Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước | Văn mẫu 12
TOP 17 mẫu phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân cực chất dưới đây gồm cả bài làm ngắn gọn và đầy đủ để các bạn tham khảo, lựa chọn theo sức viết của mình, giúp các bạn học môn Ngữ văn dễ dàng và có sự chuẩn bị tốt hơn khi học. Mời bạn đọc đón xem!
Preview text:
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Dàn ý phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân Dàn ý số 1 I. Mở bài
- Giới thiệu đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và tác phẩm Đất nước.
- Giới thiệu về vấn đề cần phân tích: tư tưởng Đất nước của nhân dân II. Thân bài
1. Quan điểm đất nước qua mỗi thời đại:
- Thời trung đại: đất nước là của vua, lãnh thổ gắn với quyền cai trị của vua.
- Thời cận đại: “Dân là dân nước, nước là nước dân” (Phan Bội Châu), nhưng còn
mang nặng tư tưởng phong kiến phương Đông và hệ tư tưởng tư sản.
- Thời hiện đại: Đất nước của đại đa số quần chúng nhân dân.
2. Chứng minh tư tưởng đất nước của nhân dân:
* Đất nước của nhân dân được thể hiện ở chiều rộng lãnh thổ.
- Không gian thân thương gắn với những kỉ niệm của tình yêu đôi lứa:
“Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn”
- Đất nước là không gian sinh tồn của cộng đồng người Việt qua các thế hệ được tạo
lập từ thuở sơ khai với truyền thuyết:
“Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở...”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
* Đất nước của nhân dân được thể hiện ở chiều dài của lịch sử:
- Đất nước được làm nên bởi những con người bình dị vô danh nhưng lại hết sức lớn lao phi thường.
- Những con người vô danh ấy đã làm nên giá trị vật chất và giá trị tinh thần truyền lại cho con cháu:
● “hạt lúa”: là biểu tượng của những giá trị vật chất và biểu tượng của nền văn minh lúa nước.
● “truyền lửa”: ngọn lửa của văn minh, của nhiệt tình cách mạng và của lòng yêu nước và niềm tin.
● “giọng nói”: là ngôn ngữ của một dân tộc, là linh hồn, sự tồn tại của một quốc
gia, giá trị tinh thần quý giá.
* Đất nước của nhân dân được thể hiện trong chiều sâu văn hóa:
- Những truyền thống lâu đời:
● tục ăn trầu của bà.
● thói quen bới tóc của mẹ.
● say đắm và thủy chung trong tình yêu.
● biết quý trọng nghĩa tình.
● quyết liệt với kẻ thù. 3. Nghệ thuật
- Giọng điệu thủ thỉ tâm tình.
- Những hình ảnh quen thuộc gần gũi.
- Sử dụng chất liệu văn hóa dân gian: ca dao, tục ngữ, hình ảnh…
III. Kết bài: Tư tưởng đất nước của nhân dân thể hiện giá trị nhân văn cao đẹp. Dàn ý số 2
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước 1. Mở bài:
+ Tác giả: Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại thôn ưu điềm xã phong hòa, huyện
phong điền tỉnh thừa thiên – Huế. Thơ ông kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng.
+ Tác phẩm: trích trong trường ca mặt đường khát vọng. 2. Thân bài:
* Thể hiện qua không gian địa lí:
– danh lam thắng cảnh là hóa thân của nhân dân. Hóa thân đó để lại biểu hiện cho một
nét đẹp truyền thống văn hóa dân tộc.
– hóa thân người vợ nhớ chồng – hồn trống mái – núi vọng phu – ao đầm – đất tổ Hùng Vương – dòng sông xanh thẳm – núi bút non nghiên
+ động từ góp được xử dụng bình dị, vừa nhỏ nhưng rất đỗi thiêng liêng
– Cả những không gian bình dị thân thuộc cũng là sự hóa thân của nhân dân. • Ông đốc • ông trang • bà đen • Bà Điểm
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước – dáng hìnhn – ao ước – lối sống
* Bình diện lịch sử
– nhìn vào 4 nghìn năm văn hiến lịch sử ta nhận thấy
• Thời địa nào nhân dân cũng là những người đóng góp lớn nhất
• Năm tháng nào -> mọi thời điểm
• Người người lớp lớp -> đông đảo quần chúng
- Đóng góp: cần cù, đấu tranh
- Đặc biệt nhấn mạnh công lao người vô danh:
+ Truyền, gánh, đánh đập => công lao to lớn trên mọi phương diện. * Nghệ thuật: - Ngôn ngữ hấp dẫn
- Chất liệu văn hóa dân gian thể hiện nhuần nhị, sáng tạo. 3. Kết bài:
Nêu cảm nghĩ bản thân. Dàn ý số 3 - Thể loại
Kiểu bài chứng minh văn học, cụ thể là chứng minh một tư tưởng (qua phân tích một đoạn thơ trữ tình). - Nội dung
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân (Trường ca Mặt đường khát vọng - Nguyễn Khoa Điềm).
Trong đoạn thơ đất nước được cảm nhận như một sự thống nhất các yếu tố lịch sử, địa
lí, văn hóa, phong tục, sự gan bó giửa cái riêng và cái chung, giữa cá nhân và dân tộc,
giữa thế hệ này với thế hệ khác qua tư tưởng cốt lõi Đất Nước của Nhân dân.
Thân bài có thể triển khai thành hai đoạn chính như sau: A. QUA THIÊN NHIÊN
1. Tác giả nêu ra một cách nhìn mới mẻ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam
thắng cảnh trên khắp các miền đất nước. Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, núi
Bút, non Nghiên không còn là những cảnh thiên nhiên thuần túy nữa, mà được cảm
nhận thông qua những cảnh ngộ, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như là những
đóng góp của nhân dân, sự hóa thân của những con người không tên, không tuổi:
Những người vợ nhờ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cũng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
2. Thiên nhiên đất nước, qua cái nhìn Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm
hồn, máu thịt của nhân dân. Chính nhân dân ta đã tạo dựng nên dất nước này. đã đặt
tên, đã ghi dấu vết cuộc đời mình lên mỗi ngọn núi, dòng sông, tấc đất này. Từ những
hình ảnh, những cảnh vật, hiện tượng cụ thể, nhà thơ đã “quy nạp”thành một khái quát sâu sắc.
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi dâu ta cũng thấy
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta... B. Ở CON NGƯỜI
1. Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân đã chi phối cách nhìn của nhà thơ khi nghĩ về
lịch sử bốn nghìn năm của đất nước. Nhà thơ không ngợi ca các triều đại, cũng không
nhắc tên những anh hùng đã được ghi lại trong sử sách mà chỉ tập trung tới những con
người vô danh, bình thường, bình dị. Đất Nước trước hết là của Nhân dân, của những
con người bình dị, vô danh:
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.
2. Họ lao động và chống ngoại xâm, họ giữ gìn và truyền lại cho các thế hệ mai sau
những giá trị văn hóa, văn minh tinh thần và vật chất của đất nước từ hạt lúa, ngọn
lửa, tiếng nói, tên xã, tên làng đến những truyện thần thoại, những câu ca dao, tục ngữ.
Mạch cảm xúc, suy nghĩ của bài thơ cứ dồn tụ dần để cuối cùng dẫn tới cao trào, làm
nổi bật lên tư tưởng cốt lõi của bài thơ vừa bất ngờ, vừa giản dị và độc đáo:
Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao, thần thoại.
Tư tưởng đất nước của nhân dân
Lịch sử văn học thế giới, lịch sử văn học Việt Nam đã từng ghi nhận nhiều nhà văn
lớn khi mới cầm bút đã nhầm lẫn, nhầm đường vì không phát hiện ra đúng sở trường
của ngòi bút mình. Balzac có một thời là một người viết bi kịch tồi, trước khi trở
thành nhà tiểu thuyết hiện thực vĩ đại. Nguyễn Tuân, trước khi trở thành cây bút viết
tùy bút đầy tài năng đã từng là người viết truyện ngắn trào phúng xoàng xĩnh. Ấy thế
nhưng cũng có những cây bút sinh ra được gán cho một thể loại nhất định và thành
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
công mãi với nó như Nguyễn Khoa Điềm. Từ khi chập chững bước vào nghề văn đến
khi quần thảo mọi ngóc ngách của địa hạt thơ ca, những vần thơ của tác giả này vẫn
giữ vẹn nguyên chất trữ tình triết luận riêng biệt. Một trong số những tác xuất sắc của
Nguyễn Khoa Kiềm khiến độc giả nhớ mãi là trường ca “Mặt đường khát vọng”, đặc
biệt là đoạn trích “Đất Nước” mà đặc sắc trong đó có đoạn:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu …
Nhưng họ đã làm ra đất nước.”
đã để lại những cảm xúc và tư tưởng sâu sắc về một Đất Nước của nhân dân. Đồng
thờ đoạn trích cũng cho thấy rõ nét phong cách sáng tác trữ tình, triết luận vốn có của Nguyễn Khoa Điềm.
Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến
chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn người đọc bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng
nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức vì đất nước, con người Việt Nam. Trường ca
“Mặt đường khát vọng” được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị Thiên năm 1971. Đó
là thời điểm cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc đang trải qua những năm tháng đầy thử
thách, khốc liệt. Tác giả đã thể hiện sâu sắc sự thức tỉnh của tuổi trẻ các vùng bị tạm
chiếm miền Nam, nhận rõ bộ mặt xâm lược của kẻ thù, hướng về nhân dân, sẵn sàng
và tự nguyện gánh vác sứ mệnh đấu tranh giải phóng dân tộc. Trường ca gồm chín
chương, đoạn trích "Đất nước" là phần đầu chương V. Đoạn trích đã thể hiện một cái
nhìn mới mẻ về Đất Nước: Đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát
vọng của nhân dân. Nhân dân là người làm ra Đất Nước.
Lật giở từng trang trong lịch sử dân tộc có thể nhận thấy tư tưởng Đất Nước của nhân
dân có nhiều biến chuyển trong mỗi thời kỳ. Trong thời trung đại khái niệm Đất Nước
gắn liền với các bậc quân vương: “Nam quốc sơn hà”, gắn liền với các triều đại: “Bình
Ngô đại cáo” – Nguyễn Trãi. Nhưng một số tướng lĩnh, quan lại như Trần Hưng Đạo,
Nguyễn Trãi đã nhận thấy vai trò to lớn của nhân dân đối với Đất Nước. Trần Hưng
Đạo đã từng dâng kế sách cho vua: “muốn đánh thắng giặc phải biết khoan thư sức
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
dân làm kế sâu rễ, bền gốc”. Nguyễn Trãi đã từng khẳng định: “Lật thuyền mới biết
dân như nước”, Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng từng nói: “Cổ lai quốc dĩ dân vi bảo”. Thời
cận đại một số chí sĩ yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh cũng đã nhìn ra
sức mạnh và vai trò to lớn của nhân dân. Phan Châu Trinh đã có lần nhấn mạnh: “Dân
là nước, nước là dân”, đến thời đại của Hồ Chí Minh, Bác cũng luôn nhắc nhở “Đảng
ta phải biết lấy dân làm gốc”. Dù ở thời đại nào, các nhà tư tưởng lớn vẫn nhìn thấy
vai trò và sức mạnh của nhân dân đối với Đất Nước. Nhân dân gánh trên đôi vai của
mình Đất Nước đi suốt cuộc trường chinh cũng như những cuộc khai khẩn đất đai,
miền rộng, bờ cõi. Điều này, các nhà thơ nhà văn hiện đại đã có ý thức một cách rõ rệt,
sâu sắc, tuy nhiên chỉ đến chương “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm, tư tưởng Đất
Nước của nhân dân mới được lý giải một cách thấu đáo, toàn diện trên các bình diện
lịch sử, địa lý và văn hóa. Bước vào những trang thơ “Đất Nước” ta thấy Nguyễn
Khoa Điềm một lần nữa soi ngắm thật kỹ thật sâu vào các tầng địa lý, lịch sử và văn
hóa của Đất Nước. Trước hết nhân dân là người làm nên không gian địa lý của dân tộc:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta...”
Đất Nước gắn với truyền thuyết, cổ tích, mỗi địa danh đều tắm đẫm những huyền
thoại, mỗi một hiện tượng văn học dân gian đều nhằm giải thích hình thể của non sông,
chứa đựng trong đó những ý nghĩa hết sức thiêng liêng về sự hóa thân của xương máu
nhân dân trong quá trình tạo nên Đất Nước. Mỗi tấc đất, mỗi dòng sông đều có xương
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
máu của bao nhiêu thế hệ, đều chứa đựng những ước mơ của con người. Đằng sau tình
yêu với Đất Nước, nhà thơ nhận ra không gian địa lý không còn là những hình thể vật
chất thuần túy, những sự vật vô tri vô giác mà đó là “một dáng hình, một ao ước, một
lối sống ông cha”. Trong cái nhìn của nhà thơ, hình ảnh núi sông của tổ quốc bỗng trở
nên thiêng liêng vô cùng. Đọc những truyền thuyết cổ tích huyền thoại nhằm giải
thích hình dáng, tên gọi của danh lam thắng cảnh, ta ngỡ như đó chỉ là một cách mỹ lệ
hóa núi sông, huyền thoại hóa một địa danh. Nhưng với cái nhìn của Nguyễn Khoa
Điềm – người đọc cảm nhận được những giá trị lịch sử, văn hóa phong phú đa dạng đã
gợi lên cái hồn và sức sống của sông núi. Vì thế những núi Vọng Phu đâu còn chỉ là
làm đẹp thêm một dáng núi mà là câu chuyện người vợ nhớ chồng hóa thân vào sông
núi quê hương để làm nên một Đất Nước thủy chung, tình nghĩa. Đó còn là sự hiện
thân của những người học trò nghèo thành núi Bút non Nghiên làm nên một Đất Nước
nghìn năm văn hiến. Những ao đầm để lại như dấu tích của đứa trẻ lên ba là tiếng nói
của lòng yêu nước, tiếng nói đòi đi đánh giặc.... Đó là những địa danh lấy tên của
những cá nhân bình dị nhưng là tấm gương sáng đầy nhân văn: Bà Đen, Bà Điểm,
Ông Đốc, Ông Trang. Trên khắp Đất Nước, những con người bình dị đã hóa thân vào
sông núi để lại cho đời những cái tên bất tử. Tấm bản đồ Đất Nước được phác họa từ
Bắc chí Nam, trở thành tấm bản đồ văn hóa của dân tộc, là nơi ký thác tâm hồn, ước
mơ, khát vọng của nhân dân. Đất Nước vừa thiêng liêng, cao cả vừa gần gũi. Trong
không gian địa lý Đất Nước, mỗi địa danh đều là một địa chỉ văn hóa được làm ra bởi
sự hóa thân của bao cuộc đời, bao tâm hồn con người Việt Nam. Điệp từ “góp” và
thán từ “ôi” được sử dụng là sự nhấn mạnh, trân trọng của nhà thơ nhằm ghi nhận và
ca ngợi những đóng góp của nhân dân trong hình hài đất nước. Nhân dân chính là
người nghệ sĩ đã sáng tạo ra mọi giá trị tinh thần để làm đẹp thêm thắng cảnh thiên
nhiên. Nhân dân thổi hồn vào cảnh vật vô tri để thiên nhiên lưu giữ câu chuyện về
phần đời của họ. Tự hào và hãnh diện, trân trọng và ngợi ca, từng ý thơ bật lên từ tấm
lòng của một người con đang chiêm nghiệm về quê hương xứ sở, góp thêm vào mảng
thơ đề tài Đất Nước những phát hiện mới mẻ và giàu tính nhân văn.
“Giá trị của một tác phẩm nghệ thuật trước hết là ở giá trị tư tưởng của nó. Nhưng là
tư tưởng đã được rung lên ở các bậc tình cảm, chứ không phải là cái tư tưởng nằm
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
thẳng đơ trên trang giấy. Có thể nói, tình cảm của người viết là khâu đầu tiên cũng là
khâu sau cùng trong quá trình xây dựng tác phẩm lớn.” (Nguyễn Khải) Nguyễn Khoa
Điềm đã đưa được tình cảm vào quá trình sáng tác của mình bằng cách chuyển sang
giọng điệu tâm tình với “em” mà tìm sự đồng cảm ở hết thảy chúng ta: “Em ơi em
Hãy nhìn từ rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước”
Trên phương diện lịch sử, tác giả nhấn mạnh đến sự đóng góp của những con người
bình dị, vô danh trong việc làm nên Đất Nước muôn đời. “Em” là nhân vật trữ tình
không xác định, nhưng cũng có thể là sự phân thân của tác giả để độc thoại với chính
mình. Lời tỏ tình mang giọng điệu tâm tình mà trĩu nặng suy tư. Với lối tâm tình, trò
chuyện, nhà thơ đưa ta trở về quá khứ lịch sử hào hùng của dân tộc, bốn nghìn năm
dựng nước và giữ nước, bốn nghìn năm hầu như không bao giờ nguội tắt ngọn lửa đấu
tranh chống giặc ngoại xâm. Nghĩ về bốn ngàn năm của đất nước, nhà thơ đã nhận
thức được một sự thật đó là: người làm nên lịch sử không chỉ là những anh hùng nổi
tiếng mà còn là những con người vô danh bình dị:
“Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh”
Hình ảnh “người người lớp lớp”, “bốn nghìn lớp người” chính là biểu tượng cho đông
đảo tầng lớp nhân dân kế tiếp nhau. Họ đều mang những đức tính chung của con
người lao động như sự cần cù, chất phác và khi có giặc ngoại xâm thì sẵn sàng tự
nguyện đứng lên chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Những con người làm nên đất nước chính
là những con người góp phần bảo vệ đất nước. Họ là những con người bình dị, lao
động cần cù chăm chỉ nhưng khi đất nước có giặc ngoại xâm thì chính họ trở thành
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
những người anh hùng cứu nước. Khi có giặc người con trai ra trận, người con gái ở
hậu phương cũng góp sức lực, đảm đang nuôi con để người chồng yên lòng đánh giặc,
nhưng khi cần thì giặc đến nhà đàn bà cũng đánh, đó là hành động tất yếu để bảo vệ
mái nhà và bảo vệ quê hương. Nhà thơ đã khẳng định truyền thống đánh giặc ngoại
xâm của dân tộc Việt Nam: sức mạnh đoàn kết, nhất trí một lòng và có lòng căm thù
giặc sâu sắc. Đó là truyền thống được phát huy từ đời này sang đời khác. Chính bằng
sự đóng góp một cách tự nhiên đó mà họ đã làm nên lịch sử - truyền thống lâu đời của
đất nước. Nhìn vào lịch sử bốn nghìn năm Đất Nước, nhà thơ không nhắc lại các triều
đại, kể tên các bậc vua chúa hay những vị anh hùng dân tộc đã từng rạng danh sử sách,
văn chương, mà biểu dương sự cống hiến của muôn vàn những con người bình thường
trong việc xây dựng, vun đắp và bảo vệ Đất Nước:
“Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết không
Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Thật sự trong bề dày bốn ngàn năm dựng nước, giữ nước, có biết bao thế hệ cha anh
dũng cảm, chiến đấu, hy sinh và trở thành anh hùng mà tên tuổi của họ “cả anh và em
đều nhớ”. Nhưng cũng có hàng triệu, hàng triệu người cũng trong quá trình xây dựng
và bảo vệ đất nước đã ngã xuống, họ đã “sống và chết, không ai nhớ mặt đặt tên”,
nhưng tất cả, họ đều có công “làm ra Đất Nước”. Có thể nói, đây là một quan niệm
mới mẻ về đất nước của nhà thơ. Và từ quan niệm này, Nguyễn Khoa Điềm đã hết lời
ca ngợi và tôn vinh lòng yêu nước của nhân dân. Những con người anh hùng vô danh
ấy có một cuộc sống thật giản dị, chết bình tâm, cống hiến và hy sinh một cách tự
nguyện, vô tư, thầm lặng cho Đất Nước. Họ không mong cầu lưu danh sử sách nhưng
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
công lao của họ to lớn, để lại ý nghĩa muôn đời như Nguyễn Trọng tạo từng khẳng định:
“Sức nhân dân xẻ núi lấp sông
Mồ hôi mặn nhòe bàn tay máu ứa
Con đường mở qua lòng dân rộng mở
Đường vươn dài, dân trải tấm lòng che...”
Như Huy Văn từng nhận xét: “Nếu như trong thơ Nguyễn Đình Thi, hình ảnh đất
nước hào hoa, kiêu hãnh, lãng mạn và tràn đầy sức sống thì trong thơ Nguyễn Khoa
Điềm hình ảnh đất nước lại giàu có về văn hóa, là sức mạnh của chân lý.” Nhận định
đã khẳng định phong cách nghệ thuật đậm chất trữ tình, triết luận vốn có của Nguyễn
Khoa Điềm. Triết luận có thể hiểu đơn giản là triết lý và lý luận. Người nghệ sĩ này đã
khai tác, bổ xẻ Đất Nước trên nhiều phương diện khác nhau, ở đây là địa lý và lịch sử
để phân tích và chinh phục trái tim bạn đọc bằng những đoạn liệt kê địa danh, phẩm
chất tốt đẹp của con người Việt Nam. Các dòng thơ của Nguyễn Khoa điềm cũng có
kết cấu rất chặt chẽ, câu trước khái quát, câu sau làm rõ hoặc làm rõ trước rồi khẳng
định ở cuối đoạn thơ (liệt kê các địa danh gắn văn văn hoá, con người rồi khẳng định
triết lý Đất Nước của nhân dân ở hai câu: “Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta
cũng thấy/ Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…”). Một đặc điểm nữa trong phong
cách thơ của Nguyễn Khoa Điềm là chất trữ tình, tức là sự mềm mại, uyển chuyển,
tình cảm của thơ. Chất chữ tình thể hiện rõ ở một số yếu tố như nhân vật “em”, những
câu cảm thán: “Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy”, những câu gọi:
“Em ơi em” tạo nên những cảm xúc lồng ghép tránh sự khô cứng của tính triết luận.
Như vậy, phong cách của Nguyễn Khoa Điềm đạt tới độ chín của sự cân bằng giữa
cảm xúc và lý trí, tạo nên những vần thơ vừa thắm đượm cái tình vừa đầy sự thuyết
phục và tin tưởng. Có phải chăng sự khẳng khái của một người chiến sĩ đã cho
Nguyễn Khoa Điềm những tư duy và đường hướng triết luận rõ ràng trong thơ ca, và
cũng có phải vì là người con xứ Huế, mang tâm hồn của mộng mơ nên ông vẫn da diết
trong những trang thơ của mình?
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Bằng những câu thơ dài ngắn đan xen, nhà thơ đã cho ta thấy một sự khẳng định chắc
chắn và chặt chẽ về tư tưởng “Đất Nước” của nhân dân. Với tư tưởng “Đất Nước của
nhân dân”, tác giả đã khẳng định tất cả những gì do nhân dân làm ra, những gì thuộc
về nhân dân như “hạt lúa, ngọn lửa, giọng nói, tên xã tên làng”...cũng như chính
những con người vô danh bình dị đó đã góp phần giữ và truyền lại cho thế hệ sau mọi
giá trị văn hóa, văn minh tinh thần và vật chất của đất nước. Chính họ đã tạo dựng nền
móng sự sống cho đất nước, cho nhân dân. Không những vậy, họ còn luôn sẵn sàng
vùng lên chống ngoại xâm, đánh nội thù để giữ gìn sự sống đó và bảo vệ đất nước
thân yêu của mình. Với kết cấu chặt chẽ, tự nhiên được viết theo thể thơ tự do, câu thơ
mở rộng kéo dài, biến hóa linh hoạt tạo cho đoạn thơ giàu sức gợi cảm và khái quát
cao, thủ pháp liệt kê cùng với hình ảnh thơ giản dị, mộc mạc, giọng thơ vừa tự sự vừa
trữ tình...đoạn thơ vừa là lời tâm tình, vừa là lời nhắn nhủ của nhà thơ với tất cả mọi
người phải nhận thức đúng vai trò to lớn của nhân dân trong việc làm nên truyền
thống lịch sử, văn hóa của đất nước bằng chính lòng biết ơn của mình. Chủ đề về đất
nước, quê hương không phải là một chủ đề mới lạ trong văn học Việt Nam. Bởi lẽ,
trước Nguyễn Khoa Điềm đã có nhiều bài thơ về đất nước của nhiều nhà thơ có tên
tuổi...Nhưng, có thể nói “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định được vai
trò to lớn của nhân dân với đất nước một cách dễ hiểu, dễ cảm, dễ nhớ và sâu sắc.
Đoạn thơ đã thức tỉnh được nhận thức của tuổi trẻ Miền Nam thời chống Mỹ và tuổi
trẻ hôm nay khi họ đang lún sâu vào lối sống ngoại lai. Từ đó, đoạn thơ đã làm sống
lại truyền thống yêu nước hào hùng trong mỗi chúng ta. Viết về đề tài đất nước - một
đề tài quen thuộc, nhưng thơ Nguyễn Khoa Điềm vẫn mang những nét riêng, mới mẻ,
sâu sắc. Những nhận thức mới mẻ về vai trò của nhân dân trong việc làm nên vẻ đẹp
của đất nước ở góc độ địa lý, lịch sử, văn hóa càng gợi lên lòng yêu nước, tinh thần
trách nhiệm với đất nước cho mỗi người.
Có một tư tưởng về đất nước được vẽ lên bình yên từ những điều giản dị. Có một hình
ảnh đất nước được lý giải với những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết ngày xửa ngày
xưa. Có những giá trị của một đất nước được cắt nghĩa từ một không gian tình tứ như
chuyện tình của đôi lứa, uyên ương. Tất cả những điều này, được Nguyễn Khoa Điềm
truyền tải trọn vẹn trong trích đoạn “Đất Nước" của mình. Cuộc chiến tranh chống Mỹ
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
gian khổ đã làm con người xích lại gần nhau, tất cả đều hướng đến nhiệm vụ chung
cao cả để bảo vệ Tổ Quốc. Tình yêu và trách nhiệm cao cả ấy trong thơ Nguyễn Khoa
Điềm cũng chính là quyết tâm của cả một thời đại: “Thời đại của chúng tôi là thời đại
của những thanh niên xuống đường chiếm lĩnh từng tầng cao của mái nhà, của ngọn
đồi, của nhịp cầu để bắn toả lương tâm lên bầu trời đầy giặc giã” (Chu Lai).
Tư tưởng đất nước của nhân dân học sinh giỏi Bài làm mẫu 1
Nếu trước kia, hình tượng đất nước luôn gắn với trời, với sự thịnh hưng của một triều
đại thì ở giai đoạn văn học hiện đại, hình tượng đất nước lại đa chiều và cụ thể hóa
hơn rất nhiều. Với tác giả Nguyễn Khoa Điềm, đất nước luôn gắn với nhân dân, với
sức mạnh đoàn kết và niềm tự hào lớn lao. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những
nhà thơ tiêu biểu của thế hệ trẻ trong kháng chiến chống Mỹ. Không những thế, ông
còn có đóng góp to lớn trên cả mặt trận tư tưởng, chính trị của đất nước. Những tác
phẩm của ông luôn có âm hưởng dân gian, giản dị và dễ hiểu. Thế nhưng ẩn sau đó là
những suy tư, quan niệm sâu sắc về đất nước, cách mạng và nhân dân.
Bài thơ “Đất Nước” là một trích đoạn trong trường ca “Mặt đường khát vọng”, ra đời
năm 1971. Đây là thời điểm cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang diễn ra vô
cùng cam go, ác liệt. Nằm trong chương V của trường ca, đoạn trích thể hiện cái nhìn,
cảm nghĩ đa chiều của tác giả về đất nước. Trong đó, tư tưởng Đất Nước của Nhân
dân được nhấn mạnh với giọng thơ trữ tình, tha thiết của tác giả.
Trước hết, tư tưởng Đất Nước của Nhân dân được thể hiện trong chiều dài thời gian
lịch sử. Chiều dài ấy không được tính bằng số liệu cụ thể mà được tính bằng lớp lớp
thế hệ đã sống, cống hiến và hi sinh cho bình yên và hạnh phúc của đất nước:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Nguyễn Khoa điềm không ngợi ca các triều đại với các vĩ nhân mà lại nâng niu, trân
trọng những người dân bình thường. Họ đã cùng nhau, đoàn kết đấu tranh để gìn giữ
nền độc lập của dân tộc với hàng trăm lần bị xâm lược. Hơn thế, họ còn làm nên
những giá trị vật chất, tinh thần truyền lại cho lớp lớp đời sau thông qua những vật
bình thường nhất. Đó là “hạt lúa”, biểu tượng cho nền văn minh lúa nước ngàn đời,
mang chiều dài văn hóa và lịch sử của dân tộc. Là “ngọn lửa” thắp sáng không chỉ đời
sống bình thường mà còn là ngọn lửa của truyền thống yêu nước, đoàn kết, chan chứa
tình yêu của người dân Việt Nam. Là “giọng nói” mà dù có bị xâm lược cả nghìn năm
với tham vọng đồng hóa của kẻ thù, cha ông ta vẫn gìn giữ đến tận bây giờ. Với giọng
điệu tự hào, hình tượng Đất Nước hiện lên vô cùng thiêng liêng nhưng cũng rất đỗi
thân thương với nhân dân.
Quan trọng hơn, tác giả còn khắc họa hình tượng Đất Nước của Nhân dân thông qua
việc mở mang bờ cõi, viết tiếp những trang sử hào hùng của cha ông. Đó là lịch sử dài
rộng, thiêng liêng được viết nên bởi mồ hôi, xương máu của biết bao con người vô danh:
“Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Đất Nước, từ lâu đã nằm sâu trong tâm thức của Nhân dân thông qua những câu
chuyện kể, những tập tục lâu đời của dân tộc. Đất Nước còn được gây dựng lên từ tổ
tiên, từ ông bà, cha mẹ chúng ta, vì thế càng trở nên thiêng liêng hơn tất thảy.
Bằng việc trở về “ngày xửa ngày xưa”, tác giả đã nhận thấy hai yếu tố cơ bản hình
thành nên Đất Nước đó là “Đất” và “Nước”:
“Đất là nơi anh đến trường
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn”
Đó là không gian gần gũi, thân thương với mỗi người, gắn với tuổi thơ tươi đẹp nhất.
Đất Nước không phải ở đâu xa mà chính là mọi sự vật, con người xung quanh ta, nuôi
dưỡng ta không lớn và trưởng thành về cả thể xác lẫn tâm hồn. Đó là không gian rất
mơ mộng, ngọt ngào, chất chứa biết bao kỉ niệm và tình yêu làng xóm, gia đình, đôi lứa.
Đặc biệt, tác giả còn khắc họa Đất Nước chính là không gian sinh sống, lao động của
cộng đồng người Việt qua hàng ngàn năm. Nó đã được tạo lập từ buổi sơ khai với
những truyền thuyết đậm chất sử thi:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
Đất nước của Nhân dân không chỉ làm nên giá trị vật chất, văn hóa, tinh thần, Nhân
dân còn chính là những người tạo nên vẻ đẹp cho thiên nhiên Đất Nước. Vẻ đẹp ấy
không chỉ là gấm vóc non sông mà còn là kết tinh của vẻ đẹp tâm hồn và truyền thống
ngàn đời của dân tộc. Từ đó, tác giả đã khái quát nên nhận thức sâu xa về Đất Nước của Nhân dân:
“Ôi! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta”
Sau cùng, tác giả Nguyễn Khoa Điềm khẳng định tư tưởng Đất nước của Nhân dân
thông qua chiều sâu văn hóa. Tác giả đã khéo léo sử dụng những chất liệu văn hóa dân
gian để thể hiện tư tưởng của mình. Những câu ca dao, tục ngữ, những câu chuyện cổ
tích, truyền thuyết, phong tục tập quán được nhà thơ sử dụng rất tài tình:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”
Chiều dài của một dân tộc được tính bằng chiều dài của lịch sử, văn hóa của dân tộc
đó. Ở đây, tác giả đã gợi nhớ về những phong tục lâu đời của người dân Việt Nam: ăn
trầu, búi tóc, đặt tên con cái bằng những đồ vật thân thuộc,… Theo đó, những sự tích
trầu cau có từ thời vua Hùng, truyền thuyết Thánh Gióng cũng hiện lên rất khéo léo.
Những con người bình dị, vô danh cũng góp mình làm nên Đất Nước với những tập
tục đáng trân trọng. Cùng với đó, văn hóa lúa nước cũng được nhấn mạnh với giọng điệu rất tự hào.
Với giọng điệu trữ tình, sử dụng đa dạng chất liệu văn hóa dân gian cùng thể thơ tự
do, Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa thành công hình tượng Đất Nước của Nhân dân
với những tư tưởng, tình cảm sâu sắc. Không những thế, hình ảnh Nhân dân được
nâng lên, trở thành biểu tượng thiêng liêng của Đất Nước, là những người tạo nên, gìn
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
giữ và phát triển Đất Nước tươi đẹp như ngày hôm nay. Đó là những con người bình
dị, giản đơn nhưng rất đỗi anh hùng, hi sinh vì dân tộc, quê hương, như Thanh Thảo đã từng ngợi ca:
“Và cứ thế nhân dân thường ít nói
Như mẹ tôi lặng lẽ suốt đời
Và cứ thế nhân dân cao vòi vọi
Hơn cả những ngôi sao cô độc giữa trời”
(Những người đi tới biển) Bài làm mẫu 2
Nhà thơ Chế Lan Viên đã từng tâm sự rằng:
“Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn”
Đó là sự đúc kết của một quy luật nhân sinh, một sự kì diệu tâm hồn: Sự gắn bó với
mỗi miền đất sẽ trở thành chính ta, một phần đời ta, là hành trang tinh thần không thể
thiếu. Và phải chăng vì lý do này mà những vần thơ viết về quê hương đất nước luôn
là những rung động thường trực trong tâm hồn người nghệ sĩ? Chính những rung động
ấy đã thôi thúc Nguyễn Khoa Điềm chắp bút viết trường ca "Mặt trường khát vọng".
Một trích đoạn không thể không nhắc đến đó là “Đất Nước” và đoạn trích thể hiện tư
tưởng Đất Nước của nhân dân.
Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị Thiên năm
1971. Đó là thời điểm cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc đang trải qua những năm
tháng đầy thử thách, khốc liệt. Tác giả đã thể hiện sâu sắc sự thức tỉnh của tuổi trẻ các
vùng bị tạm chiếm miền Nam, nhận rõ bộ mặt xâm lược của kẻ thù, hướng về nhân
dân, sẵn sàng và tự nguyện gánh vác sứ mệnh đấu tranh giải phóng dân tộc. Trường ca
gồm 9 chương, đoạn trích "Đất nước" là phần đầu chương V. Đoạn trích đã thể hiện
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
một cái nhìn mới mẻ về Đất Nước : Đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và
khát vọng của nhân dân. Nhân dân là người làm ra Đất Nước.
Lật giở từng trang trong lịch sử dân tộc có thể nhận thấy tư tưởng Đất Nước của nhân
dân có nhiều biến chuyển trong mỗi thời kỳ. Trong thời trung đại khái niệm Đất Nước
gắn liền với kỷ niệm quân vương: “Nam quốc sơn hà”, gắn liền với các triều đại:
“Bình Ngô đại cáo” – Nguyễn Trãi. Nhưng một số tướng lĩnh, quan lại như Trần
Hưng Đạo, Nguyễn Trãi đã nhận thấy vai trò to lớn của nhân dân đối với Đất Nước.
Trần Hưng Đạo đã từng dâng kế sách cho vua: “muốn đánh thắng giặc phải biết khoan
thư sức dân làm kế sâu rễ, bền gốc”. Nguyễn Trãi đã từng khẳng định: “Lật thuyền
mới biết dân như nước”, Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng từng nói: “Cổ lai quốc dĩ dân vi
bảo”. Thời cận đại một số chí sĩ yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh cũng
đã nhìn ra sức mạnh và vai trò to lớn của nhân dân. Phan Châu Trinh đã có lần nhấn
mạnh: “Dân là nước, nước là dân”, đến thời đại của Hồ Chí Minh, Bác cũng luôn nhắc
nhở “Đảng ta phải biết lấy dân làm gốc”. Dù ở thời đại nào, các nhà tư tưởng lớn vẫn
nhìn thấy vai trò và sức mạnh của nhân dân đối với Đất Nước. Nhân dân gánh trên đôi
vai của mình Đất Nước đi suốt cuộc trường chinh cũng như những cuộc khai khẩn đất
đai, miền rộng, bờ cõi. Điều này, các nhà thơ nhà văn hiện đại đã có ý thức một cách
rõ rệt, sâu sắc, tuy nhiên chỉ đến chương “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm, tư
tưởng Đất Nước của nhân dân mới được lý giải một cách thấu đáo, toàn diện trên các
bình diện lịch sử, địa lý và văn hóa. Bước vào những trang thơ “Đất Nước” ta thấy
Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa soi ngắm thật kỹ thật sâu vào các tầng địa lý, lịch sử
và văn hóa của Đất Nước. Trước hết nhân dân là người làm nên không gian địa lý của dân tộc:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái .....
Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta...”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất Nước gắn với truyền thuyết, cổ tích, mỗi địa danh đều tắm đẫm những huyền
thoại, mỗi hiện tượng văn học dân gian đều nhằm giải thích hình thể của non sông,
chứa đựng trong đó những ý nghĩa hết sức thiêng liêng về sự hóa thân của xương máu
nhân dân trong quá trình tạo nên Đất Nước. Mỗi tấc đất, mỗi dòng sông đều có xương
máu của bao nhiêu thế hệ, đều chứa đựng những ước mơ của con người. Đằng sau tình
yêu với Đất Nước, nhà thơ nhận ra không gian địa lý không còn là những hình thể vật
chất thuần túy, những sự vật vô tri vô giác mà đó là “một dáng hình, một ao ước, một
lối sống ông cha”. Trong cái nhìn của nhà thơ, hình ảnh núi sông của tổ quốc bỗng trở
nên thiêng liêng vô cùng. Đọc những truyền thuyết cổ tích huyền thoại nhằm giải
thích hình dáng, tên gọi của danh lam thắng cảnh, ta ngỡ như đó chỉ là một cách mỹ lệ
hóa núi sông, huyền thoại hóa một địa danh. Nhưng với cái nhìn của Nguyễn Khoa
Điềm – người đọc cảm nhận được những giá trị lịch sử, văn hóa phong phú đa dạng đã
gợi lên cái hồn và sức sống của sông núi. Vì thế những núi Vọng Phu đâu còn chỉ là
làm đẹp thêm một dáng núi mà là câu chuyện người vợ nhớ chồng hóa thân vào sông
núi quê hương để làm nên một Đất Nước thủy chung, tình nghĩa. Đó là những hòn
Trống Mái có được tạo hình từ sự hóa thân của những cặp vợ chồng yêu nhau để làm
nên một Đất Nước nồng thắm, nhân tình. Đó còn là sự hiện thân của những người học
trò nghèo thành núi Bút non Nghiên làm nên một Đất Nước nghìn năm văn hiến.
Những ao đầm để lại như dấu tích của đứa trẻ lên ba là tiếng nói của lòng yêu nước,
tiếng nói đòi đi đánh giặc.... Đó là những địa danh lấy tên của những cá nhân bình dị
nhưng là tấm gương sáng đầy nhân văn: Bà Đen, Bà Điểm, Ông Đốc, Ông Trang?
Trên khắp Đất Nước, những con người bình dị đã hóa thân vào sông núi để lại cho đời
những cái tên bất tử. Tấm bản đồ Đất Nước được phác họa từ Bắc chí Nam, trở thành
tấm bản đồ văn hóa của dân tộc, là nơi ký thác tâm hồn, ước mơ, khát vọng của nhân
dân. Đất Nước vừa thiêng liêng, cao cả vừa gần gũi. Trong không gian địa lý Đất
Nước, mỗi địa danh đều là một địa chỉ văn hóa được làm ra bởi sự hóa thân của bao
cuộc đời, bao tâm hồn con người Việt Nam. Điệp từ “góp” được sử dụng là sự nhấn
mạnh, trân trọng của nhà thơ nhằm ghi nhận và ca ngợi những đóng góp của nhân dân
trong hình hài đất nước. Nhân dân chính là người nghệ sĩ đã sáng tạo ra mọi giá trị
tinh thần để làm đẹp thêm thắng cảnh thiên nhiên. Nhân dân thổi hồn vào cảnh vật vô
tri để thiên nhiên lưu giữ câu chuyện về phần đời của họ. Tự hào và hãnh diện, trân
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
trọng và ngợi ca, từng ý thơ bật lên từ tấm lòng của một người con đang chiêm
nghiệm về quê hương xứ sở, góp thêm vào mảng thơ đề tài Đất Nước những phát hiện
mới mẻ và giàu tính nhân văn:
“Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta...”
Trên phương diện lịch sử, tác giả nhấn mạnh đến sự đóng góp của những con người
bình dị, vô danh trong việc làm nên Đất Nước muôn đời. Nhà thơ chuyển sang giọng
điệu tâm tình với “em” mà tìm sự đồng cảm ở hết thảy chúng ta: “Em ơi em
Hãy nhìn từ rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước”
“Em” là nhân vật trữ tình không xác định, nhưng cũng có thể là sự phân thân của tác
giả để độc thoại với chính mình. Lời tỏ tình mang giọng điệu tâm tình mà trĩu nặng
suy tư. Với lối tâm tình, trò chuyện, nhà thơ đưa ta trở về quá khứ lịch sử hào hùng
của dân tộc, bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước, bốn nghìn năm hầu như không
bao giờ nguội tắt ngọn lửa đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Nghĩ về bốn ngàn năm
của đất nước, nhà thơ đã nhận thức được một sự thật đó là: người làm nên lịch sử
không chỉ là những anh hùng nổi tiếng mà còn là những con người vô danh bình dị:
“Năm tháng nào cũng người người lớp lớp ...
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh”
Thật sự trong bề dày bốn ngàn năm dựng nước, giữ nước, có biết bao thế hệ cha anh
dũng cảm, chiến đấu, hy sinh và trở thành anh hùng mà tên tuổi của họ “cả anh và em
đều nhớ”. Nhưng cũng có hàng triệu, hàng triệu người cũng trong quá trình xây dựng
và bảo vệ đất nước đã ngã xuống, họ đã “sống và chết, không ai nhớ mặt đặt tên”,
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
nhưng tất cả, họ đều có công “làm ra Đất Nước”. Có thể nói, đây là một quan niệm
mới mẻ về đất nước của nhà thơ. Và từ quan niệm này, Nguyễn Khoa Điềm đã hết lời
ca ngợi và tôn vinh lòng yêu nước của nhân dân. Những con người làm nên đất nước
chính là những con người góp phần bảo vệ đất nước. Họ là những con người bình dị
vô danh. Họ là những con người lao động cần cù chăm chỉ nhưng khi đất nước có giặc
ngoại xâm thì chính họ trở thành những người anh hùng cứu nước. “Khi có giặc người
con trai ra trận/ Người con gái trở về nuôi cái cùng con” đã thể hiện sự chung sức,
chung lòng để đánh giặc cứu nước, và khi cần thì “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”.
Nhà thơ đã khẳng định truyền thống đánh giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam: sức
mạnh đoàn kết, nhất trí một lòng và có lòng căm thù giặc sâu sắc. Đó là truyền thống
được phát huy từ đời này sang đời khác. Chính bằng sự đóng góp một cách tự nhiên
đó mà họ đã làm nên lịch sử - truyền thống lâu đời của đất nước. Nhìn vào lịch sử bốn
nghìn năm Đất Nước, nhà thơ không nhắc lại các triều đại, kể tên các bậc vua chúa
hay những vị anh hùng dân tộc đã từng rạng danh sử sách, văn chương, mà biểu
dương sự cống hiến của muôn vàn những con người bình thường trong việc xây dựng,
vun đắp và bảo vệ Đất Nước:
“Nhiều người đã trở thành anh hùng ...
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Hình ảnh “người người lớp lớp”, “bốn nghìn lớp người” chính là biểu tượng cho đông
đảo tầng lớp nhân dân kế tiếp nhau. Họ đều mang những đức tính chung của con
người lao động như sự cần cù, chất phác và khi có giặc ngoại xâm thì sẵn sàng tự
nguyện đứng lên chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Người con trai ra trận, người con gái ở
hậu phương cũng góp sức lực, đảm đang nuôi con để người chồng yên lòng đánh giặc,
nhưng khi cần thì giặc đến nhà đàn bà cũng đánh, đó là hành động tất yếu để bảo vệ
mái nhà và bảo vệ quê hương. Những con người anh hùng vô danh ấy có một cuộc
sống thật giản dị, chết bình tâm, cống hiến và hy sinh một cách tự nguyện, vô tư, thầm
lặng cho Đất Nước. Mặc dù không ai nhớ mặt đặt tên những công lao của họ thật to
lớn và đầy ý nghĩa, chính họ đã làm ra Đất Nước. Bằng những câu thơ tuy ngắn ngủi
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
nhưng nhà thơ đã cho ta thấy một sự khẳng định chắc chắn và chặt chẽ về tư tưởng
“Đất Nước” của nhân dân. Với tư tưởng “Đất Nước của nhân dân”, tác giả đã khẳng
định tất cả những gì do nhân dân làm ra, những gì thuộc về nhân dân như “hạt lúa,
ngọn lửa, giọng nói, tên xã tên làng”...cũng như chính những con người vô danh bình
dị đó đã góp phần giữ và truyền lại cho thế hệ sau mọi giá trị văn hóa, văn minh tinh
thần và vật chất của đất nước. Chính họ đã tạo dựng nền móng sự sống cho đất nước,
cho nhân dân.Không những vậy, họ còn luôn sẵn sàng vùng lên chống ngoại xâm,
đánh nội thù để giữ gìn sự sống đó và bảo vệ đất nước thân yêu của mình. Với hình
ảnh thơ giản dị, mộc mạc, giọng thơ vừa tự sự vừa trữ tình...đoạn thơ vừa là lời tâm
tình, vừa là lời nhắn nhủ của nhà thơ với tất cả mọi người phải nhận thức đúng vai trò
to lớn của nhân dân trong việc làm nên truyền thống lịch sử, văn hóa của đất nước
bằng chính lòng biết ơn của mình. Chủ đề về đất nước, quê hương không phải là một
chủ đề mới lạ trong văn học Việt Nam. Bởi lẽ, trước Nguyễn Khoa Điềm đã có nhiều
bài thơ về đất nước của nhiều nhà thơ có tên tuổi...Nhưng, có thể nói “Đất Nước” của
Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định được vai trò to lớn của nhân dân với đất nước một
cách dễ hiểu, dễ cảm, dễ nhớ và sâu sắc. Đoạn thơ đã thức tỉnh được nhận thức của
tuổi trẻ Miền Nam thời chống Mỹ và tuổi trẻ hôm nay khi họ đang lún sâu vào lối
sống ngoại lai. Từ đó, đoạn thơ đã làm sống lại truyền thống yêu nước hào hùng trong
mỗi chúng ta. Viết về đề tài đất nước - một đề tài quen thuộc, nhưng thơ Nguyễn
Khoa Điềm vẫn mang những nét riêng, mới mẻ, sâu sắc . Những nhận thức mới mẻ về
vai trò của nhân dân trong việc làm nên vẻ đẹp của đất nước ở góc độ địa lý, lịch sử,
văn hóa càng gợi lên lòng yêu nước, tinh thần trách nhiệm với đất nước cho mỗi
người. Nếu chỉ dừng lại ở phương diện lịch sử hay phương diện địa lý thì chưa thể có
một khái niệm hoàn chỉnh về đất nước. Do đó tư tưởng của Nguyễn Khoa Điềm đã
được triển khai trên bình diện thứ ba, bình diện văn hóa, cốt cách tâm hồn dân tộc.
Nguyễn Khoa Điềm không khai thác khía cạnh văn hóa theo hướng liệt kê những danh
nhân: Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Đoàn Thị Điểm, .... mà tác giả đã tìm đến với những
giá trị văn hóa của nhân dân, đó là vẻ đẹp của tâm hồn người Việt:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái”
Nhân dân đã có công bảo vệ và truyền lại cho con cháu đời sau những giá trị vật chất,
tinh thần, giúp hình thành và gìn giữ những giá trị đáng quý của đất nước. Điệp từ
“họ” cùng với cách nói: “họ giữ – họ truyền – họ truyền – họ gánh...” cho thấy được
sự đóng góp tích cực của nhân dân vì sự phát triển của đất nước. Chính nhân dân
mang đến giá trị vật chất: là hạt lúa ta trồng qua bao đời, là ngọn lửa chuyền qua năm
tháng sưởi ấm bao căn bếp, là nguồn thủy nông, vườn ruộng dồi dào cho con cháu đời
sau “trồng cây hái trái”. Không chỉ vậy, họ còn mang đến những giá trị tinh thần quý
báu: họ “truyền giọng điệu mình cho con tập nói”, bảo vệ ngôn ngữ dân tộc, họ để lại
phong tục, tập quán “gánh theo tên xã tên làng trong mỗi chuyến di dân”.
“Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ.” (Lưu Quang Vũ)
Cội nguồn văn hóa chưa phải là những gì thiêng liêng, cao cả, mà trong tư tưởng của
nhà thơ, cội nguồn văn hóa trước tiên bắt nguồn từ chính lời ăn tiếng nói hàng ngày
của nhân dân, từ những gì giản dị và thân thuộc nhất như: “giọng điệu”, “tên xã tên làng”...
Không chỉ vậy, nhân dân còn tạo dựng chủ quyền và truyền cho thế hệ sau truyền
thống yêu nước và đánh giặc. Nhân dân là những người không tiếc máu xương, sẵn
sàng đứng lên bảo vệ đất nước trước những biến động lịch sử và hiểm họa xâm lăng:
“Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Có nội thù thì vùng lên đánh bại”
Dân ta có truyền thống đánh giặc ngoại xâm từ bao đời nay, hết giặc Tàu 1000 năm lại
đến giặc Tây 100 năm. Ta lại lật đổ chế độ phong kiến, đánh đuổi phát xít Nhật để đưa
nước Việt Nam đi đến độc lập thống nhất. Và hôm nay đây, trong chính thời khắc bản
trường ca này ra đời, ta đang chống lại đế quốc Mỹ xâm lược, lời thơ lại càng giục giã
và khí thế hơn. Và sức mạnh nhân dân sẽ là cơn sóng lớn để nhấn chìm bè lũ bán nước và cướp nước ấy:
“Sức nhân dân xẻ núi lấp sông
Mồ hôi mặn nhòe bàn tay máu ứa
Con đường mở qua lòng dân rộng mở
Đường vươn dài, dân trải tấm lòng che...”
(Nguyễn Trọng Tạo)
Trận chiến ấy sẽ chiến thắng trong nay mai để mãi mãi:
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Nhà thơ khẳng định chắc nịch “Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân”, lời khẳng
định ấy đã thể hiện một cách chân thành, mãnh liệt tình cảm của nhà thơ đối với dân
tộc. Hơn ai hết, nhà thơ hiểu rằng, để có được Đất Nước trường tồn, vĩnh cửu thì nhân
dân hơn ai hết là những người đã đổ máu xương, đổ công sức của mình để làm nên
hình hài đất nước. Vì thế Đất Nước không của riêng ai mà là của chung, của nhân dân
và mãi mãi thuộc về nhân dân. Ở câu thơ thứ hai, nhà thơ lại một lần nữa khẳng định
“Đất nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”. Điệp ngữ chuyển tiếp “Đất
nước của nhân dân” được lặp lại như thêm một lần nữa nhấn mạnh về cái sứ mệnh
thiêng liêng của nhân dân đối với Đất Nước. Vế thứ hai, nhà thơ nhấn mạnh “Đất
Nước của ca dao thần thoại”. Nhắc đến ca dao thần thoại ta lại càng nhớ đến nhân dân,
vì hơn ai hết, Nhân dân lại là người tạo ra văn hóa, tạo ra ca dao thần thoại. Mà đất
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
nước của “ca dao thần thoại” nghĩa là Đất Nước tươi đẹp vô ngần như vầng trăng cổ
tích, ngọt ngào như ca dao, như nguồn sữa mẹ nuôi ta lớn nên người. Và không phải
ngẫu nhiên tác giả nhắc tới hai thể loại tiêu biểu nhất của văn học dân gian. “Thần
thoại” thể hiện cuộc sống qua trí tưởng tượng bay bổng của nhân dân. Còn “ca dao”
bộc lộ thế giới tâm hồn của nhân dân với tình yêu thương, với sự lãng mạn cùng với
tinh thần lạc quan. Đó là những tác phẩm do nhân dân sáng tạo, lưu truyền và có khả
năng phản chiếu tâm hồn, bản sắc dân tộc một cách đậm nét nhất. Và khi nói đến “Đất
nước của Nhân dân”, một cách tự nhiên, tác giả trở về với cội nguồn phong phú đẹp
đẽ của văn hóa, văn học dân gian mà tiêu biểu là trong ca dao. Vẻ đẹp tinh thần của
nhân dân, hơn đâu hết, có thể tìm thấy ở đó trong ca dao, dân ca, truyện cổ tích. Ở đây
tác giả chỉ chọn lọc ba câu để nói về ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, dân tộc:
“Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu”
Chức năng của ca dao, nói như Nguyễn Khoa Điềm là “dạy”. Chức năng ấy cùng với
ý nghĩa của nó được thể hiện qua ba phương diện. Phương diện thứ nhất, Nguyễn
Khoa Điềm nhấn mạnh về tình cảm thủy chung trong tình yêu của con người Việt
Nam. Từ ý thơ trong ca dao:
“Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru”
Nhà thơ đã viết nên lời chân tình của chàng trai đang yêu “Dạy anh biết yêu em từ
thuở trong nôi”. Tình yêu của chàng trai ấy không phải là ngọn gió thoáng qua, không
phải là lời của bướm ong mà là lời nói là nghĩ suy chân thật. Ý thơ đã khẳng định
được một tình yêu thủy chung bền vững không gì có thể đếm đong được. Nhân dân
dạy ta biết yêu thương lãng mạn, đắm say thủy chung với những câu ca dao ấy. Đây là
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
phát hiện mới của Nguyễn Khoa Điềm. Bởi lẽ từ xưa đến nay nói đến nhân dân người
ta thường nghĩ đến những phẩm chất cần cù chịu khó, bất khuất kiên cường. Còn ở
đây tác giả lại ngợi ca vẻ đẹp trẻ trung lãng mạn trong tình yêu, những mối tình từ
thuở ấu thơ cho đến lúc trưởng thành.
Đoạn thơ có kết cấu chặt chẽ, tự nhiên được viết theo thể thơ tự do. Câu thơ mở rộng
kéo dài, biến hóa linh hoạt tạo cho đoạn thơ giàu sức gợi cảm và khái quát cao. Thủ
pháp liệt kê địa danh, nhà thơ luôn viết hoa hai chữ Đất Nước thể hiện sự thành kính
thiêng liêng. Động từ “góp” được nhắc lại nhiều lần. Tất cả làm nên đoạn thơ hay về đất nước.
Có một tư tưởng về đất nước được vẽ lên bình yên từ những điều giản dị. Có một hình
ảnh đất nước được lý giải với những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết ngày xửa ngày
xưa. Có những giá trị của một đất nước được cắt nghĩa từ một không gian tình tứ như
chuyện tình của đôi lứa, uyên ương. Tất cả những điều này, được Nguyễn Khoa Điềm
truyền tải trọn vẹn trong trích đoạn “Đất Nước" của mình. Cuộc chiến tranh chống Mỹ
gian khổ đã làm con người xích lại gần nhau, tất cả đều hướng đến nhiệm vụ chung
cao cả để bảo vệ Tổ Quốc. Tình yêu và trách nhiệm cao cả ấy trong thơ Nguyễn Khoa
Điềm cũng chính là quyết tâm của cả một thời đại: “Thời đại của chúng tôi là thời đại
của những thanh niên xuống đường chiếm lĩnh từng tầng cao của mái nhà, của ngọn
đồi, của nhịp cầu để bắn toả lương tâm lên bầu trời đầy giặc giã” (Chu Lai).
Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân ngắn gọn
Trong đoạn trích “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có hai câu thơ đã thể
hiện được tư tưởng cốt lõi của toàn bộ tác phẩm:
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Nói về lịch sử mấy ngàn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những sử
liệu như nhiều nhà thơ khác. Ông dùng lối kể đậm đà của dân gian:
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
“Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Hình ảnh thơ phải chăng đã gợi cho ta về sự tích trầu cau từ đời Hùng Vương dựng
nước xa xưa, về truyền thuyết Thánh Gióng nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã đi vào lịch
sử? Nghĩa là lịch sử đất nước được đọng lại trong từng câu chuyện kể, hiện hình trong
“miếng trầu bà ăn”, trong “ cây tre đánh giặc”. Hay nói cách khác, đất nước đã nằm
sâu trong tiềm thức mỗi người dân, trường tồn trong đời sống tâm hồn nhân dân qua
bao thế hệ. Đó cũng chính là “Đất nước của nhân dân”.
Vì vậy, khi nghĩ về mấy ngàn năm lịch sử của đất nước, tác giả không điểm lại các
triều đại “Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập” (Nguyễn Trãi). Cũng
không nhắc lại tên tuổi những anh hùng lừng danh trong sử sách như Bà Trưng, bà
Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung:
“Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…”
Mà Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh đến muôn ngàn những con người bình dị vô danh:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi Họ sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước”
Những con người vô danh ấy chính là nhân dân vô tận đã tạo dựng và gìn giữ đất
nước trải qua mọi thời đại. Họ không chỉ đánh giặc ngoại xâm, mà còn là người sáng
tạo và truyền lại mọi giá trị vật chất và tinh thần cho mọi thế hệ nối Cùng với “thời
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
gian đằng đẵng” là “không gian mênh mông” được tạo lập từ thuở sơ khai với truyền
thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ “Đất là nơi chim về. Nước là nơi rồng ở”- Một đất
nước đẹp đẽ và thiêng liêng biết bao:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái”
Nhưng đất nước cũng là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống hàng ngày của mỗi
người dân “Đất là nơi anh đến trường. Nước là nơi em tắm” và đất nước ấy đã chứng
kiến những mối tình đầu của biết bao lứa đôi:
“Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Từ quan niệm “ Đất nước của nhân dân”, tác giả đã có những phát hiện sâu sắc và mới
mẻ về vẻ đẹp thiên nhiên đất nước gắn liền với con người, mà trước hết là những con
người bình thường. Và chính những con người bình thường ấy đã làm nên vẻ đẹp
muôn đời của thiên nhiên đất nước, một vẻ đẹp không chỉ mang màu sắc gấm vóc của
non sông, mà còn là kết tinh vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống dân tộc:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại”
Và rồi “người học trò nghèo góp cho đất nước mình núi Bút, non Nghiên”, cho đến
những địa danh thật nôm na bình dị. “Những người dân nào đã góp tên ông Đốc, ông
Trang, bà Đen, bà Điểm”. Từ đó, tác giả đã đi tới một nhận thức khái quát sâu xa:
“Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất nước ấy còn có một bề dày văn hóa, tâm hồn cốt cách con người Việt Nam. Cũng
như hai phương diện trên, bề dày văn hóa không được nói đến qua các danh nhân văn
hóa như Nguyễn trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Ngô Thì Nhậm… mà được thể
hiện trong nguồn mạch phong phú của văn hóa dân gian để nêu lên truyền thông tinh
thần và vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân thấm nhuần sâu sắc tư tưởng “Đất nước của
nhân dân, của ca dao thần thoại”. Trong các kho tàng văn hóa phong phú ấy, tác giả
tìm thấy những vẻ đẹp nổi bật của tâm hồn tính cách Việt Nam. Đó là thật say đắm và
thủy chung trong tình yêu: “ Yêu nhau từ thuở trong nôi”; “ Cha mẹ yêu nhau bằng
gừng cay muối mặn”; Biết quý trọng tình nghĩa: “Biết quý công cầm vàng những ngày
lặn lội”. Nhưng cũng thật quyết liệt với kẻ thù: “Biết trồng tre đợi ngày thành gậy. Đi
trả thù không sợ dài lâu”. Ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân,
dân tộc đã được ông nói lên sâu sắc, thấm thía từ những câu ca dao đẹp- những tiếng
lòng của nhân dân trải qua từng thời kỳ lịch sử.
Tóm lại, qua đoạn trích “Đất nước”, Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định một chân lí:
Đất nước này là Đất nước của nhân dân, của ca dao thần thoại. Đó là một đóng góp
quan trọng của Nguyễn Khoa Điềm làm sâu thêm cho ý niệm về Đất nước của thơ ca
chống Mỹ. Tư tưởng về nhân dân của nhà thơ cũng giống như lời bài thơ dưới đây:
“Và cứ thế nhân dân thường ít nói
Như mẹ tôi lặng lẽ suốt đời
Và cứ thế nhân dân cao vòi vọi
Hơn cả những ngôi sao cô độc giữa trời”
(Những người đi tới biển, Thanh Thảo)
Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân Bài làm mẫu 1
Nguyễn Khoa Điềm sinh ra trong gia đình trí thức, có truyền thống yêu nước và cách
mạng. Thừa hưởng truyền thống gia đình và vốn tri thức văn hóa sâu rộng của bản
thân, thơ Nguyễn Khoa Điềm là kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
người trí thức về đất nước, con người. “Đất nước với các nhà thơ khác là của những
huyền thoại anh hùng, nhưng với tôi là của những con người vô danh, của nhân dân”
(Nguyễn Khoa Điềm) Từ chiến trường Bình Trị Thiên khói lửa, trường ca “Mặt đường
khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm là tiếng ca sôi nổi, nhiệt tình cất lên từ trái tim
tuổi trẻ. Đoạn trích “Đất Nước” được xây dựng theo phương thức luận đề, được thể
hiện qua chất liệu văn hóa dân gian quen thuộc. Chính điều này đã tạo nên hiệu quả
thẩm mĩ đặc biệt cho đoạn thơ, đồng thời thể hiện sinh động tư tưởng “Đất Nước của nhân dân”.
Tư tưởng “Đất nước của nhân dân” như sợi chỉ đỏ xuyên suốt, chi phối cái nhìn lịch
sử của nhà thơ. Nhân dân là người sáng tạo ra đất nước, chiến đấu bảo vệ đất nước và
điểm tô cho đất nước. Từ phương diện lịch sử nhà thơ nhận thức sâu sắc: chính nhân
dân là người đã lao động để tạo dựng sự sống, chiến đấu để bảo vệ đất nước và họ
cũng là người đã giữ gìn, lưu truyền các truyền thống của dân tộc. Nhà thơ thôi thúc
người đọc nhìn vào lịch sử tồn tại của đất nước qua giọng điệu tâm tình với nhân vật “em”: Em ơi em Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Số từ “bốn nghìn năm” đã lưu ý người đọc tìm về với lịch sử dân tộc bằng niềm tự hào
sâu sắc. Nhìn xa vào 4000 năm đất nước, ta nhận ra vai trò quan trọng của người bình
dân trong quá trình giữ nước. Cách nói phiếm chỉ về thời gian “năm tháng nào” và
điệp từ “người người lớp lớp” khẳng định, ghi nhận công lao của hàng triệu người dân
trong quá trình lao động xây dựng và chiến đấu bảo vệ đất nước ở mọi thời kì bằng lòng biết ơn sâu nặng.
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Khi có giặc, người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nghệ thuật liệt kê và phép điệp “con trai, con gái” đã khẳng định chính những người
dân bình dị đã làm nên đất nước bằng phẩm chất cao đẹp: cần cù trong lao động, anh
hùng trong chiến đấu, yêu nước nồng nàn. Lịch sử bốn nghìn năm của dân tộc ghi dấu
sự hi sinh thầm lặng của nhân dân trong “bốn nghìn lớp người”:
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Nhưng em biết không
Có biết bao người con gái con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
Nghệ thuật đối lập giữa những câu thơ “Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ” ><
“Không ai nhớ mặt đặt tên” đã khẳng định, tôn vinh những con người vô danh, thầm
lặng hi sinh cho đất nước. Những câu thơ ngắn, nhịp điệu dồn dập và câu hỏi tu từ
“Nhưng em biết không?”, phép điệp “nhiều, anh hùng” thể hiện lòng tự hào, biết ơn
sâu sắc của nhà thơ với người anh hùng vô danh đã đóng góp, hi sinh cho đất nước.
Cặp tính từ chọn lọc “giản dị và bình tâm” và phép đối “sống và chết” đã khái quát
bức họa về người anh hùng nhân dân. Họ sống giản dị, chiến đấu và hi sinh cho đất
nước một bình thản. Họ hi sinh mà không cần để lại tên tuổi cho lịch sử, họ chiến đấu
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
vì một lẽ sống bình dị mà cao cả: bảo vệ đất nước. Câu thơ ngắn, dồn nén cảm xúc,
chứa đựng sự biết ơn chân thành của Nguyễn Khoa Điềm trước sự cống hiến thầm
lặng nhưng lớn lao của nhân dân.
Tư tưởng Đất nước của nhân dân đã đem lại cho Nguyễn Khoa Điềm cái nhìn mới mẻ
về dòng chảy lịch sử dân tộc, để từ đó thấy được vai trò quan trọng của những người
dân bình thường trong quá trình đấu tranh, gìn giữ đất nước. Nhân dân đã bảo lưu,
nuôi dưỡng giá trị vật chất, tinh thần của dân tộc. Những con người giản dị của đất
nước đã gìn giữ và truyền lại cho các thế hệ sau mọi giá trị văn hóa vật chất và tinh
thần để tạo ra sự sống cho đất nước trong quá trình lao động nhọc nhằn:
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đặp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Đại từ “họ” điệp nhiều lần ở đầu mỗi câu thơ đã làm nổi bật vai trò quan trọng của
nhân dân trong quá trình lao động xây dựng sự sống cho đất nước. Lửa và lúa là hai
yếu tố quan trọng nhất, “gìn giữ ngọn lửa và giống lúa chính là gìn giữ sự sống còn
của cộng đồng”. (Nguyễn Khoa Điềm). Từ quan điểm đó, nhà thơ đã liệt kê để khẳng
định chính nhân dân đã tạo dựng, giữ gìn, lưu truyền mọi giá trị văn hóa vật chất, từ
những cái nhỏ bé, giản đơn nhưng vô cùng quan trọng. Hình ảnh “truyền giọng điệu
mình cho con mình tập nói”, “gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân” nói
lên vai trò của những người bình dân trong quá trình bảo lưu các giá trị văn hóa tinh
thần của đất nước. Đó cũng là khát vọng giữ gìn bản sắc dân tộc của cha ông. Các
động từ “giữ, chuyền, truyền, gánh” dựng lên hình ảnh các thế hệ người dân nối tiếp
nhau duy trì cuộc sống, lưu truyền các giá trị truyền thống của dân tộc. Họ không
quản khó nhọc, bỏ bao công sức “đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái”. Câu
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
thơ nhắc nhở như lời tri ân chân thành của thế hệ hôm nay khi thừa hưởng những
thành quả do các thế hệ đi trước tạo nên.
Những người dân bình dị, hiền hòa đã chiến đấu để bảo vệ đất nước và giữ gìn, phát
triển truyền thống yêu nước của dân tộc:
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Câu điều kiện “có… thì…” được điệp hai lần cùng với phép đối “ngoại xâm”, “nội
thù” và liệt kê các động từ “chống, vùng lên, đánh bại” đã khẳng định tinh thần sẵn
sàng chiến đấu bảo vệ đất nước của nhân dân. Câu thơ là niềm tự hào của tác giả về
truyền thống yêu nước. Bằng những công việc giản dị, hoạt động bình thường trong
cuộc sống, từ những hành động dũng cảm khi đất nước lâm nguy, từng thế hệ người
dân đã bảo lưu, vun đắp, làm nên tiến trình lịch sử của dân tộc. Đoạn thơ thể hiện rõ
nét, sinh động tư tưởng “Đất nước của nhân dân”.
Từ phương diện văn hóa Nguyễn Khoa Điềm đã giúp ta nhận thức sâu sắc tư tưởng
Đất Nước của Nhân dân qua lối sống, tâm hồn và tính cách của con người Việt Nam.
Nhà thơ tiếp tục khái quát và khẳng định tư tưởng cốt lõi: nhân dân là những người đã
tạo dựng truyền thống văn hóa của dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm đã viết hoa và điệp
danh từ “Nhân dân” nhằm ngợi ca, tôn vinh vai trò quan trọng của nhân dân
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân Dân
Đất Nước của nhân Dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
Tác giả trở về với ngọn nguồn phong phú của văn hóa, văn học dân gian mà tiêu biểu
là ca dao để khẳng định truyền thống văn hóa của đất nước được hình thành từ những
vẻ đẹp tinh thần của nhân dân:
Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù không sợ dài lâu
Bốn câu thơ được lấy từ ý của ba câu ca dao, khái quát ba phương diện quan trọng
nhất trong đời sống tinh thần của dân tộc. Đó là tình cảm, lao động và chiến đấu. Yêu
say đắm, thủy chung, coi trọng tình nghĩa hơn vật chất và tinh thần bất khuất, nền bỉ
chiến đấu chống giặc ngoại xâm, bảo về cuộc sống yên bình cho đất nước. Vận dụng
một cách sáng tạo ca dao, Nguyễn Khoa Điềm cho ta thấy có sự đồng điệu trong tâm
hồn của cha ông từ ngàn xưa và thế hệ trẻ hôm nay.
Thán từ “Ôi”, câu hỏi tu từ và hình ảnh “về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát” đã
nhấn mạnh đặc điểm riêng về địa lí, văn hóa của đất nước ta:
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Đất nước ta mang dấu ấn sâu sắc của nền văn minh sông nước, đất nước của những
câu hò, điệu lí, lời ca. Câu hát trên dòng sông gắn liền với các công việc lao động
“chèo đò, kéo thuyền, vượt thác” gợi lên tinh thần lạc quan, hăng say lao động của
những con người bình dị.
Người đến hát khi chèo đò, lái thuyền, vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi
Và chính họ, với những bài ca lao động của mình, đã “gợi trăm màu trên trăm dáng
sông xuôi”, tạo nên vẻ đẹp phong phú, kì diệu cho những dòng sông đất nước, góp
phần điểm tô, hình thành vẻ đẹp văn hóa của đất nước. Nhìn từ phương diện văn hóa,
với vốn tri thức sâu rộng, Nguyễn Khoa Điềm đã chứng minh chính nhân dân là chủ
thể sáng tạo bản sắc văn hóa của đất nước. Đoạn thơ tô đậm tư tưởng đất nước của
nhân dân, một tư tưởng mang tính chân lí được tác giả đúc kết từ kiến thức sách vở và kinh nghiệm cuộc sống.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Thể thơ tự do được sử dụng sáng tạo, nhịp điệu biến đổi linh hoạt, các phép điệp, được
sử dụng hiệu quả đã tạo nên giá trị thẩm mĩ cho đoạn thơ. Nguyễn Khoa Điềm đã sử
dụng hình ảnh và từ ngữ chọn lọc, giản dị, tinh tế, giúp người đọc nhận thức rõ chính
nhân dân đã tạo dựng đất nước, tạo dựng sự sống, giữ gìn truyền thống, văn hóa dân tộc.
Đoạn thơ là tình cảm yêu mến, tự hào của Nguyễn Khoa Điềm về vai trò của nhân dân
trong quá hình thành xây, điểm tô vẻ đẹp của đất nước. Đó là kết tinh của những cảm
xúc mãnh liệt và chiêm nghiệm sâu sắc về đất nước, về vai trò của người, là tiếng lòng
chân thành của thế hệ trẻ hướng tới cội nguồn dân tộc, tới truyền thống văn hóa, lịch
sử mà nhân dân là người sáng tạo, bảo tồn và truyền lại cho con cháu mai sau. Đóng
góp riêng của đoạn trích là ở sự nhấn mạnh tư tưởng Đất Nước của nhân dân” bằng
hình thức biểu đạt giàu suy tư, qua giọng thơ trữ tình chính trị sâu lắng, thiết tha. Bài làm mẫu 2
Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến
chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn người đọc bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng
nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức vì đất nước, con người Việt Nam. “Đất
Nước” trích trong chương 5 trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa
Điềm góp phần làm phong phú hơn, tươi mới hơn tư tưởng ấy bằng tiếng nói riêng và
cách thể hiện độc đáo. Tư tưởng chủ đạo của “Đất Nước” đó là: Đất nước của nhân
dân, đất nước của ca dao thần thoại.
Đất nước – một đề tài lớn, một hình tượng trữ tình rất đẹp trong thơ ca Việt Nam,
nhưng ở mỗi giai đoạn văn học, mỗi thời kì lịch sử, mỗi tác giả, tác phẩm thì hình
tượng ấy lại mang những tư tưởng riêng, lấp lánh màu sắc thẩm mĩ riêng. Ở thời đại
gắn với tư tưởng “trung quân ái quốc” vì quan niệm đất nước gắn liền với công lao
của đế vương, của các triều đại:
“Nam quốc sơn hà nam đế cư” (Lý Thường Kiệt)
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước hay
"Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương” (Nguyễn Trãi)
Thơ văn yêu nước những năm đầu thế kỉ XX tư tưởng này có một bước tiến mới qua
tiếng nói của người chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu: “Dân là dân nước, nước là nước
dân” nhưng dẫu sao vẫn mang dấu ấn của tư tưởng tư sản.
Đến thơ ca Việt Nam thời kì 1945-1975 thì tư tưởng đất nước nhân dân được thế hệ
các nhà thơ chiến sĩ nhìn nhận một cách toàn diện hơn, sâu sắc hơn trong mối quan hệ
riêng – chung, tôi – ta ở đó có sự hòa quyện và tỏa sáng của tình yêu đất nước và tình
yêu đôi lứa. Đất nước của nhân dân đã được các nhà thơ thể hiện đặc sắc và thành công như:
"Ôm đất nước những người áo vải
Đã đứng lên thành những anh hùng”
(Đất nước – Nguyễn Đình Thi) hay
“Và cứ thế nhân dân thường ít nói
Như mẹ tôi lặng lẽ giữa đời
Và như thế nhân dân cao vòi vọi
Hơn cả những ngôi sao cô độc giữa trời” (Thanh Thảo)
Và tư tưởng này được Nguyễn Khoa Điềm thể hiện một cách sâu sắc thấm thía trong
“Đất Nước”, trích trường ca “Mặt đường khát vọng”.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất nước được nhà thơ nhìn nhận và thể hiện qua bề rộng không gian địa lí. (lấy kiến
thức đoạn “Đất là nơi anh đến trường….cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ” và ” những người vợ
nhớ chồng….Bà Đen, Bà Điểm”)
Nhà thơ suy tư về “Đất Nước” qua độ rộng của không gian địa lí để khẳng định đất
nước của nhân dân. Theo cảm nhận của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm “Đất nước” là
không gian vô cùng gần gũi thân thương, là một cõi đầy thơ mộng, ngọt ngào gắn với
bao kỉ niệm của tình yêu mỗi chúng ta:
“Đất là nơi anh đến trường …
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Đất nước là không gian sinh tồn của cộng đồng người Việt qua các thế hệ được tạo lập
từ thuở sơ khai với truyền thuyết:
“Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông …
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục suy tư về Đất Nước qua bề rộng lãnh thổ:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu …
Những người dân nào đã góp nên tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
Đất nước trở thành sự sống máu thịt vô cùng thiêng liêng đối với mỗi người tuy chỉ có
một phần nhưng đó là linh hồn là sự sống của Đất Nước. Cho nên xây dựng bảo vệ và
hi sinh vì Đất Nước là vai trò trách nhiệm cao cả của chúng ta bởi Đất Nước này là
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất Nước của nhân dân. Tác giả đã có cái nhìn thật mới mẻ về vẻ đẹp của Đất Nước,
Tổ Quốc gắn với những con người bình dị vô danh.
Đất nước được thể hiện và cảm nhận trong chiều dài lịch sử (tư liệu từ ” Và ở đâu trên
khắp ruộng đồng… cho người sau trồng cây hái trái)
Đoạn trích có cái nhìn rất sâu và rất xa về bốn nghìn năm Đất Nước nhưng đó không
phải là thời gian lịch sử xác định mà là thứ tác giả ảo diệu mơ hồ “ngày xửa, ngày
xưa” gắn với sự trường tồn của Đất Nước, sức sống mãnh liệt của nhân dân. Nhà thơ
khẳng định lại các triều đại như Nguyễn Trãi đã từng viết ” Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần
bao đời xây nền độc lập…” và cũng không nhắc những tên tuổi lừng danh trong sử sách như Chế Lan Viên:
“Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sông Bạch Đằng…”
mà nghiêng về bày tỏ niềm tự hào lòng biết ơn trân trọng đến lớp lớp những người anh hùng vô danh:
“Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Những người vô danh ấy đã làm nên giá trị vật chất và giá trị tinh thần truyền lại cho con cháu mai sau:
“Họ giữ và truyền cho ra hạt lúa ta chồng …
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Từ “họ” đứng ở đầu dòng thơ được điệp đi điệp lại liên tục có tác dụng ca ngợi vai trò
to lớn của “họ” trong việc “giữ và truyền” cho con cháu muôn đời những giá trị vật
chất và tinh thần. “Họ” mang một tên chung đó là “nhân dân”. Những từ “giữ”,
“truyền” xuất hiện với mật độ dày đặc thể hiện sự tiến hóa của lịch sử giống như một
cuộc lao động lớn, một cuộc chạy tiếp sức của nhân dân, nhờ có họ “giữ” và “truyền”
mà con cháu được thừa hưởng giá trị vật chất và tinh thần. “Hạt lúa” biểu tượng cho
giá trị vật chất, cho nền văn minh lúa nước, “ngọn lửa” không chỉ biểu tượng giá trị
vật chất mà nó còn biểu tượng cho ngọn lửa của truyền thống cách mạng, ngọn lửa
của văn minh, ngọn lửa của sự ấm áp, tin yêu. “Giọng nói” là tiếng nói của nòi giống,
của dân tộc, của biểu tượng cho giá trị tinh thần ngàn đời. Quan trọng hơn nhân dân
còn là người mở mang bờ cõi, viết tiếp những trang sử hào hùng của dân tộc, làm nên
những thành quả cho con cháu mai sau. Lịch sử của đất nước được viết bằng máu của
những người không tên, không tuổi để rồi:
“Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Nói về lịch sử mấy nghìn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những
sử liệu như những nhà thơ khác, cũng không xây dựng những hình ảnh kì vĩ để tụng
ca, chiêm ngưỡng mà dùng cách nói giản dị tự nhiên đậm màu sắc dân gian. Đất nước
hiện lên từ những cái “ngày xửa ngày xưa….”, trong những câu chuyện cổ tích mẹ kể
có ông Bụt, bà Tiên, cô Tấm thảo hiền, có sự tích trầu cau, Thánh Gióng, … Ở đó đất
nước gần gũi bình dị mà thiêng liêng với phong tục ăn trầu của bà, tập quán búi tóc
sau đầu của mẹ, tình nghĩa của cha, sự vật hàng ngày cái kèo, cái cột,…Như vậy lịch
sử đất nước dựng lại trong từng câu chuyện cổ xa xưa, gắn với cuộc sống, số phận của nhân dân.
Những phát hiện sâu sắc và mới mẻ về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện ở
nguồn mạch phong phú của văn hóa dân tộc, văn học dân gian. Tác giả đã sử dụng và
sáng tạo các yếu tố văn hóa dân tộc. Nhưng đất nước có từ thời xa xưa mà không hề
xa lạ, lại vô cùng gần gũi, thân thiết như câu chuyện mẹ kể, miếng trầu bà ăn… Cái tài
tình, tinh tế của Nguyễn Khoa Điềm là lấy ý, lấy hình ảnh của thần thoại cổ tích và
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
câu ca xưa để tạo nên những biểu tượng phong phú, mới lạ, làm tăng thêm nhận thức
tình yêu cũng như vẻ đẹp của đất nước, nhân dân trong những giá trị văn hóa, tinh
thần vĩnh hằng, bất tận của nhân dân.
Với Nguyễn Khoa Điềm, đất nước của nhân dân là sự hội tụ và kết tinh với bao công
sức và khát vọng của nhân dân. Đồng thời nhân dân là người làm ra đất nước cho nên
khi viết về đất nước, nhà thơ đưa ta trở về cội nguồn của các giá trị văn hóa dân tộc,
tìm thấy những nét nổi bật của tâm hồn, tính cách Việt Nam. Tiêu biểu nhất là tinh
thần, là truyền thống thủy chung say đắm trong hạnh phúc tình yêu.
“Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”
Rồi biết quý trọng tình nghĩa, coi trọng đạo nghĩa con người
“Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội”
Nhưng cũng thật quyết liệt với kẻ thù để có được hạnh phúc bền lâu:
“Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu”
Đoạn trích khép lại tư tưởng đất nước nhân dân nhưng lại ngời lên trăm dáng, trăm
màu của dòng sông văn hóa, đậm đà hương sắc dân gian, linh hồn Việt.
“Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về đất nước mình còn bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xanh”
Tư tưởng đất nước trong chương thơ được thể hiện qua hình thức thơ trữ tình chính
luận độc đáo. Ở đó thơ tự do phóng túng, thoải mái, tạo nên lối tư duy hiện đại và tính
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
triết luận của tác phẩm nhằm trả lời cho câu hỏi ” Đất nước ta có từ bao giờ?”, “Đất
nước là gì?”, “Đất nước của ai?”… Kết hợp nhuần nhuyễn giữa cảm xúc và suy tưởng,
giữa yếu tố chính luận và sắc màu trữ tình. Giọng thơ thủ thỉ tâm tình như lời trò
chuyện của “anh” với “em” tạo nên âm vang ngân nga, sâu lắng, thiết tha và trang
trọng về đất nước nhân dân. Tác giả cũng vận dụng phong phú, sáng tạo các yếu tố
văn hóa dân tộc: phong tục tập quán, huyền thoại, huyền sử, lấy ý hình ảnh của ca dao,
tục ngữ, thành ngữ…tạo nên những liên tưởng mới mẻ và rất đẹp về đất nước. “Đất
nước” là một tác phẩm nghệ thuật của Nguyễn Khoa Điềm mà ở trong đó là một thế
giới nghệ thuật rất riêng: Đất nước bình dị gần gũi mà cũng vô cùng sâu xa, thiêng
liêng lại bay bổng, lãng mạn và lấp lánh màu sắc ca dao, cổ tích.
Nguyễn Khoa Điềm đã góp phần làm phong phú hơn, sâu sắc hơn tư tưởng đất nước
nhân dân của thơ ca thời chống Mĩ, đem đến cho người đọc nhận thức sâu sắc về đất
nước của nhân dân. “Đất nước” – một giai điệu nhỏ bé trong bản hợp ca về đất nước
những năm 1945-1975 nhưng tác phẩm ấy vẫn âm vang một nhịp điệu riêng khó nhầm
lẫn nhờ tư tưởng tiến bộ của Nguyễn Khoa Điềm: “Đất nước của nhân dân, của ca dao
thần thoại…”. Đất nước sẽ còn được nhắc đến như một bài ca không bao giờ quên. Bài làm mẫu 3
Đất nước là một chủ đề được quan tâm hàng đầu đối với lịch sử văn học nước ta. Mỗi
thời đại có một cách hiểu, cách quan niệm riêng về đất nước. Thời trung đại người ta
thường quan niệm đất nước gắn liền với công lao của các triều đại, do các triều đại kế
tiếp nhau gây dựng lên. Còn ở thời hiện đại, khi người ta nhìn thấy rõ sức mạnh to lớn
của nhân dân, người ta mới thấy rằng đất nước là của nhân dân. Điều này tất nhiên
càng được các nhà văn Việt Nam ý thức sâu sắc hơn ai hết khi dân tộc ta tiến hành
cuộc chiến tranh nhân dân vĩ đại chống Mỹ cứu nước. Tư tưởng xuyên suốt chương
thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm chính là tư tưởng đất nước của nhân dân.
Thành công đầu tiên khi thể hiện tư tưởng đất nước của nhân dân là Nguyễn Khoa
Điềm đã lựa chọn cho mình chất liệu văn hóa rất phù hợp đó là chất liệu văn hóa dân
gian. Vẫn biết rằng chất liệu thuộc hình thức nghệ thuật của một bài thơ mà nghệ thuật
chỉ làm nên câu thơ còn trái tim là nghệ sĩ. Tuy nhiên việc thể hiện tiếng nói của trái
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
tim là rất quan trọng. Văn hóa dân gian trong bài thơ là những câu tục ngữ ca dao,
những làn điệu dân ca, những câu hò sông nước, những câu chuyện cổ tích, những
phong tục tập quán mà Nguyễn Khoa Điềm đã gói gọn trong câu thơ: “Đất Nước của
Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”.
Nguyễn Khoa Điềm đi tìm đất nước ở cái ngày xửa ngày xưa trong câu chuyện cổ
tích. Vì vậy nhà thơ mở đầu khúc ca đất nước bằng những câu thơ:
"Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…"
Trở về với cái “ngày xửa ngày xưa” ấy, nhà thơ đã phát hiện ra hai nguyên tố gốc,
nguyên tố cơ bản làm ra đất nước đó là “đất” và “nước”. Trong quá trình hình thành
thực thể đất nước cũng như phát triển đất nước “đất” và “nước” là hai tế bào đầu tiên.
Nguyễn Khoa Điềm biến hóa, nhân đôi, sinh sôi nảy nở để trở thành cơ thể đất nước
hoàn chỉnh. Tất cả những điều đó làm toát lên vẻ đẹp của nền văn minh lúa nước lâu
đời. Cái hay của Nguyễn Khoa Điềm ở đây là ông không đặt nguyên những câu tục,
ngữ ca dao nào thành thơ của mình mà dường như những chất liệu văn hóa dân gian
này thấm sâu vào tâm hồn ông ngay từ tấm bé qua câu hát điệu ru của bà của mẹ để
bây giờ khi viết về đất nước, ông đã chắt lọc và xử lý qua lăng kính tâm hồn của mình.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Thế là mỗi câu thơ dưới ngòi bút Nguyễn Khoa Điềm phảng phất theo làn điệu dân ca,
phỏng theo những điệu hát ca dao, phỏng theo câu truyện cổ tích.
“Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm”
Dùng thuyết âm dương, nhà thơ đã nhập đất vào với nước để tìm ra khái niệm đầu tiên:
“Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ”
Với cách cắt nghĩ khám phá để lý giải, tác giả khẳng định làm ra đất nước này đó
chính là sự hò hẹn của đôi ta. Đôi ta ở đây chính là “anh và em”, là sự hóa thân của
nhân dân. Nói cách khác nhân dân là người làm ra đất nước.
Văn hóa dân gian là sản phẩm tinh thần của nhân dân. Nguyễn Khoa Điềm đã mượn
sản phẩm tinh thần của nhân dân để viết về tư tưởng đất nước của nhân dân, như vậy
bài thơ Đất Nước từ nội dung đến hình thức nghệ thuật đều thấm đẫm tư tưởng đất
nước của nhân dân. Và cứ như thế, không mạnh mẽ gân guốc, tác giả thủ thỉ thì thầm
với người đọc để khẳng định rằng đất nước này trong bốn nghìn năm qua không ai
khác ngoài nhân dân bằng những câu thơ:
“Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất nước vẹn tròn, to lớn”
Đất nước này có phát triển, có vẹn tròn to lớn nhờ có chúng ta cầm tay mọi người, nhờ
có tinh thần đoàn kết của nhân dân. Tinh thần đoàn kết ấy tạo ra sức mạnh cho đất
nước, giúp đất nước phát triển to lớn.
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu …
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”.
Vẫn biết rằng một đất nước là sự cộng gộp của biết bao ngọn núi, con sông, ruộng
đồng, gò bãi… Ở đâu cũng có tên đất, tên làng, tên núi, tên sông… Một mảnh đất
chừng nào thiếu đi tên gọi, chừng ấy nó thiếu đi sự thiêng liêng của con người. Nhưng
đặt tên gọi không tùy tiện bởi đằng sau tên gọi là một huyền thoại, đằng sau huyền
thoại là một cuộc đời. Chính cuộc đời ấy, con người ấy ngã xuống bảo vệ đất nước
này, làm nên đất đai của xứ sở.
Hòn Vọng Phu ngàn năm còn đó như minh chứng cho lòng thủy chung, son sắc ngàn
đời của người phụ nữ Việt Nam bởi hai chữ “Vọng Phu” là chờ chồng. Đất nước ta đã
phải trải qua ba mươi lăm năm của hai cuộc chiến tranh trường kỳ gian khổ, biết bao
nhiêu “người con trai ra trận, người con gái trở về nuôi cái cùng con”. Đây chính là
tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam. Nội dung cũng là hình ảnh người học trò
nghèo đã “góp cho Đất nước mình núi Bút non Nghiên”. Họ còn là người yêu quê
hương, thổi hồn mình vào con cóc, con gà “cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh”.
Đó là những người ta nhớ mặt đặt tên: “ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm” nhưng
thử hỏi đất nước này có biết bao nhiêu con người ngã xuống vì ngày mai độc lập, ngã
xuống để bảo vệ đất nước mà ta không nhớ mặt đặt tên:
“Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Như đã nói là người chiến sĩ làm thơ, gót chân của Nguyễn Khoa Điềm đã in hằn trên
mọi nẻo của Tổ quốc thân yêu. Đi đến đâu, nhìn vào lĩnh vực nào, khía cạnh nào,
phương diện nào ông cũng đều chia sẻ tất cả là do nhân dân làm ra.
Từ một tiền đề vững chắc, tác giả đã triển khai đất nước ở chiều dài thời gian lịch sử
bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước: “Em ơi em …
Người con gái trở về nuôi cái cùng con”
Trong suốt bốn nghìn năm ấy, người Việt Nam cứ truyền ngọn lửa yêu nước từ lớp
người này qua lớp người khác, từ thế hệ này qua thế hệ khác. Lớp lớp người Việt Nam
ra đánh trận để viết lên trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Trang sử ấy được viết
lên bằng máu, bằng mồ hôi, bằng nước mắt, bằng cuộc đời của biết bao con người.
Nhận định về vấn đề này, Engels đã nói: “Không có máu và nước mắt của nhân dân,
dân tộc ấy không thể có lịch sử”.
Đặt bài thơ “Đất nước” trong bối cảnh ngày hôm nay, khi nền văn học Việt Nam đang
hội nhập với nền văn học thế giới. Mỗi người Việt Nam yêu nước cần phải bảo vệ sự
trong sáng của tiếng Việt. Và thế là “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa
khẳng định những thành công vốn có của bài thơ này, xứng đáng trở thành hành trang
tinh thần của mỗi chúng ta.
Vẫn biết rằng trường ca là một thể thơ dài, khó thuộc khó nhớ và người viết trường ca
dễ bị sa vào lối liệt kê, kể lể. Trích đoạn “Đất Nước” nói riêng, trường ca “Mặt đường
khát vọng" nói chung tuy không tránh khỏi tùy vết này nhưng với tất cả những gì
Nguyễn Khoa Điềm đã mang lại cho bài thơ “Đất Nước” với tư tưởng đất nước của
nhân dân, “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm xứng đáng là những vần thơ của năm
tháng không thể nào quên. Bài làm mẫu 4
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Trong bản hợp xướng của thơ ca chống Mỹ, nổi lên những âm vang trầm hùng, sâu
lắng thiết tha về đất nước. Đất nước hiện lên qua màu xanh “Tre Việt Nam” của
Nguyễn Duy, trong dòng người cuồn cuộn trên “Đường tới thành phố của Hữu
Thỉnh”, “Những người đi tới biển” của Thanh Thảo. Đất nước đó cũng rung lên mạnh
mẽ khi tuổi trẻ không yên những tà áo trắng đã xuống đường trong “Mặt đường khát
vọng” (1974) của Nguyễn Khoa Điềm. Trong bản trường ca chín chương sôi sục nhiệt
huyết của tuổi trẻ trước vận mệnh của dân tộc, ông đã dành hẳn một chương (V) để nói về đất nước:
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” đã thấm nhuần trong cả chương thơ về “Đất
Nước”. Điều mà chúng ta dễ nhận ra trước tiên là tác giả đã sử dụng rộng rãi các chất
liệu văn hoá dân gian. Nghĩa là văn hoá của nhân dân từ ca dao tục ngữ đến truyền
thuyết, cổ tích, từ phong tục tập quán đến cuộc sống dân dã hàng ngày: miếng trầu, hạt
gạo, hòn than, cái kèo, cái cột. Các chất liệu ấy đã tạo ra được một thế giới nghệ thuật
hết sức quen thuộc gần gũi mà sâu xa, bay bổng của văn hoá dân gian Việt Nam bền
vững và độc đáo. Đây không chỉ là sự vận dụng sáng tạo truyền thống văn hoá dân
gian, mà chính là thấm nhuần quan niệm về “Đất Nước của Nhân dân”, là sự thể hiện
sâu sắc tư tưởng cốt lõi ấy trong cảm hứng và sáng tạo hình ảnh thơ của tác giả:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa... mẹ thường hay kể”
Bằng giọng tâm tình như lời kể truyện cổ tích, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện những
cảm xúc và suy tưởng của mình về đất nước. Cảm hứng có vẻ phóng túng, tự do như
một thứ tuỳ bút bằng thơ, nhưng thực ra nó vẫn có một hệ thống lập luận khá chặt chẽ
rõ ràng. Tác giả đã tập trung thể hiện đất nước trên các bình diện chủ yếu đó là Đất
Nước trong chiều dài thời gian lịch sử (quá khứ xa xưa cho đến hiện tại tương lai);
trong chiều rộng không gian lãnh thổ, địa lý. Và cuối cùng là trong bề dày văn hoá,
tâm hồn cốt cách. Ba phương diện ấy được thể hiện trong sự gắn bó thống nhất. Nhiều
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
khi một chi tiết đưa ra cùng nói về mấy cả phương diện ấy của đất nước. Nhưng ở bất
cứ phương diện nào thì quan niệm “Đất Nước của Nhân dân” cũng là tư tưởng cốt lõi,
là sợi chỉ đỏ xâu chuỗi mọi cảm xúc và suy tưởng cụ thể và chính nhờ đó, mà tác giả
đã có những phát hiện mới mẻ, có chiều sâu nhiều khi ở chính những hình ảnh chất liệu quen thuộc.
Nói về lịch sử mấy ngàn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những sử
liệu như nhiều nhà thơ khác. Ông dùng lối kể đậm đà của dân gian:
“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Hình ảnh thơ phải chăng đã gợi cho ta về sự tích trầu cau từ đời Hùng Vương dựng
nước xa xưa, về truyền thuyết Thánh Gióng nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã đi vào lịch
sử? Nghĩa là lịch sử đất nước được đọng lại trong từng câu chuyện kể, hiện hình trong
miếng trầu bây giờ bà ăn, trong trồng tre mà đánh giặc. Hay nói cách khác đất nước đã
nằm sâu trong tiềm thức mỗi người dân, trường tồn trong đời sống tâm hồn nhân dân
qua bao thế hệ. Đó cũng chính là Đất Nước của Nhân dân.
Vì vậy khi nghĩ về mấy ngàn năm lịch sử của đất nước, tác giả không điểm lại các
triều đại từ Triệu, Đinh, Lý, Trần gây dựng nên nền độc lập (Nguyễn Trãi) và cũng
không nhắc lại tên tuổi những anh hùng lừng danh trong sử sách như Bà Trưng, Bà
Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung... mà Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh
đến muôn ngàn những con người bình dị vô danh:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Nhưng con người vô danh ấy chính là nhân dân vô tận đã tạo dựng và gìn giữ đất
nước trải qua mọi thời đại. Họ không chỉ đánh giặc ngoại xâm mà còn là người sáng
tạo và truyền lại mọi giá trị vật chất và tinh thần cho các thế hệ nối tiếp nhau:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh tên làng tên xã trong mỗi chuyến di dân”
Cùng với thời gian đằng đẵng là không gian mênh mông được tạo lập từ thuở sơ khai
với truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ: “Đất là nơi chim về - Nước là nơi rồng ở”.
Một đất nước đẹp đẽ và thiêng liêng biết bao!
Nhưng đất nước cũng là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống hàng ngày của mỗi
người dân: “Đất là nơi anh đến trường - Nước là nơi em tắm” và đất nước ấy đã chứng
kiến những mối tình đầu của biết bao lứa đôi:
“Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Từ quan niệm “Đất Nước của Nhân dân”, tác giả đã có những phát hiện sâu sắc và
mới mẻ về vẻ đẹp thiên nhiên đất nước gắn liền với con người mà trước hết là những
con người bình thường. Và chính những con người bình thường ấy đã làm nên vẻ đẹp
muôn đời của thiên nhiên đất nước, một vẻ đẹp không chỉ mang màu sắc gấm vóc của
non sông, mà còn là kết tinh vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống dân tộc:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho đất nước núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Rồi người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên, cho đến những
địa danh thật nôm na bình dị. Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang,
Bà Đen, Bà Điểm. Từ đó, tác giả đã đi tới một nhận thức khái quát sâu xa:
“Ôi! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta”
Đất nước ấy còn có một bề dày văn hoá, tâm hồn cốt cách Việt Nam. Cũng như hai
phương diện trên, bề dày văn hoá không được nói đến qua các danh nhân văn hoá như
Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Ngô Thì Nhậm... mà được thể hiện trong
nguồn mạch phong phú của văn hoá dân gian để nêu lên truyền thống tinh thần và vẻ
đẹp tâm hồn của nhân dân thấm nhuần sâu sắc tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân, Đất
Nước của ca dao thần thoại”. Trong các kho tàng văn hóa phong phú ấy, tác giả tìm
thấy những vẻ đẹp nổi bật của tâm hồn tính cách Việt Nam. Đó là thật say đắm và
thuỷ chung trong tình yêu: Yêu nhau từ thuở trong nôi; cha mẹ yêu nhau bằng gừng
cay muối mặn; Biết quý trọng tình nghĩa: Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội.
Nhưng cũng thật quyết liệt với kẻ thù: Biết trồng tre đợi ngày thành gậy - Đi trả thù
không sợ dài lâu. Ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, dân tộc
đã được ông nói lên sâu sắc, thấm thía từ những câu ca dao đẹp - những tiếng lòng của
nhân dân trải qua từng thời kỳ lịch sử.
Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là Đất nước của Nhân dân của ca dao thần thoại.
Những thi liệu dân gian đậm đà chất thơ, được kết hợp với những suy nghĩ giàu chất
trí tuệ đã tạo nên nét đặc sắc cho bài thơ. Đó là một đóng góp quan trọng của Nguyễn
Khoa Điềm làm sâu thêm cho ý niệm về đất nước của thơ ca chống Mỹ. Bài làm mẫu 5
Chủ đề về đất nước đã như một dòng suối thấm nhuần vào biết bao trang văn, đặc biệt
là khi nước ta còn trong những ngày chiến đấu... Đất Nước - một đề tài không mới
nhưng chưa bao giờ cũ. Từ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt, chúng ta đã thấy
ý thức về lòng tự tôn dân tộc, về độc lập nước nhà được khẳng định. Cho tới bản cáo
trạng tội ác giặc Minh của Nguyễn Trãi, rồi đến lời tuyên bố bất hủ trong Tuyên Ngôn
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Độc Lập của Hồ Chí Minh năm 1945, tất cả đều khẳng định Đất Nước của chúng ta đã
trải qua biết bao gian khó để giữ vững nền tự do, đánh đuổi quân xâm lược. Nguyễn
Khoa Điềm đã có một sáng tạo vô cùng mới mẻ với bản trường ca Mặt Đường Khát
Vọng của mình. Đặc biệt trong chương V mang tên “Đất Nước”, nhà thơ không chỉ
cho chúng ta thấy một Việt Nam đi từ bom đạn đến ngày tháng hòa bình, mà Nguyễn
Khoa Điềm còn làm người đọc thổn thức trước vẻ đẹp của đất nước trên mọi phương
diện qua một phong cách nghệ thuật tài hoa và độc đáo... Nhưng điều cốt yếu cần
nhận thấy ở đây, nếu không nhắc tới sẽ là một sự thiếu sót, đó chính là đóng góp của
Nguyễn Khoa Điềm về mặt tư tưởng cho nền văn học nước nhà: tư tưởng Đất Nước
của nhân dân. Tư tưởng ấy “như một sợi chỉ đỏ” xuyên suốt văn bản đã thực sự làm
tăng thêm giá trị cao đẹp cho tác phẩm...
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Đất Nước có từ ngày đó..."
Bài thơ mở đầu giống như một câu chuyện... Dường như tác giả đang khắc họa lại
hình bóng đất nước từ những thuở rất xa. Mỗi con người sinh ra, đều có một mốc thời
gian xác định. Còn Đất Nước? Đất Nước có tự bao giờ? Nguyễn Khoa Điềm đã khéo
léo diễn tả rằng “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”... Chẳng phải đây là cái thú vị
lắm sao. Từ lâu nay, mấy ai nghĩ tới câu hỏi “Đất Nước có tự bao giờ?” Như vậy,
trong Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là lòng yêu nước, mà còn là một trái tim say mê
nghiên cứu khám phá... Và cũng chính từ khám phá của Nguyễn Khoa Điềm, mà ta
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
thấy Đất Nước như được đặt vào một mạch vận động của thời gian. Đất Nước cũng
như con người lớn lên theo năm tháng. Đặc biệt là trong những ngày tháng ấy của Đất
Nước đều có hình bóng người dân. “Câu chuyện ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay
kể” hay “miếng trầu bà ăn” đều là những điều bình dị thôi. Nó gắn với tuổi thơ êm dịu
của con trẻ. Nó như một chiếc nôi để ta tìm về cho tâm hồn những phút giây tĩnh tại...
Nguyễn Khoa Điềm đã nhắc tới những điều thân thuộc như thế để trả lời cho câu hỏi
lạ lùng Đất Nước có từ bao giờ ấy... Với sự lí giải này, với những hình ảnh hết mực
gần gũi bình dị này, ta thấy Đất Nước sao mà gần quá, sao mà gắn bó giản dị quá...
Không chỉ viết về “Đất Nước bắt đầu” mà Nguyễn Khoa Điềm còn viết cả khoảng
thời gian mà “Đất Nước lớn lên”. Ở đây, ta bắt gặp những câu truyện dân gian quen
thuộc mà truyện miệng nhau tới mức có khi đã thuộc lòng. Câu chuyện thánh Gióng
kể về dân tộc ta những ngày đầu thuở dựng nước được nhắc tới khéo léo trong đoạn
thơ. Ngay từ những dòng đầu tiên này, ta đã thấy hình bóng nhân dân rồi. Những
người dân “biết trồng tre mà đánh giặc”. Lẽ nào có thể phủ nhận rằng biết bao chiến
thắng và kỳ tích trong lịch sử dân tộc lại không phải từ sức mạnh nhân dân? Nguyễn
Khoa Điềm đã gợi mở những ý nghĩ ban đầu về tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân như
vậy. Bằng những hình ảnh hết mực giản dị và gần gũi, những câu truyện đã đi vào
lòng người từ thuở còn bé thơ...
Điều đặc sắc trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Khoa Điềm đó là ông đã sử dụng
rất nhiều thi liệu dân gian. Với khổ thơ đầu của chương V, nét dân gian thể hiện ở
hình ảnh được sử dụng, thể hiện ở những câu truyện mà tác giả nhắc tới, những phong
tục như búi tóc, rồi cách đặt tên... Nhưng ngoài ra nó còn thể hiện rõ rệt trong việc lấy
ý tưởng từ những bài ca dao của tác giả:
“Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”
Với những câu mở đầu cho phần một, Nguyễn Khoa Điềm đã mang đến cho ta hình
ảnh Đất Nước một cách sinh động đầy yêu mến giản dị, lại như khắc họa được cả quá
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
trình “lớn lên” của Đất Nước, thì ở đoạn tiếp theo, Đất Nước đã hiện lên rõ hơn với
những lời định nghĩa cụ thể...
“Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi anh tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ”
Nguyễn Khoa Điềm đã tách hai khái niệm Đất và Nước để mang tới cho chúng ta một
cái nhìn rõ nhất về Đất Nước. Tư tưởng Đất Nước của nhân dân trong đoạn thơ này
được thể hiện khi. Đất Nước gắn với những sinh hoạt thường ngày của người dân.
Mỗi câu thơ về Đất Nước đều sóng đôi cùng hình ảnh con người. Cũng như đoạn thơ
trên, Nguyễn Khoa Điềm một lần nữa vận dụng vốn tri thức uyên thâm của mình về
văn hóa dân tộc vào những trang thơ. Người đọc lại một lần nữa đến với hình ảnh Đất
Nước qua con người của Đất Nước, đến với Đất Nước là những nét cổ truyền của dân
tộc... Đọc đoạn thơ trên, hẳn ai cũng nghĩ đến bài ca dao dịu dàng
“Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuống đất
Khăn thương nhớ ai Khăn vắt lên vai
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt…”
Hay là nhớ về câu hò mênh mang của vùng Bình - Trị - Thiên “Con chim phượng
hoàng bay về hòn núi bạc - con cá ngư ông móng nước biển khơi…”
Và Đất Nước dù có hiện lên qua hình ảnh nào đi chăng nữa, cuối cùng cũng về với
nhân dân, là của nhân dân... Câu thơ “Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ” như một lời
giãi bày và khẳng định cho chân lý ấy, khẳng định cho tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân
trong thơ Nguyễn Khoa Điềm vậy...
Từ những lý giải về Đất Nước có tự bao giờ, từ định nghĩa về Đất Nước, Nguyễn
Khoa Điềm đã nhìn vào lịch sử, rồi lại nhìn vào thế hệ muôn đời. Nhà thơ nặng lòng
với Đất Nước muốn gửi gắm lời căn dặn của mình cho con cháu những thế hệ đương
thời hoặc cả sau này... Từ cái thuở “Lạc Long Quân và Âu Cơ - Đẻ ra đồng bào ta
trong bọc trứng”, từ những người đã khuất hay những người vẫn đang tồn tại, tất cả
trong họ đều có một phần Đất Nước... Ta đã từng sống vì Đất Nước từ thuở hoang dại
ngày xưa, của những ngày buổi đầu dựng nước còn cơ cực, của những ngày mà truyền
thuyết con Rồng cháu Tiên vẫn truyền nhau như niềm tự hào dòng giống con Lạc cháu
Hồng. Thì bây giờ, ta vẫn phải sống vì lý tưởng, vì Đất Nước như vậy.
“Những ai đã khuất Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ…”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Theo tôi đây là đoạn thơ rất hay của chương “Đất Nước” này. Nó khái quát cả một
thời gian dài trong lịch sử người Việt, làm nhấn mạnh thêm vào truyền thống yêu
nước, giữ nước và dựng nước của nhân dân ta... Và câu thơ như một lời răn dạy...
Hành động “cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ” là một nét văn hóa đẹp của người Việt. Những
con người đã hiến dâng cho Đất Nước lại biết tôn thờ truyền thống, tôn thờ lịch sử hay
cũng chính là tôn thờ Đất Nước... Bởi Đất Nước là của nhân dân, vận mệnh nước nhà
nằm trong tay mỗi người chúng ta nên ta cần phải giữ gìn, phải trân trọng và nhận
thức được trách nhiệm của mình
“Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn to lớn
Mau này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng…”
Đất Nước không chỉ có ở câu truyện cổ tích, không chỉ được tái hiện bởi lịch sử... Nếu
như vậy, e rằng nhiều ý kiến sẽ cho rằng bài thơ “Đất Nước” vẫn còn nặng về chính
trị, nặng về kêu gọi, mang màu sắc chính luận mà thiếu đi chất trữ tình... Nhưng
không, Nguyễn Khoa Điềm về mặt nghệ thuật đã kết hợp trong đoạn trích Đất Nước
những gì đặc sắc nhất của văn chính luận, của tùy bút và của thơ trữ tình khiến bài thơ
lột tả được hết vẻ đẹp nghệ thuật cũng như khắc họa một cách độc đáo những điều mà
Nguyễn Khoa Điềm muốn truyền đạt. Còn về nội dung, ở đoạn thơ này, ta còn thấy
Đất Nước hiện hữu trong tình yêu đôi lứa... Nếu so sánh tình yêu đôi lứa trong những
trang thơ trước cách mạng tháng tám, ta sẽ thấy tình yêu được nhắc đến mang màu sắc
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
cá nhân, ghi đậm dấu ấn của những “cái tôi”, về khao khát hưởng thụ và dâng hiến
trong tình yêu... Nhưng ở thời kì này, khi mà Nguyễn Khoa Điềm viết Đất Nước để
kêu gọi nhân dân miền Nam, đặc biệt là người trẻ nhận thức được ý thức trách nhiệm
của mình, ông đã đặt tình yêu đôi lứa vào tình yêu Đất Nước. Nó không hề là một sự
gò ép mà trái lại, làm trọn vẹn và toàn diện thêm tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân.
Tình yêu của “anh và em hôm nay” được đặt trong một tập thể... Vì thế, không chỉ có
anh và em nắm tay, làm Đất Nước như “hài hòa nồng thắm”, mà ở đây còn là cái
“nắm tay mọi người”. Nguyễn Khoa Điềm đã mang chất trữ tình vào một bài thơ đậm
màu sắc chính trị, một bản trường ca về ca ngợi Đất Nước và kêu gọi người dân... Hẳn
không nhà thơ nào có thể làm được hơn thế trong thơ... Nỗi khát khao, nỗi trăn trở về
trách nhiệm của người với người còn được thể hiện ở niềm gửi gắm cho những thế hệ
sau... “Con sẽ mang Đất Nước đi xa - Đến những tháng ngày mơ mộng”. Tư tưởng
Đất Nước của Nhân Dân được thể hiện trong đoạn thơ này đặc biệt biết mấy. Nguyễn
Khoa Điềm gửi vào nhân dân niềm tin tưởng, tin tưởng rằng tương lai tốt đẹp của Đất
Nước không nằm đâu xa mà nằm trong tay chính những con người cần cù bình dị...
Một tiếng gọi tha thiết được cất lên:
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời”
Phải rồi, Đất Nước là máu xương của mình. Đất Nước thân thuộc và gắn bó ruột thịt
với chúng ta. Câu thơ đặt dưới hình thức một câu mệnh lệnh nhưng nghe sao vẫn uyển
chuyển thiết tha bởi lời gọi “Em ơi em” và giọng điệu thân tình... Cũng từ những hình
ảnh máu xương và khỏi lửa, ta chợt nhớ về một tập thể những con người oai hùng, tập
thể ấy đã tạo nên một Đất Nước oai hùng
“Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
(Đất Nước - Nguyễn Đình Thi)
Ở phần sau của đoạn trích, tư tưởng “Đất Nước của Nhân Dân” được thể hiện đặc biệt
rõ nét và vô cùng độc đáo. Mở đầu là những danh lam thắng cảnh nổi tiếng của quê
hương. Nhưng Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn nhận những danh thắng ấy dưới con mắt
đặc biệt hướng về nhân dân mình...
“Những người vợ nhớ chồng góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
Có thể nhận thấy ở đoạn thơ này, sự xuất hiện dày đặc những địa danh của quê hương
là một điều hết sức đặc biệt. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ muốn giới thiệu về vẻ đẹp
của Đất Nước mình mà ông còn muốn nói một điều, chính những người dân bình dị đã
tạo nên biết bao vẻ đẹp ấy. Từ người vợ nhớ chồng, cặp vợ chồng yêu nhau, đó đều là
những điển tích được trích dẫn ra, là điển tích lý giải cho sự tạo thành của những cảnh
đẹp bây giờ. Nguyễn Khoa Điềm luôn coi Đất Nước và Nhân Dân là một. Nhân dân,
chính nhân dân mới là những người làm nên đất nước. Hình ảnh trong thơ Nguyễn
Khoa Điềm tuy là được liệt kê những hoàn toàn không phải là liệt kê một cách tràn lan
mà nó rất có chọn lọc. “Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương”
nhắc nhớ ta về truyền thuyết nơi đất tổ vua Hùng có chín mươi chín con voi quây
quần thần phục. Nó nhưng một truyền thống yêu nước và hướng về cội nguồn quý báu
mà nhân dân ta từ bao đời nay vẫn gìn giữ. Cội nguồn, quê hương vẫn là một cái gốc
mà người dân Việt không bao giờ quên trong mỗi cuộc đời. Rồi núi Bút, non Nghiên
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
được tạo nên bởi “người học trò nghèo”. Câu thơ làm người ta nghĩ tới sự hiểu hóc,
chăm chỉ cần cù trong học tập rèn luyện của người Việt. Ông cha ta từ bao đời nay đã
vượt qua cái nghèo, cái khổ nhưng vẫn dành tâm sức cho việc rèn luyện bản thân.
Những người tài ắt hẳn cũng lớn lên, thành công và đóng góp cho nước nhà từ đức
tính siêng năng ấy. Rồi chỉ những người dân bình thường thôi, cũng góp phần tạo nên
danh thắng Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm ở Nam Bộ. Điều đặc biệt là nhà
thơ đã liên tưởng rất độc đáo những tên của địa danh này để rồi gắn vào đằng sau đó
là sự đóng góp của người dân. Trải dài qua khổ thơ, từ “góp” liên tục được xuất hiện.
Không phải là một từ nào khác mà là “góp”. Đôi khi chỉ một cách dùng từ, một từ ngữ
làm điểm nhấn cũng tạo được cho tác phẩm giá trị riêng và thành công đến bất ngờ.
Từ “góp” thể hiện không chỉ một người, mà là nhiều người cùng chung tay, cùng tạo
nên một Đất Nước Việt Nam với nhiều cảnh đẹp như thế. Động từ “góp” nó thể hiện
sự thân tình, như một cách nói của khẩu ngữ dân gian vô cùng quen thuộc, nó lại thể
hiện được cái tâm thế, sao mà bình dị, sao mà cần mẫn của mỗi người dân khi đóng
góp cho Đất Nước đến thế... Nguyễn Khoa Điềm đã không bỏ đi một chi tiết nào, mà
đều lựa chọn cẩn thận, từ hình ảnh đến từ ngữ để đoạn thơ hiện lên hay và tập hợp
được những gì tinh túy nhất. Tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân ở đoạn này không chỉ
dừng lại ở lời kêu gọi, mà nó còn nâng lên tầm cao hơn, bởi nó nhắc nhở chúng ta
rằng Đất Nước được tạo nên từ người dân bình thường mà thôi...
Lướt qua một loạt những địa danh, vẻ đẹp của Đất Nước đã hiện ra đủ đầy ở phương
diện Địa Lý, Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…”
Lời khẳng định này đã thực sự đem tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân thấm vào lòng
người đọc. Cách diễn đạt của Nguyễn Khoa Điềm luôn luôn mang đến sự mới mẻ cho
độc giả. “Trên khắp ruộng đồng gò bãi” đã là một sự khái quát không có gì có thể
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
khước từ. Nó không còn chỉ là ở những địa danh đã nêu ở trên, không phải chỉ tồn tại
ở một nơi nào đó, mà nó là ở khắp Đất Nước ta, khắp sông núi ta... Cũng tương tự như
vậy với câu thơ “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy - những cuộc
đời đã hóa núi sông ta…”. Câu thơ trước nâng tầm khái quát về không gian thì câu thơ
sau lại nâng tầm khái quát về thời gian. Nó hòa quyện vào nhau, tổng hợp cùng nhau
để cùng tô đậm cho tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân xuyên suốt mạch bài thơ...
Lại một lần nữa, Nguyễn Khoa Điềm cất tiếng gọi tha thiết “Em ơi em Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ”
Thêm một lần nữa Nguyễn Khoa Điềm đã làm thức tỉnh trong ta ý thức về trách nhiệm
của mình với Đất Nước. Để độc giả nhận thấy được những lời mình muốn căn dặn,
Nguyễn Khoa Điềm không đi nặng vào giáo điều triết lý. Ông dùng chính những con
người để thức tỉnh và mời gọi con người. Như một quy luật, một điều tất yếu không
thể nào khác, bốn nghìn năm lịch sử của chúng ta đã đi qua để lại dấu ấn bằng những
cuộc đánh đuổi quân xâm lược. Mà những chiến thắng ấy vì đâu mà có? Những trang
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
sử ấy do ai viết nên? Ai là người đã cầm súng chiến đấu? Ai là người đã xông pha ra
mặt trận? Ai là người đã kiên quyết giữ cho Đất Nước không rơi vào tay của quân giặc
hung tàn? Đó chính là nhân dân! Nguyễn Khoa Điềm không hướng về những vị danh
tướng, những bậc anh hùng vốn hay được ca ngợi trong văn học kim cổ, ông viết về
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Nét đặc biệt trong đoạn trích Đất Nước thuộc trường ca Mặt Đường Khát Vọng là ở
đó. Nguyễn Khoa Điềm không một chút rời xa khỏi tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân
của mình. Mỗi câu thơ nói về Đất Nước, dù đó là miêu tả cảnh đẹp, là khắc ghi niềm
tự hào dân tộc, là kể lại truyền thống lịch sử, chung quy lại đều để làm sáng tỏ cái tư
tưởng cốt lõi ấy. Nhà thơ đã khám phá một nét mới mẻ độc đáo và biết cách khái quát
nó lên, để nó trở thành một đóng góp giá trị về tư tưởng cho Văn học Việt Nam giai
đoạn 1945 đến 1975. Những con người xuất hiện trong thơ Nguyễn Khoa Điềm đều là
những người chung chung. Họ không mang một cái tên riêng nào cả, không phải là
những vị anh hùng với chiến tích quá lẫy lừng như sử sách. Đó chỉ là những con người
“đã sống và chết” một cuộc đời “giản dị và bình tâm”. Tại sao lại là “giản dị” và “bình
tâm”? Bởi cuộc đời họ sinh ra là để hy sinh cho Tổ Quốc. Một cuộc đời biết sống vì
Tổ Quốc, nghe theo lời kêu gọi của nước nhà lúc đau thương, nó lớn lao mà vẫn giản
dị, nó có hy sinh và đau khổ mà vẫn thật bình tâm... Tất cả những điều mà họ làm
được nấy đều được Đất Nước và bao thế hệ ghi nhận lại. Sự đóng góp ấy đã đúc kết
nên dải đất hình chữ S vẫn vẹn nguyên qua năm tháng, đập tan biết bao ách xâm lược
và thống trị dã man đã từng đàn áp nhân dân ta...
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Và để bản trường ca thật sự có chiều sâu, Nguyễn Khoa Điềm còn làm sáng tỏ tư
tưởng Đất Nước - Nhân Dân của mình qua việc khắc họa Đất Nước ở chiều sâu văn
hóa. Nền văn hóa ấy cũng bắt nguồn từ nhân dân, nền văn hóa ấy lại được lưu giữ và
truyền cho ngàn đời sau bởi nhân dân. Truyền thống ấy kết tinh ở nhân dân... Vậy nên,
chính việc nói tới chiều sâu văn hóa dân tộc mình đã giúp Nguyễn Khoa Điềm làm
cho tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân thêm trọn vẹn
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại"
Tập tục của một nền nông nghiệp lúa nước được nhà thơ tái hiện qua những câu văn.
Từ những điều tưởng chừng như tầm thường, bé nhỏ như hòn than, con cúi cũng cho
thấy một phần nào đó bản sắc riêng của dân tộc. Người dân Việt Nam là thế, trải qua
bao đời họ vẫn giữ trong mình những phẩm chất riêng không thể lẫn vào đâu... Những
công việc lao động đã từ ngàn đời nay vẫn còn tồn tại... Rồi truyền thống yêu nước,
căm thù giặc... Tất cả đã làm nên một bản sắc riêng cho dân tộc Việt... Và Nguyễn
Khoa Điềm đã dùng chính những bản sắc ấy, dùng chính những gì là phong tục tập
quán ấy, để nói lên một điều
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Đất Nước - Nhân dân tư tưởng này đã xuyên suốt bài thơ ở mạch ngầm của văn bản
giờ đã được khẳng định một cách rõ ràng. Đất Nước - Nhân dân không thể tách rời.
Nhân Dân đã làm nên Đất Nước, nhân dân đã gìn giữ và bảo vệ Đất Nước... Những
người trẻ hay những người già, chẳng phân biệt gái trai đều là một trong hàng triệu
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
người đang góp phần vào công cuộc giữ vững xây dựng nước nhà... Hai câu thơ trên
có sức lay động mạnh mẽ trong lòng người. Nó như một nguồn ánh sáng thức tỉnh tâm
cam ta, thức tỉnh trong ta về một niềm tự hào dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm đã gói gọn
tất cả tư tưởng của mình chỉ bằng hai câu thơ mà thôi. Người ta sẽ nhìn lại vào năm
tháng đã qua, sẽ đưa mắt theo chiều rộng hướng về không gian Địa Lý, rồi lại lắng
lòng mình xuống sâu cùng văn hóa quê hương... Tất cả, đều hiểu một điều: “Đất Nước
này là Đất Nước nhân dân”...
Vậy còn "Đất Nước của ca dao thần thoại"... Hãy thử đọc và cảm nhận xem
“Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre mà đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu”
Biết bao thi liệu dân gian được lấy từ những câu ca dao mà Nguyễn Khoa Điềm đã gửi
gắm vào đây. Sự uyên bác trong trí thức lẫn tài năng nghệ thuật văn chương đã khiến
cho bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm dù sử dụng mật độ khá dày những điển tích dân
gian, ca dao dân ca nhưng vẫn uyển chuyển và không khô cứng...
Con người Việt Nam được thể hiện qua một trái tim yêu, qua một câu ca dao rất đáng yêu ý nhị
“Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”
Con người Việt Nam lại được khắc họa bởi lòng biết quý trọng công sức lao động
“Cầm vàng mà lội qua sông
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Và chưa hết, ý chí quyết tâm chống giặc bảo vệ Đất Nước mặc cho thời gian, mặc khó
khăn gian khổ một lần nữa được nhắc đến
“Thù này ắt hẳn còn lâu
Trồng tre thành gậy, gặp đâu đánh què”
Khi xưa Phan Bội Châu đã nói “Dân là dân nước, Nước là nước dân”... Tư tưởng Đất
Nước - Nhân Dân nguyên sơ hình thành từ ngày đó. Hay một câu nói nổi tiếng của bậc
kỳ tài xưa cũng căn dặn rằng phải “Lấy dân làm gốc”... Thế nhưng, chỉ đến Nguyễn
Khoa Điềm, tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân mới thật sự mang sức khái quát, thực sự
được đưa lên một tầm cao tư tưởng mới, thực sự làm dậy lên những rung cảm trong
lòng người đọc và trở thành đóng góp quý giá vào bậc nhất cho văn học Việt Nam.
Đoạn trích “Đất Nước” ở chương V của trường ca “Mặt Đường khát vọng” thì đã
khép lại nhưng những dư âm vẫn luôn gợi mở nhiều suy tư trong mỗi chúng ta.
Nguyễn Khoa Điềm từ tình cảnh nước nhà, đã viết nên bài thơ để thức tỉnh ý thức của
tầng lớp trẻ miền Nam. Ông đã đưa vào bản trường ca, đặc biệt là đoạn trích Đất Nước
những gì đẹp nhất và tinh túy nhất của nghệ thuật, của nội dung và giá trị về tư tưởng.
Đó quả thực là sự lao động miệt mài dày công sức và đáng trân trọng. Văn học Việt
Nam sẽ còn ghi tên Nguyễn Khoa Điềm, như một người đầu tiên đem tư tưởng Đất
Nước - Nhân Dân với tất cả thế hệ người đọc và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ. Một hồn
thơ nặng lòng với Đất Nước, một cây bút tài hoa cùng những khám phá sâu sắc mới
mẻ về tư tưởng Đất Nước - Nhân Dân đã làm những áng văn của Nguyễn Khoa Điểm
trở thành một kiệt tác nghệ thuật bất hủ. Bài làm mẫu 6
Là một trí thức tham gia kháng chiến, trưởng thành trong phong trào đấu tranh của
học sinh, sinh viên Huế, Nguyễn Khoa Điềm còn là nhà thơ có nhiều đóng góp cho
nền thơ ca Việt Nam. Thơ Nguyễn Khoa Điềm thiên về chính luận kết hợp với trữ
tình. Những bài bài thơ của tác giả đều thể hiện khát vọng chiến đấu, một niềm tin
cháy bỏng vào đất nước và nhân dân. Tư tưởng “Đất nước của nhân dân’’ đã chi phối
cách nhìn, cách nghĩ của tác giả. Tư tưởng "Đất nước của nhân dân" được thể hiện rõ
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
trong đoạn trích "Đất nước" trích "Trường ca Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm.
Trước hết, tư tưởng đất nước của nhân dân được thể hiện trong quan niệm về Đất
Nước của ông. Đất Nước theo Nguyễn Khoa Điềm là những gì gần gũi, gắn bó với
mỗi con người, đất nước là những gì ngày xửa ngày xưa “mẹ thường hay kể”, mẹ Âu
Cơ sinh ra bọc trứng trăm con, “Đất Nước, bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn”, “là
nơi ta hò hẹn", “Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”... chất
suy tưởng của nhà thơ đậm màu sắc dân gian dẫn ta đi về cội nguồn: ta là con Rồng
cháu Tiên, cái quá khứ thần thoại và tương lai như hòa quyện với nhau tăng cảm xúc trữ tình bay bổng:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”
Đất nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa ...mẹ thường hay kể”. Đất nước
trường tồn trong chiều dài lịch sử và hóa thân vào mỗi con người:
“Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người Đất Nước vẹn tròn to lớn”
Thật là một suy tưởng đúng đắn và đầy sáng tạo. Xưa nay chúng ta thường quan niệm
đất nước là của chung, là những cái xoay quanh ta, đã mấy ai coi đất nước có trong
mỗi con người. Hơn nữa nếu “hai đứa cầm tay, Đất Nước vẹn tròn to lớn”. Một quan
niệm về đất nước như thế thật gần gũi, thân thiết. Cách nhìn mới mẻ ấy của nhà thơ
giúp cho chúng ta thấy mình như một bộ phận, dù rất nhỏ bé trong cơ thể đất nước là
ta lo cho trước hết bản thân mình, là góp phần cho đất nước muôn đời, lo cho con cháu chúng ta mai sau.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất nước của nhân dân nên nhân dân gắng công giữ gìn như là giữ cho chính máu thịt
của mình. Lịch sử đã ghi nhận điều đó cho nên “những cuộc đời đã hóa núi sông ta”.
Chủ nhân của đất nước này, lịch sử vẻ vang của đất nước này là công lao đóng góp
của nhân dân. Thế hệ trước, thế hệ sau, kẻ ngã xuống, người đứng lên đã tạo nên vẻ
đẹp của đất nước, và như vậy, núi sông này tồn tại, đất nước này vươn tới, nhất định
phải là công lao của nhân dân.
Điều giản dị mà Nguyễn Khoa Điềm khám phá, đưa vào thơ là sự sáng tạo của nhà
thơ. Thế mới biết thơ ca không chỉ phản ánh hiện thực, thi vị hóa hiện thực mà còn
chắp cánh cho con người đi lên, bay bổng vươn tới tương lai. Bài làm mẫu 7
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền văn học kháng
chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông giản dị, giàu chất suy tư. Nguyễn Khoa Điềm đã
dành những trang viết đẹp nhất ca ngợi và cổ vũ ý chí ra trận của dân tộc. Mỗi tác
phẩm là đều tiếng còi xung trận. Trường ca “Mặt đường khát vọng” là tác phẩm xuất
sắc, có những khám phá độc đáo về hình ảnh đất nước và cái nhìn của thời đại. Độc
đáo và mới mẻ nhất ở trường ca Mặt đường khát vọng đó là tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”.
Trường ca “Mặt đường khát vọng” được viết tại khu sáng tác Trị Thiên – Huế tháng
10 năm 1971. Đất nước đã trở thành một bài thơ có sức sống độc lập, thể hiện trọn vẹn
tài năng phong cách Nguyễn Khoa Điềm. Cùng với “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi,
bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm trở thành hai áng thơ đẹp nhất viết về Tổ quốc của
văn học Việt Nam hiện đại.
Trong thơ Nguyễn Khoa Điềm yêu nước không đơn giản chỉ là nhiệt tình hăng hái
chiến đấu và căm thù giặc mạnh mẽ. Với Nguyễn Khoa Điềm tình yêu đất nước làm
sống dậy trong trang thơ lịch sử bốn ngàn năm hào hùng của dân tộc với những chiến
công dựng nước và giữ nước của cha ông. Đất nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm là
sự đồng hiện của những gì gần gũi nhất, thân thương nhất của mỗi con người Việt
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nam trong quá khứ, hiện tại và tương lai, trong thời gian và không gian, trong lịch sử
và truyền thống văn hoá…
Ở Nguyễn Khoa Điềm lòng yêu nước là hồn Việt thấm đượm trong tâm hồn để từ đó
đúc kết một chân lý vững vàng: Đất nước của nhân dân. Tư tưởng “Đất nước của nhân
dân” đã chi phối hầu hết các sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm. Vì vậy tiếng thơ
Nguyễn Khoa Điềm không chỉ nói lên những suy nghĩ cảm nhận của tuổi trẻ trong
chiến tranh, về sự lạc quan hay cái nhìn nghiêm túc thành thật, thậm chí trần trụi về
những mất mát mà còn bộc lộ những suy nghĩ hiện thực sâu sắc hơn rất nhiều.
Có thể nói cảm hứng Đất nước ôm trùm chi phối trọn vẹn nền văn học kháng chiến
chống Mỹ. Trong chiến tranh, cảm hứng Đất nước đi liền với khát vọng gìn giữ chủ
quyền dân tộc chiến thắng kẻ thù xâm lược. Chủ đề này được Nguyễn Khoa Điềm
triển khai trong thơ bằng không khí sử thi hào hùng của cuộc chiến đấu chống Mỹ.
Để tái hiện tinh thần thời đại, thơ Nguyễn Khoa Điềm phơi bày những cảm xúc nồng
nàn bay bổng trước vận mệnh chung của toàn dân tộc. Trong thơ Nguyễn Khoa Điềm
cảm hứng sử thi anh hùng bao giờ cũng đi cùng cảm hứng lãng mạn và lí tưởng hoá
tạo nên những hình ảnh thơ kì vĩ hùng tráng. Cảm hứng sử thi bao giờ cũng song hành
với chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa anh hùng. Cảm hứng sử thi là cảm xúc cao trào,
dâng tràn lòng yêu nước, tự hào trước sự quật khởi của đất nước.
Trong tâm thức Nguyễn Khoa Điềm luôn quan niệm chính nhân dân vô danh đã làm
nên đất nước. Có lẽ vì vậy mà chủ nghĩa anh hùng trong thơ Nguyễn Khoa Điềm
không xuất hiện những tên tuổi vang dội mà nhà thơ thường chú ý khai thác chất anh
hùng trong những biểu hiện hàng ngày của cuộc chiến đấu ác liệt với những con người bình dị.
Ở phương diện chiếm lĩnh hiện thực chiến trường, thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hòa vào
dàn đồng ca hào hùng của thơ trẻ chống Mỹ. Nếu như trong âm hưởng chung người ta
có thể nhận ra những giọng điệu riêng biệt: Hoàng Nhuận Cầm hồn nhiên mơ mộng;
Phạm Tiến Duật hóm hỉnh tinh nghịch pha chút ngang tàng; Dương Hương Ly khoẻ
khoắn thiên về ngợi ca; Bằng Việt sâu lắng và trong sáng… thì thơ Nguyễn Khoa
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Điềm là thứ thơ đằm sâu mà ngân vang. Độ sâu sắc của thơ Nguyễn Khoa Điềm phần
nào nổi trội hơn nhiều tác giả trẻ khác chính là ở sự thể hiện phong phú và xúc động
một chủ đề, một tư tưởng: “Đất nước của nhân dân” được soi chiếu từ góc nhìn lịch sử
– văn hóa và thông qua những trải nghiệm của chính nhà thơ.
Nguyễn Khoa Điềm có một vốn tích lũy phong phú về nền văn hóa dân tộc. Bước vào
cuộc chiến tranh, sự tàn khốc dường như càng thôi thúc nhà thơ suy nghĩ nhiều hơn,
sâu hơn về đất nước để có những phát hiện tinh tế có khả năng làm sống dậy những
hình ảnh đẹp của văn hóa dân tộc. Khi được hỏi về những sáng tác trong chiến tranh,
Nguyễn Khoa Điềm đã tâm sự: “Chúng tôi là những tri thức trưởng thành qua chiến
tranh. Chúng tôi phải huy động hết những phần văn hóa của mình để chứng minh sức
mạnh của mình, khả năng tồn tại của mình, chứng minh mình là con người, lớp người
có văn hóa. Chính bởi thế mà trong không khí sặc mùi thuốc súng ấy, giữa cái giáp
ranh của sự sống và cái chết, tôi muốn đưa vào thơ những hình ảnh đậm nét văn hóa
nhất của quê hương đất nước mình”.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc ta là một bản trường ca vĩ đại, hào hùng. Để
phản ánh hết không khí hào hùng đó, người viết phải lựa chọn cho mình một hình thức
biểu đạt sao cho phù hợp nhất nhưng lại có dấu ấn phong cách riêng. Trước yêu cầu
đó, Nguyễn Khoa Điềm đã tìm cho mình một cách đi riêng.
Khái quát những chủ đề về nhân dân, đất nước, về cách mạng, nhà thơ đã kết hợp chất
liệu truyền thống và hiện đại, trên cơ sở vận dụng những hiểu biết về địa lý, phong tục
tập quán của nhân dân, đất nước. Để phản ánh hết được cái hào hùng của thời đại,
nhiều nhà thơ thời kì này đều sử dụng thể trường ca – một thể loại thể hiện được
những sự kiện, biến cố lớn của dân tộc. Nếu trường ca Nguyễn Văn Trỗi của Lê Anh
Xuân là một tình khúc ca được thể hiện qua thơ lục bát thật dịu dàng đằm thắm; “Bài
ca chim chơ rao” của Thu Bồn lãng mạn, phóng khoáng và bay bổng thì trường ca
“Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm là tiếng ca sôi nổi nhiệt tình cất lên
từ trái tim tuổi trẻ xuống đường tranh đấu. Trong đó những trang thơ khắc hình “Đất
nước” là những nốt nhạc rung động lòng người, được tỏa sáng dưới một cái nhìn mới
mẻ đầy tính phát hiện.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Xuyên suốt chương “Đất nước” là tư tưởng “Đất nước của nhân dân” nhuần nhuỵ
trong hình thức “Đất nước của ca dao thần thoại” như một sợi chỉ đỏ tạo nên mạch
chảy đằm sâu, tha thiết trong xúc cảm của nhà thơ. Nó như là một bản nhạc với đầy đủ
những âm vực cao độ xen kẽ nhau, hoà quyện vào nhau tạo nên sự hấp dẫn lôi cuốn người đọc.
Thơ Nguyễn Khoa Điềm khi viết về đề tài đất nước và nhân dân với giọng thơ đầy xúc
cảm, trang trọng Trọng tâm của bản trường ca nằm ở chương “Đất nước”, tập trung và
thăng hoa những suy nghĩ sâu xa nhất của nhà thơ những năm tháng chiến tranh. Đất
nước được tái hiện trong những hình ảnh thân thiết với mỗi con người, Đất nước cũng
được đặt trong cái nhìn lịch sử và văn hóa trong “thời gian đằng đẵng, không gian
mênh mông” để mỗi người cảm nhận hết tầm cao cả thiêng liêng của hai từ Đất nước.
Cảm quan lịch sử – văn hóa sâu sắc đã tạo nên một chiều sâu riêng, sức hấp dẫn khơi
gợi đặc biệt của chương “Đất nước”. Chương này là điểm hội tụ và tỏa sáng toàn bộ
bản trường ca, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo khác biệt so với những trường ca cùng
thời. Để tái hiện quá trình bắt đầu và lớn lên của Đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã
làm sống dậy cả một không gian văn hóa cổ xưa của dân tộc, trong bề dày lịch sử bốn nghìn năm.
Bề dày lịch sử ấy chứa đựng cả chiều sâu của một nền văn hóa phong phú, lâu đời,
đầy nhân hậu với cả một truyền thống quý báu của dân tộc: cần cù, chịu khó trong học
tập, làm ăn, dũng cảm trong chiến đấu, chung thuỷ bền vững trong tình yêu. Người
đọc gặp ở chương “Đất nước” thế giới của truyện cổ, kho tàng của ca dao… Lời kể
ngày xửa ngày xưa của mẹ mở ra xứ sở cổ tích thần kì; miếng trầu của bà gợi câu
chuyện “Trầu cau’, với tình người nồng hậu, thuỷ chung, biểu tượng đạo lí sáng đẹp
yêu thương của dân tộc; luỹ tre xanh gợi truyền thuyết “Thánh Gióng”, như khúc anh
hùng ca tráng lệ về sức mạnh thần kì của nhân dân Việt Nam từ buổi bình minh non
trẻ dựng nước và giữ nước, và hình ảnh “gừng cay muối mặn” nghĩa tình đằm thắm trong ca dao.
Đất nước được gợi lại từ lịch sử, được sống dậy qua phong tục tập quán trong đời
sống tinh thần của nhân dân: miếng trầu,trồng tre, bới tóc sau đầu, cách đặt tên người,
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
cả tình yêu của con người…Tất cả đều làm nên khuôn mặt dân tộc – một dân tộc
nghĩa tình đằm thắm. Chất dân gian, hồn dân tộc như thấm vào từng câu từng chữ.
Đất nước bắt nguồn từ những cái hàng ngày gần gũi, cũng lại là những cái bền vững
sâu xa hình thành tồn tại từ ngàn xưa trong đời sống dân tộc, từ những phong tục tập
quán được tiếp nối thiêng liêng, qua nhiều thế hệ. Đó chính là chiều sâu văn hóa – lịch
sử của đất nước, nó góp phần khẳng định Đất nước có từ xa xưa, từ khởi thuỷ của dân
tộc khi những cư dân đầu tiên khai phá đất đai lập nên xứ sở.
Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, Đất nước được hình thành từ sự hội tụ của
hai yếu tố Đất và Nước. Hai yếu tố này kết hợp với nhau để rồi từ đó sinh thành nên
cơ thể đất đai, nước non, xứ sở. Những năm chiến tranh, đến với ngọn nguồn Hương
Giang, Nguyễn Khoa Điềm đã từng suy ngẫm về cội nguồn Đất Nước:
“Một cái gì rả rích
Dưới mấy cội kền kền
Như là đất và nước
Ru lời ru đầu tiên” (Bạn ơi, bạn có nhớ)
Trong chương “Đất nước” của trường ca “Mặt đường khát vọng”, Nguyễn Khoa Điềm
cũng suy cảm về lãnh thổ bắt đầu từ hai yếu tố ấy:
“Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Đất là nơi chim về
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nước là nơi rồng ở”
Đoạn thơ thể hiện lối tư duy vừa giàu chất trữ tình thi ca vừa mang tính huyền thoại
vừa thấm đượm phong vị triết học. Hai yếu tố Đất và Nước được nhà thơ soi chiếu
trong mối quan hệ với không gian và thời gian, với lịch sử và hiện tại. Đất nước là
mảnh đất quen thuộc gắn bó với mỗi con người, đất nước thân thương như mái trường
ta học, như dòng sông em tắm, như góc phố, đình làng, ao sen, lũy tre, cây đa, bến
nước nơi lứa đôi hò hẹn, một không gian nhỏ chỉ hai người biết, hai người hay, rất
riêng tư nhưng cũng đậm hồn quê hương xứ sở.
Đất nước còn là núi sông dài, rừng rậm, biển cả bao la, là không gian sinh tồn và phát
triển của bao thế hệ người Việt. Trải qua thời gian, đất nước trở thành một giá trị lâu
bền, vĩnh hằng và được bồi đắp qua nhiều thế hệ, được truyền nối từ đời này sang đời khác:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng”
Tư tưởng “Đất nước của nhân dân” như một cảm quan lịch sử chủ đạo của Nguyễn
Khoa Điềm, chi phối cái nhìn của nhà thơ khi nghĩ về lịch sử của đất nước, được gìn
giữ và kiến tạo bằng máu và mồ hôi của những con người bình dị không tên tuổi. Lịch
sử ấy được kết thành từ bao thế hệ, bao số phận: những người vợ nhớ chồng ra trận, từ
anh học trò nghèo, những con gà con cóc nhỏ bé, đến gót ngựa Thánh Gióng, 99 con
voi chầu đất Tổ Hùng Vương…
Mỗi người, mỗi vật đi qua trong lịch sử, trong không gian, thời gian đều để lại một
chút gì cho đất nước. Đó chính là nhân dân, bằng những cuộc đời thầm lặng, vô danh
đã kiến tạo nên giá trị vĩ đại và trường tồn, đó là Đất nước:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước”
Với cái nhìn xuyên suốt lịch sử, tác giả nhấn mạnh vai trò của nhân dân. Nhân dân
bằng máu xương của mình đã chiến đấu bảo vệ gìn giữ Đất nước. Đất nước – đó là sự
hóa thân của lịch sử, của bao thế hệ đem máu xương gìn giữ:
“Ôi đất nước bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
(Mặt đường khát vọng)
Vượt qua thời gian đằng đẵng, nhìn xa vào bốn ngàn năm đất nước, lịch sử hào hùng
của đất nước như sống dậy. Nhìn lại lịch sử dài lâu của đất nước, chúng ta thường
khắc ghi các triều đại nổi danh, ngợi ca những anh hùng nổi tiếng trong trang sử vàng
của dân tộc. Nhưng cảm quan “Đất Nước của Nhân dân” đã chi phối cái nhìn lịch sử
của nhà thơ: nhân dân là người sáng tạo ra đất nước, chiến đấu bảo vệ đất nước:
“Con gái con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh”
Những cụm từ lấy ra trong ca dao, tục ngữ: “nuôi cái cùng con”, “giặc đến nhà đàn bà
cũng đánh” tạo cho lời thơ sự nhuần nhụy hòa quyện rất gợi cảm. Cũng trong dòng
cảm xúc mãnh liệt về nhân dân đất nước nhà thơ Nam Hà viết:
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước “Đất nước Của thơ ca
Của bốn mùa hoa nở
Đọc trang Kiều tưởng câu hát dân gian
Nghe xôn xao trong gió nội mây ngàn. Đất nước
Của những dòng sông
Gọi tên nghe mát rượi tâm hồn
Ngọt lịm, những giọng hò xứ sở
Trong sáng như trời xanh, mượt mà như nhung lụa Đất nước
Của những người mẹ Mặc áo thay vai Hạt lúa củ khoai
Bền bỉ nuôi con, nuôi chồng chiến đấu. Đất nước
Của những người con gái, con trai
Đẹp như hoa hồng, cứng như sắt thép
Xa nhau không hề rơi nước mắt
Nước mắt để dành cho ngày gặp mặt”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nốt nhấn của khúc ca ca ngợi nhân dân chính là điểm sáng ngời trong phẩm chất nhân dân:
“Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Nhân dân trong quan niệm Nguyễn Khoa Điềm, là tập thể những người anh hùng vô
danh. Họ sống giản dị, chết bình tâm, chiến đấu không phải để mang tên cho lịch sử
mà vì một lẽ thiêng liêng, bình dị và cao cả: bảo vệ đất nước. Câu thơ ngắn, cô đúc
nhưng lại chính là sự dồn nén của cảm xúc tác ấn chứa biết bao xúc động chân thành
trước những hy sinh thầm lặng, những đóng góp lớn lao của những người vô danh, hiền lành và giản dị.
Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, Đất nước còn là sự nối liền các thế hệ Việt
Nam, họ đã lao động, sáng tạo, gìn giữ và truyền lại cho đời sau mọi giá trị văn hoá
vật chất, tinh thần: từ hạt lúa với nền văn minh lúa nước, ngọn lửa được tạo nên bởi
bước tiến của loài người đến những của cải tinh thần quý báu như phong tục tập quán
lâu đời: tên xã, tên làng, giọng nói cha ông… Họ là những anh hùng văn hoá, họ đã
bảo tồn từ đời này sang đời khác phong tục và lối sống của dân tộc mình:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than con cúi
Họ truyền giọng điệu cho con mình tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân”
Đất nước cũng chính là phần tâm linh ngay trong máu thịt mỗi con người:
“Trong anh và em hôm nay
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đều có một phần đất nước”
Giọng thơ đặc biệt xúc cảm của những người cùng thế hệ, thông qua giọng ân tình
nhắn nhủ của tình yêu, của anh và của em, Nguyễn Khoa Điềm nói lên được sự thống
nhất, gắn bó giữa cái riêng và cái chung, giữa cá nhân và dân tộc. Trách nhiệm và bổn
phận đối với đất nước chính là trách nhiệm đối với bản thân mình.
“Em ơi em Đất nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất nước muôn đời”
Câu thơ dù là hình thức mệnh lệnh: Phải biết, phải biết… nhưng với giọng điệu thiết
tha, với cảm xúc mãnh liệt bật lên tự trái tim, từ sự cảm hiểu sâu sắc về đất nước, điệu
thơ có sức cuốn hút thôi thúc mạnh mẽ, tác động đến tâm hồn và trí tuệ người đọc.
Mỗi con người gắn bó máu thịt với đất nước nên phải biết bảo vệ, giữ gìn đất nước,
hơn nữa phải hi sinh vì đất nước khi vận mệnh dân tộc lâm nguy.
Trong hoàn cảnh đất nước đang gồng mình dưới mưa bom bão đạn của kẻ thù, những
vần thơ của Nguyễn Khoa Điềm càng có sức lay động sâu xa lòng người, khơi dậy
trong mỗi người ngọn lửa yêu thương, chiến đấu, hi sinh. Bởi trách nhiệm với đất
nước chính là trách nhiệm với chính bản thân mình. Những câu thơ chính trị mà
không khô khan chính vì “phát khởi tự trong lòng’’ thi nhân, thấm nhuần cảm xúc dạt
dào hứng khởi và nói với ta biết bao điều thiêng liêng về đất nước, về trách nhiệm bản
thân đối với đất nước.
Cũng trong dòng cảm xúc ấy Chế Lan Viên đã viết:
“Ôi Tổ quốc, ta yêu như máu thịt,
Như mẹ cha ta, như vợ như chồng
Ôi Tổ quốc, nếu cần, ta chết
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông…”
Đoạn thơ trích trong chương V, giàu chất trữ tình chính luận, vừa được viết bằng
chiều sâu trí tuệ, chiều cao văn hóa, vừa được viết bằng những rung động mãnh liệt
của cảm xúc nên rất dễ đi vào lòng người. Lời thơ đậm đà chất liệu văn hóa văn học
dân gian, được lấy cảm hứng từ ca dao, dân ca, cổ tích, truyền thuyết nên đậm đà sắc
thái dân tộc, mở ra một đất nước thơ mộng trữ tình từ xa xưa vọng về gần gũi, thân
thương. Đặc biệt, chương thơ rất ít vần, nó có chất thơ là nhờ vào việc xây dựng hình
ảnh, giọng điệu thơ trầm bổng thiết tha, mang âm hưởng của ca dao, dân ca. Tất cả
làm toát lên vẻ đẹp của Đất nước của Nhân dân, Đất nước của ca dao, thần thoại mà
Nguyễn Khoa Điềm đã ký gửi trong từng câu thơ.
Bằng cách đề cao vai trò của nhân dân lao động với đất nước, Nguyễn Khoa Điềm
một lần nữa làm rõ tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, khẳng định vai trò và sức
mạnh của nhân dân đối với lịch sử và đất nước. Đó là cả một truyền thống lâu dài
trong lịch sử văn học dân tộc. Tác phẩm đã tạo nên những rung động âm vang trong
lòng người đọc chính là nhờ những cảm xúc chân thành từ sự trải nghiệm của bản thân
mà nói lên những suy nghĩ chung của cả thể hệ đối với đất nước. Nguyễn khoa Điềm
đã góp thêm một thành công cho dòng thi ca về đất nước, làm sâu sắc thêm những
nhận thức về đất nước và nhân dân bằng tiếng nói nghệ thuật đậm đà chất dân gian. Bài làm mẫu 8
“Đất ngoại ô” (1972), “Mặt đường khát vọng” (1974) của Nguyễn Khoa Điềm cho
thấy một hồn thơ giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, thể hiện những tâm tư của người
thanh niên trí thức trước những vấn đề trọng đại của dân tộc ta thời chống Mĩ.
Đoạn thơ “Đất Nước” là chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng”. Trước
Nguyễn Khoa Điềm, đề tài quê hương đất nước đã được nói rất hay, rất đằm thắm
trong những bài thơ nổi tiếng như “Bên kia sông Đuống” (Hoàng Cầm), “Đất nước”
(Nguyễn Đình Thi), “Quê hương” (Giang Nam) ... “Đất Nước” của Nguyễn Khoa
Điềm là một khúc ca - sự nhận thức về nguồn gốc sâu xa của Đất Nước, về trí tuệ, tâm
hồn và ý chí của Nhân Dân đã tạo dựng nên một “Đất Nước của Nhân Dân, Đất Nước
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
của ca dao, thần thoại” - Có thể nói tư tưởng “Đất Nước của Nhân Dân” đã được thể
hiện một cách sâu sắc và độc đáo trong đoạn thơ “Đất Nước” này.
Đoạn thơ dài 110 câu thơ tự do, đậm đặc chất liệu văn hóa dân gian. Ta có cảm nhận:
tục ngữ ca dao, dân ca, truyền thuyết, cổ tích... đã hóa thân trong những vần thơ “Đất
Nước”. Từ con người đến cảnh vật, từ các chi tiết lấy từ nhịp sống cần lao, dân dã như
“gừng cay, muối mặn”, như “cái kèo cột thành tên”, “miếng trầu”, “hạt gạo”,... đến
chuyện “yêu nhau và sinh con đẻ cái”, chuyện “chèo đò, kéo thuyền vượt thác”... bình
dị thế thôi nhưng mở ra một không gian nghệ thuật vô cùng thân thuộc, làm dộị lên
trong lòng ta niềm tự hào về một Đất Nước “Vốn xưng nền văn hiến đã lâu” (Nguyễn
Trãi). Chất liệu văn hóa dân gian ấy đã được nhà thơ sử dụng như một thủ pháp nghệ
thuật tạo nên tính độc đáo và vẻ đẹp thẩm mỹ, đồng thời qua hệ thống hình tượng và
cảm hứng trữ tình diễn tả một cách hào hứng và phóng khoáng tư tưởng chủ đạo “Đất
Nước của Nhân Dân” đem đến cho người đọc bao tự hào xúc động.
Nếu như bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi là một giọng điệu đĩnh đạc, hào
hùng, “Bên kia sông Đuống” của Hoàng Cầm là một giọng thơ bồi hồi, sâu lắng thì
trong đoạn thơ này, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện những xúc cảm suy tưởng về Đất
Nước dưới dạng một lối trò chuyện tâm tình.
Phần đầu khúc ca, tác giả nói về lịch sử đất nước - một đất nước hình thành từ “những
ngày xửa ngày xưa” đã qua bốn nghìn năm “đằng đẵng”. Không kể lại những sự lịch
sử oai hùng, những chiến công oanh liệt, những anh hùng lừng danh mà “anh và em
đều nhớ”. Nguyễn Khoa Điềm đã triển khai cảm hứng về Đất Nước bằng những cái
bình dị, bình thường rất gần gũi và thân thương với mọi gia đình Việt Nam. Có tiếng
nói của mẹ, miếng trầu của bà, có sự tích “Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng
tre mà đánh giặc”. Có thuần phong mỹ tục, có tình nghĩa mẹ cha, có mồ hôi làm ra
bông lúa hạt gạo, có ngôn ngữ nhân dân, lời ăn tiếng nói do nhân dân sáng tạo ra đặt
tên cho những vật quanh mình...
“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn,
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên,
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”
Đoạn thơ trên gợi nhớ đến truyền thuyết “Thánh Gióng”, truyện cổ tích “Trầu Cau”,
phong tục búi tóc của người Âu Lạc, gợi nhớ đến những bài dân ca về tình vợ chồng,
về công việc nhà nông. Thơ tuy chỉ gợi, chỉ vẽ ra một vài nét thoáng nhẹ, mơ hồ nhưng đậm đà ý vị.
Đất Nước bình dị và đáng yêu, cụ thể và gần gũi với “em” và “anh” với mỗi chàng
trai, cô gái. “Đất là nơi anh đến trường – Nước là em tắm” ; là cây đa giếng nước, sân
đình, là bến đò “nơi ta hò hẹn”, là nơi “em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”;
là khúc dân ca vời vợi đã thấm vào máu, vào hồn của mỗi con người Việt Nam từ thuở còn nằm trong nôi:
“Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Đất Nước thiêng liêng và tự hào biết mấy. Cha Rồng mẹ Tiên đã sáng tạo ra Đất Nước
này. Lời thơ thầm thì nói về tình non nước sâu nặng. Nó dẫn hồn ta trở về cội nguồn
qua huyền thoại diệu kỳ:
“... Đất là nơi Chim về,
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Tư tưởng "Đất Nước của Nhân dân" được nói đến một cách cực kì sâu đậm khi nhà
thơ ngợi ca giọt mồ hôi và xương máu của nhân dân. Đất Nước trường tồn qua “thời
gian dài đằng đẵng” và trải rộng trên một “không gian mênh mông”. Chính Nhân dân
đã đổ mồ hôi và xương máu để xây dựng và bảo vệ Đất Nước. Một dân tộc cần cù và
dũng cảm. Lớp lớp người biết làm ăn giỏi và sống trong tư thế hiên ngang. Câu
chuyện lứa đôi không nói về tình yêu mà lại nói về nghĩa tình non nước: “... Em ơi em Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái,con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng…”
Suốt hàng ngàn năm lịch sử, chính Nhân dân là những người sáng tạo nên Đất Nước
này: “Không ai nhớ mà đặt tên - Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”. Hạt lúa do bàn tay
dân ta trồng; lấy hòn than, con cúi để giữ lửa; truyền cho con cháu tiếng nói ông cha;
đắp đập be bờ”... và để làm ra cây trái. Họ “đã làm” và “đã giữ” , “họ truyền”, “họ đắp
đập be bờ”...và “bốn nghìn lớp người” đã làm nên tất cả:
“... Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng,
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng chuyến di dân.
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái…”
Ngôn ngữ thơ (giữ và truyền, gánh, đắp đập be bờ) được nhấn đi nhấn lại để tô đậm
truyền thống cần cù lao động của Nhân dân - chủ nhân của Đất Nước.
“Nhân dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta”
(Hồ Chí Minh). “Nước chúng ta - Nước những người chưa bao giờ khuất” (Nguyễn
Đình Thi); “Lưng đeo gươm, tay mềm mại bút hoa” (Huy Cận); “Tuốt gươm không
chịu sống quỳ” (Tố Hữu). Nguyễn Khoa Điềm cũng có một lối nói độc đáo tư tưởng ấy:
“Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại”
Tư tưởng “Đất Nước và Nhân dân” là sự ngợi ca mồ hôi và xương máu của nhân dân.
“Không có mồ hôi và máu thì các dân tộc không thể có lịch sử” (Ăngghen). Chính vì
thế mà nhà thơ trẻ đã viết:
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân Dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Hai câu thơ mà bốn lần nhắc lại từ "Đất Nước" hai lần làm lại từ “Nhân dân”, biểu lộ
biết bao tình thương mến!
Đất nước ta vô cùng tráng lệ với núi cao, sông dài, biển rộng, với những cánh đồng
thẳng cánh cò bay. Những tên núi, tên sông đã soi bóng vào thơ ca dân tộc. “Bạch
Đằng giang phú” của Trương Hán Siêu, “Dục Thúy Sơn”, “Côn Sơn ca”, của Ức Trai,
“Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan, “Đêm trăng trên sông Trà” của Cao Bá
Quát, v.v... Giang sơn gấm vóc biết mấy tự hào! “Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi!” (Tố
Hữu). Nguyễn Khoa Điềm cũng nói về núi, về sông của Đất Nước, nhưng anh không
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
nói về “địa linh nhân kiệt”, “quan hà hiểm trở”, “một cảnh chiều tà”... mà có một lối
nói riêng. Mỗi một địa danh, mỗi một thắng cảnh như một nét khắc, nét tạc vào cõi đất
trời vẻ đẹp tâm hồn với những đức tính quý báu của nhân dân ta như tình yêu chung
thủy của lứa đồi, sức mạnh quật khởi, ý chí tự lập tự cường, đức tính hiếu học, bàn tay
cần cù, khéo léo, tấm lòng hồn hậu, bao dung...:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu,
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên”
Có những tên đất, tên làng vời vợi nghìn trùng gợi lên trong lòng người đọc hôm nay
nhớ về ông cha đã từng “mang gươm đi mở cõi”, lấn biển, khai hoang, đoạn kình, bộ
hổ, bắt sấu, đào kênh. Đoạn thơ như một đài tưởng niệm về cống đức của Nhân dân -
những anh hùng vô danh đã góp máu và mồ hôi làm nên Đất Nước:
“Những người dân nào đỡ góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
Cảnh núi sông như hội tụ lấp lánh qua những vần thơ đẹp cho ta nhiều rung cảm. Tiếp
đó, nhà thơ đi tới một nhận thức khái quát: hồn sông núi cũng là điệu tâm hồn của Nhân dân:
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha.
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Cấu trúc câu thơ biến hóa như một phức điệu đa thanh và đa âm, làm cho cảm xúc thơ
dồn nén, giọng thơ thiết tha bồi hồi.
“Đất Nước của Nhân dân” không chỉ trường tồn trên chiều “đằng đẵng” của lịch sử,
trải ra trên chiều rộng “mênh mông” của không gian địa lí, mà còn ở tầm sâu của tâm
hồn, ở tầm cao của ý chí giống nòi. Một dân tộc yêu ca hát, cuộc đời hòa quyện trong
ca dao dân ca. Một nhân dân nghĩa tình trong nếp sống “Biết quý công cầm vàng
những ngày lặn lội”; biết sống thủy chung sắt son trong tình yêu, “Cha mẹ thương
nhau bằng gừng cay muối mặn”, biết trung hiếu vẹn toàn:
“Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
“Mồng mười tháng ba” ngày giỗ Tổ Hùng Vương, cháu con tự bốn phương trời tụ hội
về Phong Châu, một nén hương trầm tỏa khói, một cử chỉ “cúi đầu” thành kính, biết
ơn tiên tổ. Trở về cội nguồn là một nét rất đẹp của tâm hồn Việt Nam.
Trên mọi chặng đường lịch sử hàng ngàn năm, nhân dân ta “người người lớp lớp”
ngẩng cao đầu đi tới, dũng cảm và hiên ngang, kiên cường và bất khuất để bảo vệ Đất
Nước, giữ vững cơ đồ Việt Nam:
“Biết trồng tre đợi ngày thành gậy,
Đi trả thù mà không sự dài lâu”
Kết thúc đoạn thơ là tiếng hát ngân vang trên những dòng sông quê hương. Những con
sông "trăm màu", và "trăm dáng" cuồn cuộn xuôi dòng... là hình ảnh của Đất Nước
thân yêu. Tiếng hát của những người "chèo đò, kéo thuyền vượt thác" là nhịp sống lao
động, lạc quan và yêu đời của nhân dân ta trên con đường đi tới ngày mai...
Giọng thơ ngọt ngào âm vang đem đến cho chúng ta niềm tin yêu tự hào về sự trường
tồn của Đất Nước muôn quý nghìn yêu:
"Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Mà khi về đến Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi".
Bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm còn là “lời tự hát”. Anh hát về tình yêu
đôi ta, hát về Nhân dân, về non sông Đất Nước. Anh hát về quá khứ “thời gian đằng
đẵng, không gian mênh mông”. Anh hát về một ngày mai với nhiều “mơ mộng”.
Chính Nhân dân - người làm ra Đất Nước đã cho anh niềm tin thiêng liêng ấy:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa,
Đến những tháng ngày mơ mộng”
Tư tưởng "Đất Nước của Nhân dân" qua đoạn thơ này đã chi phối cách nhìn, cách cảm
và cách nghĩ của nhà thơ trẻ Nguyễn Khoa Điềm trong những năm chiến tranh chống
Mỹ vô cùng ác liệt. Tư tưởng này đã được diễn tả bằng một hồn thơ đậm đà màu sắc
dân gian, nó đã làm phong phú thêm cho ý niệm về Đất Nước trong thơ ca Việt Nam hiện đại.
Cảnh sắc núi sông gắn liền với tâm hồn dân tộc, khí phách của giống nòi. Cái bình dị
tồn tại quanh ta hòa quyện với cái cao cả thiêng liêng cho thấy vẻ đẹp vĩnh hằng của
Đất Nước của nền văn hóa Việt Nam và sự trường tồn của dân tộc.
Bài thơ tuy có chỗ còn dàn trải, nhưng ý tưởng đẹp, cảm hứng và ngôn ngữ thơ độc
đáo. Nó đã khơi dậy tình yêu nước, niềm tự hào dân tộc, trách nhiệm và khát vọng
công dân đối với Đất Nước trong mỗi chúng ta:
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Làm nên Đất Nước muôn đời” Bài làm mẫu 9
Thơ ca Việt Nam ba mươi năm chiến tranh là một dàn hợp xướng những khúc ca, giai
điệu ngọt ngào về đất nước. Ta không thể nào quên một “đất nước hình tia chớp”
trong thơ Trần Mạnh Hảo hay một đất nước như “bà mẹ sớm chiều gánh nặng nhẫn
nại nuôi con một đời im lặng” trong thơ Tố Hữu. Nhắc đến đề tài Đất nước trong văn
học cách mạng sẽ thật là không đầy đủ nếu như ta không nhắc đến Đất nước trích
trong Trường ca mặt đường khát vọng với tư tưởng nhân văn tiến bộ: “Đất nước của nhân dân”.
Trong mỗi một thời đại khác nhau lại có những quan điểm khác nhau về đất nước.
Nếu ở thời trung đại, quan niệm đất nước phải là của vua, lãnh thổ do vua cai quản:
“Nam quốc sơn hà Nam đế cư”. Thì đến thời cận đại, khi bàn về đất nước, Phan Bội
Châu cho rằng: “Dân là dân nước, nước là nước dân”. Tuy rằng tư tưởng trên đã thể
hiện tư tưởng tiến bộ hơn so với thời hiện đại nhưng vẫn còn mang nặng ý thức hệ của
nhà nước phong kiến phương Đông và hệ tư tưởng tư sản. Đến thời đại Hồ Chí Minh
các nhà thơ mới có ý thức sâu sắc nhất, thấm thía nhất về tư tưởng đất nước là của
nhân dân, của quảng đại số đông quần chúng:
“Ôm đất nước những người áo vải
Đã đứng lên thành những anh hùng” (Nguyễn Đình Thi)
Trước hết, suy từ về đất nước trên chiều rộng lãnh thổ đó là điều không mới, nhưng
chỗ đặc sắc nhất của Nguyễn Khoa Điềm là ông không gắn lãnh thổ với đế cư, với
thiên thư mà gắn với nhân dân vĩ đại:
“Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”"
Theo cảm nhận của nhà thơ, “Đất nước” là không gian vô cùng gần gũi thân thương,
là một cõi đầy thơ mộng, ngọt ngào gắn với bao kỉ niệm của tình yêu mỗi con người. Và:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
Đất nước đã trở thành một phần linh thiêng trong cuộc sống của con người. Mỗi người
chỉ đóng góp một phần nhỏ bé để làm nên đất nước thôi. Cho nên xây dựng bảo vệ và
hi sinh vì Đất Nước là vai trò trách nhiệm cao cả của chúng ta bởi “Đất Nước này là
Đất Nước của nhân dân”
Khi suy tư về “Đất nước” theo chiều dài lịch sử, điều đó cũng không phải mới mẻ.
Nhưng cái mới của nhà thơ là khi nói về lịch sử mấy ngàn năm của Đất nước không
dùng những sử liệu như những nhà thơ khác:
“Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Cùng Hán Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương” (Nguyễn Trãi)
Cũng không nhắc đến những anh hùng hữu danh trong lịch sử:
“Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…” (Nguyễn Đình Thi)
Mà Nguyễn Khoa Điềm nhấn mạnh đến muôn vàn con người bình dị vô danh nhưng
lại hết sức lớn lao phi thường:
“Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết không
Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Họ còn sáng tạo và truyền lại cho thế hệ sau:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái”
Họ là ai? Phải chăng là những người anh hùng hữu danh trong sử sách? Không, đó chỉ
là một phần nhỏ bé trong chữ họ mà thôi. Họ ở đây lớn lao hơn nhiều, là nhân dân là
cha ông thuở trước. Chữ “họ” được đứng ở chữ đầu dòng thơ và được điệp lại cho
thấy vai trò lớn lao vĩ đại của nhân dân đối với Đất nước.
Các động từ “giữ - truyền - gánh” cho ta một cảm nhận sự tiến hóa của lịch sử Việt
Nam giống như một cuộc lao động lớn mà ở đó có sự tiếp sức không ngừng nghỉ của
các thế hệ nhân dân. Họ đã tạo ra từ hạt lúa với nền văn minh lúa nước, ngọn lửa được
tạo nên bởi bước tiến của loài người đến những của cải tinh thần quý báu như phong
tục tập quán lâu đời: tên xã, tên làng, giọng nói cha ông… Như vậy, nhân dân chính là
người làm nên giá trị tinh thần và vật chất cho Đất nước.
Khi nói về Đất nước trong chiều sâu văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm không nhắc đến các
danh nhân như Nguyễn Trãi. Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương mà nêu lên những truyền
thống tinh thần của nhân dân:
“Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó”
Những truyền thống văn hóa lâu đời nhưng thật giản dị được nhà thơ nhắc lại với một niềm tự hào sâu sắc.
Thành công trước hết khi thể hiện tư tưởng Đất nước của nhân dân là Nguyễn Khoa
Điềm đã lựa chọn cho mình chất liệu văn hóa dân gian phù hợp dẫu biết rằng chất liệu
thuộc hình thức nghệ thuật còn làm nên câu thơ là trái tim của người nghệ sĩ. Văn hóa
dân gian được thể hiện trong việc sử dụng tục ngữ, ca dao, truyền thuyết…
Ngoài ra việc kết hợp với giọng điệu thủ thỉ tâm tình làm lay động mãnh liệt tâm hồn
của độc giả. Đất nước vốn là một đề tài lớn nhưng đi vào thơ Nguyễn KHoa Điềm nó
không khô khan mà đi vào lòng người như điệu ru câu hát. Thể thơ tự do phóng
khoáng với những câu thơ co duỗi nhịp nhàng góp phần thể hiện thành công Đất nước.
Như vậy, qua đoạn trích “Đất nước”, tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” chính là tư
tưởng cốt lõi mà nhà thơ muốn gửi gắm. Bài làm mẫu 10
Trong đoạn trích “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có hai câu thơ đã thể
hiện được tư tưởng cốt lõi của toàn bộ tác phẩm:
“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nói về lịch sử mấy ngàn năm của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không dùng những sử
liệu như nhiều nhà thơ khác. Ông dùng lối kể đậm đà của dân gian:
“Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Hình ảnh thơ phải chăng đã gợi cho ta về sự tích trầu cau từ đời Hùng Vương dựng
nước xa xưa, về truyền thuyết Thánh Gióng nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã đi vào lịch
sử? Nghĩa là lịch sử đất nước được đọng lại trong từng câu chuyện kể, hiện hình trong
“miếng trầu bà ăn”, trong “ cây tre đánh giặc”. Hay nói cách khác, đất nước đã nằm
sâu trong tiềm thức mỗi người dân, trường tồn trong đời sống tâm hồn nhân dân qua
bao thế hệ. Đó cũng chính là “Đất nước của nhân dân”.
Vì vậy, khi nghĩ về mấy ngàn năm lịch sử của đất nước, tác giả không điểm lại các
triều đại “Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập” (Nguyễn Trãi). Cũng
không nhắc lại tên tuổi những anh hùng lừng danh trong sử sách như Bà Trưng, bà
Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung:
“Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…”
Mà Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh đến muôn ngàn những con người bình dị vô danh:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi Họ sống và chết
Giản dị và bình tâm
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước”
Những con người vô danh ấy chính là nhân dân vô tận đã tạo dựng và gìn giữ đất
nước trải qua mọi thời đại. Họ không chỉ đánh giặc ngoại xâm, mà còn là người sáng
tạo và truyền lại mọi giá trị vật chất và tinh thần cho mọi thế hệ nối Cùng với “thời
gian đằng đẵng” là “không gian mênh mông” được tạo lập từ thuở sơ khai với truyền
thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ “Đất là nơi chim về. Nước là nơi rồng ở”- Một đất
nước đẹp đẽ và thiêng liêng biết bao:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái”
Nhưng đất nước cũng là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống hàng ngày của mỗi
người dân “Đất là nơi anh đến trường. Nước là nơi em tắm” và đất nước ấy đã chứng
kiến những mối tình đầu của biết bao lứa đôi:
“Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Từ quan niệm “ Đất nước của nhân dân”, tác giả đã có những phát hiện sâu sắc và mới
mẻ về vẻ đẹp thiên nhiên đất nước gắn liền với con người, mà trước hết là những con
người bình thường. Và chính những con người bình thường ấy đã làm nên vẻ đẹp
muôn đời của thiên nhiên đất nước, một vẻ đẹp không chỉ mang màu sắc gấm vóc của
non sông, mà còn là kết tinh vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống dân tộc:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại”
Và rồi “người học trò nghèo góp cho đất nước mình núi Bút, non Nghiên”, cho đến
những địa danh thật nôm na bình dị. “Những người dân nào đã góp tên ông Đốc, ông
Trang, bà Đen, bà Điểm”. Từ đó, tác giả đã đi tới một nhận thức khái quát sâu xa:
“Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Đất nước ấy còn có một bề dày văn hóa, tâm hồn cốt cách con người Việt Nam. Cũng
như hai phương diện trên, bề dày văn hóa không được nói đến qua các danh nhân văn
hóa như Nguyễn trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Ngô Thì Nhậm… mà được thể
hiện trong nguồn mạch phong phú của văn hóa dân gian để nêu lên truyền thông tinh
thần và vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân thấm nhuần sâu sắc tư tưởng “Đất nước của
nhân dân, của ca dao thần thoại”. Trong các kho tàng văn hóa phong phú ấy, tác giả
tìm thấy những vẻ đẹp nổi bật của tâm hồn tính cách Việt Nam. Đó là thật say đắm và
thủy chung trong tình yêu: “ Yêu nhau từ thuở trong nôi”; “ Cha mẹ yêu nhau bằng
gừng cay muối mặn”; Biết quý trọng tình nghĩa: “Biết quý công cầm vàng những ngày
lặn lội”. Nhưng cũng thật quyết liệt với kẻ thù: “Biết trồng tre đợi ngày thành gậy. Đi
trả thù không sợ dài lâu”. Ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân,
dân tộc đã được ông nói lên sâu sắc, thấm thía từ những câu ca dao đẹp- những tiếng
lòng của nhân dân trải qua từng thời kỳ lịch sử.
Tóm lại, qua đoạn trích “Đất nước”, Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định một chân lí:
Đất nước này là Đất nước của nhân dân, của ca dao thần thoại. Đó là một đóng góp
quan trọng của Nguyễn Khoa Điềm làm sâu thêm cho ý niệm về Đất nước của thơ ca
chống Mỹ. Tư tưởng về nhân dân của nhà thơ cũng giống như lời bài thơ dưới đây:
“Và cứ thế nhân dân thường ít nói
Như mẹ tôi lặng lẽ suốt đời
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Và cứ thế nhân dân cao vòi vọi
Hơn cả những ngôi sao cô độc giữa trời”
( Những người đi tới biển, Thanh Thảo) Bài làm mẫu 11
Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ những nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến
chống Mĩ. Trường ca “Mặt đường khát vọng” là tác phẩm xuất sắc, mang vẻ đẹp độc
đáo của ông, được sáng tác vào năm 1971 tại núi rừng chiến khu Trị – Thiên. Bài “Đất
Nước” là chương V của trường ca này. Tác giả đã sử dụng một cách sáng tạo các chất
liệu – thi liệu từ tục ngữ, ca dao dân ca, từ truyền thuyết cổ tích đến phong tục, ngôn
ngữ… của nền văn hóa dân tộc để khơi nguồn cảm hứng về Đất Nước, một Đất Nước
có nguồn gốc lâu đời, một Đất Nước của Nhân Dân vĩnh hằng muôn thuở.
Đoạn thơ 12 câu này trích trong phần II bài “Đất Nước” đã ca ngợi Đất Nước hùng vĩ,
tự hào khẳng định những phẩm chất cao đẹp của nhân dân ta, dân tộc ta. Câu thơ mở
rộng đến 13, 14, 15 từ, nhưng vẫn thanh thoát, nhịp nhàng, giàu âm điệu và nhạc điệu gợi cảm:
Tám câu thơ đầu nói về tượng hình Đất Nước, một Đất Nước hùng vĩ, một giang sơn
gấm vóc. Khắp nơi trên mọi miền Đất Nước ta, ở đâu cũng có những danh lam thắng
cảnh. Núi Vọng Phu, hòn Trống Mái đã đi vào huyền thoại cổ tích. Nguyễn Khoa
Điềm đã có một cái nhìn khám phá, nhân văn. Núi ấy, hòn ấy là do “những người vợ
nhớ chồng”, hoặc cặp vợ chồng yêu nhau mà đã “góp cho”, đã “góp nên”, làm đẹp
thêm, tô điểm thêm Đất Nước:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái”.
Núi Vọng Phu Ở Lạng Sơn, Thanh Hóa, Bình Định,… hòn Trống Mái ở Sầm Sơn
không chỉ là vẻ đẹp thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn của người
phụ nữ Việt Nam. Vợ có “nhớ chồng”, cặp vợ chồng có “yêu nhau” thì mới “góp cho
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Đất Nước”, mới “góp lên” những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái ấy. Tình yêu lứa đôi
có thắm thiết, tình nghĩa vợ chồng có thủy chung thì Đất Nước mới có tượng hình kì
thú ấy. Tác giả đã vượt lên lối liệt kê tầm thường để có một cách nhìn, một cách diễn
đạt mới mẻ, nhân văn.
Hai câu thơ tiếp theo ca ngợi vẻ đẹp Đất Nước về mặt lịch sử và truyền thống. Cái
“gót ngựa của Thánh Gióng" đã để lại cho Đất Nước ta bao ao đầm ở vùng Hà Bắc
ngày nay, 99 núi con Voi Ở Phong Châu đã quần tụ, chung sức chung lòng “góp mình
dựng đất Tổ Hùng Vương”. Các từ ngữ: “đi qua còn… để lại”, “góp mình dựng” đã
thể hiện một cách bình dị mà tự hào về sự thiêng liêng của Tổ quốc, về khí phách anh
hùng, sức mạnh đại đoàn kết dân tộc của nhân dân ta trong xây dựng và bảo vệ Đất Nước:
“Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương”.
Đất Nước ta có núi cao, biển rộng, sông dài. Có sông Hồng Hà “đỏ nặng phù sa”. Có
sông Mã “bờm ngựa phi thức trắng”. Và còn có Cửu Long Giang với dáng hình thơ
mộng, ôm ấp huyền thoại kiêu sa:
“Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm”.
Rồng “nằm im” từ bao đời nay mà Nam Bộ mến yêu có “dòng sông xanh thẳm” cho
quê hương nhiều nước ngọt phù sa, nhiều tôm cá, mênh mông biển lúa bốn mùa. Phải
chăng nhà thơ trẻ qua vẻ đẹp dòng sông Chín Rồng để ca ngợi sự gấm vóc, con người
Việt Nam rất đỗi tài hoa?
Quảng Nam, Quảng Ngãi quê hương của Hoàng Diệu, Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc
Kháng,… có núi Ân sông Đà, có núi Bút non Nghiên. Ngắm núi Bút non Nghiên,
Nguyễn Khoa Điềm không nói về “địa linh nhân kiệt” mà nghĩ về người học trò
nghèo, về truyền thống hiếu học và tấm lòng tôn sư trọng đạo của nhân dân ta:
“Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên"
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Nghèo mà vẫn “góp cho” Đất Nước ta núi Bút non Nghiên, làm rạng rỡ nền văn hiến
Đại Việt. Nghèo vật chất mà giàu trí tuệ tài năng. Hạ Long trở thành kì quan, thắng
cảnh là nhờ có “con cóc, con gà quê hương cùng góp cho”. Và những tên làng, tên
núi, tên sông như ông Đốc, ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm… ở vùng cực Nam Đất
Nước xa xôi đã do “những người dân nào đã góp tên” đã đem mồ hôi, xương máu bạt
rừng, lấn biển, đào kênh, bắt sấu, săn hổ… làm nên? Nhà thơ đã có một cách nói bình
dị mà thấm thía ca ngợi đức tính cần cù, siêng năng, dũng cảm trong lao động sáng tạo
của nhân dân ta, khẳng định nhân dân vô cùng vĩ đại, người chủ nhân đã “làm nên Đất Nước muôn đời”:
“Con cóc con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên ông Đốc, ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”.
Tám câu thơ với bao địa danh và cổ tích huyền thoại được nhà thơ nói đến thể hiện
niềm tự hào và biết ơn Đất Nước cùng Nhân dân. Các thi liệu – hình ảnh: người vợ,
cặp vợ chồng, gót ngựa, 99 con voi, con rồng, người học trò nghèo, con cóc con gà,
những người dân nào… dưới ngòi bút của Nguyễn Khoa Điềm mang ý nghĩa tượng
trưng cho tâm hồn trung hậu, cho trí tuệ và tài năng, đức tính cần cù và tinh thần dũng
cảm,… của nhân dân ta qua trường kì lịch sử. Chính nhân dân vĩ đại đã “góp cho”,
“góp nên”, “để lại”,… đã làm cho Đất Nước ngày thêm giàu đẹp. Nhà thơ đã đem đến
cho những động từ – vị ngữ ấy (góp cho, góp nên…) nhiều ý nghĩa mới mẻ, nhiều sắc
thái biểu cảm với bao liên tưởng đầy tính nhân văn.
Bốn câu thơ cuối đoạn, giọng thơ vang lên say đắm, ngọt ngào. Từ cụ thể, thơ được
nâng lên tầm khái quát, tính chính luận kết hợp một cách hài hòa với chất trữ tình đằm thắm:
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng, gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta...”
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Ruộng đồng gò bãi… là hình ảnh của quê hương đất nước. Những tên núi, tên sông,
tên làng, tên bản, tên ruộng đồng, tên gò bãi… bất cứ ở đâu trên đất nước Việt Nam
thân yêu đều mang theo “một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha”. Hình
tượng đất nước cũng là điệu tâm hồn, phong cách, ước mơ hoài bão của ông cha ta, tổ
tiên ta bốn nghìn năm lịch sử dựng nước. “Những cuộc đời đã hóa núi sông ta” là một
câu thơ rất hay, rất đẹp ca ngợi tâm hồn Việt Nam, nền văn hóa Việt Nam. Chữ “một”
được điệp lại 3 lần, chữ “ta” được láy lại 2 lần, kết hợp từ “ôi” cảm thán đã tạo nên
những vần thơ du dương về nhạc điệu, nồng nàn, say đắm, tự hào về cảm xúc. Vừa
đĩnh đạc hào hùng, vừa thiết tha lắng đọng. Vẻ đẹp nhân văn chan hòa trên những dòng thơ tráng lệ.
Tầm vóc của Đất Nước và dân tộc được hiện diện một cách sâu sắc rộng lớn không
chỉ trên bình diện địa lí “mênh mông” mà còn ở dòng chảy của thời gian và lịch sử
bốn nghìn năm “đằng đẵng”. Đoạn thơ trên đây tiêu biểu cho cái hay, cái đẹp của hồn
thơ Nguyễn Khoa Điềm trong bài “Đất Nước”. Câu thơ mở rộng đậm đặc chất văn
xuôi. Yếu tố chính luận và chất chữ tình, chất cảm xúc hòa quyện, làm cho chất thơ
dào dạt, ý tưởng sâu sắc, mới mẻ. Đất nước hùng vĩ, nhân dân anh hùng, cần cù, hiếu
học, ân nghĩa thủy chung… được nhà thơ cảm nhận với tất cả lòng yêu mến tự hào.
Chất liệu văn hóa dân gian được tác giả vận dụng sáng tạo.
Qua hình tượng Đất Nước mà nhà thơ ca ngợi tâm hồn Nhân Dân, khẳng định bản lĩnh
nòi giống và dáng đứng Việt Nam. Thiên nhiên Đất Nước đã được Nhân Dân sáng tạo
nên. Nhân Dân là chủ nhân của Đất Nước. Bài thơ đích thực khơi gợi hồn người trở
nên trong sáng, phong phú và cao thượng. Đoạn thơ như một tiếng nói tâm tình “dịu
ngọt”, nhà thơ như đang đối thoại cùng ta về Đất Nước và Nhân dân. Đọc lại đoạn
thơ, lòng mỗi chúng ta bâng khuâng, xúc động nghĩ về hai tiếng Việt Nam thân
thương, ta cảm thấy hãnh diện và lớn lên cùng Đất Nước. Bài làm mẫu 12
Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng
chiến chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn người đọc bởi sự kết hợp giữa những xúc
cảm nồng nàn và chất suy tư sâu lắng của người trí thức vì đất nước, vì con người.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
“Đất Nước” trích trong chương 5 trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa
Điềm đã góp phần làm phong phú hơn, tươi mới hơn tư tưởng ấy bằng tiếng nói riêng
và cách thể hiện độc đáo. Tư tưởng đất nước của nhân dân, của ca dao thần thoại
chính là mạch nguồn xuyên suốt tác phẩm.
Đất nước vốn là hình tượng trữ tình rất đẹp trong thi ca xưa nay. Tuy nhiên, ở mỗi giai
đoạn văn học tương ứng với mỗi thời kỳ lịch sử lại mang tư tưởng riêng với lấp lánh
màu sắc thẩm mỹ riêng. Thời trung đại, người ta vốn cho rằng quan niệm đất nước
gắn liền với công lao của các triều đại và cũng do các triều đại kế tiếp nhau để gây
dựng lên. Thơ văn yêu nước những năm đầu thế kỉ XX tư tưởng về đất nước đã có
một bước tiến mới qua tiếng nói của người chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu: “Dân là
dân nước, nước là nước dân”. Nhưng dẫu sao, tư tưởng đó vẫn mang dấu ấn của tư
tưởng tư sản. Đến thơ ca Việt Nam thời kì 1945-1975 thì tư tưởng đất nước nhân dân
được thế hệ các nhà thơ chiến sĩ nhìn nhận một cách toàn diện hơn, sâu sắc hơn trong
mối quan hệ riêng – chung, tôi – ta. Ở đó có sự hòa quyện và tỏa sáng của tình yêu đất
nước và tình yêu đôi lứa. Tư tưởng đất nước của nhân dân đã được các nhà thơ thể
hiện đặc sắc và thành công:
“Ôi đất nước những người áo vải
Đã đứng lên thành những anh hùng”
(Đất nước – Nguyễn Đình Thi)
Ở thời hiện đại, khi người ta nhìn thấy rõ sức mạnh to lớn của nhân dân, thì mới cho
rằng đất nước vốn là của nhân dân. Điều này cũng đã được các nhà văn Việt Nam ý
thức sâu sắc hơn hết khi dân ta tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ vĩ đại.
Tư tưởng Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại đã được nhà thơ
Nguyễn Khoa Điềm thể hiện một cách nhuần nhuyễn trong tác phẩm của mình bằng
chất liệu phù hợp: chất liệu văn hóa dân gian. Có thể thấy, viết về tư tưởng Đất nước
của nhân dân thì không có chất liệu nào phù hợp với là văn hóa dân gian. Do vậy, nhà
thơ Nguyễn Khoa Điềm đã khai thác một cách phong phú và đa dạng vốn văn hóa dân
gian giàu có của đất nước ta để tạo nên tác phẩm này.
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Cả bài thơ như được sáng tạo nên từ những gì quen thuộc nhất của nền văn hóa dân
gian lâu đời của người dân Việt Nam. Hàng loạt những câu thành ngữ, tục ngữ, ca
dao, dân ca, hàng loạt những truyện cổ, những phong tục tập quán, những địa phương
trên khắp núi sống nước ta đã được huy động và gửi gắm trong bài thơ này. Những
chất liệu này đã được nhào nặn bằng một cảm xúc rất mới qua một tâm hồn đa cảm
khiến cho những câu thơ vừa mang vẻ đẹp hiện đại lại thấm đẫm chất liệu dân gian truyền thống.
Được viết trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ xâm lược, bài thơ đất nước của
Nguyễn Khoa Điềm dường như là một sự nhận thức lại về một vấn đề đã trở nên quen
thuộc: vấn đề đất nước. Đất nước được hình thành như thế nào? Đất nước của ai, đất
nước trong đời sống hàng ngày hiện lên ra sao? Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã
nghiền ngẫm để trả lời những câu hỏi ấy. Vì thế mà ông đã có những khám phá vừa
dung dị đời thường lại vô cùng sâu sắc và tinh tế. Đó là sự khám phá trên những bình
diện như bề rộng không gian, chiều dài lịch sử và bề rộng văn hóa.
Tác giả đã suy tư về “Đất Nước” qua độ rộng của không gian địa lý để khẳng định đất
nước của nhân dân. Theo cảm nhận của nhà thơ thì “Đất nước” là không gian vô cùng
gần gũi thân thương, là một cõi đầy thơ mộng và ngọt ngào gắn với bao kỉ niệm của
tình yêu lứa đôi. Tư tưởng đất nước của nhân dân cũng vì thế mà bắt nguồn từ những
tình cảm bình dị đời thường:
“Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Đoạn thơ đã được viết bằng lối tư duy vừa giàu chất trữ tình thơ ca, lại mang tính
huyền thoại thấm đượm dư vị triết học. Khi nó riêng về từng chủ thể thì Đất nước
cũng tách riêng thành hai chữ. Nhưng khi ta hò hẹn thì đất nước lại thành một thể
thống nhất. Như vậy, Đất và Nước hòa hợp cùng với tình yêu và trong tình yêu của
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
con người. Khi em nhớ anh thì cả đất nước cũng sống trong nỗi nhớ thầm. Đây là
những vần thơ đẹp mà trong đó tình yêu đôi lứa đã gắn kết và hòa hợp làm một với tình yêu đất nước.
Đất nước là không gian sinh tồn của cộng đồng người Việt qua các thế hệ được tạo lập
từ thuở sơ khai với truyền thuyết:
“Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông …
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
Đất nước trở thành sự sống máu thịt vô cùng thiêng liêng đối với mỗi người tuy chỉ có
một phần nhưng đó là linh hồn là sự sống của Đất Nước. Cho nên xây dựng bảo vệ và
hi sinh vì Đất Nước là vai trò trách nhiệm cao cả của chúng ta bởi Đất Nước này là
Đất Nước của nhân dân. Tác giả đã có cái nhìn thật mới mẻ về vẻ đẹp của Đất Nước,
Tổ Quốc gắn với những con người bình dị vô danh.
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha”
Đoạn trích có cái nhìn rất sâu về bốn nghìn năm trong quá trình dựng xây Đất Nước.
Tuy nhiên, đó không phải là thời gian lịch sử xác định mà là thứ tác giả ảo diệu mơ hồ
“ngày xửa, ngày xưa” gắn với sự trường tồn của Đất Nước cũng như là sức sống mãnh
liệt của nhân dân. Nguyễn Khoa Điềm khẳng định lại sự oanh liệt của các triều đại
như Nguyễn Trãi đã từng viết “Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lập…”.
Ta bỗng nhớ đến những vần thơ của Chế Lan Viên
“Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sông Bạch Đằng…”
Cứ thế, tư tưởng đất nước của nhân dân còn là hình ảnh về đất nước lớn lên trong tình
yêu, trong phạm vi đôi lứa lẫn cộng đồng. Tư duy của Nguyễn Khoa Điềm cứ mở
rộng mãi để bao quát sự sinh thành và mở mang của đất nước.
“Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi.
Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
Song song với quá trình hình thành đất và nước để tạo thành địa bàn cư trú của người
Việt suốt mấy nghìn năm qua là sự sinh sôi của các địa danh. Đằng sau mỗi tên đất,
tên rừng, tên sông là mỗi một cuộc đời, mỗi một kì tích, một huyền thoại. Nhà thơ đã
dựng lên cả diện mạo non sông chỉ qua những câu thơ bình dị với sự xuất hiện của
những địa danh nổi bật. Mỗi địa danh ấy đều làm rung động trong tâm linh của con
người: Đó là hình ảnh về núi bút non nghiên, hòn trống mái, vọng phu, đó là vịnh Hạ
Long, bà đen, bà Điểm….Mỗi địa danh đều là cuộc đời. Mỗi cuộc đời lại như hóa thân
thành sông núi. Điều đó đã cho thấy chính nhân dân đã gây dựng, đã mở mang và gìn giữ đất nước này.
Tư tưởng đất nước của nhân dân không chỉ là một đất nước cần có lãnh thổ, mà còn
phải có bề dày lịch sử. Theo dòng lịch sử, nhà thơ đã ghi lại những chiến công, những
tên tuổi hiển hách vang dội. Họ là những con người lớn lên từ đất nước, cầm tay ngọn
đuốc sự sống của dân tộc Việt. Bài làm mẫu 13
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
Là một trí thức tham gia kháng chiến, trưởng thành trong phong trào đấu tranh của
học sinh, sinh viên Huế, Nguyễn Khoa Điềm còn là nhà thơ có nhiều đóng góp cho
nền thơ ca Việt Nam. Thơ Nguyễn Khoa Điềm thiên về chính luận kết hợp với trữ
tình. Những bài bài thơ của tác giả đều thể hiện khát vọng chiến đấu, một niềm tin
cháy bỏng vào đất nước và nhân dân. Tư tưởng “Đất nước của nhân dân’’ đã chi phối
cách nhìn, cách nghĩ của anh. Đó cũng chính là một khám phá mới làm sâu sắc thêm ý
niệm về đất nước của thơ thời chống Mĩ.
Trước hết, Đất Nước theo Nguyễn Khoa Điềm là những gì gần gũi, gắn bó với mỗi
con người, đất nước là những gì ngày xửa ngày xưa “mẹ thường hay kể”, mẹ Âu Cơ
sinh ra bọc trứng trăm con, “Đất Nước, bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn”, “là nơi
ta hò hẹn”, “Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”… chất suy
tưởng của nhà thơ đậm màu sắc dân gian dẫn ta đi về cội nguồn: ta là con Rồng cháu
Tiên, cái quá khứ thần thoại và tương lai như hòa quyện với nhau tăng cảm xúc trữ tình bay bổng:
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi.
Đất nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa …mẹ thường hay kể”. Đất nước
trường tồn trong chiều dài lịch sử và hóa thân vào mỗi con người:
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người Đất Nước vẹn tròn to lớn
Thật là một suy tưởng đúng đắn và đầy sáng tạo. Xưa nay chúng ta thường quan niệm
đất nước là của chung, là những cái xoay quanh ta, đã mấy ai coi đất nước có trong
mỗi con người. Hơn nữa nếu “hai đứa cầm tay, Đất Nước vẹn tròn to lớn”. Một quan
niệm về đất nước như thế thật gần gũi, thân thiết. Cách nhìn mới mẻ ấy của nhà thơ
Văn mẫu lớp 12: Phân tích tư tưởng đất nước của nhân dân trong bài thơ Đất nước
giúp cho chúng ta thấy mình như một bộ phận, dù rất nhỏ bé trong cơ thể đất nước là
ta lo cho trước hết bản thân mình, là góp phần cho đất nước muôn đời, lo cho con cháu chúng ta mai sau.
Đất nước của nhân dân nên nhân dân gắng công giữ gìn như là giữ cho chính máu thịt
của mình. Lịch sử đã ghi nhận điều đó cho nên “những cuộc đời đã hóa núi sông ta”.
Chủ nhân của đất nước này, lịch sử vẻ vang của đất nước này là công lao đóng góp
của nhân dân. Thế hệ trước, thế hệ sau, kẻ ngã xuống, người đứng lên đã tạo nên vẻ
đẹp của đất nước, và như vậy, núi sông này tồn tại, đất nước này vươn tới, nhất định
phải là công lao của nhân dân.
Điều giản dị mà Nguyễn Khoa Điềm khám phá, đưa vào thơ là sự sáng tạo của nhà
thơ. Thế mới biết thơ ca không chỉ phản ánh hiện thực, thi vị hóa hiện thực mà còn
chắp cánh cho con người đi lên, bay bổng vươn tới tương lai.