chức phán sự ở đền Tản Viên là
một tác phẩm không chỉ đặc sắc về nội dung mà còn đặc sắc về nghệ thuật. Nguyễn
Dữ đã kế thừa nét nghệ thuật kì ảo của truyền thuyết dân gian để làm nên tác phẩm
của mình. Nó góp phần làm tăng hiệu quả truyền đạt nội dung đến người đọc.
Nghệ thuật đặc sắc Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Mẫu 3
Nguyễn Dữ là một trong những tác giả đáng chú ý của nền văn học trung đại Việt
Nam, tuy số lượng sáng tác không nhiều, thế nhưng ông lại là người đã đưa làn gió
mới vào văn học dân tộc, mở đường cho thể loại truyện truyền kỳ du nhập vào nền
văn học phong phú của nước ta với tập Truyền kỳ mạn lục viết bằng chữ Hán, ra đời
khoảng thế kỷ thứ XVI. Nội dung truyện chủ yếu hướng đến ý nghĩa giáo dục lối sống
con người hành thiện tích đức, đấu tranh mạnh mẽ chống lại cái ác cái xấu xa, bất
công trong xã hội. Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên là một trong số 20 truyện ngắn
trích rút từ Truyền kỳ mạn lục, đây là truyện tiêu biểu và xuất sắc nhất thể hiện rõ ý đồ
cũng như tư tưởng của tác giả. Làm nên thành công của truyện không chỉ nhờ vào
phần nội dung có giá trị nhân văn sâu sắc mà còn nhờ vào những đặc sắc nghệ thuật
được Nguyễn Dữ sử dụng một cách tinh tế và linh hoạt trong tác phẩm, nhấn mạnh và
khắc sâu thêm ý nghĩa giáo dục, phê phán và khuyên răn của truyện.
Nét đặc sắc nghệ thuật đầu tiên và cũng là tiêu biểu nhất bao trùm toàn bộ tác phẩm ấy
là nghệ thuật kể chuyện với kết cấu truyện giàu kịch tích, nhiều chi tiết lôi cuốn, cách
dẫn dắt chuyện khéo léo, hợp lý, cách kể tả sinh động và hấp dẫn. Nguyễn Dữ đã mở
đầu câu chuyện bằng cảnh Tử Văn tắm rửa sạch sẽ, khấn vái rồi "châm lửa đốt đền.
Mọi người đều lắc đầu lè lưỡi lo sợ thay cho Tử Văn...". Cách mở đầu đã gây cho độc
giả nhiều sự tò mò, hàng loạt các câu hỏi được đặt ra như vì sao Tử Văn đốt đền, vì
sao mọi người lại lo sợ,... khiến độc giả có hứng thú tiếp tục tìm hiểu sâu vào câu
chuyện. Tiếp đến tác giả bắt đầu tạo ra các nút thắt cho câu chuyện, từ nhỏ đến lớn, rồi
dẫn đến những cao trào mạnh mẽ, khiến độc giả hồi hộp trông ngóng cách Nguyễn Dữ
gỡ nút thắt. Khởi nguồn từ việc chàng Ngô Tử Văn sau khi đốt đến thì bỗng "thấy
trong mình khó chịu, đầu lảo đảo, bụng run run rồi cả người nổi lên một cơn sốt nóng
sốt rét", sau đó trong cơn mê sảng thì gặp một kẻ đội mũ trụ, mặc áo giáp, lúc đầu thì
giả vờ khuyên giả Tử Văn dựng lại đền, sau thấy chàng dửng dưng thì nổi giận buông
lời đe dọa sẽ cho Tử Văn gánh hậu quả khôn lường. Dĩ nhiên rằng với một kẻ đê tiện
như tên tướng giặc họ Thôi thì hắn sẽ trả thù Tử Văn bằng mọi cách, sau đó để mở
dần đường giải quyết câu chuyện Nguyễn Dữ đã kể chuyện về vị Thổ thần đến mách
nước cho Tử Văn biết về chuyện tên yêu quái đã kiện chằng ở Minh ti, để cho chàng
chuẩn bị. Đồng thời lúc này đây, Thổ Thần cũng giãi bày nguyên cớ sự việc để cho Tử
Văn có đường ăn nói kêu oan dưới Minh ti. Quả nhiên sau đó đến nửa đêm bệnh của
Tử Văn trở nặng rồi bị bắt xuống dưới Minh ti, đường đi liên tục hiện ra những quang
cảnh hãi hùng, sống động, mở ra trong mắt người đọc những liên tưởng đặc sắc, thú vị
về sự rùng rợn cõi âm bằng các chi tiết nhỏ như "...gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu
xương. Hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh
ác...". Tuy nhiên Ngô Tử Văn là người chính trực, gan dạ chàng không vì thế mà nản
lòng, đến nơi trước điện Diêm Vương chàng bình tĩnh, khẳng khái trả lời và đối đáp
một cách mạch lạc với cả Diêm Vương và tên tướng giặc họ Thôi "lời rất cứng cỏi
không chịu nhún nhường chút nào". Tại đây nút thắt truyện dần được nới lỏng, Diêm
Vương là vị quan thông minh và chính trực thấy Tử Văn ngay thẳng, lời lẽ cương trực
nên nỗi lòng nghĩ về sự "thật thà" của hồn ma tên tướng giặc. Từ đó dẫn đến việc
Diêm Vương sai người tra xét rõ ngọn ngành, cho gọi Thổ Thần thật tới, cuối cùng
câu chuyện được mở nút, mọi sự sáng tỏ, kẻ nào đáng tội phải chịu phạt, Tử Văn được
tha bổng, cho sống lại, cuối cùng nhận sự đền đáp là chức Phán sự đền Tản Viên, trở
thành bậc tiên giả được người đời kính trọng, phúng viếng. Mở đầu truyện và xuyên
suốt truyện là những nút thắt liên tục, căng thẳng và hồi hộp, kết truyện hợp lý, viên
mãn khiến độc giả hài lòng và rút ra được nhiều bài học hay đó là nghệ thuật kể truyện
đặc sắc mà Nguyễn Dữ đã vận dụng rất thành công.
Chi tiết nghệ thuật thứ hai không kém phần quan trọng ấy là những chi tiết hoang
đường kì ảo được đan xen trong truyện bao gồm sự thông linh giữa ba cõi trần-tiên-
ma, gây hứng thú sâu sắc cho người đọc. Các chi tiết hoang đường như cảnh rùng rợn
ở cõi âm, sự xuất hiện của các nhân vật dưới điện Diêm Vương tăng thêm phần kịch
tính, mở ra một không gian truyện mới lạ, hấp dẫn. Việc xây dựng các nhân vật kỳ ảo
như hồn ma tên tướng giặc họ Thôi, Diêm Vương, Thổ công là ý tưởng của tác giả về
sự liên kết chặt chẽ giữa các thế giới thực và ảo, mỗi nhân vật là đại diện cho một thế
lực trong xã hội, không chỉ đúng với cõi trần gian và giữa ba cõi tiên, âm, dương cũng
đều đúng. Khi mà tên tướng giặc họ Thôi là đại diện cho cái ác, dối trá, lúc sống thì
làm quân xâm lược, khi chết lại làm yêu quái, tham lam, đút lót hối lộ, phá hoại sự
yên bình của cả ba giới. Thổ thần là tiên, đại diện cho bên thiện, nhưng bị cái ác chèn
ép, phải cần có sự hỗ trợ của Tử Văn để lấy lại công bằng cho mình. Còn Diêm
Vương là đại diện cho người phán xử, quyền lực, có năng lực phân xét đúng sai, trả lại
công bằng cho cho người lương thiện, và trừng phạt kẻ ác. Sự xuất hiện của các nhân
vật có mang yếu tố hoang đường kì ảo không chỉ đem lại sức hấp dẫn cho tác phẩm
mà còn có ý nghĩa giáo dục con người rằng dù sống hay chết thì thế giới vẫn luôn có
trật tự, thiện luôn thắng ác, con người dù ở cõi nào cũng phải hành xử đúng mực, chết
không phải là đã kết thúc. Từ đó ta thấy được rằng tư tưởng răn đe và giáo dục mà
Nguyễn Dữ muốn truyền tải cũng trở nên sâu sắc, ấn tượng hơn.
Cuối cùng đặc sắc của truyện còn nằm ở việc xây dựng tuyến nhân vật thiện - ác
tương phản đối lập nhau rõ ràng. Nhân vật Ngô Tử Văn tuy chỉ là người phàm nhưng
dũng cảm có tấm lòng hành thiện trượng nghĩa, bình tĩnh trước mọi biến cố xảy đến,
khi cần thưa chuyện thì nói năng mạch lạc, chứng cứ rõ ràng, không hề chịu lép vế
trước tên giặc họ Thôi. Trái lại hồn ma tên tướng giặc thì có phép thuật, mạnh hơn Tử
Văn, thế nhưng lại làm việc ác, giả nhân giả nghĩa, nói dối trắng trợn, cuối cùng đành
chịu đuối lý trước sự vạch trần mạnh mẽ, thẳng thắn của Ngô Tử Văn. Đọc truyện ta
có thể thấy tính chất thiện-ác của nhân vật được bộc lộ một cách rõ ràng qua lời nói,
hành động, cùng với nội tâm (Ngô Tử Văn), điều đó giúp độc giả có một cái nhìn đa
chiều và khách quan hơn về các nhân vật.
Thêm một chi tiết nữa về nghệ thuật kể chuyện, mà nói đúng ta là các vận dụng câu
chữ, Nguyễn Dữ không kể chuyện bằng một lối duy nhất mà thay vào đó ông phát
triển câu chuyện cả trên ba phương diện ấy là lời kể khách quan của người dẫn
chuyện, tính chủ quan trong lời thoại của các nhân vật và cuối cùng là phần lời bình
đưa ra các nhận xét đánh giá chung, để giúp người đọc hiểu hơn về tư tưởng, cốt
truyện và nhân vật. Đó là một cách kể chuyện hay, tự nhiên, linh hoạt và hấp dẫn mà
không phải tác phẩm nào cũng có được.
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là một truyện truyền kỳ hay và đặc sắc, làm nên
giá trị nhân văn, ý nghĩa giáo dục của câu chuyện không chỉ bởi nội dung tranh đấu
giữa cái thiện và cái ác, mà còn nằm ở cả nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm, tô đậm,
điển hình hóa từng nhân vật, phác họa rõ bối cảnh, làm nổi bật chủ đề và tư tưởng của
tác giả, tác phẩm. Câu chuyện đã chứng minh được tính chất liên quan mật thiết giữa
nội dung và nghệ thuật trong một tác phẩm văn học, một tác phẩm hay không chỉ cần
nội dung tốt mà còn cần cả sự linh hoạt, khéo léo của nghệ thuật, giống như một món
ăn tuyệt vời, không chỉ cần ngon mà còn cần đẹp mắt.