Quy luật lượng-chất trong triết học Mác - Lênin: Khái niệm và Ví dụ

Khái niệm chất và lượng KN lượng chất (Thắm) 1 Khái niệm a, Chất
- Chất là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có
của sự vật và hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của thuộc tính; làm cho
sự vật, hiện tượng là nó chứ không phải là cái khác.
- Thuộc tính của sự vật là những tính chất, những trạng thái,những yếu tố
cấu thành sự vật. Đó là những cái vốn có của sự vật từ khi sự vật được
sinh ra hoặc được hình thành trong sự vận động và phát triển của nó.
Những thuộc tính vốn có của các sự vật, hiện tượng chỉ được bộc lộ thông
qua sự tác động qua lại với các sự vật, hiện tượng khác.
Chất của sự vật được biểu hiện qua những thuộc tính của nó.Song, chúng ta
không được đồng nhất khái niệm chất với khái niệm thuộc tính.
● Chất của sự vật không những được quy định bởi chất của những yếu tố
tạo thành mà còn bởi những phương thức liên kết các yếu tố tạo thành,
nghĩa là bởi kết cấu của sự vật
VD : Hạt giống: Chất của hạt giống là tiềm năng phát triển thành cây. Khi
đủ điều kiện về nước, đất, ánh sáng, nó sẽ nảy mầm và trở thành cây con, thay đổi về chất. b,Lượng
- Lượng là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định khách quan
vốn có của sự vật, hiện tượng biểu thị số lượng, quy mô, trình độ,
nhịp điệu của sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng cũng
như của các thuộc tính của nó.
Lượng được biểu thị bởi những con số hoặc các đại lượng: chỉ kích
thước dài hay ngắn, quy mô to hay nhỏ, tổng số nhiều hay ít,trình
độ cao hay thấp, tốc độ nhanh hay chậm… Đối với các sự vật phức
tạp, lượng của nó không được biểu hiện bằng những con số chính
xác, thì phải nhận thức bằng khả năng trừu tượng hoá, khái quát hoá.
VD: Tiền tiết kiệm: Số lượng tiền bạn tiết kiệm dần (lượng) có thể
dẫn đến thay đổi chất trong cuộc sống của bạn, như đủ tiền mua
nhà hoặc đầu tư kinh doanh. Các chú ý (Thanh Vân) Chú ý :
+Chất của sự vật không những được quy định bởi chất của những yếu
tố tạo thành mà còn bởi những phương thức liên kết các yếu tố tạo
thành, nghĩa là bởi kết cấu của sự vật.
VD:nước được cấu tạo từ hai nguyên tố H và O bằng liên kết cộng
hoá trị phân cực (do O có độ âm điện lớn hơn nhiều lần so vs H =1,24)
+Sự phân biệt giữa chất và lượng cũng chỉ là tương đối, nghĩa là có cái
ở trong quan hệ này là chất, nhưng ở trong quan hệ khác lại là lượng,
và ngược lại. Do đó, cần chống quan điểm tuyệt siêu hình đối hoá ranh
giới giữa chất và lượng.
VD :Gọi là học sinh cấp 3 khi đó bạn đang học lớp 10,11 hoặc
12(LƯỢNG). Khi bạn học đại học không ai gọi bạn là học sinh cấp 3 nữa (CHẤT)
+Bất cứ SV, HT nào cũng bao gồm mặt chất và mặt lượng. Chất và
lượng là hai mặt quy định lẫn nhau không thể tách rời; một chất nhất
định trong sự vật có lượng tương ứng với nó.
VD:Sự phát triển của cây :
+Lượng: Cây hấp thụ nước, ánh sáng và chất dinh dưỡng từ đất .
+Chất : khi cây đến một mức độ phát triển nhất định, nó sẽ ra hoa kết quả .
=> Để cây ra hoa kết quả( chất ) cần một lượng dinh dưỡng đủ nhất định (lượng).
Mối quan hệ biện chứng giữa chất và lượng
Gioi thiệu, nd quy luật (Mai) Giới thiệu :
Vị trí của quy luật :
- Quy luật chuyển hoá từ những sự thay đổi về lượng thành
những sự thay đổi về chất và ngược lại ( gọi tắt là quy định lượng - chất )
- Là một trong ba quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật
- Quy luật chỉ rõ cách thức phát triển của cavs sự vật hiện tượng
trong thế giới khách quan .
Nội dung quy luật lượng chất
Mỗi sự vật, hiện tượng tồn tại ở một thể thống nhất bao gồm phần chất
và phần lượng. Trong đó phần chất là phần tương đối ổn định còn phần
lượng là phần thường xuyên có sự biến đổi.
Sự biến đổi này của lượng sẽ tạo nên những mâu thuẫn giữa lượng và chất.
Trong một điều kiện nhất định đáp ứng được sự biến đổi về lượng, một
sự vật, hiện tượng sẽ có sự biến đổi về lượng, đến một mức độ nhất
định, nó sẽ phá vỡ chất cũ. Lúc này mâu thuẫn giữa lượng và chất được
giải quyết, chất mới được hình thành với một lượng mới. Tuy nhiên bản
chất của lượng là vận động nó sẽ không đứng yên mà tiếp tục vận động
đến một thời điểm nào đó sẽ làm phá vỡ chất hiện tại.
Quá trình vận động giữa hai mặt Lượng và chất tác động với nhau qua
hai mặt: Chúng tạo nên sự vận động liên tục và không dừng lại. Lượng
sẽ biến đổi dần dần và tạo nên chất mới, hay nói cách khác lượng biến
đổi dần dần và tạo nên bước nhảy vọt. Sau đó chúng tiếp tục biến đổi
dần và tạo nên bước nhảy vọt tiếp theo.
Nói một cách ngắn gọn thì quy luật lượng chất là bất cứ một sự vật,
hiện tượng bào cũng đều vận động và phát triển.
Biến đổi về lượng đến một mức nhất định sẽ dẫn đến biến đổi về chất,
sản sinh chất mới. Rồi trên nền tảng của chất mới lại bắt đầu biến đỏi
về lượng. Biến đổi về lượng là nền tảng và chuẩn bị tất yếu của biến đổi
về chất. Biến đổi về chất là kết quả tất yếu của biến đổi về lượng. Quy
luật biến đổi về chất và lượng cho thấy trạng thái và quá trình phát triển của sự vật. Những KN nhỏ (Nhi)
– Độ: là phạm trù triết học dùng để chỉ sự thống nhất giữa lượng là
chất, là khoảng thời gian, mà trong đó, sự thay đổi về lượng chưa làm
thay đổi căn bản về chất của sự vật.
– Điểm nút: là điểm giới hạn mà tại đó sự thay đổi về lượng sẽ làm
thay đổi về chất của sự vật. Bất cứ độ nào cũng được giới hạn ở hai điểm nút.
– Bước nhảy: + Là sự thay đổi về chất qua điểm nút. Do đó nước
nhảy dùng để chỉ sự chuyển hóa về chất của sự vật do sự thay đổi về lượng.
+ Bước nhảy là sự kết thúc một giai đoạn vận động,
phát triển và là điểm khởi đầu cho một giai đoạn mới. Có thể nói,
trong quá trình phát triển của sự vật, sự gián đoạn là tiền đề cho sự
liên tục và sự liên tục là sự kế tiếp của hàng loạt sự gián đoạn.
Ví dụ: Xét “nước” nguyên chất, trong điều kiện atmotphe ở trạng
thái thể lỏng (chất) được quy định bởi lượng nhiệt độ (lượng) từ 0°C
đến 100°C (độ). Khi lượng nhiệt độ biến thiên nằm ngoài khoảng giới
hạn 0°C hoặc 100°C (điểm nút) thì tất yếu xảy ra quá trình biến đổi
trạng thái của nước từ trạng thái lỏng sang trạng thái rắn hoặc khí (bước nhảy).
Như vậy, sự phát triển của bất cứ của sự vật nào cũng bắt
đầu từ sự tích lũy về lượng trong độ nhất định cho tới điểm nút để
thực hiện bước nhảy về chất. Song điểm nút của quá trình ấy không
cố định mà có thể có những thay đổi do tác động của những điều kiện
khách quan và chủ quan quy định.
+ Bước nhảy không chấm dứt sự vận động nói chung
mà chỉ chấm dứt 1 dạng tồn tại của sự vật. Trong sự vật mới, lượng
mới lại biến đổi đến điểm nút mới lại xảy bước nhảy mới.
+ Quy luật lượng-chất không chỉ nói lên một chiều là
sự biến đổi về lượng dẫn đến sự biến đổi về chất mà còn có chiều
ngược lại. Chiều ngược lại có nghĩa là: khi chất mới ra đời nó lại tạo
ra một lượng mới phù hợp với nó, để có một sự thống nhất mới giữa
lượng và chất. Sự quy định quy mô, ở mức độ và nhịp điệu phát triển mới của lượng
- Sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất:
+ Khi lượng thay đổi đến một mức độ nhất định (điểm nút), chất của
sự vật sẽ thay đổi. Ví dụ, khi nhiệt độ của nước tăng đến 100°C, nước
sẽ chuyển từ thể lỏng sang thể khí.
- Sự thay đổi về chất tạo điều kiện cho sự thay đổi về lượng:
+ Khi chất thay đổi, nó sẽ tạo ra những điều kiện mới cho sự thay đổi
về lượng. Ví dụ, khi nước chuyển từ thể lỏng sang thể khí, nó có thể
chiếm nhiều không gian hơn và lan tỏa nhanh hơn.
Ví dụ : Chẳng hạn như, khi học sinh vượt qua điểm nút là kỳ thi tốt
nghiệp THPT, tức là thực hiện bước nhảy để trở thành sinh viên.
Trình độ văn hoá của học sinh đã cao hơn trước và sẽ tạo điều kiện
cho họ thay đổi kết cấu, quy mô, trình độ tri thức, giúp họ tiến lên trình độ cao hơn.
Như vậy, không chỉ những thay đổi về lượng dẫn đến
những thay đổi về chất mà những thay đổi về chất cũng đã dẫn đến
những thay đổi về lượng. Từ những sự phân tích ở trên có thể rút ra
kết luận: Bất kỳ sự vật nào cũng là sự thống nhất giữa chất và lượng,
sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của độ sẽ dẫn tới thay
đổi căn bản về chất của sự vật thông qua bước nhảy; chất mới ra đời
sẽ tác động trở lại tới sự thay đổi của lượng.Quá trình tác động đó
diễn ra liên tục làm cho sự vật không ngừng phát triển. MQH (Hùng)
Mối quan hệ biện chứng giữa chất và lượng? Ví dụ về chất, ví dụ về lượng?
Mối quan hệ biện chứng giữa chất và lượng là một trong những quy luật
cơ bản của triết học Mác - Lênin. Quy luật này chỉ ra rằng sự thay đổi về
lượng (số lượng, quy mô, trình độ) đến một mức độ nhất định sẽ dẫn đến
sự thay đổi về chất (tính chất, bản chất) của sự vật, hiện tượng và ngược lại.
Mối quan hệ biện chứng:
- Sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất:
+ Khi lượng thay đổi đến một mức độ nhất định (điểm nút), chất của sự
vật sẽ thay đổi. Ví dụ, khi nhiệt độ của nước tăng đến 100°C, nước sẽ
chuyển từ thể lỏng sang thể khí.
- Sự thay đổi về chất tạo điều kiện cho sự thay đổi về lượng:
+ Khi chất thay đổi, nó sẽ tạo ra những điều kiện mới cho sự thay đổi về
lượng. Ví dụ, khi nước chuyển từ thể lỏng sang thể khí, nó có thể chiếm
nhiều không gian hơn và lan tỏa nhanh hơn.
Dưới đây là một số ví dụ về chất, ví dụ về lượng trong mối quan hệ
biện chứng giữa chất và lượng:
- Nước và nhiệt độ:
+ Lượng: Khi nhiệt độ của nước tăng dần từ 0°C đến 100°C.
+ Chất: Nước chuyển từ thể lỏng sang thể khí (hơi nước) khi nhiệt độ đạt
100°C. Đây là sự thay đổi về chất do sự thay đổi về lượng nhiệt độ.
- Sự phát triển của cây:
+ Lượng: Cây hấp thụ nước, ánh sáng và chất dinh dưỡng từ đất.
+ Chất: Khi cây đạt đến một mức độ phát triển nhất định, nó sẽ ra hoa và
kết quả. Sự thay đổi về lượng (dinh dưỡng, nước, ánh sáng) dẫn đến sự
thay đổi về chất (ra hoa, kết quả).
- Sự phát triển của con người:
+ Ví dụ về lượng: Sự tích lũy kiến thức và kỹ năng qua học tập và trải nghiệm.
+ Chất: Khi đạt đến một mức độ kiến thức và kỹ năng nhất định, một
người có thể trở thành chuyên gia trong lĩnh vực của mình. Sự thay đổi về
lượng (kiến thức, kỹ năng) dẫn đến sự thay đổi về chất (trở thành chuyên gia).
- Sự phát triển của kim loại:
+ Lượng: Khi nhiệt độ của kim loại đồng tăng dần.
+ Chất: Đồng sẽ chuyển từ thể rắn sang thể lỏng khi nhiệt độ đạt 1083°C
và từ thể lỏng sang thể khí khi nhiệt độ đạt 2880°C.
- Sự phát triển của xã hội:
+ Lượng: Sự tích lũy của cải vật chất, kiến thức và công nghệ.
+ Ví dụ về chất: Khi đạt đến một mức độ nhất định, xã hội sẽ chuyển từ
giai đoạn này sang giai đoạn khác, ví dụ từ xã hội nông nghiệp sang xã hội công nghiệp.
- Sự phát triển của tế bào:
+ Lượng: Sự tích lũy các chất dinh dưỡng và năng lượng trong tế bào.
+ Chất: Khi đạt đến một mức độ nhất định, tế bào sẽ phân chia để tạo ra các tế bào mới.
Các hình thức của bước nhảy (Ngọc Linh)
- Dựa trên nhịp điệu thực hiện bước nhảy của bản thân sự vật có
thể phân chia thành: bước nhảy đột biến và bước nhảy dần dần
+) Bước nhảy đột biến : là bước nhảy được thực hiện trong một thời
gian rất ngắn, làm thay đổi chất của toàn bộ kết cấu cơ bản của sự vật
VD: Sự phát triển của internet đã tạo ra một bước nhảy đột biến
trong cách thức giao tiếp, làm việc và học tập. Chỉ trong một thời gian
ngắn, mọi người đã chuyển từ phương thức giao tiếp truyền thống
sang sử dụng email, mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến
+)Bước nhảy dần dần: Là bước nhảy được thực hiện từng bước bằng
cách tích lũy dần dần những nhân tố của chất mới và mất dần đi
những nhân tố của chất cũ
VD: Hành trình tiến hóa của con người
hoặc là Quá trình học một ngôn ngữ mới : Mọi người bắt đầu học
tiếng Anh bằng cách học từ vựng cơ bản và ngữ pháp đơn giản. Theo
thời gian, họ tiếp tục mở rộng từ vựng tham gia các lớp học nâng cao
và thực hành nói, dẫn đến việc họ trở nên thành thạo hơn
- Căn cứ vào quy mô thực hiện bước nhảy của sự vật có: bước
nhảy toàn bộ và bước nhảy cục bộ
+) Bước nhảy toàn bộ: là bước nhảy làm thay đổi chất của toàn bộ
các mặt, các bộ phận, các yếu tố cấu thành sự vật.
VD: Cách mạng tháng 8 năm 1945 diễn ra và thành công là bước
nhảy toàn bộ vì từ đây nhân dân Việt Nam đã đập tan xiềng xích nô lệ
hơn 80 năm của chủ nghĩa thực dân trên đất nước ta, chấm dứt sự tồn
tại của chế độ quân chủ chuyên chế, lập nên nước Việt nam Dân chủ
Công hòa - nhà nước do nhân dân lao động làm chủ.
+)Bước nhảy cục bộ: là bước nhảy làm thay đổi chất của những mặt,
những yếu tố riêng lẻ của sự vật
VD: Thay đổi thực đơn tại một nhà hàng : một nhà hàng Ý quyết định
thử nghiệm món ăn mới trong 1 tháng, chẳng hạn như món pizza
chay. Nếu món ăn này thành công và thu hút khá khách hàng khách
hàng, nhà hàng có thể quyết định giữ lại món này mà không cần thay
đổi toàn bộ thực đơn của chuỗi nhà hàng
Ý nghĩa phương pháp luận