Phát Triển Du Lịch Sinh Thái Tại Làng Cổ Lộc Yên | Môn Phương pháp nghiên cứu khoa học - Đại học Quảng Nam

lOMoAR cPSD| 60797905 1
CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM 2022 Tên công trình:
PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI TẠI LÀNG CỔ LỘC YÊN, XÃ
TIÊN CẢNH, HUYỆN TIÊN PHƯỚC, TỈNH QUẢNG NAM
Sinh viên thực hiện: Chủ nhiệm: Huỳnh Châu Báu - 20CVNH02 Thành viên: lOMoAR cPSD| 60797905 2 LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, cho phép nhóm nghiên cứu xin dành lời cảm ơn sâu sắc đến Th.S
Tô Văn Hạnh, người thầy đã dành rất nhiều thời gian và tâm huyết để hướng dẫn chúng
em làm đề tài nghiên cứu và giúp đỡ chúng em hoàn thành công trình nghiên cứu khoa học sinh viên này.
Cũng xin trân trọng cảm ơn quý thầy, quý cô là các giảng viên thuộc khoa Lịch
sử, Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Đà Nẵng đã truyền thụ cho chúng em những kiến
thức chuyên môn và góp phần rèn dũa nên sự trưởng thành của chúng em. Những kiến
thức và kỹ năng được quý thầy cô truyền dạy sẽ là hành trang quý báu để giúp chúng tôi
tiếp tục hoàn thiện bản thân mình trên con đường lĩnh hội tri thức.
Xin gửi lời cảm ơn ông Lê Quang Hạnh - Phó giám đốc trung tâm văn hoá truyền
thanh truyền hình huyện Tiên Phước, bà Võ Thị Thu - nhân viên trung tâm văn hóa
truyền thanh truyền hình huyện Tiên Phước, ông Lê Quốc Phương - phó chủ tịch ủy ban
nhân dân xã Tiên Cảnh, chị Phạm Thị Xuân Hương - Nguyên bí thư đoàn xã Tiên Cảnh,
xin cảm ơn ban ngành chính quyền xã Tiên Cảnh và Làng Cổ Lộc Yên và người dân làng
Cổ Lộc Yên... đã hỗ trợ chúng em trong quá trình khảo sát nghiên cứu đề tài.
Do hạn chế về thời gian và khả năng của nhóm chúng em qua công trình nghiên
cứu sinh viên này không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong sự góp ý, bổ sung của
quý thầy cô và các bạn đánh giá, góp ý kiến cho luận văn này được hoàn chỉnh hơn.
Đà Nẵng, ngày 17, tháng 5 năm 2023 Nhóm nghiên cứu lOMoAR cPSD| 60797905 3 LỜI CAM ĐOAN
Chúng tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng chúng
tôi, những tài liệu sử dụng trong luận văn là trung thực, khách quan, được trích dẫn rõ
ràng. Nếu không đúng sự thật, chúng tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Chúng tôi xin
chân thành cảm ơn Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng đã tạo
điều kiện thuận lợi cho chúng tôi học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. lOMoAR cPSD| 60797905 4
MỤC LỤC LỜI CẢM
ƠN..............................................................................................................1 LỜI CAM
ĐOAN........................................................................................................2 DANH
MỤC BẢNG....................................................................................................7 DANH
MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ.................................................................................8 MỞ
ĐẦU......................................................................................................................9
1. Tính cấp thiết của đề tài..........................................................................................9
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài................................................................10
2.1. Tổng quan những nghiên cứu về du lịch sinh thái............................................10
2.2. Tổng quan những nghiên cứu về làng cổ Lộc Yên, huyện Tiên Phước - Quảng . .
Nam.........................................................................................................................11
3. Mục tiêu đề tài.......................................................................................................11 4.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................12 5.
Phương pháp nghiên cứu......................................................................................12
5.1. Phương pháp nghiên cứu liên ngành................................................................12
5.2. Phương pháp phân tích thống kê......................................................................12
5.3. Phương pháp thực địa - điền dã........................................................................12
5.4. Phương pháp bản đồ, sơ đồ và ảnh tư liệu........................................................12
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn đề tài........................................................................13
7. Nội dung nghiên cứu..............................................................................................13
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH SINH THÁI......................................14
1.1. Một số vấn đề cơ bản về du lịch sinh thái.........................................................14
1.1.1. Khái niệm du lịch sinh thái........................................................................14
1.1.2. Đặc điểm của du lịch sinh thái..................................................................17
1.1.3. Vai trò của du lịch sinh thái.......................................................................18
1.1.4. Nguyên tắc của du lịch sinh thái................................................................18
1.2. Điều kiện phát triển du lịch sinh thái................................................................20
1.2.1. Điều kiện về tài nguyên du lịch.................................................................20
1.2.2. Điều kiện về nguồn nhân lực du lịch sinh thái tại địa phương...................20
1.2.3. Điều kiện về cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kĩ thuật du lịch....................21
1.2.4. Điều kiện về cơ chế chính sách phát triển du lịch sinh thái.......................22
1.3. Mối quan hệ giữa du lịch sinh thái với các loại hình du lịch khác....................23
1.3.1. Mối quan hệ đa phương trong hệ thống các loại hình du lịch với du lịch ......
sinh thái...............................................................................................................23
1.3.2. Sự kết hợp giữa du lịch sinh thái và các loại hình du lịch khác trong một .....
chương trình du lịch............................................................................................23 lOMoAR cPSD| 60797905 5
1.4. Du lịch sinh thái bền vững................................................................................24
1.4.1. Khái niệm phát triển bền vững và du lịch bền vững..................................24
1.4.2. Du lịch sinh thái bền vững.........................................................................25
1.2.4.1. Khái niệm du lịch sinh thái bền vững......................................25
1.2.4.2. Các tiêu chuẩn đánh giá du lịch sinh thái bền vững...............26
1.2.4.3. Nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái bền vững....................26
Tiểu kết chương 1......................................................................................................27
Chương 2 TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH .......
THÁI TẠI LÀNG CỔ LỘC YÊN............................................................................28
2.1. Khái quát về làng cổ Lộc Yên..........................................................................28
2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên.................................................................28
2.1.2. Điều kiện về kinh tế - xã hội.....................................................................29
2.1.3. Vài nét về lịch sử - văn hoá.......................................................................30
2.2. Tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện
.....................................................................................................................................
Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam..................................................................................32
2.2.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên.......................................................................32
2.2.2. Tài nguyên du lịch văn hóa.......................................................................33
2.2.3. Hệ sinh thái nông nghiệp...........................................................................36
2.3. Thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên..............................37
2.3.1. Công tác bảo tồn, quy hoạch phát triển và quản lý....................................37
2.3.2. Tình hình khai thác khách du lịch trong những năm qua...........................39
2.3.3. Hoạt động của các doanh nghiệp du lịch và các thành phần kinh tế trong .....
lĩnh vực đầu tư phát triển du lịch sinh thái..........................................................40
2.2.3.1. Việc đầu tư cơ sở hạ tầng (CSHT) và cơ sở vật chất kỹ thuật .....
(CSVCKT) phục vụ du lịch...................................................................40
2.2.3.2. Việc đầu tư phát triển các điểm, tuyến và tour DLST.............41
2.3.4. Công tác tổ chức quảng bá phát triển thị trường khách du lịch sinh thái...43
2.3.5. Nguồn nhân lực cho du lịch sinh thái........................................................43
2.3.6. Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch.................44
Tiểu kết chương 2:.....................................................................................................44
Chương 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI TẠI LÀNG CỔ LỘC
YÊN...................................................................................................................46
3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp..................................................................................46 lOMoAR cPSD| 60797905 6
3.1.1. Chiến lược phát triển du lịch của tỉnh Quảng Nam...................................46
3.1.2. Định hướng phát triển tại huyện Tiên Phước.............................................47
3.1.3. Phân tích SWOT trong phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên....48
3.2. Giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên................................51
3.2.1. Đẩy mạnh xúc tiến quảng bá du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên...........51
3.2.2. Phát triển sản phẩm đặc thù, đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ.....................52
3.2.3. Phát triển nguồn nhân lực du lịch sinh thái...............................................53
3.2.4. Hợp tác với các đối tác du lịch..................................................................53
3.2.5. Bảo tồn và quản lý tốt các tòa nhà cổ........................................................53
3.2.6. Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng............................................................54
3.2.7. Tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp...........................................54
Tiểu kết chương 3:.....................................................................................................55 KẾT
LUẬN................................................................................................................56
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................58 lOMoAR cPSD| 60797905 7
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Stt
Ký hiệu, viết tắt
Chữ viết đầy đủ 1 CB Chủ biên 2 CSHT Cơ sở hạ tầng 3 CSVCKT
Cơ sở vật chất kỹ thuật 4 CĐĐP
Cộng đồng địa phương 5 DL Du lịch 6 DLCĐ Du lịch cộng đồng 7 DLST Du lịch sinh thái 8 KDL Khách Du lịch 9 Nxb Nhà xuất bản 10 TNDL Tài nguyên du lịch 11 Tr Trang 12 CSVCKT
Cơ sở vật chất kỹ thuật DANH MỤC BẢNG Số hiệu hình Tên hình Trang Bảng 1.1
So sánh du lịch thiên nhiên với du lịch sinh thái 14
Số lượng khách DLST đến Tiên Phước, giai đoạn 2015 Bảng 2.1 40 - 2019 lOMoAR cPSD| 60797905 8 Bảng 3.1
Ma trận SWOT về điều kiện và thực trạng 48
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Số hiệu hình Tên hình TTrang Sơ đồ 1.1
Sơ đồ mối quan hệ giữa DLST với các loại hình DLTN 16 Sơ đồ 2.1
Sơ đồ làng cổ Lộc Yên-Huyện Tiên Phước 28 Sơ đồ 2.3
Sơ đồ các điểm tham quan tại Làng cổ Lộc Yên 39
Biểu đồ 2.1 Biểu đồ Tỷ lệ người dân gặp gỡ, tiếp xúc hay giúp đỡ KDL 44
DLST là một khái niệm của phát triển bền vững (UNWTO, Hình 1.1 17 2009) Hình 1.2
Ba đặc tính của phát triển bền vững 24
Phát triển DLST bền vững phải đảm bảo phát triển cân bằng Hình 1.3 25 cả 3 mục tiêu liên quan lOMoAR cPSD| 60797905 9 MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay, cuộc sống càng phát triển, trình độ dân trí không ngừng được nâng cao,
nhu cầu về nghỉ ngơi, vui chơi, giải trí, nhu cầu cảm nhận những giá trị văn hoá để mở
rộng hiểu biết và hoàn thiện bản thân được đặt ra như một tất yếu của cuộc sống và du
lịch trở thành “ngành kinh tế mũi nhọn”, được ví là “Con gà đẻ trứng vàng” hay “Ngành
công nghiệp không khói”. Theo dự báo, du lịch còn phát triển mạnh hơn nữa, tạo ra cơ
hội lớn để phát triển kinh tế, nhưng đồng thời cũng mang lại những thách không nhỏ và
những mối đe dọa đối với môi trường sống của con người nếu không được quản lý tốt.
Trước bối cảnh đó, con người ngày càng có nhận thức tiến bộ hơn trong hoạt động du
lịch, nhận thấy cần phải có trách nhiệm đối với tài nguyên và môi trường, đối với sự phát
triển bền vững. Du lịch sinh thái được xem là một trong những loại hình du lịch tiêu biểu
hướng đến phát triển du lịch bền vững với ba mục tiêu quan trọng: nhằm đem lại lợi ích
kinh tế, bảo vệ môi trường tự nhiên và bảo tồn giá trị văn hóa bản địa, trong đó đặc biệt
nhấn mạnh đến việc bảo tồn giá trị văn hóa bản địa và trao quyền cho cộng đồng địa
phương trong phát triển du lịch. Chính vì thế, du lịch sinh thái đang trở thành xu thế của xã hội.
Huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi, có bề
dày lịch sử văn hoá lâu đời, có nhiều danh lam thắng cảnh như sông Tiên, thác Ồ Ồ, Lò
Thung, hang Dơi… Bên cạnh các thắng cảnh, Tiên Phước còn là vùng đất có truyền
thống văn hóa từ lâu đời. Thời kỳ người Việt định cư ở Tiên Phước có những di tích lịch
sử văn hóa như Nhà lưu niệm Quyền Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng, lò chén Phú
Lâm, Trường tân học Phú Lâm… cùng với những giá trị văn hóa phi vật thể đã làm nên
bản sắc văn hóa của một vùng đất có bề dày lịch sử hàng ngàn năm.
Nhắc đến Tiên Phước không thể không nhắc đến làng cổ Lộc Yên. Ngôi làng có
tổng diện tích 279 ha, nằm cách trung tâm tỉnh lỵ Quảng Nam khoảng 40 km về phía
Tây Nam. Làng được hình thành và phát triển vào khoảng thế kỷ 15-16. Tại đây còn lưu
giữ được nhiều các giá trị văn hóa - lịch sử, với nhà gỗ, ngõ đá, bờ chè và những vườn
cây trái xanh mát. Tháng 9/2019, Lộc Yên được xếp hạng Di tích quốc gia và là một
trong 4 làng cổ đẹp nhất Việt Nam. Đây thực sự là những nguồn cảm hứng tri thức nhân
văn đối với du khách trong và ngoài nước, rất thuận lợi để khai thác trong phát triển du
lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng. lOMoAR cPSD| 60797905 10
Trên thực tế, trong những năm gần đây làng cổ Lộc Yên nói riêng và huyện Tiên
Phước nói chung đã phối hợp với các đơn vị kinh doanh du lịch đầu tư, khai thác trong
phát triển du lịch địa phương và bước đầu đã có những kết quả nhất định. Tuy nhiên,
nhìn một cách tổng thể thì hoạt động du lịch tại đây vẫn còn chậm phát triển, chưa được
nhiều người biết đến, những giá trị văn hoá - lịch sử nơi đây cũng như những nét sinh
thái tự nhiên vẫn đang còn ở dạng tiềm năng. Do đó, việc phát triển du lịch sinh thái dựa
vào cộng đồng gắn với xoá đói giảm nghèo, khôi phục, bảo tồn và giữ gìn các giá trị văn
hoá - lịch sử tại làng cổ Lộc Yên là rất cần thiết.
Vì những lý do trên, nhóm nghiên cứu lựa chọn đề tài: Phát triển du lịch sinh
thái tại làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam làm đề
tài nghiên cứu khoa học. Trong nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu tập trung làm nổi bật
những giá trị độc đáo của làng cổ Lộc Yên có thể phục vụ trong phát triển du lịch sinh
thái; đánh giá thực tiễn phát triển du lịch sinh thái tại địa phương trong những năm gần
đây. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp phát triển du lịch sinh thái gắn với văn hoá cộng đồng.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
2.1. Tổng quan những nghiên cứu về du lịch sinh thái
Viết về du lịch sinh thái phải kể đến các công trình nghiên cứu tiêu biểu như cuốn:
“Du lịch sinh thái những vấn đề về lý luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam” của Phạm
Trung Lương (CB) (2002), Nxb Giáo dục [25], tác giả đã trình bày những cơ sở lý luận
về du lịch sinh thái, tiềm năng, hiện trạng, định hướng và giải pháp cơ bản để phát triển
du lịch sinh thái ở Việt Nam. Cuốn: “Du lịch và du lịch sinh thái”, của tác giả Thế Đạt
(2003), Nxb Lao Động [14] cũng đã tổng quan về ngành kinh tế du lịch, tài nguyên du
lịch của Việt Nam; Giới thiệu một số kinh nghiệm về hoạt động du lịch với du lịch sinh
thái; Vấn đề phát triển nguồn nhân lực, tổ chức và quản lý kinh tế du lịch...
Cuốn: “Du lịch sinh thái: = Ecotourism”, của Lê Huy Bá (CB), Thái Lê Nguyên
(2006), Nxb Khoa học và Kỹ thuật [4], tác giả đã giới thiệu những kiến thức sinh thái
môi trường học cơ bản (Định nghĩa, lịch sử, các hệ sinh thái,...). Sinh thái môi trường
học phục vụ cho du lịch sinh thái (khái niệm, nguyên tắc, mục tiêu du lịch sinh thái),
quy hoạch và thiết kế hoạt động du lịch sinh thái.
Cuốn: “Phát triển du lịch sinh thái bền vững ở Tây Bắc Việt Nam trên phương
diện đánh giá điều kiện tự nhiên” của Đỗ Trọng Dũng (CB), Đặng Duy Lợi, Phạm Trung
Lương, Nguyễn Ngọc Khánh, Nxb Đại học Thái Nguyên [10], các tác giả đã giới thiệu lOMoAR cPSD| 60797905 11
những khái niệm cơ bản về lý luận phát triển du lịch sinh thái và việc đánh giá điều kiện
tự nhiên ở tiểu vùng du lịch miền núi Tây Bắc phục vụ phát triển du lịch sinh thái.
Bên cạnh đó còn có các Hội nghị, Hội thảo trong nước và quốc tế liên quan đến
DLST cũng được tổ chức: “Hội nghị Quốc tế về du lịch bền vững” do Tổng cục Du lịch
Việt Nam kết hợp với quỹ Hanns Seidel tổ chức tại Huế (1997); Hội thảo: “Xây dựng
chiến lược quốc gia về phát triển du lịch sinh thái tại Việt Nam” (1999);…
2.2. Tổng quan những nghiên cứu về làng cổ Lộc Yên, huyện Tiên Phước - Quảng Nam
Viết về làng cổ Lộc Yên có các các công trình nghiên cứu của tác giả: Võ
Thành Nhân (2019), “Một số giá trị văn hóa tiêu biểu của làng cổ Lộc Yên huyện Tiên
Phước, tỉnh Quảng Nam”, Tạp chí Khoa học, số 36-2019 [27]. Trong nghiên cứu này,
tác giả đã tập trung làm nổi bật các giá văn hóa tiêu biểu tại làng cổ Lộc Yên, bao gồm
cả giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Trên cơ sở đó tác giả đưa ra một số đề
xuất giải pháp bảo tồn và phát triển giá trị kiến trúc nhà cổ trong phát triển du lịch.
Tác giả Nguyễn Thượng Hỷ trong bài viết “Không gian văn hóa làng cổ Lộc Yên,
tỉnh Quảng Nam”, đăng trên Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong nước, số 322, tháng 4-
2011 [20] cũng đã khái quát được không gian văn hóa làng cổ Lộc Yên, như: không gian
sản xuất, không gian thiên nhiên, không gian văn hóa.
Bài viết của tác giả Võ Hà (2020), Phát triển du lịch sinh thái làng cổ Lộc Yên
(Tiên Phước, Quảng Nam) [16] cũng đã làm sáng tỏ không gian văn hóa tại làng cổ Lộc
Yên. Bên cạnh đó tác giả cũng gợi ý đề xuất phát triển du lịch sinh thái gắn với nông
thôn tại làng cổ Lộc Yên.
Bài viết của tác giả Phạm Hoàng (2022), Quảng Nam xây dựng sản phẩm du lịch
làng văn hóa Lộc Yên”, [17] cũng đã làm nổi bật các giá trị văn hóa của làng cổ Lộc Yên.
Ngoài ra còn có các bài viết đăng trên các báo, giới thiệu về thiên nhiên, văn hóa
con người Tiên Phước cũng như làng cổ Lộc yên.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu, các bài viết chủ yếu đề cập đến không
gian thiên nhiên, không gian văn hóa, đời sống cùng những giá trị văn hóa - lịch sử tại
Thiên Phước nói chung và làng cổ Lộc Yên nói riêng. Chưa có công trình nghiên cứu
tập trung vào phát triển du lịch sinh thái tại địa phương. lOMoAR cPSD| 60797905 12
3. Mục tiêu đề tài
Mục tiêu của đề tài nhằm nghiên cứu tiềm năng và đánh giá thực trạng phát triển
hoạt động du lịch sinh thái tại địa phương, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp góp phần
thay đổi tích cực đời sống của cộng đồng địa phương tại làng cổ Lộc Yên trên cơ sở khai
thác nguồn tài nguyên du lịch địa phương để phát triển loại hình du lịch sinh thái.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu -
Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên, xã
Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam. -
Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu tổng thể là huyện Tiên Phước,
tỉnh Quảng Nam. Phạm vi nghiên cứu cụ thể tại thôn Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu liên ngành
Đây là phương pháp quan trọng và vận dụng một cách linh hoạt. Đó là việc vận
dụng, việc khai thác các phương pháp, các thao tác cơ bản của các ngành khoa học xã
hội và nhân văn, cũng như các ngành khoa học khác, như: Dân tộc học, sử học, sinh thái
học, xã hội học, địa lý học, nhân học…
5.2. Phương pháp phân tích thống kê
Sử dụng các nguồn tư liệu thứ cấp đáng tin cậy được thu thập từ các cơ quan chức
năng, các tổ chức, đơn vị kinh doanh du lịch và qua phân tích, thống kê để đánh giá tiềm
năng, thực trạng và tính hiệu quả của hoạt động du lịch sinh thái tại địa phương.
5.3. Phương pháp thực địa - điền dã
Thông qua quá trình khảo sát thực tế, nhóm nghiên cứu tiến hành phỏng vấn
những nhà quản lý văn hoá tại huyện Tiên Phước, xã Tiên Cảnh, du khách, cộng đồng
địa phương tại Lộc Yên, những người làm trong lĩnh vực du lịch với các vị trí như: hướng
dẫn viên du lịch, các nghệ nhân... Nội dung phỏng vấn tập trung vào các chủ đề như:
những giá trị văn hoá - lịch sử tại làng cổ Lộ Yên; sự hấp dẫn của các giá trị văn hoá đối
với du khách; việc tổ chức, khai thác các giá trị văn hóa - lịch sử tại làng cổ Lộc Yên
trong phát triển du lịch sinh thái và những vấn đề đặt ra; mức độ tham gia của cộng đồng
trong việc phát triển du lịch sinh thái tại địa phương; lợi ích kinh tế và việc phân chia lợi lOMoAR cPSD| 60797905 13
ích từ các hoạt động du lịch sinh thái … Các cuộc phỏng vấn kéo dài từ 30 phút đến 45 phút.
5.4. Phương pháp bản đồ, sơ đồ và ảnh tư liệu
Nhóm nghiên cứu vận dụng phương pháp này để tìm hiểu và xác định vị trí, nội
dung, ranh giới của địa bàn nghiên cứu, các điểm tuyến du lịch sinh thái, lựa chọn các
đối tượng nghiên cứu chụp ảnh và sử dụng ảnh để minh chứng cho các đối tượng nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn đề tài
Đề tài Phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên
Phước, tỉnh Quảng Nam góp phần cung cấp một nguồn tư liệu tham khảo đối với các cơ
quan chức năng tại địa phương trong phát triển du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng.
Cung cấp nguồn tư liệu để học tập cho các bạn sinh viên chuyên ngành Văn hóa
- Du lịch và những người có quan tâm.
7. Nội dung nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, đề tài gồm có 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận về du lịch sinh thái
Chương 2: Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc
Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam.
Chương 3: Giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại làng cổ Lộc Yên, xã Tiên
Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam.
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH SINH THÁI
1.1. Một số vấn đề cơ bản về du lịch sinh thái
1.1.1. Khái niệm du lịch sinh thái
Du lịch sinh thái (DLST) được quan niệm là một loại hình du lịch bền vững gắn
với môi trường thiên nhiên. Đây là một khái niệm tương đối mới nhưng được hoàn thiện
hơn trong quá trình nghiên cứu. Ngày nay, khái niệm về DLST được hiểu một cách rộng
hơn, dưới nhiều góc độ khác nhau, với những tên gọi khác nhau, như: Du lịch thiên nhiên
(Nature Tourism); Du lịch môi trường (Environmental Tourism); Du lịch xanh (Green lOMoAR cPSD| 60797905 14
Tourism); Du lịch có trách nhiệm (Responsible Tourism); Du lịch bền vững (Sustainable Tourism),…
Một số khái niệm gần với khái niệm về DLST như: Du lịch thiên nhiên (DLTN),
du lịch dựa vào thiên nhiên, du lịch mạo hiểm,… Tuy nhiên, để phân biệt giữa du lịch
thiên nhiên với du lịch sinh thái, ta có thể sử dụng bảng so sánh sau (Bảng 1.1):
Bảng 1.1: So sánh du lịch thiên nhiên với du lịch sinh thái
Những nguyên tắc của sản phẩm du lịch thiên
nhiên hay du lịch sinh thái DLTN DLST
1. Có kế hoạch trong quản trị và hoạt động kinh doanh ٧ ٧
2. Có nội quy trong kinh doanh ٧ ٧ Bền
3. Marketing có trách nhiệm ٧ ٧ vững về kinh tế
4. Thoả mãn nhu cầu khách hàng ٧ ٧
5. Lấy các khu vực thiên nhiên làm tiêu điểm ٧ ٧
6. Đảm bảo sự bền vững về môi trường ٧ ٧ Bền vững về
7. Có diễn giải và giáo dục về môi trường - ٧ môi trường
8. Có đóng góp cho sự bảo tồn - ٧
9. Có sự tham gia của cộng đồng địa phương - ٧ Bền vững về
10. Tôn trọng và giữ gìn những giá trị văn hoá bản xã hội địa - ٧
Như vậy giữa du lịch thiên nhiên và du lịch sinh thái có những điểm giống nhau,
tuy vậy cũng có nhiều điểm khác nhau.
Khái niệm DLST tương đối đầy đủ bao hàm cả du lịch thiên nhiên lẫn du lịch văn
hóa, do nhà bảo vệ môi trường người Mêhicô Hector Ceballos - Lascurain đưa ra năm
1987: “Du lịch sinh thái là du lịch đến những khu vực tự nhiên còn ít bị thay đổi với
những mục đích đặc biệt: nghiên cứu, tham quan với ý thức trân trọng thế giới hoang dã
và những giá trị văn hóa được khám phá” [4, tr. 80]. lOMoAR cPSD| 60797905 15
Năm 1993, tại diễn đàn DLST được tổ chức tại Ôstrâylia, Allen K. đã đưa ra định
nghĩa về du lịch sinh thái như sau: “DLST được phân biệt với các loại hình du lịch dựa
vào thiên nhiên khác về mức độ giáo dục cao đối với môi trường và sinh thái, thông qua
những hướng dẫn viên có nghiệp vụ hành nghề. DLST tạo ra một quan hệ giữa con người
và thiên nhiên hoang dã cùng với ý thức được giáo dục để biến bản thân khách du lịch
thành những người đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường. Phát triển DLST sẽ giảm
thiểu tác động của khách du lịch đến văn hoá và môi trường, đảm bảo cho địa phương
được hưởng nguồn lợi chính do du lịch mang lại và chú trong những đóng góp tài chính
cho việc bảo tồn thiên nhiên”.
Gần đây, người ta cho rằng nội dung căn bản của Du lịch sinh thái là tập trung
vào mức độ trách nhiệm của con người đối với môi trường. Quan điểm thụ động cho
rằng Du lịch sinh thái là du lịch hạn chế tối đa các suy thoái môi trường do du lịch tạo
ra, là sự ngăn ngừa các tác động tiêu cực lên sinh thái, văn hoá và thẩm mỹ. Quan điểm
chủ động cho rằng Du lịch sinh thái còn phải đóng góp vào quản lý bền vững môi trường
lãnh thổ du lịch và phải quan tâm đến quyền lợi của nhân dân địa phương. Do đó, người
ta đã đưa ra một khái niệm mới tương đối đầy đủ hơn:
“Du lịch sinh thái là việc đi lại có trách nhiệm tới các khu vực thiên nhiên mà bảo
tồn được môi trường và cải thiện được phúc lợi cho người dân địa phương” (Định nghĩa
về DLST do Hiệp hội du lịch sinh thái quốc tế (TIES) đưa ra năm 2009).
Theo Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) thì “DLST là một loại hình du
lịch tham quan có trách nhiệm với môi trường tại những vùng còn tương đối nguyên sơ
để thưởng thức và hiểu biết thiên nhiên (có kèm theo những đặc trưng văn hoá quá khứ
cũng như hiện tại), có hỗ trợ đối với bảo tồn, giảm thiểu tác động từ du khách, đóng góp
tích cực cho sự phát triển kinh tế xã hội của nhân dân địa phương”.
Ở Việt Nam, theo Luật Du lịch Việt Nam 2005, định nghĩa về DLST: “DLST là
hình thức du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa phương với sự tham
gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững” [30]. Trên cơ sở đó, Luật Du lịch Việt
Nam 2017 cũng đã đưa ra luật định về DLST như sau: “Du lịch sinh thái là loại hình du
lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hoá địa phương, có sự tham gia của cộng
đồng dân cư, kết hợp giáo dục về bảo vệ môi trường” [31].
Tác giả Đinh Kiệm (2013) khi nghiên cứu về phát triển DLST vùng duyên hải
cực Nam Trung bộ, bao gồm 2 tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận (tỉnh Thuận Hải cũ), có
đưa ra một ý niệm mới về DLST biển-đảo: “loại hình DLST cụ thể, dựa vào môi trường lOMoAR cPSD| 60797905 16
biển, bờ và hải đảo, có trách nhiệm hỗ trợ cho các mục tiêu bảo tồn môi trường thiên
nhiên, các giá trị văn hóa của cộng đồng cư dân đang sinh sống ở vùng duyên hải và hải
đảo. DLST biển - đảo chú trọng đề cao sự tham gia tích cực của người dân địa phương
vào việc hoạch định quản lý và khai thác một cách có hiệu quả các nguồn tài nguyên du
lịch trên cơ sở bảo tồn và phát triển bền vững, tạo điều kiện mang lại lợi ích kinh tế - xã
hội cho toàn cộng đồng [21].
Theo tác giả Phạm Trung Lương: “DLST là loại hình du lịch đưa con người về
với thiên nhiên (như nghỉ dưỡng, tham quan, mạo hiểm,…) nhưng phải gắn với việc
nâng cao nhận thức để du khách có trách nhiệm với việc bảo tồn các giá trị tự nhiên và
văn hoá cộng đồng, tạo việc làm và lợi ích cho dân cư địa phương” [25]. Mối quan hệ
này được phản ánh qua sơ đồ sau:
Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa DLST với các loại hình DLTN
Trên cơ sở thừa kế những thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế
giới, tại Hội thảo xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển DLST tại Hà Nội năm
1999, Tổng cục Du lịch Việt Nam cũng đã đưa ra một định nghĩa về DLST như sau:
“DLST là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa, gắn với giáo dục
môi trường có đóng góp cho nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích
cực của cộng đồng địa phương”. lOMoAR cPSD| 60797905 17
Hình 1.1: DLST là một khái niệm của phát triển bền vững (UNWTO, 2009)
Như vậy, các khái niệm về DLST đều có sự thống nhất trên quan điểm về nội dung đề cập là: (1)
Phát triển dựa vào những giá trị (hấp dẫn) của thiên nhiên
và những bản sắc văn hoá địa phương; (2)
Được giáo dục và quản lý bền vững về môi trường sinh thái; (3)
Có sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương; (4)
Có đóng góp cho những nỗ lực bảo tồn và phát triển cộng đồng.
1.1.2. Đặc điểm của du lịch sinh thái
Thứ nhất, gần gũi với thiên nhiên, khi đến với các loại hình du lịch sinh thái du
khách sẽ được trải nghiệm một chuyến du lịch đậm chất thiên nhiên. Với các hoạt động
du lịch sinh thái sẽ đưa du khách về với những trải nghiệm gần gũi nhất với thiên nhiên
hoang sơ giúp họ thảnh thơi và thư thái hơn tránh xa những muộn phiền hằng ngày của cuộc sống đô thị.
Thứ hai, được tiếp xúc và trải nghiệm văn hóa bản địa với đặc trưng là lĩnh vực
du lịch gần gũi với thiên nhiên. Khi đến với du lịch sinh thái du khách sẽ được trải
nghiệm cuộc sống cũng như văn hóa bản địa tại nơi họ đến du lịch qua đó có thể tìm
hiểu được về văn hóa cũng như có được những trải nghiệm thú vị như một người dân bản địa đích thực. lOMoAR cPSD| 60797905 18
Thứ ba, chi phí rẻ xét về giá thành thì các khu du lịch sinh thái được đánh giá là
tương đối rẻ và phù hợp với rất nhiều du khách có thể tham quan và trải nghiệm.
Thứ Tư, hỗ trợ phát triển cộng đồng địa phương, loại hình du lịch sinh thái này có
vai trò cải thiện đời sống góp phần tăng thêm lợi ích cộng đồng tại địa phương cũng như
môi trường tại khu vực có khu du lịch sinh thái.
Thứ năm, giúp bảo tồn các giá trị văn hóa, bảo tồn môi trường đây được đánh giá
là đặc điểm khá nổi bật của du lịch sinh thái so với các loại hình khác. Tại khu du lịch
sinh thái các hoạt động văn hóa cũng như môi trường sẽ được bảo tồn và bảo vệ một cách bền vững.
1.1.3. Vai trò của du lịch sinh thái
* Du lịch sinh thái đóng vai trò quan trọng trong đời sống và nó đang trở thành
một loại hình du lịch của tương lai, bởi:
Thứ nhất, Du lịch sinh thái cho con người một cái nhìn hoàn toàn khác về thế giới
và thách thức con người mở mang đầu óc cho những cách suy nghĩ khác nhau.
Thứ hai, Du lịch sinh thái mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, văn hóa xã hội và môi
trường cho khu vực tư nhân và cộng đồng địa phương nếu được thực hiện tốt. Doanh thu
từ du lịch sinh thái sẽ giúp tạo cơ hội việc làm cho người dân địa phương, giúp họ phát triển kinh tế hơn.
Thứ ba, Du lịch sinh thái có thể hỗ trợ bảo tồn và quản lý môi trường nếu được
thực hiện đúng cách. Phí vào cửa áp dụng cho khách du lịch có thể được chuyển sang
việc duy trì và quản lý các khu vực sinh thái.
Thứ tư, Du lịch sinh thái giúp con người nâng cao nhận thức về môi trường và
giáo dục chính bản thân họ về bảo tồn thiên nhiên, môi trường.
1.1.4. Nguyên tắc của du lịch sinh thái
Hoạt động du lịch sinh thái cần tuân theo một số nguyên tắc sau: *
Có hoạt động giáo dục và diễn giải nhằm nâng cao hiểu biết về môi
trường, qua đó tạo ý thức tham gia vào các nỗ lực bảo tồn.
Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của hoạt động du lịch sinh thái, tạo ra
sự khác biệt rõ ràng giữa du lịch sinh thái với các loại hình du lịch dựa vào tự nhiên
khác. Du khách khi rời khỏi nơi mình đến tham quan sẽ phải có được sự hiểu biết cao lOMoAR cPSD| 60797905 19
hơn về các giá trị của môi trường tự nhiên, về những đặc điểm sinh thái khu vực và văn
hóa bản địa. Với những hiểu biết đó, thái độ cư xử của du khách sẽ thay đổi, được thể
hiện bằng những nỗ lực tích cực hơn trong hoạt động bảo tồn và phát triển những giá trị
về tự nhiên, sinh thái và văn hóa khu vực. *
Bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái
Cũng như hoạt động của các loại hình du lịch khác, hoạt động du lịch sinh thái
tiềm ẩn những tác động tiêu cực đối với môi trường và tự nhiên. Nếu như đối với những
loại hình du lịch khác, vấn đề bảo vệ môi trường, duy trì hệ sinh thái chưa phải là những
ưu tiên hàng đầu thì ngược lại, du lịch sinh thái coi đây là một trong những nguyên tắc
cơ bản, quan trọng cần tuân thủ, bởi vì: -
Việc bảo vệ môi trường và duy trì các hệ sinh thái chính là mục tiêu hoạt
động của du lịch sinh thái. -
Sự tồn tại của du lịch sinh thái gắn liền với môi trường tự nhiên và các hệ
sinh thái. Sự xuống cấp của môi trường, sự suy thoái các hệ sinh thái đồng nghĩa với sự
đi xuống của hoạt động du lịch sinh thái.
Với nguyên tắc này, mọi hoạt động du lịch sinh thái sẽ phải được quản lý chặt
chẽ để giảm thiểu tác động tới môi trường, đồng thời một phần thu nhập từ hoạt động du
lịch sinh thái sẽ được đầu tư để thực hiện các giải pháp bảo vệ môi trường và duy trì sự
phát triển các hệ sinh thái.
* Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa cộng đồng
Đây được xem là một trong những nguyên tắc quan trọng đối với hoạt động du
lịch sinh thái, bởi các giá trị văn hóa bản địa là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời
các giá trị môi trường của hệ sinh thái ở một khu vực cụ thể. Sự xuống cấp hoặc thay
đổi tập tục, sinh hoạt văn hóa truyền thống của cộng đồng địa phương dưới tác động nào
đó sẽ làm mất đi sự cân bằng sinh thái tự nhiên vốn có của khu vực và vì vậy sẽ làm thay
đổi hệ sinh thái đó. Hậu quả của quá trình này sẽ tác động trực tiếp đến du lịch sinh thái.
Chính vì vậy, việc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa cộng đồng địa phương có
ý nghĩa quan trọng và là nguyên tắc hoạt động của du lịch sinh thái.
Tạo cơ hội có việc làm và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương
Đây vừa là nguyên tắc vừa là mục tiêu hướng tới của du lịch sinh thái. Nếu như
các loại hình du lịch thiên nhiên khác ít quan tâm đến vấn đề này và phần lớn lợi nhuận
từ các hoạt động du lịch đều thuộc về các công ty điều hành thì ngược lại, du lịch sinh lOMoAR cPSD| 60797905 20
thái sẽ dành một phần đáng kể lợi nhuận từ hoạt động của mình để đóng góp nhằm cải
thiện môi trường sống của cộng đồng địa phương.
Ngoài ra, du lịch sinh thái luôn hướng tới việc huy động tối đa sự tham gia của
người dân địa phương, như đảm nhiệm vai trò hướng dẫn viên, đáp ứng chỗ nghỉ cho
khách, cung ứng các nhu cầu về thực phẩm, hàng lưu niệm cho khách... thông qua đó sẽ
tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương. Kết quả là cuộc sống của
người dân sẽ ít bị phụ thuộc hơn vào việc khai thác tự nhiên, đồng thời họ sẽ nhận thấy
lợi ích của việc bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên để phát triển du lịch sinh thái.
Sức ép của cộng đồng đối với môi trường vốn đã tồn tại từ bao đời nay sẽ giảm đi và
chính cộng đồng địa phương sẽ là những người chủ thực sự, những người bảo vệ trung
thành các giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa của nơi diễn ra hoạt động du lịch sinh thái.
1.2. Điều kiện phát triển du lịch sinh thái
1.2.1. Điều kiện về tài nguyên du lịch
“Tài nguyên du lịch sinh thái là một bộ phận quan trọng của tài nguyên du lịch
bao gồm các giá trị tự nhiên có thể hiện trong một hệ thống sinh thái cụ thể và các giá
trị văn hóa hóa bản địa tồn tại và phát triển không tách rời hệ sinh thái tự nhiên đó” [25].
Tuy nhiên không phải mọi giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa đều được coi là tài nguyên
du lịch sinh thái mà chỉ có các thành phần và cá thể tổng hợp tự nhiên, các giá trị văn
hóa bản địa gắn với một hệ sinh thái cụ thể được khai thác, sử dụng để tạo ra các sản
phẩm du lịch sinh thái, phục vụ cho mục đích phát triển du lịch nói chung, du lịch sinh
thái nói riêng, mới được xem là tài nguyên du lịch sinh thái.
Tài nguyên du lịch sinh thái rất đa dạng và phong phú. Tài nguyên du lịch sinh
thái bao gồm tài nguyên đang khai thác và tài nguyên chưa được khai thác. Tuy nhiên,
một số tài nguyên du lịch sinh thái chủ yếu thường được nghiên cứu khai thác nhằm đáp
ứng nhu cầu của khách du lịch sinh thái như: các hệ sinh thái tự nhiên đặc thù với nhiều
loài sinh vật đặc hữu quý hiếm (Vườn Quốc Gia, Khu bảo tồn thiên nhiên....); các hệ
sinh thái nông nghiệp (vườn cây ăn trái, trang trại,...); các giá trị văn hóa bản địa gồm
những giá trị truyền thống bản sắc văn hóa địa phương các phong tục tập quán các nghi lễ ở chính nơi đó.
1.2.2. Điều kiện về nguồn nhân lực du lịch sinh thái tại địa phương
Trong du lịch sinh thái, số lượng dân cư và chất lượng lao động ảnh hưởng rất lớn
đến hoạt động kinh doanh và quan trọng hơn là ảnh hưởng tới môi trường sinh thái, hệ